Çocukların ebeveynlerine oranla daha süratli öğrenme ve kullanmaya başlamasıyla çocuklar açısından denetimsiz bir biçimde teknoloji kullanımı artmıştır. Buna bağlı olarak, şuurlu annelerin tasaları da artmıştır. Çocuğu sokakta değil tahminen, meskende ve gözünün önünde, yanında, ancak elindeki tablet yahut telefondan ne yaptığını bilmiyor, oynadığı oyunun içeriğinden haberi yok…
“EBEVEYN olmak” deyince aklınıza ne geliyor? Çocuğu yedirmek, içirmek, giydirmek, okula gönderip düzgün bir meslek sahibi olması için didinmek midir ebeveynlik?
Çocuğun yalnızca karnını doyurmak, sırtını giydirmekle iş bitmiyor. Çocuğun temel gereksinimi olan inanç ve şartsız sevgiyi sağlamak, kendinden emin ve özgüvenli çocuk yetiştirmek için gereklidir ebeveynlik.
Anne ve evlât bağı, annenin hamileliği ile başlayıp, bebeğin dünyaya gözlerini açması ile devam eder. Çocuğun dünyaya geldiği birinci dakikalardan itibaren ebeveyn ve çocuk ortasında bir etkileşim olur. Çocuklar dünyayı anne ve babalarının gözlerinden görürler. Dünyaya gözlerini birinci açtıkları andan itibaren model aldıkları şahıslar ebeveynleridir.
Freud, kişiliğin 0-6 yaş ortasında geliştiğini belirtmektedir. Bu yaş periyodunda çocuk, en çok ebeveyni ile vakit geçirmekten ve onlar ile etkileşim hâlinde olmaktan memnun olur. Onların davranış ve konuşmalarını örnek alır. Olaylara nasıl reaksiyon veriyorlar, en küçük bir şey karşısında öfkeleniyorlar mı, olayları nasıl tahlile ulaştırıyorlar, öbür beşerler ile olan bağlantıları nasıl gerçekleştiriyorlar, çocuk daima bunları gözlemleyerek öğrenir. Şayet çocuğunuzun yaptığı ve sizin hoşunuza gitmeyen bir davranışı varsa, öncelikle kendi davranışlarınızı gözden geçirmelisiniz!
Ebeveyninin yanlış tavırlarından ötürü, örneğin palavra, şiddet yahut öfkenin hâkim olduğu bir ortamda büyüyen bir çocuğun ferdî hayatında etrafı ve ailesi ile de sıhhatsiz bağlantılar kurması kaçınılmaz bir durumdur. Pekala, çocuk yetiştirme sürecinde anne-baba tavırları nelerdir?
Demokratik anne-baba tavrı
Demokratik tavırda ebeveynler çocuklarına şartsız sevgi ve hürmet gösterirler. Anne babanın çocuğa karşı tavırları istikrarlı ve itimat vericidir. Bir sorun olduğu vakit sorun aile içerisinde konuşulur. Fakat son karar, çocuğun kendisine bırakılır.
Çocuğa yaşına uygun biçimde sorumluluk verilir ve anne baba bunu denetler. Anne baba, çocuklarına sevgisini her daim aşikâr eder. Çocuk bu sevgi ve şefkatin farkındadır, ailesinin kendisine takviye olduğunu bilir. Bir bahis hakkında fikrini rahatlıkla söyleyebilir.
Ebeveyni tarafından fikirlerine kıymet verilen ve dinlenilen çocuk, bir sorun ile karşılaştığı vakit ailesinden yardım istemekte tereddüt etmez. Zira onun için aile, en inançlı sığınaktır.
Çok gözetici anne baba tavrı
Çok hami anne baba tavrında, çocuğa karşı gereğinden fazla müdahale vardır. Anne baba devamlı olarak çocuğu her şeyden müdafaaya çalışır. Çocuğun tek başına hakikat kararı veremeyeceğini düşündüğü için daima müdahalede bulunur ve çocuğunun yerine kendisi karar vermek ister.
Bu tavırla hareket eden anne babalar, evlâtlarının kendilerine bağımlı olmasını ve anne babanın isteklerini sorgulamadan yerine getirmesini isterler. Zira çocukları ismine en hakikat kararı kendilerinin vereceklerine inanmışlardır.
Çok baskıcı anne baba tavrı
Çok baskıcı ebeveyn, çocuğa karşı ebediyen denetleyici bir tavır içerisindedir. Kendi isteklerini zorla kabul ettirme uğraşındadır. Hiçbir vakit çocuğun hayâllerini, ilgi ve isteklerini ciddiye almaz ve çocuğun bunları gerçekleştirmesine müsaade etmez. Bu halde davranış gösteren anne babaların çocukları toplum içerisinde saldırgan ve inatçı davranışlar sergilerler.
Çok hoşgörülü tavır
Çok hoşgörülü tavır sergileyen anne babalar, çocuklarının tüm isteklerine onay verirler. Çocuklarının isteklerine karşı gelmedikleri üzere, hiçbir sınırlama da getirmezler. Çocukların istekleri bitmeyince, en sonunda anne babanın tahammül hudutları aşılır. Bu sefer ebeveyn, çocukları ile baş etmeninin yolunu katı cezalar uygulayarak dener. Bu formda başa çıkma yolları arasa da hem hoşgörülü, hem de katı tavır sergileyen ebeveyn, çocuklarda bu sefer de baş karışıklığına neden olur.
İlgisiz anne baba tavrı
İlgisiz ebeveynler, çocuklarına kural koymayan, çocuklarını ihmâl eden, onların en temel gereksinimi olan sevgi ve ilgiden çocuğu yoksun bırakan çiftlerdir. Çocuklarına vakit ayıramamalarının sebebini ise ağır çalışma hayatı üzere mazeretler ileri sürerek tabir ederler. Zira çocuk, onlar için bir ayak bağı olmaktadır.
Ebeveynin sevgi ve şefkatinden yoksun büyüyen çocuklar, fizikî olarak birer yetişkin olsalar da duygusal olarak eksik kalırlar. Burada kastedilen, ebeveynin çalışmasından ötürü çocuğuna vakit ayıramaması değil, ilgisizliğine karşı çalışmasını mazeret göstermesidir.
Tutarsız anne baba tavrı
Ebeveynin “dengesiz ve kararsız” davranışları, çocuğun eğitim ve gelişimine olumsuz tarafta tesir eder. Tutarsız ebeveyn tavrı, genel olarak anne babanın bir husus hakkında farklı tavır sergilemesidir. Bu türlü olunca, çocuk hangi kararın yanlışsız olduğu konusunda baş karışıklığı yaşar, çelişkiye düşer.
Mükemmeliyetçi anne baba tavrı
Anne babası tarafından daima eleştirilen, sevilme, onay alma, kabul görme üzere muhtaçlıklarının yalnızca bir muvaffakiyet gösterdiği vakit karşılandığını gören çocuk, mükemmeliyetçi özellikler taşır.
Dijital ebeveynlik nedir?
Günümüz dünyasında ebeveyn davranışları ve teknolojinin buna katkısı yahut bizden götürdüklerine bakacak olursak, teknoloji, hayatımızın ayrılmaz bir modülü hâline gelmiştir. Hayatın büyük bir alanında kolaylıklar sunmak ile birlikte çocukların ebeveynlerine oranla daha süratli öğrenme ve kullanmaya başlamasıyla çocuklar açısından denetimsiz bir halde teknoloji kullanımı artmıştır. Buna bağlı olarak, şuurlu annelerin korkuları da artmıştır. Çocuğu sokakta değil tahminen, konutta ve gözünün önünde, yanında, ancak elindeki tablet yahut telefondan ne yaptığını bilmiyor, oynadığı oyunun içeriğinden haberi yok…
Çocukların, zihinsel ve fizikî gelişimlerini pek çok taraftan etkileyebilecek olan bu mevzuda, “ebeveynlerin, çocukların dijital dünyasında yeterli birer rehber olabilmeleri ve teknolojinin hakikat kullanım usullerini çocuklarına aşılayabilmeleri için sahip olmaları gereken özellikler, dijital ebeveynlik kavramını oluşturmuştur”. (Mahmut Yay)
Teknolojinin çocuk ve gençlere yararları nelerdir?
Emele uygun ve hakikat formda kullanıldığı vakit internet teknolojileri çocuk ve gençlere birçok fırsat sunar. Bu fırsatları şöyle sıralayabiliriz: Yurtiçi ve yurtdışında yayımlanmış olan birçok haber ve makaleye kolay ulaşım sağlamak, yabancı lisan eğitimi veren birçok siteye ulaşmak, lisan marifetlerini geliştirmek, üç boyutlu çizimler yapmak ve uzaktan eğitimler ile kendilerini birçok alanda geliştirme fırsatı…
İnternet teknolojisi, günlük hayatta ulaşılması güç olan bir şahsa e-posta ile bağlantı kurma ve paylaşımda bulunma fırsatı sağlıyor. Üstteki listeyi uzatmak da mümkün, ancak burada kıymetli olan, ebeveynlerin hedefe uygun ve sağlıklı internet kullanımında çocuklarına hakikat rehberlik etmeleridir.
Çocukları bekleyen riskler nelerdir?
Nasıl ki çocuğunuzu bir yabancı ile baş başa bırakmıyor, tanımadığınız bir kimseye çocuk teslim etmiyorsanız, ucu bucağı belirli olmayan, tabansız bir kuyuyu andıran internet ortamında çocukların denetimsiz bir biçimde başıboş bırakılmaları da büyük bir risk teşkil eder.
Bu risklere göz atacak olursak…
Çocuklar bu ortamlarda fizikî ve zihinsel olarak hazır olmadıkları birtakım görsellere maruz kalabilirler. Şiddet içeren oyunlar ve husus kullanımı üzere çocukları makus istikamette etkileyebilecek olan sitelere kolay kolay ulaşım sağlayabilirler. Filtre kullanılmaması durumunda, birdenbire çıkan kimi reklâmlar, çocukların olumsuz içeriklere maruz kalma oranını yükseltir. Bu formda çocukların küçük yaşta şiddet içerikli oyunlar oynaması, ileriki yaşlarında şiddete eğilimli bireyler hâline gelme olasılıklarını da yükseltir. Çocuğun internet ortamında tanımadıkları beşerler ile bağlantıya geçmesi sonucu, arkadaşlık zannettiği yanlış bağlar geliştirmesi yahut kandırılması, ailesine ilişkin birtakım bilgileri yabancılar ile paylaşması, taciz ve istismar üzere, kişinin hayatında travma tesiri oluşturan olaylara maruz kalması kaçınılmazdır.
Ebeveynlerin dikkat etmesi gereken konularsa şunlar:
Ferdî bilgiler hiç kimseyle paylaşılmamalı; bu noktada çocuğunuzun fotoğraflarını toplumsal ortamda paylaşmayın!
Çocuğun yaşı göz önünde bulundurularak, internette geçireceği vakte kısıtlama getirebilirsiniz. Alışılmış çocuğa sınırlama getirirken, kendi elimizden telefon düşmüyorsa, yapılan ikaz ve konulan kuralların çocuk tarafından dikkate alınmasını da beklemeyin. Zira çocuk kelam ile değil, davranış ile terbiye olur.
0-2 yaş bebeklerin beyin gelişimi için kritik bir periyot olduğundan, iki yaşından evvel çocukların ekran kullanımı ziyanlıdır.
Hem yetişkinler, hem de çocuklar için gündelik hayattaki iş ve sorumlulukları aksatacak formda ekran kullanımı ve oynanan her türlü oyun bağımlılığa yol açacağı ve bunun yanı sıra fizikî ve ruhsal problemlere kapı aralayacağı için, bu durum, “problemli kullanım” olarak kabul edilir. Bu türlü bir durumda okuldaki rehber öğretmenden yahut bir uzmandan yardım alabilirsiniz.
Cep telefonu, televizyon ve tablet, çocuk bakıcısı olarak görülmemelidir. Çocuk yemek yemiyor yahut durmuyor diye ekran karşısına oturtmak, onları âdeta hipnotize ederek gerçek dünyadan soyutlamaktır.
Çocuğunuza her istikametiyle rol model olduğunuzu unutmayın; çocuğunuz bu aletleri elinizden düşürmediğinizi görürse, bunun olağan olduğunu düşünebilir. Sizi kitap okurken, büyüklere hürmet, küçüklere sevgi ve şefkat içerisinde görüp örnek almasına imkan sağlayın.
Unutmayın, ileride çocuğunuzun nasıl bir birey olacağı, küçükken atılan temlerde gizlidir. Teknoloji sizi yönetmesin, siz teknolojiyi yönetin!
“EBEVEYN olmak” deyince aklınıza ne geliyor? Çocuğu yedirmek, içirmek, giydirmek, okula gönderip düzgün bir meslek sahibi olması için didinmek midir ebeveynlik?
Çocuğun yalnızca karnını doyurmak, sırtını giydirmekle iş bitmiyor. Çocuğun temel gereksinimi olan inanç ve şartsız sevgiyi sağlamak, kendinden emin ve özgüvenli çocuk yetiştirmek için gereklidir ebeveynlik.
Anne ve evlât bağı, annenin hamileliği ile başlayıp, bebeğin dünyaya gözlerini açması ile devam eder. Çocuğun dünyaya geldiği birinci dakikalardan itibaren ebeveyn ve çocuk ortasında bir etkileşim olur. Çocuklar dünyayı anne ve babalarının gözlerinden görürler. Dünyaya gözlerini birinci açtıkları andan itibaren model aldıkları şahıslar ebeveynleridir.
Freud, kişiliğin 0-6 yaş ortasında geliştiğini belirtmektedir. Bu yaş periyodunda çocuk, en çok ebeveyni ile vakit geçirmekten ve onlar ile etkileşim hâlinde olmaktan memnun olur. Onların davranış ve konuşmalarını örnek alır. Olaylara nasıl reaksiyon veriyorlar, en küçük bir şey karşısında öfkeleniyorlar mı, olayları nasıl tahlile ulaştırıyorlar, öbür beşerler ile olan bağlantıları nasıl gerçekleştiriyorlar, çocuk daima bunları gözlemleyerek öğrenir. Şayet çocuğunuzun yaptığı ve sizin hoşunuza gitmeyen bir davranışı varsa, öncelikle kendi davranışlarınızı gözden geçirmelisiniz!
Ebeveyninin yanlış tavırlarından ötürü, örneğin palavra, şiddet yahut öfkenin hâkim olduğu bir ortamda büyüyen bir çocuğun ferdî hayatında etrafı ve ailesi ile de sıhhatsiz bağlantılar kurması kaçınılmaz bir durumdur. Pekala, çocuk yetiştirme sürecinde anne-baba tavırları nelerdir?
Demokratik anne-baba tavrı
Demokratik tavırda ebeveynler çocuklarına şartsız sevgi ve hürmet gösterirler. Anne babanın çocuğa karşı tavırları istikrarlı ve itimat vericidir. Bir sorun olduğu vakit sorun aile içerisinde konuşulur. Fakat son karar, çocuğun kendisine bırakılır.
Çocuğa yaşına uygun biçimde sorumluluk verilir ve anne baba bunu denetler. Anne baba, çocuklarına sevgisini her daim aşikâr eder. Çocuk bu sevgi ve şefkatin farkındadır, ailesinin kendisine takviye olduğunu bilir. Bir bahis hakkında fikrini rahatlıkla söyleyebilir.
Ebeveyni tarafından fikirlerine kıymet verilen ve dinlenilen çocuk, bir sorun ile karşılaştığı vakit ailesinden yardım istemekte tereddüt etmez. Zira onun için aile, en inançlı sığınaktır.
Çok gözetici anne baba tavrı
Çok hami anne baba tavrında, çocuğa karşı gereğinden fazla müdahale vardır. Anne baba devamlı olarak çocuğu her şeyden müdafaaya çalışır. Çocuğun tek başına hakikat kararı veremeyeceğini düşündüğü için daima müdahalede bulunur ve çocuğunun yerine kendisi karar vermek ister.
Bu tavırla hareket eden anne babalar, evlâtlarının kendilerine bağımlı olmasını ve anne babanın isteklerini sorgulamadan yerine getirmesini isterler. Zira çocukları ismine en hakikat kararı kendilerinin vereceklerine inanmışlardır.
Çok baskıcı anne baba tavrı
Çok baskıcı ebeveyn, çocuğa karşı ebediyen denetleyici bir tavır içerisindedir. Kendi isteklerini zorla kabul ettirme uğraşındadır. Hiçbir vakit çocuğun hayâllerini, ilgi ve isteklerini ciddiye almaz ve çocuğun bunları gerçekleştirmesine müsaade etmez. Bu halde davranış gösteren anne babaların çocukları toplum içerisinde saldırgan ve inatçı davranışlar sergilerler.
Çok hoşgörülü tavır
Çok hoşgörülü tavır sergileyen anne babalar, çocuklarının tüm isteklerine onay verirler. Çocuklarının isteklerine karşı gelmedikleri üzere, hiçbir sınırlama da getirmezler. Çocukların istekleri bitmeyince, en sonunda anne babanın tahammül hudutları aşılır. Bu sefer ebeveyn, çocukları ile baş etmeninin yolunu katı cezalar uygulayarak dener. Bu formda başa çıkma yolları arasa da hem hoşgörülü, hem de katı tavır sergileyen ebeveyn, çocuklarda bu sefer de baş karışıklığına neden olur.
İlgisiz anne baba tavrı
İlgisiz ebeveynler, çocuklarına kural koymayan, çocuklarını ihmâl eden, onların en temel gereksinimi olan sevgi ve ilgiden çocuğu yoksun bırakan çiftlerdir. Çocuklarına vakit ayıramamalarının sebebini ise ağır çalışma hayatı üzere mazeretler ileri sürerek tabir ederler. Zira çocuk, onlar için bir ayak bağı olmaktadır.
Ebeveynin sevgi ve şefkatinden yoksun büyüyen çocuklar, fizikî olarak birer yetişkin olsalar da duygusal olarak eksik kalırlar. Burada kastedilen, ebeveynin çalışmasından ötürü çocuğuna vakit ayıramaması değil, ilgisizliğine karşı çalışmasını mazeret göstermesidir.
Tutarsız anne baba tavrı
Ebeveynin “dengesiz ve kararsız” davranışları, çocuğun eğitim ve gelişimine olumsuz tarafta tesir eder. Tutarsız ebeveyn tavrı, genel olarak anne babanın bir husus hakkında farklı tavır sergilemesidir. Bu türlü olunca, çocuk hangi kararın yanlışsız olduğu konusunda baş karışıklığı yaşar, çelişkiye düşer.
Mükemmeliyetçi anne baba tavrı
Anne babası tarafından daima eleştirilen, sevilme, onay alma, kabul görme üzere muhtaçlıklarının yalnızca bir muvaffakiyet gösterdiği vakit karşılandığını gören çocuk, mükemmeliyetçi özellikler taşır.
Dijital ebeveynlik nedir?
Günümüz dünyasında ebeveyn davranışları ve teknolojinin buna katkısı yahut bizden götürdüklerine bakacak olursak, teknoloji, hayatımızın ayrılmaz bir modülü hâline gelmiştir. Hayatın büyük bir alanında kolaylıklar sunmak ile birlikte çocukların ebeveynlerine oranla daha süratli öğrenme ve kullanmaya başlamasıyla çocuklar açısından denetimsiz bir halde teknoloji kullanımı artmıştır. Buna bağlı olarak, şuurlu annelerin korkuları da artmıştır. Çocuğu sokakta değil tahminen, konutta ve gözünün önünde, yanında, ancak elindeki tablet yahut telefondan ne yaptığını bilmiyor, oynadığı oyunun içeriğinden haberi yok…
Çocukların, zihinsel ve fizikî gelişimlerini pek çok taraftan etkileyebilecek olan bu mevzuda, “ebeveynlerin, çocukların dijital dünyasında yeterli birer rehber olabilmeleri ve teknolojinin hakikat kullanım usullerini çocuklarına aşılayabilmeleri için sahip olmaları gereken özellikler, dijital ebeveynlik kavramını oluşturmuştur”. (Mahmut Yay)
Teknolojinin çocuk ve gençlere yararları nelerdir?
Emele uygun ve hakikat formda kullanıldığı vakit internet teknolojileri çocuk ve gençlere birçok fırsat sunar. Bu fırsatları şöyle sıralayabiliriz: Yurtiçi ve yurtdışında yayımlanmış olan birçok haber ve makaleye kolay ulaşım sağlamak, yabancı lisan eğitimi veren birçok siteye ulaşmak, lisan marifetlerini geliştirmek, üç boyutlu çizimler yapmak ve uzaktan eğitimler ile kendilerini birçok alanda geliştirme fırsatı…
İnternet teknolojisi, günlük hayatta ulaşılması güç olan bir şahsa e-posta ile bağlantı kurma ve paylaşımda bulunma fırsatı sağlıyor. Üstteki listeyi uzatmak da mümkün, ancak burada kıymetli olan, ebeveynlerin hedefe uygun ve sağlıklı internet kullanımında çocuklarına hakikat rehberlik etmeleridir.
Çocukları bekleyen riskler nelerdir?
Nasıl ki çocuğunuzu bir yabancı ile baş başa bırakmıyor, tanımadığınız bir kimseye çocuk teslim etmiyorsanız, ucu bucağı belirli olmayan, tabansız bir kuyuyu andıran internet ortamında çocukların denetimsiz bir biçimde başıboş bırakılmaları da büyük bir risk teşkil eder.
Bu risklere göz atacak olursak…
Çocuklar bu ortamlarda fizikî ve zihinsel olarak hazır olmadıkları birtakım görsellere maruz kalabilirler. Şiddet içeren oyunlar ve husus kullanımı üzere çocukları makus istikamette etkileyebilecek olan sitelere kolay kolay ulaşım sağlayabilirler. Filtre kullanılmaması durumunda, birdenbire çıkan kimi reklâmlar, çocukların olumsuz içeriklere maruz kalma oranını yükseltir. Bu formda çocukların küçük yaşta şiddet içerikli oyunlar oynaması, ileriki yaşlarında şiddete eğilimli bireyler hâline gelme olasılıklarını da yükseltir. Çocuğun internet ortamında tanımadıkları beşerler ile bağlantıya geçmesi sonucu, arkadaşlık zannettiği yanlış bağlar geliştirmesi yahut kandırılması, ailesine ilişkin birtakım bilgileri yabancılar ile paylaşması, taciz ve istismar üzere, kişinin hayatında travma tesiri oluşturan olaylara maruz kalması kaçınılmazdır.
Ebeveynlerin dikkat etmesi gereken konularsa şunlar:
Ferdî bilgiler hiç kimseyle paylaşılmamalı; bu noktada çocuğunuzun fotoğraflarını toplumsal ortamda paylaşmayın!
Çocuğun yaşı göz önünde bulundurularak, internette geçireceği vakte kısıtlama getirebilirsiniz. Alışılmış çocuğa sınırlama getirirken, kendi elimizden telefon düşmüyorsa, yapılan ikaz ve konulan kuralların çocuk tarafından dikkate alınmasını da beklemeyin. Zira çocuk kelam ile değil, davranış ile terbiye olur.
0-2 yaş bebeklerin beyin gelişimi için kritik bir periyot olduğundan, iki yaşından evvel çocukların ekran kullanımı ziyanlıdır.
Hem yetişkinler, hem de çocuklar için gündelik hayattaki iş ve sorumlulukları aksatacak formda ekran kullanımı ve oynanan her türlü oyun bağımlılığa yol açacağı ve bunun yanı sıra fizikî ve ruhsal problemlere kapı aralayacağı için, bu durum, “problemli kullanım” olarak kabul edilir. Bu türlü bir durumda okuldaki rehber öğretmenden yahut bir uzmandan yardım alabilirsiniz.
Cep telefonu, televizyon ve tablet, çocuk bakıcısı olarak görülmemelidir. Çocuk yemek yemiyor yahut durmuyor diye ekran karşısına oturtmak, onları âdeta hipnotize ederek gerçek dünyadan soyutlamaktır.
Çocuğunuza her istikametiyle rol model olduğunuzu unutmayın; çocuğunuz bu aletleri elinizden düşürmediğinizi görürse, bunun olağan olduğunu düşünebilir. Sizi kitap okurken, büyüklere hürmet, küçüklere sevgi ve şefkat içerisinde görüp örnek almasına imkan sağlayın.
Unutmayın, ileride çocuğunuzun nasıl bir birey olacağı, küçükken atılan temlerde gizlidir. Teknoloji sizi yönetmesin, siz teknolojiyi yönetin!