1-Tek bir işle uzun müddet uğraşamama, sürdürememe
2-Uzun mühlet odaklanamama
3-Günlük aktivitelerde unutkanlığın olması
4-Aşırı hareketlilik, yerinde duramama, dikkatini yoğunlaştıramama
5-Dürtüsellik
6-Fevrilik, sonuçları düşünmeden hareket etme
DEHB'İN TARİHÇESİ
1902’lerde evvel G. Still ve Alfred Tredgold ‘’ dürtüsellik ve dikkat bozukluğu’’ tarifini ortaya koydu. Birinci olarak bu formda bilimsel olarak bir hastalık olarak tanımlanmaya başlandı. O yüzden son vakitlerde çok duyduğunuz DEHB güya son vakitlerde artmış yeni bir hastalık üzere değil. 100 yıldır var olan bir hastalıktır DEHB. O vakitlerde birinci başlarda dürtüsellik ve dikkatin bozukluğu var. 1920'lerde 1.Dünya savaşından çabucak sonrasında bunu ameliyat geçiren hastalardaki gördükleri dikkat meseleleri ve ordaki sorunların sanki bu bir organik sendrom mu ? Ya da beyinle ilgili bir bozukluk mu var ? diye düşündüler.Çünkü dikkat ve dürtünün denetim edilmesi beyninin ön kısmındaki frontal prefrontal korteksin altında çalışır.O yüzden oradaki bir sorun yüzünden mi sanki diye düşünülür.
Bir beyin iltihaplanmasından sonra davranışlarda sorun gördüler.Ve buna minimal beyin hasar sendromu dediler.Organik beyin sendromu evvel 1920'lerde konuyor sonra buna minimal beyin hasar sendromu diyorlar.Beyin hasar sendromu vakitle da anlıyorlar ki burada bir hasar yok aslında.Yani beyin organında bir bozukluk yok.
1962'de Clements ve Peters Minimal Beyin Disfonksiyonu olarak isimlendiriyor.Yani bu hastalıkla beynin ince ayarlarında bir sorun olduğunu söylerler.Disfonksiyon bir tıp işlev bozukluğu demektir.
1968'de Çocukluk Çağının Hiperkinetik Sendromu dediler. Hiperkineziz hareketin artmış olması demektir.O yüzden hiperkinetik sendrom diyorlar. O vakitlerde dikkat eksikliğini bilmiyorlar.
O yüzden lakin 1980'lerde dikkat eksikliği bozukluğu tanısı ortaya çıkmaya başlıyor.Yani artık Dikkat Eksikliği Bozukluğu (+ /- hiperaktivite) olan durumlar olarak söylüyorlar.
1987: DSM-III-R (revize edilmiş) -Dikkat eksikliği- Hiperaktivite bozukluğu olarak kitaplara girdiği periyot.
1994: DSM-IV
2000: DSM-IV-TR
2013: DSM-V yeni ortaya çıkan Alt tiplerle birlikte DEHB (DE/HA/DE+HA) Dikkat eksikliği alt tipi, Hiperaktivite alt tipi ve ikisinin de birlikte görüldüğü hal olarak karşımıza çıkıyor. 12 yaş altında başlamış olması burada değiştirildi.Öncesinde 6 yaş altıydı.
DSM-V KRİTERLERİ
A. 1- Aşağıdaki dikkatsizlik semptomlarından altısı ( ya da daha fazlası) en az 6 ay müddetle , uyumsuzluk doğrucu ve gelişim seviyesine nazaran karşıt bir derecede sürmüştür:
a-Çoğu vakit dikkatini detaylara veremez ya da okul ödevlerinde , işlerinde ya da başka etkinliklerinde dikkatsizce yanlışlar yapar.
b-Çoğu vakit üzerine aldığı misyonlarda ya da oynadığı etkinliklerde dikkati dağılır. (bir misyon verirsiniz bir bakarsınız ki o işi yaparken değişik işlere başlıyor,mesela derse başlıyor gidiyor dizi izliyor gidiyor anne babasıyla konuşuyor yani buradan dikkatini sürdüremediğini anlıyoruz)
c-Doğrudan kendisine konuşulduğunda birden fazla vakit dinlemiyormuş üzere görünür.(Ailelerin en çok şikayet olarak lisana getirdikleri şey budur: güya beni takmıyormuş üzere dinlemiyormuş üzere umrunda değilmiş üzere davranıyor derler,uzaktan seslenince beni duymamış üzere fakat arkadaşı seslenince çabucak duyuyor derler,burada 2 husus vardır seçiçi dikkat denilen durum.Bir yandan konuştuğunuz şeye çok dikkatini vermiyor 2.si seçici dikkat dediğimiz sevdiği şeylerle ilgili daha dikkatli olurlar.Motive olduğumuz vakitlerde dopamin seviyesi artar.Sevdiğiniz bir işi yaparken dopamin seviyeniz artar.Ve dopamin seviyesi artarsa dikkat mühleti artmaya başlıyor.Dikkat eksikliği olanlar bile onlara çok sevdiği bir işi verdiğinizde şayet ki uzun ve karmaşık değilse çok severek devam ettirirler ve çok daha dikkatli olurlar.)
d-Çoğu vakit yönergeleri izlemez ve okul ödevlerini , ufak tefek işleri ya da işyerindeki misyonlarını tamamlayamaz( aksi olma bozukluğuna ya da yönergeleri anlayamamaya bağlı değildir.)
f-Çoğu vakit daima mental çabayı gerektiren vazifelerden kaçınır, bunları sevmez ya da bunlarda yer almaya karşı isteksizdir.(Oturup düşünmesi gerektiği uzun durumları hiç sevmezler.Akıl oyunları ya da strateji oyunlarını sevmezler.Mesela bilgisayar oyunlarını 5 saat oynayabilir ancak o hareketli anlık oyunlardır o yüzden dikkatini çok sürdürmeye gerek yoktur.Ama sorsanız oyunun kısımlarını hatırlamaz zira süratli geçer.)
h-Çoğu vakit dikkati dış uyaranlarla çarçabuk dağılır.(Burada oturuyoruz dışarıdan ses geliyor,dikkati çabucak oraya yönleniyor ve tekrar işine devam edemiyor unutmaya başlıyor.Dikkati yönlendirememedir bu aslında.Oraya dönüyor tekrar geliyor ancak ne anlatıldığını hatırlamıyor )
i-Günlük etkinliklerinde birden fazla vakit unutkandır.(defter, kalem,kitap,şifreler...)
g-Çoğu vakit üzerine aldığı misyonlar ya da etkinlikler için gerekli olan şeyleri unutur. ( örn. Oyuncaklar, okul ödevleri, kalemler, kitaplar ya da araç- gereçler)
A.2- Aşağıdaki hiperaktivite – impulsivite semptomlarından altısı ( ya da daha fazlası ) en az 6 ay müddetle uyumsuzluk doğurucu ve gelişim seviyesine nazaran karşıt bir derecede sürmüştür:
A-Çoğu vakit elleri , ayakları kıpır kıpırdır oturduğu yerde kıpırdanıp durur.
B-Çoğu vakit sınıfta ya da oturması beklenen öteki durumlarda oturduğu yerden kalkar.
c-Çoğu vakit uygunsuz olan durumlarda koşuşturup durur ya da tırmanır.(Ergenin koştuğunu göremeyiz ancak yerinde duramadığını görürüz.)
D-Çoğu vakit , sakin bir biçimde, boş vakitleri geçirme aktifliklerine katılma ya da oyun oynama zorluğu vardır. (Çok sesli oynarlar,yaşamış olduğu duyguyu dışarı çıkartmada bir bozukluk yaşar.)
E-Çoğu vakit hareket halindedir ya da bir motor tarafından sürülüyormuş üzere davranır.
F-Çoğu vakit çok konuşur.
İmpulsivite( dürtüsellik )-fevrilik
A- Birçok vakit sorulan soru tamamlanmadan evvel karşılığını yapıştırır.(kaç kardeş..diyorsunuz 3 diyor.Aslında annen kaç kardeş diyecektiniz tahminen.Soru tamamlanmadan karşılık verir)
B-Çoğu vakit sırasını bekleme zahmeti vardır.
C-Çoğu vakit oburlarının kelamını keser ya da yaptıklarının ortasına girer.
D. Bu belirtiler, okul, toplumsal vb alanlarda fonksiyonellikte bariz bozulmaya neden olur.
E. Bu belirtiler diğer bir psikiyatrik hastalık ile daha âlâ açıklanamaz.
*Dikkatsizlik subgrubunda daha az emosyonel ve davranışsal sorunlar görülür lakin daha fazla akademik sorun var. Kestirim edebileceğiniz üzere yalnızca dikkat eksikliği var.Hiperaktivite dürtüsellik üzere bir durum yok.
*Hiperaktif dürtüsel olanlardaysa daha fazla davranışsal sorunlar ön plandadır.Çok hareketlidirler.Ama bu hiperaktivite yüzünden çok önemli davranışsal ve emosyonel sorunlar yaşarlar.
-Yaş IQ ve gelişim seviyesine nazaran değerlendirilmeli.Prematüre doğan 6 aylık diye doğan bi bebeğin kas gelişimi ayağa kalkması 2-2.5 yaşında olan bi bebeğin dikkat müddeti fakat 2-2.5 yaşında oturmaya başlar.7 yaşında dikkat eksikliği ile gelir.Bu dikkat eksikliği bu prematüre doğumla ve geç gelişimle açıklanabilir mi ? açıklanabiliyosa DEHB'i almıyor o vakit.Açıklayamıyorsak yani beklenenden daha şiddetli belirtiler gösteriyorsa o vakit manalı oluyor.Dediğimiz üzere en sık işitsel dikkat sorunu vardır.%60-70 dinlemekle ilgili sorunları var.%10-15 görselle ilgili eza yaşar ve gördüğü hiçbir şeyi hatırlamaz.Dikkat müddeti yaşla birlikte atar 12 yaşa tamamlanır.Oyun çağında gereğince oyuna konsantre olmazlar.
-En sık işitsel dikkat sorunu var.
-Yaşla birlikte (12 yaşa dek) dikkat mühleti artar.En süratli gelişme periyodu 4-5 yaş ortasıdır.
-Bu çocuklar oyun çağında gereğince oyuna konsantre olamaz,okul devrinde ders dinlemek, tahtada yazılanları takip etmek, ödevleri akılda tutmak, verilen komutları takip etmekte,günlük programlarını düzenlemekte zahmet vardır.
OYUN ÇAĞI KAÇ YAŞ ? 3-7 yaş. 7 yaşından sonra okul çağı başlar.Bütün değerlendirmeler bu çağlar üzerinden sarfiyat bu aralıklar çok kıymetli.Bir çocuğun olağan gelişimini çok yeterli bilmeliyiz ki anormali de bulabilelim.Freud ve Ericson yaş kümelerine nazaran nasıl bölüyor çok kıymetli.Semptomların hangisi olağan hangisi olağandışı bunlara nazaran tanımlıyoruz.
2-Uzun mühlet odaklanamama
3-Günlük aktivitelerde unutkanlığın olması
4-Aşırı hareketlilik, yerinde duramama, dikkatini yoğunlaştıramama
5-Dürtüsellik
6-Fevrilik, sonuçları düşünmeden hareket etme
DEHB'İN TARİHÇESİ
1902’lerde evvel G. Still ve Alfred Tredgold ‘’ dürtüsellik ve dikkat bozukluğu’’ tarifini ortaya koydu. Birinci olarak bu formda bilimsel olarak bir hastalık olarak tanımlanmaya başlandı. O yüzden son vakitlerde çok duyduğunuz DEHB güya son vakitlerde artmış yeni bir hastalık üzere değil. 100 yıldır var olan bir hastalıktır DEHB. O vakitlerde birinci başlarda dürtüsellik ve dikkatin bozukluğu var. 1920'lerde 1.Dünya savaşından çabucak sonrasında bunu ameliyat geçiren hastalardaki gördükleri dikkat meseleleri ve ordaki sorunların sanki bu bir organik sendrom mu ? Ya da beyinle ilgili bir bozukluk mu var ? diye düşündüler.Çünkü dikkat ve dürtünün denetim edilmesi beyninin ön kısmındaki frontal prefrontal korteksin altında çalışır.O yüzden oradaki bir sorun yüzünden mi sanki diye düşünülür.
Bir beyin iltihaplanmasından sonra davranışlarda sorun gördüler.Ve buna minimal beyin hasar sendromu dediler.Organik beyin sendromu evvel 1920'lerde konuyor sonra buna minimal beyin hasar sendromu diyorlar.Beyin hasar sendromu vakitle da anlıyorlar ki burada bir hasar yok aslında.Yani beyin organında bir bozukluk yok.
1962'de Clements ve Peters Minimal Beyin Disfonksiyonu olarak isimlendiriyor.Yani bu hastalıkla beynin ince ayarlarında bir sorun olduğunu söylerler.Disfonksiyon bir tıp işlev bozukluğu demektir.
1968'de Çocukluk Çağının Hiperkinetik Sendromu dediler. Hiperkineziz hareketin artmış olması demektir.O yüzden hiperkinetik sendrom diyorlar. O vakitlerde dikkat eksikliğini bilmiyorlar.
O yüzden lakin 1980'lerde dikkat eksikliği bozukluğu tanısı ortaya çıkmaya başlıyor.Yani artık Dikkat Eksikliği Bozukluğu (+ /- hiperaktivite) olan durumlar olarak söylüyorlar.
1987: DSM-III-R (revize edilmiş) -Dikkat eksikliği- Hiperaktivite bozukluğu olarak kitaplara girdiği periyot.
1994: DSM-IV
2000: DSM-IV-TR
2013: DSM-V yeni ortaya çıkan Alt tiplerle birlikte DEHB (DE/HA/DE+HA) Dikkat eksikliği alt tipi, Hiperaktivite alt tipi ve ikisinin de birlikte görüldüğü hal olarak karşımıza çıkıyor. 12 yaş altında başlamış olması burada değiştirildi.Öncesinde 6 yaş altıydı.
DSM-V KRİTERLERİ
A. 1- Aşağıdaki dikkatsizlik semptomlarından altısı ( ya da daha fazlası) en az 6 ay müddetle , uyumsuzluk doğrucu ve gelişim seviyesine nazaran karşıt bir derecede sürmüştür:
a-Çoğu vakit dikkatini detaylara veremez ya da okul ödevlerinde , işlerinde ya da başka etkinliklerinde dikkatsizce yanlışlar yapar.
b-Çoğu vakit üzerine aldığı misyonlarda ya da oynadığı etkinliklerde dikkati dağılır. (bir misyon verirsiniz bir bakarsınız ki o işi yaparken değişik işlere başlıyor,mesela derse başlıyor gidiyor dizi izliyor gidiyor anne babasıyla konuşuyor yani buradan dikkatini sürdüremediğini anlıyoruz)
c-Doğrudan kendisine konuşulduğunda birden fazla vakit dinlemiyormuş üzere görünür.(Ailelerin en çok şikayet olarak lisana getirdikleri şey budur: güya beni takmıyormuş üzere dinlemiyormuş üzere umrunda değilmiş üzere davranıyor derler,uzaktan seslenince beni duymamış üzere fakat arkadaşı seslenince çabucak duyuyor derler,burada 2 husus vardır seçiçi dikkat denilen durum.Bir yandan konuştuğunuz şeye çok dikkatini vermiyor 2.si seçici dikkat dediğimiz sevdiği şeylerle ilgili daha dikkatli olurlar.Motive olduğumuz vakitlerde dopamin seviyesi artar.Sevdiğiniz bir işi yaparken dopamin seviyeniz artar.Ve dopamin seviyesi artarsa dikkat mühleti artmaya başlıyor.Dikkat eksikliği olanlar bile onlara çok sevdiği bir işi verdiğinizde şayet ki uzun ve karmaşık değilse çok severek devam ettirirler ve çok daha dikkatli olurlar.)
d-Çoğu vakit yönergeleri izlemez ve okul ödevlerini , ufak tefek işleri ya da işyerindeki misyonlarını tamamlayamaz( aksi olma bozukluğuna ya da yönergeleri anlayamamaya bağlı değildir.)
f-Çoğu vakit daima mental çabayı gerektiren vazifelerden kaçınır, bunları sevmez ya da bunlarda yer almaya karşı isteksizdir.(Oturup düşünmesi gerektiği uzun durumları hiç sevmezler.Akıl oyunları ya da strateji oyunlarını sevmezler.Mesela bilgisayar oyunlarını 5 saat oynayabilir ancak o hareketli anlık oyunlardır o yüzden dikkatini çok sürdürmeye gerek yoktur.Ama sorsanız oyunun kısımlarını hatırlamaz zira süratli geçer.)
h-Çoğu vakit dikkati dış uyaranlarla çarçabuk dağılır.(Burada oturuyoruz dışarıdan ses geliyor,dikkati çabucak oraya yönleniyor ve tekrar işine devam edemiyor unutmaya başlıyor.Dikkati yönlendirememedir bu aslında.Oraya dönüyor tekrar geliyor ancak ne anlatıldığını hatırlamıyor )
i-Günlük etkinliklerinde birden fazla vakit unutkandır.(defter, kalem,kitap,şifreler...)
g-Çoğu vakit üzerine aldığı misyonlar ya da etkinlikler için gerekli olan şeyleri unutur. ( örn. Oyuncaklar, okul ödevleri, kalemler, kitaplar ya da araç- gereçler)
A.2- Aşağıdaki hiperaktivite – impulsivite semptomlarından altısı ( ya da daha fazlası ) en az 6 ay müddetle uyumsuzluk doğurucu ve gelişim seviyesine nazaran karşıt bir derecede sürmüştür:
A-Çoğu vakit elleri , ayakları kıpır kıpırdır oturduğu yerde kıpırdanıp durur.
B-Çoğu vakit sınıfta ya da oturması beklenen öteki durumlarda oturduğu yerden kalkar.
c-Çoğu vakit uygunsuz olan durumlarda koşuşturup durur ya da tırmanır.(Ergenin koştuğunu göremeyiz ancak yerinde duramadığını görürüz.)
D-Çoğu vakit , sakin bir biçimde, boş vakitleri geçirme aktifliklerine katılma ya da oyun oynama zorluğu vardır. (Çok sesli oynarlar,yaşamış olduğu duyguyu dışarı çıkartmada bir bozukluk yaşar.)
E-Çoğu vakit hareket halindedir ya da bir motor tarafından sürülüyormuş üzere davranır.
F-Çoğu vakit çok konuşur.
İmpulsivite( dürtüsellik )-fevrilik
A- Birçok vakit sorulan soru tamamlanmadan evvel karşılığını yapıştırır.(kaç kardeş..diyorsunuz 3 diyor.Aslında annen kaç kardeş diyecektiniz tahminen.Soru tamamlanmadan karşılık verir)
B-Çoğu vakit sırasını bekleme zahmeti vardır.
C-Çoğu vakit oburlarının kelamını keser ya da yaptıklarının ortasına girer.
D. Bu belirtiler, okul, toplumsal vb alanlarda fonksiyonellikte bariz bozulmaya neden olur.
E. Bu belirtiler diğer bir psikiyatrik hastalık ile daha âlâ açıklanamaz.
*Dikkatsizlik subgrubunda daha az emosyonel ve davranışsal sorunlar görülür lakin daha fazla akademik sorun var. Kestirim edebileceğiniz üzere yalnızca dikkat eksikliği var.Hiperaktivite dürtüsellik üzere bir durum yok.
*Hiperaktif dürtüsel olanlardaysa daha fazla davranışsal sorunlar ön plandadır.Çok hareketlidirler.Ama bu hiperaktivite yüzünden çok önemli davranışsal ve emosyonel sorunlar yaşarlar.
-Yaş IQ ve gelişim seviyesine nazaran değerlendirilmeli.Prematüre doğan 6 aylık diye doğan bi bebeğin kas gelişimi ayağa kalkması 2-2.5 yaşında olan bi bebeğin dikkat müddeti fakat 2-2.5 yaşında oturmaya başlar.7 yaşında dikkat eksikliği ile gelir.Bu dikkat eksikliği bu prematüre doğumla ve geç gelişimle açıklanabilir mi ? açıklanabiliyosa DEHB'i almıyor o vakit.Açıklayamıyorsak yani beklenenden daha şiddetli belirtiler gösteriyorsa o vakit manalı oluyor.Dediğimiz üzere en sık işitsel dikkat sorunu vardır.%60-70 dinlemekle ilgili sorunları var.%10-15 görselle ilgili eza yaşar ve gördüğü hiçbir şeyi hatırlamaz.Dikkat müddeti yaşla birlikte atar 12 yaşa tamamlanır.Oyun çağında gereğince oyuna konsantre olmazlar.
-En sık işitsel dikkat sorunu var.
-Yaşla birlikte (12 yaşa dek) dikkat mühleti artar.En süratli gelişme periyodu 4-5 yaş ortasıdır.
-Bu çocuklar oyun çağında gereğince oyuna konsantre olamaz,okul devrinde ders dinlemek, tahtada yazılanları takip etmek, ödevleri akılda tutmak, verilen komutları takip etmekte,günlük programlarını düzenlemekte zahmet vardır.
OYUN ÇAĞI KAÇ YAŞ ? 3-7 yaş. 7 yaşından sonra okul çağı başlar.Bütün değerlendirmeler bu çağlar üzerinden sarfiyat bu aralıklar çok kıymetli.Bir çocuğun olağan gelişimini çok yeterli bilmeliyiz ki anormali de bulabilelim.Freud ve Ericson yaş kümelerine nazaran nasıl bölüyor çok kıymetli.Semptomların hangisi olağan hangisi olağandışı bunlara nazaran tanımlıyoruz.