1. konuşmanın tüm işlemleri etkilenmiştir.(fonasyon , respirasyon, prozodi, artikülasyon)
2. kas tonusunda nörojenik etkilenmeye ikincil olarak gelişen değişim vardır. Bu da istemli-istemsiz motor işlevleri güçleştirir. (yutma, çiğneme, yalama)
3. konuşma hataları , santral ve periferal sinir sisteminin, kas kontrolündeki bozukluğundan kaynaklanır.
4. konuşma hataları tutarlı ve önceden tahmin edilebilir. Düzgün sesletilebilen konuşma hiç bulunmaz.
5. sesletim hataları temelde bozulma ve çıkartmadır.
6. ünsüzler tutarlı olarak kötüdür. Ünlüler nötr olabilir.
7. konuşma hızı yavaş veya zorludur: gerginlik, gerilme ve yetersiz soluk desteği belirgindir. Konuşma hızı arttıkça konuşma anlaşılırlığı sıklıkla azalır.
8. sözcük karışıklığı arttıkça sesletim de bozulur.
KONUŞMA APRAKSİSİ
1. konuşmanın sesletim kısmı birincil olarak etkilenmiştir. Prozodi normal olabilir.
2. konuşmanın motor programlanmasında nörojenik etkilenmeye ikincil olarak gelişen bir değişim söz konusudur. Fakat kas tonusu etkilenmemiştir. İstemsiz motor işlevler tipik olarak etkilenmemiştir.
3. konuşma hataları motor korteksten oral kaslara giden mesajdaki bozulmadan kaynaklanır.
4. konuşma hataları tutarsızdır ve beklenmediktir. İyi artiküle edilen konuşmalar mevcuttur.
5. artikülasyon hataları temelde, tekrar ekleme, değiştirme, uzatma, çıkartmadır(en az). Hata örüntüsüne baktığımızda, hedef fonem hatalı olarak hedefteki sese benzer bir ses olarak üretilir. Hatalar sıklıkla perseveratif ve önceden tahmin edilebilr.
6. ünsüz üretimi ünlülerden daha zordur. Ünsüz öbekleri tek ünlülerden daha zor üretilir. Sürtünmeli ve yan- sürtünmeliler en zorlarıdır. Motor görevin karışıklığı arttıkça hatalar artar.
7. prosodik bozukluk kompansatuar davranışların sonucunda oluşabilir. (durma, tekrar başlama ve fonasyonu başlatma ve doğru sesletim poziyonlarında zorluk)
8. konuşmanın anlaşılırlığı bazen konuşma hızı arttığında artar.
9. sözcük karışıklığı arttıkça sesletim de bozulur.
KONUŞMA APRAKSİSİ (devam)
1. sesletim , konuşmadaki sözcük karmaşıklığı arttıkça bozulur.
2. sesletim bozukluğu ünlü ve ünsüzlerin her ikisinde de görülür. Ünsüz öbeklerinde tek ünsüzlere göre hata daha fazladır. Ünlüler ünsüzlerden daha az hatayla sesletilir.
3. sözcük başı sesler, sözcük içi ve sözcük sonundaki seslerden daha fazla etkilenmiştir.
4. daha az kullanılan seslerde hata daha sıktır.
5. yerine ses eklemeler, ses atmalar, bozmalar ve eklemelerin hepsi görülebilir. En sık gözlenen yerine koyma ve çıkartmadır.
6. hedef söz, sözcük veya cümlenin karmaşıklığı arttıkça sesletim hataları ve çabalama davranışı artar.
7. konuşma üretimi değişkenlik gösterir. Konuşma apraksili birisi bir ses, hece, kelime, sözcüğü bir durumda üretirken başka bir zaman bunu hatalı üretebilir. Aynı hedef ses için birden fazla farklı , yanlış sesletim gözlenebilir.
8. çabalama davranışı ( artikülatörlerin pozisyonunu doğru olarak yerleştirme [groping]) çoğu konuşma apraksili bireyde gözlenir.
9. otomatik konuşma aktiviteleri (haftanın günleri, 1-10’ kadar say ) istemli konuşmaya göre daha kolay ve daha az hatalıdır. Reaktif konuşma(teşekkürler, iyiyim) apraksililer için daha kolaydır.
10. metatetik hatalar( ses- hece transpozisyonu) sıktır. Kitap-kipat ….
11. hece çarpışmaları olabilir. (literatürde sık değildir.). kişi hece sayısını azaltır veya heceleri bozar.( motor olarak sesletilmesi güç, sözcük veya sözcelerde.)
12. alıcı dil becerileri her zaman değil fakat sıklıkla ifade edici dil becerilerinin üzerindedir. Fakat dil becerileri apraksiden ayrılır.
13. apraksili kişiler genellikle yanlış sesletimlerinin farkındadırlar. Bunun yanında kendilerinin doğru veya yanlış yaptığını klinisyenin geri bildirimi olmadan yapabilirler.
14. konuşma apraksisi, diğer iletişim bozukluklarıyla birlikte ya da izole görülebilir.(dizartri, gecikmiş-konuşma, dil gelişim gerilği, afazi ve işitme kaybı)
15. oral ve uzuv apraksisi verbal apraksiyle birlikte görülebilir. Gözlemlere göre oral apraksisi olan birisinin verbal apraksisi de vardır. Şiddeti değişken olabilir , tek bir ünlüyü üretemeyenlerde vardır. Sadece kompleks cümleler de zorlananlarda.
Sağ hemisfer sendromunu değerlendirme
Algısal ve dikkat bozuklukları:
1. sol görme alan ihmali
2. yüz tanımada güçlük(prosapagnozi)
3. konstrüksiyonel görevlerde zorluk
4. ani şiddetli yanıtlar verebilen, dikkati dağılabilen
5. ilgisiz bilgiye aşırı dikkat etmesi
6. hatalığın reddi
Duygu durum bozuklukları:
1. duyguların ifade edilmesinde güçlük
2. diğerlerinin duygularını anlamada güçlük
3. depresyon
4. bariz motivasyon azlığı
İletişim bozuklukları:
1. sözcük hatırlama güçlüğü
2. bozulmuş işitsel anlama
3. okuma ve yazma bozuklukları
4. bozulmuş konuşma prozodisi
5. pragmatik zorluklar
6. dizartri
Bilişsel bozukluklar:
1. dezoryantasyon
2. bozulmuş dikkat
3. hatırlama güçlükleri
4. bilgiyi birleştirmedeki zayıflık
5. mantık, nedensellik, planlama ve problem çözmede zorluk
6. yargı çıkarmayı anlama bozukluğu
7. şakaları anlamada zorluk
SAĞ HEMİSFER SENDROMU
1. adlandırma, akıcılık, işitsel anlama, okuma ve yazmada hafif problem
2. sol tarafın ihmali
3. hastalığın reddi
4. konuşma sıklıkla ilişkisiz, fazla ve konudan konuya atlayan tarzda
5. duygu eksikliği
6. bilindik yüzlerin tanınamaması
7. rotasyonel çizme ve uzayın sol kısmının ihmali
8. bariz prozodik bozukluk
9. uygunsuz şakalar
10. gerekli olmayan , izole ayrıntılar söyleyebilir(bütünleştirilemeyen)
11. sadece kelime anlamını anlar
12. pragmatik bozukluklar fazladır( göz teması, konu takibi..)
13. iyi dil becerisi varken iletişim becerisi kötüdür.
14. saf dilsel bozukluklar baskın değildir.
AFAZİ
1. adlandırma, akıcılık, işitsel anlama, okuma ve yazmada belirgin ve dominant problem
2. sol tarafın ihmali yoktur.
3. hastalığın reddi yoktur.
4. konuşma genelde konuyla ilişkilidir.
5. duygu genlikle normaldir.
6. tanıdık yüzlerin tanınması sağlamdır.
7. çizimde basitlik vardır.
8. daha az belirgin prozodik bozukluk vardır.
9. uygun mizah anlayışı vardır.
10. bir hikayenin önemli kısmını anlatabilir.
11. ima edilen anlamları anlayabilir.
12. pragmatik bozukluk daha az problemlidir
13. kısıtlı dil becerilerine rağmen iletişim iletişim sıklıkla iyidir.
14. saf dilsel bozukluklar baskındır.
TRAVMATİK BEYİN YARALANMASI
1. tutarsızlık
2. dikkat problemi
3. bozukluk bellek
4. bozulmuş dil
5. zaman ve mekanda bozulma
6. zayıf organizasyon
7. bozulmuş nedensellik
8. yazma veya çizim becerilerinde azalma
9. anomi
10. yerinde duramama, huzursuzluk
11. sinirlilik, hırçınlık
12. dikkati çabuk dağılan
13. sıklıkla hüsran ve anksiyete
14. saldırgan davranış
15. uygunsuz tutarsız yanıtlar
16. tad ve kokuda bozukluk
17. yetersiz yargı
18. duyguların kontrolünde yetersizlik
19. hastalığın reddi
20. yetersiz öz bakım
DEMANS
Erken dönem demans
Yavaş, sinsi başlangıç,hafif hafıza kaybı,sözcük bulma problemleri, yetersiz dikkat süresi, dezoryante, nedensellik ve yargı problemleri,soyut kavramlarda zorluk, zaman zaman içeriksiz konuşma sağlam artikülasyon ve fonolojik beceriler, yazma ve okuma mekanikleri korunmuş, anlam bozulmuş olabilir, anksiyete, depresyon, ajitassyon ve apati(duygu eksikliği) olabilir, bozukluklara karşı ilgisiz, farkındalık az
Orta dönem demans
Artan bellek kaybı, sevdiklerinin ismini unutma, kendi ismini bile hatırlayamama, artmış sözcük bulma problemi, azalmış oryantasyon, içeriksiz konuşma, yetersiz konu takibi, korunmuş otomatik konuşma, sağlam konuşma artikülasyon, fonolojik beceriler, sağlam sentaktik beceriler, yazma ve okuma becerisi mekanik olarak sağlam, anlam kötüleşmiş, arayış, gezme, kendi gereksinimlerini karşılayamama, karmaşık
görevleri gerçekleştirememe
çiğneme veya dudak emme gibi perseveratif davranışlar.
İleri dönem demans
İleri derecede bozulmuş bellek, ileri düzeyde bozulmuş sözel beceriler, konuşma anlamsız veya yok, sosyal etkileşime katılamama, fiziksel debilite, amaçsız dolaşma, huzursuzluk ve ajitasyon, şiddet patlamaları(olabilir), birey günlük yaşam aktivitelerinde tamamen bağımlıdır.
2. kas tonusunda nörojenik etkilenmeye ikincil olarak gelişen değişim vardır. Bu da istemli-istemsiz motor işlevleri güçleştirir. (yutma, çiğneme, yalama)
3. konuşma hataları , santral ve periferal sinir sisteminin, kas kontrolündeki bozukluğundan kaynaklanır.
4. konuşma hataları tutarlı ve önceden tahmin edilebilir. Düzgün sesletilebilen konuşma hiç bulunmaz.
5. sesletim hataları temelde bozulma ve çıkartmadır.
6. ünsüzler tutarlı olarak kötüdür. Ünlüler nötr olabilir.
7. konuşma hızı yavaş veya zorludur: gerginlik, gerilme ve yetersiz soluk desteği belirgindir. Konuşma hızı arttıkça konuşma anlaşılırlığı sıklıkla azalır.
8. sözcük karışıklığı arttıkça sesletim de bozulur.
KONUŞMA APRAKSİSİ
1. konuşmanın sesletim kısmı birincil olarak etkilenmiştir. Prozodi normal olabilir.
2. konuşmanın motor programlanmasında nörojenik etkilenmeye ikincil olarak gelişen bir değişim söz konusudur. Fakat kas tonusu etkilenmemiştir. İstemsiz motor işlevler tipik olarak etkilenmemiştir.
3. konuşma hataları motor korteksten oral kaslara giden mesajdaki bozulmadan kaynaklanır.
4. konuşma hataları tutarsızdır ve beklenmediktir. İyi artiküle edilen konuşmalar mevcuttur.
5. artikülasyon hataları temelde, tekrar ekleme, değiştirme, uzatma, çıkartmadır(en az). Hata örüntüsüne baktığımızda, hedef fonem hatalı olarak hedefteki sese benzer bir ses olarak üretilir. Hatalar sıklıkla perseveratif ve önceden tahmin edilebilr.
6. ünsüz üretimi ünlülerden daha zordur. Ünsüz öbekleri tek ünlülerden daha zor üretilir. Sürtünmeli ve yan- sürtünmeliler en zorlarıdır. Motor görevin karışıklığı arttıkça hatalar artar.
7. prosodik bozukluk kompansatuar davranışların sonucunda oluşabilir. (durma, tekrar başlama ve fonasyonu başlatma ve doğru sesletim poziyonlarında zorluk)
8. konuşmanın anlaşılırlığı bazen konuşma hızı arttığında artar.
9. sözcük karışıklığı arttıkça sesletim de bozulur.
KONUŞMA APRAKSİSİ (devam)
1. sesletim , konuşmadaki sözcük karmaşıklığı arttıkça bozulur.
2. sesletim bozukluğu ünlü ve ünsüzlerin her ikisinde de görülür. Ünsüz öbeklerinde tek ünsüzlere göre hata daha fazladır. Ünlüler ünsüzlerden daha az hatayla sesletilir.
3. sözcük başı sesler, sözcük içi ve sözcük sonundaki seslerden daha fazla etkilenmiştir.
4. daha az kullanılan seslerde hata daha sıktır.
5. yerine ses eklemeler, ses atmalar, bozmalar ve eklemelerin hepsi görülebilir. En sık gözlenen yerine koyma ve çıkartmadır.
6. hedef söz, sözcük veya cümlenin karmaşıklığı arttıkça sesletim hataları ve çabalama davranışı artar.
7. konuşma üretimi değişkenlik gösterir. Konuşma apraksili birisi bir ses, hece, kelime, sözcüğü bir durumda üretirken başka bir zaman bunu hatalı üretebilir. Aynı hedef ses için birden fazla farklı , yanlış sesletim gözlenebilir.
8. çabalama davranışı ( artikülatörlerin pozisyonunu doğru olarak yerleştirme [groping]) çoğu konuşma apraksili bireyde gözlenir.
9. otomatik konuşma aktiviteleri (haftanın günleri, 1-10’ kadar say ) istemli konuşmaya göre daha kolay ve daha az hatalıdır. Reaktif konuşma(teşekkürler, iyiyim) apraksililer için daha kolaydır.
10. metatetik hatalar( ses- hece transpozisyonu) sıktır. Kitap-kipat ….
11. hece çarpışmaları olabilir. (literatürde sık değildir.). kişi hece sayısını azaltır veya heceleri bozar.( motor olarak sesletilmesi güç, sözcük veya sözcelerde.)
12. alıcı dil becerileri her zaman değil fakat sıklıkla ifade edici dil becerilerinin üzerindedir. Fakat dil becerileri apraksiden ayrılır.
13. apraksili kişiler genellikle yanlış sesletimlerinin farkındadırlar. Bunun yanında kendilerinin doğru veya yanlış yaptığını klinisyenin geri bildirimi olmadan yapabilirler.
14. konuşma apraksisi, diğer iletişim bozukluklarıyla birlikte ya da izole görülebilir.(dizartri, gecikmiş-konuşma, dil gelişim gerilği, afazi ve işitme kaybı)
15. oral ve uzuv apraksisi verbal apraksiyle birlikte görülebilir. Gözlemlere göre oral apraksisi olan birisinin verbal apraksisi de vardır. Şiddeti değişken olabilir , tek bir ünlüyü üretemeyenlerde vardır. Sadece kompleks cümleler de zorlananlarda.
Sağ hemisfer sendromunu değerlendirme
Algısal ve dikkat bozuklukları:
1. sol görme alan ihmali
2. yüz tanımada güçlük(prosapagnozi)
3. konstrüksiyonel görevlerde zorluk
4. ani şiddetli yanıtlar verebilen, dikkati dağılabilen
5. ilgisiz bilgiye aşırı dikkat etmesi
6. hatalığın reddi
Duygu durum bozuklukları:
1. duyguların ifade edilmesinde güçlük
2. diğerlerinin duygularını anlamada güçlük
3. depresyon
4. bariz motivasyon azlığı
İletişim bozuklukları:
1. sözcük hatırlama güçlüğü
2. bozulmuş işitsel anlama
3. okuma ve yazma bozuklukları
4. bozulmuş konuşma prozodisi
5. pragmatik zorluklar
6. dizartri
Bilişsel bozukluklar:
1. dezoryantasyon
2. bozulmuş dikkat
3. hatırlama güçlükleri
4. bilgiyi birleştirmedeki zayıflık
5. mantık, nedensellik, planlama ve problem çözmede zorluk
6. yargı çıkarmayı anlama bozukluğu
7. şakaları anlamada zorluk
SAĞ HEMİSFER SENDROMU
1. adlandırma, akıcılık, işitsel anlama, okuma ve yazmada hafif problem
2. sol tarafın ihmali
3. hastalığın reddi
4. konuşma sıklıkla ilişkisiz, fazla ve konudan konuya atlayan tarzda
5. duygu eksikliği
6. bilindik yüzlerin tanınamaması
7. rotasyonel çizme ve uzayın sol kısmının ihmali
8. bariz prozodik bozukluk
9. uygunsuz şakalar
10. gerekli olmayan , izole ayrıntılar söyleyebilir(bütünleştirilemeyen)
11. sadece kelime anlamını anlar
12. pragmatik bozukluklar fazladır( göz teması, konu takibi..)
13. iyi dil becerisi varken iletişim becerisi kötüdür.
14. saf dilsel bozukluklar baskın değildir.
AFAZİ
1. adlandırma, akıcılık, işitsel anlama, okuma ve yazmada belirgin ve dominant problem
2. sol tarafın ihmali yoktur.
3. hastalığın reddi yoktur.
4. konuşma genelde konuyla ilişkilidir.
5. duygu genlikle normaldir.
6. tanıdık yüzlerin tanınması sağlamdır.
7. çizimde basitlik vardır.
8. daha az belirgin prozodik bozukluk vardır.
9. uygun mizah anlayışı vardır.
10. bir hikayenin önemli kısmını anlatabilir.
11. ima edilen anlamları anlayabilir.
12. pragmatik bozukluk daha az problemlidir
13. kısıtlı dil becerilerine rağmen iletişim iletişim sıklıkla iyidir.
14. saf dilsel bozukluklar baskındır.
TRAVMATİK BEYİN YARALANMASI
1. tutarsızlık
2. dikkat problemi
3. bozukluk bellek
4. bozulmuş dil
5. zaman ve mekanda bozulma
6. zayıf organizasyon
7. bozulmuş nedensellik
8. yazma veya çizim becerilerinde azalma
9. anomi
10. yerinde duramama, huzursuzluk
11. sinirlilik, hırçınlık
12. dikkati çabuk dağılan
13. sıklıkla hüsran ve anksiyete
14. saldırgan davranış
15. uygunsuz tutarsız yanıtlar
16. tad ve kokuda bozukluk
17. yetersiz yargı
18. duyguların kontrolünde yetersizlik
19. hastalığın reddi
20. yetersiz öz bakım
DEMANS
Erken dönem demans
Yavaş, sinsi başlangıç,hafif hafıza kaybı,sözcük bulma problemleri, yetersiz dikkat süresi, dezoryante, nedensellik ve yargı problemleri,soyut kavramlarda zorluk, zaman zaman içeriksiz konuşma sağlam artikülasyon ve fonolojik beceriler, yazma ve okuma mekanikleri korunmuş, anlam bozulmuş olabilir, anksiyete, depresyon, ajitassyon ve apati(duygu eksikliği) olabilir, bozukluklara karşı ilgisiz, farkındalık az
Orta dönem demans
Artan bellek kaybı, sevdiklerinin ismini unutma, kendi ismini bile hatırlayamama, artmış sözcük bulma problemi, azalmış oryantasyon, içeriksiz konuşma, yetersiz konu takibi, korunmuş otomatik konuşma, sağlam konuşma artikülasyon, fonolojik beceriler, sağlam sentaktik beceriler, yazma ve okuma becerisi mekanik olarak sağlam, anlam kötüleşmiş, arayış, gezme, kendi gereksinimlerini karşılayamama, karmaşık
görevleri gerçekleştirememe
çiğneme veya dudak emme gibi perseveratif davranışlar.
İleri dönem demans
İleri derecede bozulmuş bellek, ileri düzeyde bozulmuş sözel beceriler, konuşma anlamsız veya yok, sosyal etkileşime katılamama, fiziksel debilite, amaçsız dolaşma, huzursuzluk ve ajitasyon, şiddet patlamaları(olabilir), birey günlük yaşam aktivitelerinde tamamen bağımlıdır.