DİŞLERDE TRAVMATİK YARALANMALAR VE SONUÇLARI
Hem aile hem de evlat için nispeten dert verici bir durum olan diş ve destek doku yaralanmaları toplulukta çok yaygın görülen ve çocuklarda mektep öncesi periyotta 2. sıklıkla karşılaşılan yaralanma çeşididir. Bilhassa çocuklarda ömrün birinci yılında motor aktivasyonun arttığı ama dengelenemediği periyotta görülmeye başlar. Üst ön kesici dişler travma nedeniyle en sık yaralanan dişlerdir. Kesici dişler estetik, konuşma ve fonksiyonel aktiviteler için kıymetli rol oynarlar. Süt dişlerinin yaralanma sıklığı 1 yaşından itibaren artmaya başlar ve travma olgularının birçok 4 yaşın altındaki çocuklarda görülür. Mütemadi dişlerde travma nedeniyle yaralanmalar ise 8-10 yaş aralığında artış gösterir. Bu yaralanmaların nedenleri arasında bisiklet ve trafik kazaları, düşmeler, arbedeler, fizikî şiddet, spor kazaları sayılabilir. Hafif çarpmalar sıklıkla dudak, yanak, dişetleri üzere yumuşak dokularda yaralanmalara neden olurken şiddetli çarpmalar dişlerde sallanmalara, dişin ağızda görülen kısmında ya da kökünde kırıklara, velev bazen dişin büsbütün alanından çıkmasına neden olabilmektedir.
Evladınız diş travmasına uğrarsa öncelikle sakin olup artık bilgilendireceğim bahislere dikkat etmeniz gerek. Mahsusen şiddetli yaralanmalar sonucunda sakin olmak ve soğukkanlı davranmak elbette güç olur. Fakat evladın hem umumî sıhhati hem de diş sıhhati açısından ailenin ya da o an yanında olan bireylerin kıymetli rol oynadığı unutulmamalıdır. Öncelikle bilinmesi gereken en değerli nokta, travmanın boyutu ne olursa olsun kesinlikle diş doktorunuza ulaşarak malumat alışverişinde bulunmanız gerektiğidir. Dışarıdan bakıldığında çok kıymetsiz üzere gözüken travmalar bile diş kaybına neden olabilir. Çoklukla aileler şayet düşme ya da yaralanma sonrasında çok kanamalı bir durum yoksa ve dişin dıştan görünüşünde de mesele yoksa bu durumu pek önemsemeyebilirler. Lakin dişlere gelen darbeler sonucu kırık meydana gelmese bile dişin sıhhati tehlikeye girebilir. Bu ortamdaki hudut ve damar sıkışmaları nedeniyle bir vade sonra bu dişler canlılığını yitirebilirler. Bu yüzden rastgele bir travma anında kesinlikle diş doktorunuza gitmelisiniz.
Hastanın diş doktoruna gitmesi gereken mühlet 2 saati geçmemelidir. Diş asla peçeteye sarmak üzere kuru bir ortamda saklanmamalıdır.Travma sonrasında diş tabibi gerekli görürse röntgen çektirebilir. Dişte bilhassa kök kırığı üzere gözle görülemeyecek zararların tespiti için radyografi büyük kıymet taşımaktadır. Röntgenden sonra kırık tamiri gerekli ise kanal tedavisi de yapılmalıdır.
Tabibe kazanın tam olarak ne vakit, nerede ve nasıl gerçekleştiği hakkında malumat vermek gerekir. Ayrıyeten evladın umum sıhhatinde bir meselesi (alerjik astım, epilepsi, hemofili, kalp illeti gibi) varsa doktor bu hususta kesinlikle uyarılmalıdır. Birden fazla hengam travma sonrasında antibiyotik tasarrufu gerekebileceğinden evladın varsa alerji hikayesi de kıymet taşımaktadır. Başkaca tetanoz aşısının olup olmadığı konusunda da doktor uyarılmalıdır. Evladın süt ya da daima dişlenme devrinde olmasına nazaran yapılacak olan süreç değişir, buna doktor karar verecektir.
• Travma sonucunda evladın, lisan, dudak ya da yanak nahiyesi zarar gördü ise; etkilenen nahiyeye buz uygulanarak bu yerin şişmesi önlenebilir. Şayet kanama var ise gazlı bezle yahut duru bir bezle basınç uygulanması ve o nahiyenin saf tutulması gerekmektedir. Kanama 15 dakika sonra hala devam ediyorsa evladın hastaneye götürülmesi elverişli olacaktır.
• Şayet travma sonucu dişin bir kısmı kırılmışsa; kırılan diş modülü pak, akan su ile yıkanarak soğuk süt içinde (mümkün değilse saf su) diş tabibine ulaştırılmalıdır. Yeterli kurallarda korunmuş diş kesimleri çoğunlukla kişisel gereçler sayesinde yapıştırılabilmektedir. Böylece diş kendi modülüyle estetik korunarak restore edilebilir. Kırık diş modülü bulunamadığı durumlarda da tabibe başvurarak kayıp diş dokusunun kişisel materyallerle tamamlanması gerekmektedir. Kişisel dolgu materyalleriyle kırık hattı görünür olmayacak halde estetik çalışmalar yapılabilir. Fakat kırık modül bulunamadığında travmanın tesiriyle dudak, yanak üzere yumuşak dokulara saplanmış olabileceği ihtimali de unutulmamalı ve dikkatli muayene yapılmalıdır.
• Şayet travma sonrası diş gömülmüşse; dişi çabucak çekmemek ve tekrar sürebilmesi için vakit tanımak gerekmektedir. Bu süreçte sık ve nizamlı diş doktoru denetimi koşuldur. Çoğunlukla diş resen tekrar sürecektir. Şayet diş bizatihi sürmezse duruma nazaran diş çekilebilir, cerrahi olarak çıkarılıp konumuna konulabilir yahut ortodontik (tel tedavisi) tedavi ile noktasına sürdürülebilir. Yapılan muayene ve röntgen değerlendirmeleri sonucu diş doktorunuz münasip tedavinin ne olabileceğine dair size yönlendirecektir.
• Şayet travma sonucu diş noktasından çıkmamış lakin sallanıyorsa; dişi daha ziyade travmatize etmemek için asla sallamayınız. Doktorunuza en kısa müddette ulaştığınızda, sallanan dişi yanındaki başka dişlere kimi tekniklerle sabitleyerek diş liflerinin yenilenmesi sağlanır. Bu süreç 1-3 hafta arasında sürebilir. Bu müddet içinde travmaya uğrayan diş zorlanmamalı, ısırma ve koparma hareketi yapılmamalı, yiyecekler küçük lokmalar halinde direk art dişlere götürülerek yenmelidir.
• Şayet dişin tamamı mekanından çıkmışsa; dişin kök kısmına dokunmadan (ağızda gördüğümüz kısmından) tutularak temiz, akan su altında yıkanmalıdır. Düşen dişin, tabibe ulaştırılması için ülkü ortam organ nakli için kullanılan sıvılardır. Fakat pratikte bu türlü bir solüsyonu bulmak mümkün olmadığı için en düzgün prtam soğuk süttür. Mümkünse dişe hiç zarar vermeden soğuk süte değilse nezih suya koyup en kısa müddette diş doktoruna ulaştırmak gereklidir. Burada en kritik nokta ağızda fırlayan dişin saklandığı ortam ve geçen mühlet olduğu için dikkat edilmelidir. Diş asla kuru ve kirki ortamda saklanmamalı ve en kısa müddette tabibe ulaşılmalıdır. Dişin mahalline yerleştirilmesi için geçen vade uzadıkça ve bu sırada bekletildiği kaideler kötüleştikçe dişin kurtulma bahtı azalmaktadır. Dişi ulaştırdığınızda doktorunuz, düşen dişin süt ya da kalıcı olması, dişin içinden çıktığı çukurunun ve dişin travmadan etkilenme noktasına nazaran dişin yine konumuna yerleştirilp yerleştirilmeyeceğine karar verecektir. Dişi alanına yerleştirme kararı alınırsa muvakkat olarak yandaki dişlere sabitlenir ve hareketsizz kalıp güzelleşmesi sağlanır. Bu mühlet içinde dişe ölçüsüz kuvvet uygulamaktan kaçınılmalı, aklığına çok dikkat edilmeli ve kesinlikle diş tabibine denetime gidilmelidir. Diş canlığını kaybederse ya da kökünde apse oluşumu gözlenirse kanal tedavisi yapılması gerekir.
Travmaya maruz kalan dişlerde, birinci anda bir hasar tespit edilmese de doktorunuzun önerdiği süreçlerde denetim edilmeli ve geç oluşacak zararlar denetim altında tutulmalıdır. Unutulmamalı ki bu travmalar diş kaybıyla sonuçlanabilir. Süt dişlerine gelen travmalarda akabinde gelen daima dişlerinde etkilenebileceği bilinmeli ve kesinlikle denetim edilmelidir. Tabibin söylediği aralıklarla tertipli olarak denetime gitmek ve doktorun ikazlarına dikkat etmek gerekir. Örneğin travma gören dişi bir vade kullanmamak gerekebilir. Şayet ön keser nahiyesinde bir diş ise hiç ısırma hareketi yapılmamalı, yiyecekler küçük lokmalar halinde art dişlere götürülerek yenmelidir. Zira ısırma süreci dişe kuvvet uygular ve zati yaralı olan diş üzerinde yeni bir travma tesiri yaratır. Evlatların bu hususa dikkat etmeyebilecekleri göz önüne alınarak ebevynlerin takip etmesi gerekebilir.
KISACA TRAVMA ANINDA;
• Öncelikle sakinliğinizi koruyun.
• Vakit kaybetmeden diş doktorunuzla muhabereye geçin.
• Travma sonrasında gözle görülür bir sorun olmasa bile kesinlikle elverişli bir vaktinizde diş doktorunuza muayeneye gidin. Dışarıdan aşikâr olmayan fakat gömülen ya da alttaki kalıcı dişlere zarar veren travmalar uzun periyotta diş kayıplarına ve diş çarpıklıklarına yol açabilir.
• Şayet diş sallanıyorsa; sallayıp daha ziyade zarar vermeden acilen diş doktorunuza başvurun.
• Yanından çıkan ya da kırılan dişi köküne dokunmadan nezih akan su ile yıkayıp süt içinde diş doktorunuza ulaştırın.
KAYNAK; Hinckfuss SE, Messer LB. An evidence-based assessment of the clinical guidelines for replanted avulsed teeth. Part II: prescription of systemic antibiotics. Dent Traumatol 2009
Andreasen JO, Bakland LK, Flores MT, Andreasen FM. Traumatic dental injuries: a manual, 3rd edn. Chichester, West Sussex: Wiley-Blackwell; 2011
Flores MT, Andersson L, Andreasen JO, Bakland LK, Malmgren B, Barnett F et al. Guidelines for the management of traumatic dental injuries. 1. Fractures and luxations of permanent teeth. Dent Traumatol 2007
Ziyaretçiler için gizlenmiş link,görmek için Giriş yap veya üye ol.
Hem aile hem de evlat için nispeten dert verici bir durum olan diş ve destek doku yaralanmaları toplulukta çok yaygın görülen ve çocuklarda mektep öncesi periyotta 2. sıklıkla karşılaşılan yaralanma çeşididir. Bilhassa çocuklarda ömrün birinci yılında motor aktivasyonun arttığı ama dengelenemediği periyotta görülmeye başlar. Üst ön kesici dişler travma nedeniyle en sık yaralanan dişlerdir. Kesici dişler estetik, konuşma ve fonksiyonel aktiviteler için kıymetli rol oynarlar. Süt dişlerinin yaralanma sıklığı 1 yaşından itibaren artmaya başlar ve travma olgularının birçok 4 yaşın altındaki çocuklarda görülür. Mütemadi dişlerde travma nedeniyle yaralanmalar ise 8-10 yaş aralığında artış gösterir. Bu yaralanmaların nedenleri arasında bisiklet ve trafik kazaları, düşmeler, arbedeler, fizikî şiddet, spor kazaları sayılabilir. Hafif çarpmalar sıklıkla dudak, yanak, dişetleri üzere yumuşak dokularda yaralanmalara neden olurken şiddetli çarpmalar dişlerde sallanmalara, dişin ağızda görülen kısmında ya da kökünde kırıklara, velev bazen dişin büsbütün alanından çıkmasına neden olabilmektedir.
Evladınız diş travmasına uğrarsa öncelikle sakin olup artık bilgilendireceğim bahislere dikkat etmeniz gerek. Mahsusen şiddetli yaralanmalar sonucunda sakin olmak ve soğukkanlı davranmak elbette güç olur. Fakat evladın hem umumî sıhhati hem de diş sıhhati açısından ailenin ya da o an yanında olan bireylerin kıymetli rol oynadığı unutulmamalıdır. Öncelikle bilinmesi gereken en değerli nokta, travmanın boyutu ne olursa olsun kesinlikle diş doktorunuza ulaşarak malumat alışverişinde bulunmanız gerektiğidir. Dışarıdan bakıldığında çok kıymetsiz üzere gözüken travmalar bile diş kaybına neden olabilir. Çoklukla aileler şayet düşme ya da yaralanma sonrasında çok kanamalı bir durum yoksa ve dişin dıştan görünüşünde de mesele yoksa bu durumu pek önemsemeyebilirler. Lakin dişlere gelen darbeler sonucu kırık meydana gelmese bile dişin sıhhati tehlikeye girebilir. Bu ortamdaki hudut ve damar sıkışmaları nedeniyle bir vade sonra bu dişler canlılığını yitirebilirler. Bu yüzden rastgele bir travma anında kesinlikle diş doktorunuza gitmelisiniz.
Hastanın diş doktoruna gitmesi gereken mühlet 2 saati geçmemelidir. Diş asla peçeteye sarmak üzere kuru bir ortamda saklanmamalıdır.Travma sonrasında diş tabibi gerekli görürse röntgen çektirebilir. Dişte bilhassa kök kırığı üzere gözle görülemeyecek zararların tespiti için radyografi büyük kıymet taşımaktadır. Röntgenden sonra kırık tamiri gerekli ise kanal tedavisi de yapılmalıdır.
Tabibe kazanın tam olarak ne vakit, nerede ve nasıl gerçekleştiği hakkında malumat vermek gerekir. Ayrıyeten evladın umum sıhhatinde bir meselesi (alerjik astım, epilepsi, hemofili, kalp illeti gibi) varsa doktor bu hususta kesinlikle uyarılmalıdır. Birden fazla hengam travma sonrasında antibiyotik tasarrufu gerekebileceğinden evladın varsa alerji hikayesi de kıymet taşımaktadır. Başkaca tetanoz aşısının olup olmadığı konusunda da doktor uyarılmalıdır. Evladın süt ya da daima dişlenme devrinde olmasına nazaran yapılacak olan süreç değişir, buna doktor karar verecektir.
• Travma sonucunda evladın, lisan, dudak ya da yanak nahiyesi zarar gördü ise; etkilenen nahiyeye buz uygulanarak bu yerin şişmesi önlenebilir. Şayet kanama var ise gazlı bezle yahut duru bir bezle basınç uygulanması ve o nahiyenin saf tutulması gerekmektedir. Kanama 15 dakika sonra hala devam ediyorsa evladın hastaneye götürülmesi elverişli olacaktır.
• Şayet travma sonucu dişin bir kısmı kırılmışsa; kırılan diş modülü pak, akan su ile yıkanarak soğuk süt içinde (mümkün değilse saf su) diş tabibine ulaştırılmalıdır. Yeterli kurallarda korunmuş diş kesimleri çoğunlukla kişisel gereçler sayesinde yapıştırılabilmektedir. Böylece diş kendi modülüyle estetik korunarak restore edilebilir. Kırık diş modülü bulunamadığı durumlarda da tabibe başvurarak kayıp diş dokusunun kişisel materyallerle tamamlanması gerekmektedir. Kişisel dolgu materyalleriyle kırık hattı görünür olmayacak halde estetik çalışmalar yapılabilir. Fakat kırık modül bulunamadığında travmanın tesiriyle dudak, yanak üzere yumuşak dokulara saplanmış olabileceği ihtimali de unutulmamalı ve dikkatli muayene yapılmalıdır.
• Şayet travma sonrası diş gömülmüşse; dişi çabucak çekmemek ve tekrar sürebilmesi için vakit tanımak gerekmektedir. Bu süreçte sık ve nizamlı diş doktoru denetimi koşuldur. Çoğunlukla diş resen tekrar sürecektir. Şayet diş bizatihi sürmezse duruma nazaran diş çekilebilir, cerrahi olarak çıkarılıp konumuna konulabilir yahut ortodontik (tel tedavisi) tedavi ile noktasına sürdürülebilir. Yapılan muayene ve röntgen değerlendirmeleri sonucu diş doktorunuz münasip tedavinin ne olabileceğine dair size yönlendirecektir.
• Şayet travma sonucu diş noktasından çıkmamış lakin sallanıyorsa; dişi daha ziyade travmatize etmemek için asla sallamayınız. Doktorunuza en kısa müddette ulaştığınızda, sallanan dişi yanındaki başka dişlere kimi tekniklerle sabitleyerek diş liflerinin yenilenmesi sağlanır. Bu süreç 1-3 hafta arasında sürebilir. Bu müddet içinde travmaya uğrayan diş zorlanmamalı, ısırma ve koparma hareketi yapılmamalı, yiyecekler küçük lokmalar halinde direk art dişlere götürülerek yenmelidir.
• Şayet dişin tamamı mekanından çıkmışsa; dişin kök kısmına dokunmadan (ağızda gördüğümüz kısmından) tutularak temiz, akan su altında yıkanmalıdır. Düşen dişin, tabibe ulaştırılması için ülkü ortam organ nakli için kullanılan sıvılardır. Fakat pratikte bu türlü bir solüsyonu bulmak mümkün olmadığı için en düzgün prtam soğuk süttür. Mümkünse dişe hiç zarar vermeden soğuk süte değilse nezih suya koyup en kısa müddette diş doktoruna ulaştırmak gereklidir. Burada en kritik nokta ağızda fırlayan dişin saklandığı ortam ve geçen mühlet olduğu için dikkat edilmelidir. Diş asla kuru ve kirki ortamda saklanmamalı ve en kısa müddette tabibe ulaşılmalıdır. Dişin mahalline yerleştirilmesi için geçen vade uzadıkça ve bu sırada bekletildiği kaideler kötüleştikçe dişin kurtulma bahtı azalmaktadır. Dişi ulaştırdığınızda doktorunuz, düşen dişin süt ya da kalıcı olması, dişin içinden çıktığı çukurunun ve dişin travmadan etkilenme noktasına nazaran dişin yine konumuna yerleştirilp yerleştirilmeyeceğine karar verecektir. Dişi alanına yerleştirme kararı alınırsa muvakkat olarak yandaki dişlere sabitlenir ve hareketsizz kalıp güzelleşmesi sağlanır. Bu mühlet içinde dişe ölçüsüz kuvvet uygulamaktan kaçınılmalı, aklığına çok dikkat edilmeli ve kesinlikle diş tabibine denetime gidilmelidir. Diş canlığını kaybederse ya da kökünde apse oluşumu gözlenirse kanal tedavisi yapılması gerekir.
Travmaya maruz kalan dişlerde, birinci anda bir hasar tespit edilmese de doktorunuzun önerdiği süreçlerde denetim edilmeli ve geç oluşacak zararlar denetim altında tutulmalıdır. Unutulmamalı ki bu travmalar diş kaybıyla sonuçlanabilir. Süt dişlerine gelen travmalarda akabinde gelen daima dişlerinde etkilenebileceği bilinmeli ve kesinlikle denetim edilmelidir. Tabibin söylediği aralıklarla tertipli olarak denetime gitmek ve doktorun ikazlarına dikkat etmek gerekir. Örneğin travma gören dişi bir vade kullanmamak gerekebilir. Şayet ön keser nahiyesinde bir diş ise hiç ısırma hareketi yapılmamalı, yiyecekler küçük lokmalar halinde art dişlere götürülerek yenmelidir. Zira ısırma süreci dişe kuvvet uygular ve zati yaralı olan diş üzerinde yeni bir travma tesiri yaratır. Evlatların bu hususa dikkat etmeyebilecekleri göz önüne alınarak ebevynlerin takip etmesi gerekebilir.
KISACA TRAVMA ANINDA;
• Öncelikle sakinliğinizi koruyun.
• Vakit kaybetmeden diş doktorunuzla muhabereye geçin.
• Travma sonrasında gözle görülür bir sorun olmasa bile kesinlikle elverişli bir vaktinizde diş doktorunuza muayeneye gidin. Dışarıdan aşikâr olmayan fakat gömülen ya da alttaki kalıcı dişlere zarar veren travmalar uzun periyotta diş kayıplarına ve diş çarpıklıklarına yol açabilir.
• Şayet diş sallanıyorsa; sallayıp daha ziyade zarar vermeden acilen diş doktorunuza başvurun.
• Yanından çıkan ya da kırılan dişi köküne dokunmadan nezih akan su ile yıkayıp süt içinde diş doktorunuza ulaştırın.
KAYNAK; Hinckfuss SE, Messer LB. An evidence-based assessment of the clinical guidelines for replanted avulsed teeth. Part II: prescription of systemic antibiotics. Dent Traumatol 2009
Andreasen JO, Bakland LK, Flores MT, Andreasen FM. Traumatic dental injuries: a manual, 3rd edn. Chichester, West Sussex: Wiley-Blackwell; 2011
Flores MT, Andersson L, Andreasen JO, Bakland LK, Malmgren B, Barnett F et al. Guidelines for the management of traumatic dental injuries. 1. Fractures and luxations of permanent teeth. Dent Traumatol 2007
Ziyaretçiler için gizlenmiş link,görmek için Giriş yap veya üye ol.
