DÜNYA’NIN HAREKETLERİ
Dünya’nın coğrafi olaylar ve canlılar üzerinde etkili olan başlıca iki hareketi vardır.
Kendi ekseni etrafındaki hareketi bir gündür..
Güneş etrafındaki hareketi bir yıldır.
DÜNYA’NIN EKSENİ ETRAFINDA DÖNÜŞÜ
Dünya, Kuzey ve Güney Kutup noktalarından geçen yer ekseni etrafında 24 saatte bir dönüş yapar. Dünya’nın ekseni, yörünge düzlemine dik değildir.
Dünya’nın Ekseni Etrafındaki Dönüşüne Bağlı Olarak İki Tür Hız Oluşur:
Dünya’nın geoid şekli nedeniyle yüzeyindeki çizgisel hız, Ekvator’dan kutuplara doğru azalır. Ekvator üzerindeki bir nokta saatte yaklaşık 1670 km’lik bir çizgisel hız yaparken kutup noktalarında bu hız sıfıra eşittir.
Dünya’nın ekseni etrafında dönüş açısı ile ilgili hıza da açısal hız denir. Dünya üzerindeki tüm noktalar 24 saatte 360˚ döndüğünden açısal hızları eşittir. Dünya, 1 saatte 15˚’lik dönüş yapar.
Geoid Nedir?
Yer’in şeklinin oluşmasında yerçekimi ve merkezkaç kuvvetinin yanında, yer yapısını oluşturan çeşitli özelliklere sahip maddelerin de etkisi vardır. Yer’in deniz yüzeyinden yüksekte olan kısımlarının atılması ve denizden alçak olan çukurların dikkate alınmaması ile meydana gelen bu şekle Geoid (yerimsi) denir. Geoid şeklinin temel özelliği; Ekvator’da şişkin kutuplardan basık, ancak genel anlamda yuvarlak olmasıdır.
DÜNYA’NIN EKSENİ ETRAFINDAKİ DÖNÜŞÜNÜN VE EKSEN EĞİKLİĞİNİN ORTAYA ÇIKARDIĞI SONUÇLAR
1. Gece ve gündüz olayı ardalanır birbirini izler.
Gece ve gündüz süreleri Ekvator üzerinde sürekli 12’şer saattir. Kutuplara yaklaştıkça, mevsim durumuna göre gece ve gündüzün uzaması ya da kısalması gözlenir. Bu durum eksen eğikliğinin sonucudur.
2. Gece soğuma, gündüz ısınma gerçekleşir.
Bu nedenle günlük sıcaklık ve basınç farkları oluşur. Bu durum, mekanik çözülmeden meltem rüzgarlarının oluşmasına kadar birçok coğrafi olayın temelini teşkil eder.
3. Gün içinde güneş ışınlarının geliş açısı ve cisimlerin gölge boyu değişir.
4. Doğudaki yerler Güneş’i batıdaki yerlerden önce görür. Bu nedenle yerel saat farkları oluşur.
5. Doğuda güneş erken doğar ve erken batar, batıda ise geç doğar ve geç batar.
6. Eksen etrafındaki dönüşten ortaya çıkan saptırıcı kuvvet sonucunda sürekli rüzgar yönlerinde sapmalar olur.
7. 30˚ ve 60˚ Kuzey ve Güney enlemleri boyunca dinamik kökenli basınç kuşakları oluşur.
8. Güneşin doğuşuna ve batışına göre yönler oluşur
9. Fotosentez meydana gelir
Dünya’nın eksen eğikliğinin anlaşılabilmesi için şu terimlerin bilinmesi gerekmektedir.
1. Ekliptik Düzlem (Yörünge Düzlemi): Dünya’nın Güneş etrafında izlediği yola Ekliptik Düzlem denir.
2. Ekliptik Eksen (Yörünge Ekseni): Ekliptik düzlemi dik kestiği kabul edilen hayali çizgiye Ekliptik Eksen denir.
3. Dünya’nın Ekseni: Kutuplardan ve yerin merkezinden geçtiği kabul edilen hayali çizgiye Dünya’nın Ekseni denir.
4. Ekvator Düzlemi: Dünya’yı iki eşit parçaya bölen hayali çizginin meydana getirdiği düzleme Ekvator Düzlemi denir.
Ekliptik eksen ile Dünya’nın ekseni birbiri ile çakışmaz aralarında 23° 27’ lık bir eğiklik vardır. Bu eğikliğe Dünya’nın Eksen Eğikliği adı verilir.
Eksen eğikliği, Dünya’nın hem kendi ekseni hem de Güneş etrafındaki hareketiyle hiçbir zaman değişmez. Sade-ce ekinoks tarihlerinde etkisi ortadan kalkar.
EKSEN EĞİKLİĞİNİN SONUÇLARI:
1. Mevsimler oluşur.
2. Güneş ışınlarının düşme açısı zaman içerisinde değişir.
3. Gece - gündüz süreleri değişir.
4. Güneş ışınlarının dik geldiği kesimlerin yıl içinde değişmesi ve Dönencelerin oluşması.
5. Kutup dairelerinin enlem dereceleri oluşur.
6. Aynı boylam üzerindeki noktalarda Güneş'in doğuş ve batış saatleri değişir.
7. Kutup noktaları ile daireleri arasında sürekli gece ve gündüzler yaşanır.
8. Kuzey ve Güney Yarım kürelerde farklı mevsimler yaşanır.
9. Muson rüzgarları oluşur.
10. Ekvatordan kutuplara gidildikçe gece-gündüz süreleri arasındaki farkın artması.
Eksen Eğikliği
DÜNYA’NIN GÜNEŞ ETRAFINDAKİ HAREKETİ ve SONUÇLARI
Dünya Güneş etrafındaki hareketini Ekliptik adı verilen elips şeklindeki düzlemde saat ibresinin tersine doğru hareket ederek 365 gün 6 saatte tamamlar.
Yörünge düzleminin (Ekliptik düzlem) elips şeklinde olmasından dolayı Dünya’nın Güneş’e olan uzaklığı değişir. Dünya 3 Ocak tarihinde Güneş’e en yakın duruma gelir, buna Günberi (Perihel) denir. 4 Temmuz tarihinde ise Güneş’e en uzak durumundadır. Buna da Günöte (Afel) denir.
Dünya Güneş’e yaklaştığı zaman Güneş’in çekim kuvveti arttığından Dünya’nın yörüngedeki dönüş hızı da artar. Uzaklaştığı zaman da çekim kuvveti azalacağından yörünge üzerindeki dönüş hızı azalır.
Bu nedenle;
1. Kuzey Yarımküre’nin yaz mevsimi (21 Mart ile 23 Eylül arası), Güney Yarımküre’nin yaz mevsiminden (23 Eylül ile 21 Mart arası) daha uzun (7 gün) sürer.
2. Dünya’nın Güneş’e yaklaşması ve uzaklaşması mevsimlik sıcaklık dağılışına etki etmez. Mevsimlik sıcaklık dağılışını etkileyen faktör, ışınların düşme açısıdır. Bunu da eksen eğikliği belirler.
3. Dünya Güneş’e uzak olduğunda dönüş hızı azaldığından sonbahar ekinoksuna iki gün geç girilir (23 Eylül’de yaşanır).
4. Dünya Güneş’e yakın olduğunda dönüş hızı arttığından Şubat ayı 28 gün sürer.
5. Dünya Güneş’e yaklaştığında çekim kuvveti arttığından gel,git genliği de artar.
6. Ekvator ile Yörünge düzlemi arasında 23˚27’ lık açının bulunmasından dolayı Yer ekseni ile Yörünge düzlemi arasında 66˚33’ lık bir açı oluşmuştur. Yani Yer ekseni yörünge düzlemine eğiktir.
BU EĞİKLİĞİN SONUCUNDA:
1. Güneş ışınlarının Dünya üzerindeki noktalara düşme açısı yıl içerisinde değişir.
2. Aydınlanma çemberi yıl içerisinde yer değiştirir.
3. Aynı anda, farklı yarımkürelerde farklı mevsimler yaşanır.
4. Gece ve gündüz süreleri yıl içinde değişir (Ekvator hariç).
5. Cisimlerin gölge boyları yıl içinde değişir.
6. Bir noktada güneş ışınlarının atmosferdeki tutulma miktarı yıl içinde değişir.
7. Mevsimlik sıcaklık değişimine bağlı olarak yüksek ve alçak basınçlar, karalar ve denizler arasında yer değiştirir. Bunun sonucunda muson rüzgarları oluşur.
8. Işınların düşme açısındaki değişikliğe bağlı olarak yıllık sıcaklık farkları oluşmuş ve mevsimler meydana gelmiştir.
9. Bir noktadaki Güneş’in doğuş ve batış saatleri yıl içerisinde değişir.
10. Güneş’in ufuk düzlemindeki tepe noktası yıl içerisinde değişir.
11. Dönencelerin yeri (23˚27’ Kuzey ve Güney) ve Kutup dairelerinin (66˚33’ Kuzey ve Güney) yeri belirlenmiştir.
12. Güneş ışınlarının dik geldiği yerler dönenceler arasında yer değiştirir.
13. Matematik iklim kuşakları oluşmuştur.
14. Kutup noktalarında 6 ay süreyle gündüz, 6 ay süreyle gece yaşanır.
15. Güneş ışınları dönencelere yılda birer defa, dönenceler arasındaki her noktaya iki defa dik gelir. Dönencelerin dışına kesinlikle dik açıyla gelmez.
EKSEN EĞİKLİĞİ OLMASAYDI
1. Güneş ışınları daima ekvatora dik açıyla gelirdi ve bu durum hiçbir zaman değişmezdi.
2. Mevsimler ortadan kalkardı.
3. Yıllık sıcaklık farkı meydana gelmezdi.
4. Aydınlanma çizgisi daima kutuplardan geçerdi.
5. Daima gece gündüz eşitliği yaşanırdı.
6. Güneşin doğuş batış yer ve saati değişmezdi.
7. Güneş ışınlarının öğle vakti gelme açıları değişmezdi.
8. Kutuplarda alaca karanlık yaşanırdı.
9. Dönenceler ve Kutup Daireleri ortadan kalkardı.
10. Matematik İklim kuşakları ortadan kalkardı.
11. Bitki ve hayvan türleri azalırdı.
DÜNYANIN EKSEN EĞİKLİĞİ İLE İLGİLİ İHTİMALLER:
Eksen Eğikliği 23° 27’ dan Fazla Olsaydı (33°):
1. Güneş ışınlarının dik açıyla geldiği saha genişlerdi.
2. Dönenceler 33° ve kutup daireleri 57° enlemlerinden geçerdi.
3. Kutup ve Ekvatoral kuşak genişler Orta kuşak daralırdı.
4. Güneş ışınlarının gelme açıları ve gölge boyları daha fazla değişirdi.
5. Yıllık sıcaklık farkları artardı.
6. Gece ile gündüz arasındaki fark artardı.
7. Ekvatoral Kuşakta sıcaklık değerleri azalırken, Kutup Kuşağında artardı. Orta Kuşakta ise yazlar daha sıcak, kışlar daha soğuk olurdu.
8. Aydınlanma çizgisi daha fazla yer değiştirirdi.
Eksen Eğikliği 23° 27’ dan Az Olsaydı (15°):
1. Güneş ışınlarının dik açıyla geldiği saha daralırdı.
2. Dönenceler 15° ve kutup daireleri 75° enlemlerinden geçerdi.
3. Kutup ve Ekvatoral kuşak daralır, Orta kuşak genişlerdi.
4. Güneş ışınlarının gelme açıları ve gölge boyları daha az değişirdi.
5. Yıllık sıcaklık farkları azalırdı.
6. Gece ile gündüz arasındaki fark azalırdı.
7. Ekvatoral Kuşakta sıcaklık değerleri yükselirken, Kutup Kuşağında düşerdi. Orta Kuşakta ise yazlar daha serin, kışlar daha ılık olurdu.
8. Aydınlanma çizgisi daha az yer değiştirirdi.
Dünya’nın coğrafi olaylar ve canlılar üzerinde etkili olan başlıca iki hareketi vardır.
Kendi ekseni etrafındaki hareketi bir gündür..
Güneş etrafındaki hareketi bir yıldır.
DÜNYA’NIN EKSENİ ETRAFINDA DÖNÜŞÜ
Dünya, Kuzey ve Güney Kutup noktalarından geçen yer ekseni etrafında 24 saatte bir dönüş yapar. Dünya’nın ekseni, yörünge düzlemine dik değildir.
Dünya’nın Ekseni Etrafındaki Dönüşüne Bağlı Olarak İki Tür Hız Oluşur:
Dünya’nın geoid şekli nedeniyle yüzeyindeki çizgisel hız, Ekvator’dan kutuplara doğru azalır. Ekvator üzerindeki bir nokta saatte yaklaşık 1670 km’lik bir çizgisel hız yaparken kutup noktalarında bu hız sıfıra eşittir.
Dünya’nın ekseni etrafında dönüş açısı ile ilgili hıza da açısal hız denir. Dünya üzerindeki tüm noktalar 24 saatte 360˚ döndüğünden açısal hızları eşittir. Dünya, 1 saatte 15˚’lik dönüş yapar.
Geoid Nedir?
Yer’in şeklinin oluşmasında yerçekimi ve merkezkaç kuvvetinin yanında, yer yapısını oluşturan çeşitli özelliklere sahip maddelerin de etkisi vardır. Yer’in deniz yüzeyinden yüksekte olan kısımlarının atılması ve denizden alçak olan çukurların dikkate alınmaması ile meydana gelen bu şekle Geoid (yerimsi) denir. Geoid şeklinin temel özelliği; Ekvator’da şişkin kutuplardan basık, ancak genel anlamda yuvarlak olmasıdır.
DÜNYA’NIN EKSENİ ETRAFINDAKİ DÖNÜŞÜNÜN VE EKSEN EĞİKLİĞİNİN ORTAYA ÇIKARDIĞI SONUÇLAR
1. Gece ve gündüz olayı ardalanır birbirini izler.
Gece ve gündüz süreleri Ekvator üzerinde sürekli 12’şer saattir. Kutuplara yaklaştıkça, mevsim durumuna göre gece ve gündüzün uzaması ya da kısalması gözlenir. Bu durum eksen eğikliğinin sonucudur.
2. Gece soğuma, gündüz ısınma gerçekleşir.
Bu nedenle günlük sıcaklık ve basınç farkları oluşur. Bu durum, mekanik çözülmeden meltem rüzgarlarının oluşmasına kadar birçok coğrafi olayın temelini teşkil eder.
3. Gün içinde güneş ışınlarının geliş açısı ve cisimlerin gölge boyu değişir.
4. Doğudaki yerler Güneş’i batıdaki yerlerden önce görür. Bu nedenle yerel saat farkları oluşur.
5. Doğuda güneş erken doğar ve erken batar, batıda ise geç doğar ve geç batar.
6. Eksen etrafındaki dönüşten ortaya çıkan saptırıcı kuvvet sonucunda sürekli rüzgar yönlerinde sapmalar olur.
7. 30˚ ve 60˚ Kuzey ve Güney enlemleri boyunca dinamik kökenli basınç kuşakları oluşur.
8. Güneşin doğuşuna ve batışına göre yönler oluşur
9. Fotosentez meydana gelir
Dünya’nın eksen eğikliğinin anlaşılabilmesi için şu terimlerin bilinmesi gerekmektedir.
1. Ekliptik Düzlem (Yörünge Düzlemi): Dünya’nın Güneş etrafında izlediği yola Ekliptik Düzlem denir.
2. Ekliptik Eksen (Yörünge Ekseni): Ekliptik düzlemi dik kestiği kabul edilen hayali çizgiye Ekliptik Eksen denir.
3. Dünya’nın Ekseni: Kutuplardan ve yerin merkezinden geçtiği kabul edilen hayali çizgiye Dünya’nın Ekseni denir.
4. Ekvator Düzlemi: Dünya’yı iki eşit parçaya bölen hayali çizginin meydana getirdiği düzleme Ekvator Düzlemi denir.
Ekliptik eksen ile Dünya’nın ekseni birbiri ile çakışmaz aralarında 23° 27’ lık bir eğiklik vardır. Bu eğikliğe Dünya’nın Eksen Eğikliği adı verilir.
Eksen eğikliği, Dünya’nın hem kendi ekseni hem de Güneş etrafındaki hareketiyle hiçbir zaman değişmez. Sade-ce ekinoks tarihlerinde etkisi ortadan kalkar.
EKSEN EĞİKLİĞİNİN SONUÇLARI:
1. Mevsimler oluşur.
2. Güneş ışınlarının düşme açısı zaman içerisinde değişir.
3. Gece - gündüz süreleri değişir.
4. Güneş ışınlarının dik geldiği kesimlerin yıl içinde değişmesi ve Dönencelerin oluşması.
5. Kutup dairelerinin enlem dereceleri oluşur.
6. Aynı boylam üzerindeki noktalarda Güneş'in doğuş ve batış saatleri değişir.
7. Kutup noktaları ile daireleri arasında sürekli gece ve gündüzler yaşanır.
8. Kuzey ve Güney Yarım kürelerde farklı mevsimler yaşanır.
9. Muson rüzgarları oluşur.
10. Ekvatordan kutuplara gidildikçe gece-gündüz süreleri arasındaki farkın artması.
Eksen Eğikliği
DÜNYA’NIN GÜNEŞ ETRAFINDAKİ HAREKETİ ve SONUÇLARI
Dünya Güneş etrafındaki hareketini Ekliptik adı verilen elips şeklindeki düzlemde saat ibresinin tersine doğru hareket ederek 365 gün 6 saatte tamamlar.
Yörünge düzleminin (Ekliptik düzlem) elips şeklinde olmasından dolayı Dünya’nın Güneş’e olan uzaklığı değişir. Dünya 3 Ocak tarihinde Güneş’e en yakın duruma gelir, buna Günberi (Perihel) denir. 4 Temmuz tarihinde ise Güneş’e en uzak durumundadır. Buna da Günöte (Afel) denir.
Dünya Güneş’e yaklaştığı zaman Güneş’in çekim kuvveti arttığından Dünya’nın yörüngedeki dönüş hızı da artar. Uzaklaştığı zaman da çekim kuvveti azalacağından yörünge üzerindeki dönüş hızı azalır.
Bu nedenle;
1. Kuzey Yarımküre’nin yaz mevsimi (21 Mart ile 23 Eylül arası), Güney Yarımküre’nin yaz mevsiminden (23 Eylül ile 21 Mart arası) daha uzun (7 gün) sürer.
2. Dünya’nın Güneş’e yaklaşması ve uzaklaşması mevsimlik sıcaklık dağılışına etki etmez. Mevsimlik sıcaklık dağılışını etkileyen faktör, ışınların düşme açısıdır. Bunu da eksen eğikliği belirler.
3. Dünya Güneş’e uzak olduğunda dönüş hızı azaldığından sonbahar ekinoksuna iki gün geç girilir (23 Eylül’de yaşanır).
4. Dünya Güneş’e yakın olduğunda dönüş hızı arttığından Şubat ayı 28 gün sürer.
5. Dünya Güneş’e yaklaştığında çekim kuvveti arttığından gel,git genliği de artar.
6. Ekvator ile Yörünge düzlemi arasında 23˚27’ lık açının bulunmasından dolayı Yer ekseni ile Yörünge düzlemi arasında 66˚33’ lık bir açı oluşmuştur. Yani Yer ekseni yörünge düzlemine eğiktir.
BU EĞİKLİĞİN SONUCUNDA:
1. Güneş ışınlarının Dünya üzerindeki noktalara düşme açısı yıl içerisinde değişir.
2. Aydınlanma çemberi yıl içerisinde yer değiştirir.
3. Aynı anda, farklı yarımkürelerde farklı mevsimler yaşanır.
4. Gece ve gündüz süreleri yıl içinde değişir (Ekvator hariç).
5. Cisimlerin gölge boyları yıl içinde değişir.
6. Bir noktada güneş ışınlarının atmosferdeki tutulma miktarı yıl içinde değişir.
7. Mevsimlik sıcaklık değişimine bağlı olarak yüksek ve alçak basınçlar, karalar ve denizler arasında yer değiştirir. Bunun sonucunda muson rüzgarları oluşur.
8. Işınların düşme açısındaki değişikliğe bağlı olarak yıllık sıcaklık farkları oluşmuş ve mevsimler meydana gelmiştir.
9. Bir noktadaki Güneş’in doğuş ve batış saatleri yıl içerisinde değişir.
10. Güneş’in ufuk düzlemindeki tepe noktası yıl içerisinde değişir.
11. Dönencelerin yeri (23˚27’ Kuzey ve Güney) ve Kutup dairelerinin (66˚33’ Kuzey ve Güney) yeri belirlenmiştir.
12. Güneş ışınlarının dik geldiği yerler dönenceler arasında yer değiştirir.
13. Matematik iklim kuşakları oluşmuştur.
14. Kutup noktalarında 6 ay süreyle gündüz, 6 ay süreyle gece yaşanır.
15. Güneş ışınları dönencelere yılda birer defa, dönenceler arasındaki her noktaya iki defa dik gelir. Dönencelerin dışına kesinlikle dik açıyla gelmez.
EKSEN EĞİKLİĞİ OLMASAYDI
1. Güneş ışınları daima ekvatora dik açıyla gelirdi ve bu durum hiçbir zaman değişmezdi.
2. Mevsimler ortadan kalkardı.
3. Yıllık sıcaklık farkı meydana gelmezdi.
4. Aydınlanma çizgisi daima kutuplardan geçerdi.
5. Daima gece gündüz eşitliği yaşanırdı.
6. Güneşin doğuş batış yer ve saati değişmezdi.
7. Güneş ışınlarının öğle vakti gelme açıları değişmezdi.
8. Kutuplarda alaca karanlık yaşanırdı.
9. Dönenceler ve Kutup Daireleri ortadan kalkardı.
10. Matematik İklim kuşakları ortadan kalkardı.
11. Bitki ve hayvan türleri azalırdı.
DÜNYANIN EKSEN EĞİKLİĞİ İLE İLGİLİ İHTİMALLER:
Eksen Eğikliği 23° 27’ dan Fazla Olsaydı (33°):
1. Güneş ışınlarının dik açıyla geldiği saha genişlerdi.
2. Dönenceler 33° ve kutup daireleri 57° enlemlerinden geçerdi.
3. Kutup ve Ekvatoral kuşak genişler Orta kuşak daralırdı.
4. Güneş ışınlarının gelme açıları ve gölge boyları daha fazla değişirdi.
5. Yıllık sıcaklık farkları artardı.
6. Gece ile gündüz arasındaki fark artardı.
7. Ekvatoral Kuşakta sıcaklık değerleri azalırken, Kutup Kuşağında artardı. Orta Kuşakta ise yazlar daha sıcak, kışlar daha soğuk olurdu.
8. Aydınlanma çizgisi daha fazla yer değiştirirdi.
Eksen Eğikliği 23° 27’ dan Az Olsaydı (15°):
1. Güneş ışınlarının dik açıyla geldiği saha daralırdı.
2. Dönenceler 15° ve kutup daireleri 75° enlemlerinden geçerdi.
3. Kutup ve Ekvatoral kuşak daralır, Orta kuşak genişlerdi.
4. Güneş ışınlarının gelme açıları ve gölge boyları daha az değişirdi.
5. Yıllık sıcaklık farkları azalırdı.
6. Gece ile gündüz arasındaki fark azalırdı.
7. Ekvatoral Kuşakta sıcaklık değerleri yükselirken, Kutup Kuşağında düşerdi. Orta Kuşakta ise yazlar daha serin, kışlar daha ılık olurdu.
8. Aydınlanma çizgisi daha az yer değiştirirdi.
