Eksen Harakaetleri - Dünyanın Güneşe Karşı Konumları - Ekinoks Nedir - Gündönümü Nedir
Dünya'nın Kendi Ekseni Çevresindeki Hareketi (Dünyanın Günlük Hareketleri)
Dünya, kendi ekseni çevresindeki batıdan doğuya doğru olan hareketini 24 saatte tamamlar. Bu süreye "1 gün" denir.
Dünya geoid şeklini almıştır.
Gece - gündüz oluşur ve birbirini izler.
Güneş ışınlarının düşme açısı gün içinde değişir. Bu nedenle; sıcaklıklar, gölge boyları ve yönleri, ışınların atmosferde tutulması sabahtan akşama kadar değişir.
Gece ve gündüz sıcaklık farkları oluşur. Bu nedenle; mekanik çözülmeler ve Meltem rüzgârları oluşur.
Yerel saat farkları oluşur.
Sürekli rüzgârların hareket yönlerinde sapmalar oluşur.
Okyanus akıntıları halkalar oluşturur.
30° ve 60° enlemlerinde dinamik basınç kuşakları oluşur.
Doğu ve batı yön kavramları oluşur.
Dünya'nın Güneş Etrafındaki Hareketi
- Yıllık Hareket nedir
Dünya, elips şeklindeki yörüngede batıdan doğuya doğru döner. Bu dönüşünü 365 gün 6 saatte tamamlar.
Yörünge: Dünya'nın Güneş etrafında dönerken izlediği yoldur.
Yörünge Düzlemi (Ekliptik): Yörüngenin geçtiği düzlemdir.
Yer Ekseni nedir: Kutup noktalarından ve Yer'in merkezinden geçtiği varsayılan, Ekvator'u dik kesen çizgidir.
Dünya Yörüngesinin Şeklinin Sonuçları
Dünya'nın Güneş'e olan uzaklığı değişir ve gün-öte-günberi konumları oluşur.
Dünya Güneş'e yaklaştıkça çekim gücününün etkisiyle Dünya'nın yörünge üzerindeki dönüş hızı artar.
Yörünge üzerindeki dönüş hızının değişmesi, mevsim sürelerinin farklı olmasına yol açar.
Kuzey Yanmküre'de yaz, Güney Yanmküre'de kış mevsimi daha uzundur.
Kutup noktalarındaki gece ve gündüz süreleri farklıdır. Örneğin; Kuzey Kutbu'nda en uzun gündüz süresi 186 gün iken Güney Kutbu'nda 179 gündür.
Yörüngenin şekli tam bir daire olsa ve Güneş bu dairenin merkezinde yer alsaydı:
Dünya'nın Güneş'e olan uzaklığı değişmezdi.
Dünya'nın yörünge üzerindeki hızı değişmezdi.
Mevsimlerin süreleri birbirine eşit olurdu.
Kutup noktalarındaki gündüz ve gece süreleri eşit olurdu.
Yörüngenin şeklinin mevsimlerin oluşmasında etkisi yoktur. Türkiye'de temmuz ayının sıcak, ocak ayının soğuk olması bu durumu kanıtlar. Sıcaklığın değişmesindeki temel etken güneş ışınlarının düşme açısıdır.
Eksen Eğikliği nedir
Yer ekseni yörünge düzlemine (Ekliptik) 23° 27' eğik olarak durur.
Bunun sonucunda;
Ekvator'la ekliptik arasında 23° 27' lık açı oluşur.
Ekliptikle eksen arasında 66° 33' lık açı oluşur.
Dönencelerin ve kutup dairelerinin yerlerini belirler.
Matematik iklim kuşaklarının sınırlarını belirler.
Dünya, Güneş çevresindeki hareketini ekseni eğik olarak yaptığı için:
Bir noktaya güneş ışınlarının düşme açısı yıl içinde değişir böylece mevsimler oluşur ve birbirini izler.
Sıcaklık ve gölge uzunlukları yıl içinde değişir.
Yarımkürelerde aynı anda farklı mevsimler yaşanır.
Güneş'in ufuk düzlemi üzerindeki yüksekliği yıl içinde değişir.
Gece-gündüz süreleri yıl içinde değişir. (Güneş'in doğuş ve batış saatleri yıl içinde değişir.)
Güneş ışınlarının dik düştüğü noktalar, yıl içinde 23° 27' enlemleri (dönenceler) arasında yer değiştirir.
Aydınlanma çemberi yıl içinde kutup noktaları ile kutup daireleri arasında yer değiştirir.
Mevsimlik rüzgârlar olan Muson rüzgârlarının oluşumunda da Dünya'nın yıllık hareketi ve eksen eğikliğinin etkisi vardır.
Aydınlanma Çemberinin Yıl içindeki Hareketi
Yerküre; hem ekseni eğik olduğu, hem de Güneş çevresinde hareket ettiği için, aydınlanma sınırı yıl içinde kutup daireleri ile kutup noktaları arasında yer değiştirmektedir.
Aşağıdaki şekillerde, aydınlanma sınırının 21 Haziran ve 21 Aralıkta kutup dairelerine teğet, 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde kutup noktalarından, yılın diğer dönemlerinde ise kutup noktaları ve kutup daireleri arasından geçtiği görülmektedir.
Yer Ekseni 30° Eğik Olsaydı;
Dönenceler 30°, kutup daireleri 60° enlemlerinden geçerdi.
Matematik iklim kuşaklarının sınırları değişirdi.
Tropikal Kuşak ve Kutup Kuşağı genişler, Orta Kuşak daralırdı.
Gece ile gündüz arasındaki süre farkı artardı.
Türkiye'de yazlar daha sıcak, kışlar daha soğuk geçer, yıllık sıcaklık farkı artardı.
Ekvatorda yıllık sıcaklık farkı artardı.
Yer Ekseni 10° Eğik Olsaydı;
Dönenceler 10°, kutup daireleri 80° enlemlerinden geçerdi.
Matematik iklim kuşaklarının sınırları değişirdi.
Tropikal Kuşak ve Kutup Kuşağı daralır, Orta Kuşak genişlerdi.
Gece ile gündüz arasındaki süre farkı azalırdı.
Türkiye'de yazlar daha serin, kışlar daha ılık geçer, yıllık sıcaklık farkı azalırdı.
Ekvator'da yıllık sıcaklık farkı daha az olurdu.
Eksen Yörünge Düzlemine (ekliptiğe) dik olsaydı;
Güneş ışınları yıl boyunca Ekvator'a dik gelirdi.
Aydınlanma sınırı yıl boyunca kutup noktalarından geçerdi.
Gece-gündüz süreleri yıl boyunca eşit olurdu.
Dönenceler ve kutup daireleri oluşmazdı.
Farklı mevsimler oluşmazdı
Dünya'nın Güneş'e Karşı Konumları 21 Mart (Ekinoks)
Güneş ışınları tam öğle vakti Ekvator'a dik düşer, Ekvator'da gölge oluşmaz.
Kuzey Yarımküre'de ilkbahar, Güney Yarımküre'de sonbahar başlangıcıdır.
Aydınlanma çemberi kutup noktalarından geçer.
Dünya'nın her tarafında gece - gündüz eşitliği yaşanır.
Her iki yarımkürede Ekvator'a eşit uzaklıktaki noktalar güneş ışınlarını aynı açılarla alır.
Aynı meridyen üzerinde Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar.
21 Haziran Coğrafya (Gündönümü)
Güneş ışınları tam öğle vakti, Yengeç Dönencesi'ne dik düşer.
Kuzey Yarımküre'de yaz mevsimi Güney Yarımküre'de kış mevsimi başlar.
Aydınlanma çemberi kutup dairelerine teğet geçer.
Kuzey Yarımküre'de en uzun gündüz, en kısa gece; Güney Yarımküre'de en kısa gündüz, en uzun gece yaşanır.
Kuzeye doğru gidildikçe gündüz süresi uzar, Kuzey Kutup Dairesi'nde 24 saat gündüz yaşanır.
Güneye doğru gidildikçe gece süresi uzar, Güney Kutup Dairesi'nde 24 saat gece yaşanır.
Kuzey Kutup Dairesi'nin kuzeyi tümüyle aydınlık, Güney Kutup Dairesi'nin güneyi tümüyle karanlık olur.
Yengeç Dönencesi'nin kuzeyinde kalan yerler, güneş ışınlarını en büyük açıyla alır ve gölge boyu yıl içinde en kısa olur.
Güney Yarımküre güneş ışınlarını en dar açıyla alır ve gölge boyu en uzun olur.
23 Eylül (Ekinoks Tarihi)
Güneş ışınları tam öğle vakti Ekvator'a dik düşer, gölge oluşmaz.
Kuzey Yarımküre'de sonbahar, Güney Yarımküre'de ilkbahar başlangıcıdır.
Aydınlanma çemberi kutup noktalarından geçer.
Dünya'nın her tarafında gece-gündüz eşitliği yaşanır.
Yarımkürelerde Ekvator'a eşit uzaklıktaki noktalar güneş ışınlarını aynı açılarla alır.
Aynı meridyen üzerinde güneş aynı anda doğar, aynı anda batar.
21 Aralık (Gündönümü)
Güneş ışınları tam öğle vakti Oğlak Dönencesi'ne dik düşer, gölge oluşmaz.
Güney Yanmküre'de yaz, Kuzey Yanmküre'de kış mevsimi başlar.
Aydınlanma çemberi kutup dairelerine teğet geçer.
Güney Yanmküre'de en uzun gündüz, en kısa gece; Kuzey yanmküre'de en uzun gece, en kısa gündüz yaşanır.
Güneye doğru gidildikçe gündüz süresi uzar ve Güney Kutup Dairesi'nde 24 saat gündüz yaşanır.
Kuzeye doğru gidildikçe gece süresi uzar ve Kuzey Kutup Dairesi'nde 24 saat gece yaşanır.
Kuzey Kutup Dairesi'nin kuzeyi tümüyle karanlık Güney Kutup Dairesi' nin güneyi tümüyle aydınlıktır.
Oğlak Dönencesi'nin güneyinde kalan yerler güneş ışınlarını en büyük açıyla alır ve gölge boyu yıl içinde en kısa olur.
Kuzey Yarımküre güneş ışınlarını en eğik açıyla alır ve gölge boyu en uzun olur.
Işınların Atmosferde Tutulması
Güneş ışınlarının dik geldiği yerlerde ışınların atmosferde katettiği yol kısa olduğundan, atmosferde tutulma en az olur.
Işınların düşme açısı daraldıkça atmosferde tutulma artar.
alıntı
Dünya'nın Kendi Ekseni Çevresindeki Hareketi (Dünyanın Günlük Hareketleri)
Dünya, kendi ekseni çevresindeki batıdan doğuya doğru olan hareketini 24 saatte tamamlar. Bu süreye "1 gün" denir.
Dünya geoid şeklini almıştır.
Gece - gündüz oluşur ve birbirini izler.
Güneş ışınlarının düşme açısı gün içinde değişir. Bu nedenle; sıcaklıklar, gölge boyları ve yönleri, ışınların atmosferde tutulması sabahtan akşama kadar değişir.
Gece ve gündüz sıcaklık farkları oluşur. Bu nedenle; mekanik çözülmeler ve Meltem rüzgârları oluşur.
Yerel saat farkları oluşur.
Sürekli rüzgârların hareket yönlerinde sapmalar oluşur.
Okyanus akıntıları halkalar oluşturur.
30° ve 60° enlemlerinde dinamik basınç kuşakları oluşur.
Doğu ve batı yön kavramları oluşur.
Dünya'nın Güneş Etrafındaki Hareketi
- Yıllık Hareket nedir
Dünya, elips şeklindeki yörüngede batıdan doğuya doğru döner. Bu dönüşünü 365 gün 6 saatte tamamlar.
Yörünge: Dünya'nın Güneş etrafında dönerken izlediği yoldur.
Yörünge Düzlemi (Ekliptik): Yörüngenin geçtiği düzlemdir.
Yer Ekseni nedir: Kutup noktalarından ve Yer'in merkezinden geçtiği varsayılan, Ekvator'u dik kesen çizgidir.
Dünya Yörüngesinin Şeklinin Sonuçları
Dünya'nın Güneş'e olan uzaklığı değişir ve gün-öte-günberi konumları oluşur.
Dünya Güneş'e yaklaştıkça çekim gücününün etkisiyle Dünya'nın yörünge üzerindeki dönüş hızı artar.
Yörünge üzerindeki dönüş hızının değişmesi, mevsim sürelerinin farklı olmasına yol açar.
Kuzey Yanmküre'de yaz, Güney Yanmküre'de kış mevsimi daha uzundur.
Kutup noktalarındaki gece ve gündüz süreleri farklıdır. Örneğin; Kuzey Kutbu'nda en uzun gündüz süresi 186 gün iken Güney Kutbu'nda 179 gündür.
Yörüngenin şekli tam bir daire olsa ve Güneş bu dairenin merkezinde yer alsaydı:
Dünya'nın Güneş'e olan uzaklığı değişmezdi.
Dünya'nın yörünge üzerindeki hızı değişmezdi.
Mevsimlerin süreleri birbirine eşit olurdu.
Kutup noktalarındaki gündüz ve gece süreleri eşit olurdu.
Yörüngenin şeklinin mevsimlerin oluşmasında etkisi yoktur. Türkiye'de temmuz ayının sıcak, ocak ayının soğuk olması bu durumu kanıtlar. Sıcaklığın değişmesindeki temel etken güneş ışınlarının düşme açısıdır.
Eksen Eğikliği nedir
Yer ekseni yörünge düzlemine (Ekliptik) 23° 27' eğik olarak durur.
Bunun sonucunda;
Ekvator'la ekliptik arasında 23° 27' lık açı oluşur.
Ekliptikle eksen arasında 66° 33' lık açı oluşur.
Dönencelerin ve kutup dairelerinin yerlerini belirler.
Matematik iklim kuşaklarının sınırlarını belirler.
Dünya, Güneş çevresindeki hareketini ekseni eğik olarak yaptığı için:
Bir noktaya güneş ışınlarının düşme açısı yıl içinde değişir böylece mevsimler oluşur ve birbirini izler.
Sıcaklık ve gölge uzunlukları yıl içinde değişir.
Yarımkürelerde aynı anda farklı mevsimler yaşanır.
Güneş'in ufuk düzlemi üzerindeki yüksekliği yıl içinde değişir.
Gece-gündüz süreleri yıl içinde değişir. (Güneş'in doğuş ve batış saatleri yıl içinde değişir.)
Güneş ışınlarının dik düştüğü noktalar, yıl içinde 23° 27' enlemleri (dönenceler) arasında yer değiştirir.
Aydınlanma çemberi yıl içinde kutup noktaları ile kutup daireleri arasında yer değiştirir.
Mevsimlik rüzgârlar olan Muson rüzgârlarının oluşumunda da Dünya'nın yıllık hareketi ve eksen eğikliğinin etkisi vardır.
Aydınlanma Çemberinin Yıl içindeki Hareketi
Yerküre; hem ekseni eğik olduğu, hem de Güneş çevresinde hareket ettiği için, aydınlanma sınırı yıl içinde kutup daireleri ile kutup noktaları arasında yer değiştirmektedir.
Aşağıdaki şekillerde, aydınlanma sınırının 21 Haziran ve 21 Aralıkta kutup dairelerine teğet, 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde kutup noktalarından, yılın diğer dönemlerinde ise kutup noktaları ve kutup daireleri arasından geçtiği görülmektedir.
Yer Ekseni 30° Eğik Olsaydı;
Dönenceler 30°, kutup daireleri 60° enlemlerinden geçerdi.
Matematik iklim kuşaklarının sınırları değişirdi.
Tropikal Kuşak ve Kutup Kuşağı genişler, Orta Kuşak daralırdı.
Gece ile gündüz arasındaki süre farkı artardı.
Türkiye'de yazlar daha sıcak, kışlar daha soğuk geçer, yıllık sıcaklık farkı artardı.
Ekvatorda yıllık sıcaklık farkı artardı.
Yer Ekseni 10° Eğik Olsaydı;
Dönenceler 10°, kutup daireleri 80° enlemlerinden geçerdi.
Matematik iklim kuşaklarının sınırları değişirdi.
Tropikal Kuşak ve Kutup Kuşağı daralır, Orta Kuşak genişlerdi.
Gece ile gündüz arasındaki süre farkı azalırdı.
Türkiye'de yazlar daha serin, kışlar daha ılık geçer, yıllık sıcaklık farkı azalırdı.
Ekvator'da yıllık sıcaklık farkı daha az olurdu.
Eksen Yörünge Düzlemine (ekliptiğe) dik olsaydı;
Güneş ışınları yıl boyunca Ekvator'a dik gelirdi.
Aydınlanma sınırı yıl boyunca kutup noktalarından geçerdi.
Gece-gündüz süreleri yıl boyunca eşit olurdu.
Dönenceler ve kutup daireleri oluşmazdı.
Farklı mevsimler oluşmazdı
Dünya'nın Güneş'e Karşı Konumları 21 Mart (Ekinoks)
Güneş ışınları tam öğle vakti Ekvator'a dik düşer, Ekvator'da gölge oluşmaz.
Kuzey Yarımküre'de ilkbahar, Güney Yarımküre'de sonbahar başlangıcıdır.
Aydınlanma çemberi kutup noktalarından geçer.
Dünya'nın her tarafında gece - gündüz eşitliği yaşanır.
Her iki yarımkürede Ekvator'a eşit uzaklıktaki noktalar güneş ışınlarını aynı açılarla alır.
Aynı meridyen üzerinde Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar.
21 Haziran Coğrafya (Gündönümü)
Güneş ışınları tam öğle vakti, Yengeç Dönencesi'ne dik düşer.
Kuzey Yarımküre'de yaz mevsimi Güney Yarımküre'de kış mevsimi başlar.
Aydınlanma çemberi kutup dairelerine teğet geçer.
Kuzey Yarımküre'de en uzun gündüz, en kısa gece; Güney Yarımküre'de en kısa gündüz, en uzun gece yaşanır.
Kuzeye doğru gidildikçe gündüz süresi uzar, Kuzey Kutup Dairesi'nde 24 saat gündüz yaşanır.
Güneye doğru gidildikçe gece süresi uzar, Güney Kutup Dairesi'nde 24 saat gece yaşanır.
Kuzey Kutup Dairesi'nin kuzeyi tümüyle aydınlık, Güney Kutup Dairesi'nin güneyi tümüyle karanlık olur.
Yengeç Dönencesi'nin kuzeyinde kalan yerler, güneş ışınlarını en büyük açıyla alır ve gölge boyu yıl içinde en kısa olur.
Güney Yarımküre güneş ışınlarını en dar açıyla alır ve gölge boyu en uzun olur.
23 Eylül (Ekinoks Tarihi)
Güneş ışınları tam öğle vakti Ekvator'a dik düşer, gölge oluşmaz.
Kuzey Yarımküre'de sonbahar, Güney Yarımküre'de ilkbahar başlangıcıdır.
Aydınlanma çemberi kutup noktalarından geçer.
Dünya'nın her tarafında gece-gündüz eşitliği yaşanır.
Yarımkürelerde Ekvator'a eşit uzaklıktaki noktalar güneş ışınlarını aynı açılarla alır.
Aynı meridyen üzerinde güneş aynı anda doğar, aynı anda batar.
21 Aralık (Gündönümü)
Güneş ışınları tam öğle vakti Oğlak Dönencesi'ne dik düşer, gölge oluşmaz.
Güney Yanmküre'de yaz, Kuzey Yanmküre'de kış mevsimi başlar.
Aydınlanma çemberi kutup dairelerine teğet geçer.
Güney Yanmküre'de en uzun gündüz, en kısa gece; Kuzey yanmküre'de en uzun gece, en kısa gündüz yaşanır.
Güneye doğru gidildikçe gündüz süresi uzar ve Güney Kutup Dairesi'nde 24 saat gündüz yaşanır.
Kuzeye doğru gidildikçe gece süresi uzar ve Kuzey Kutup Dairesi'nde 24 saat gece yaşanır.
Kuzey Kutup Dairesi'nin kuzeyi tümüyle karanlık Güney Kutup Dairesi' nin güneyi tümüyle aydınlıktır.
Oğlak Dönencesi'nin güneyinde kalan yerler güneş ışınlarını en büyük açıyla alır ve gölge boyu yıl içinde en kısa olur.
Kuzey Yarımküre güneş ışınlarını en eğik açıyla alır ve gölge boyu en uzun olur.
Işınların Atmosferde Tutulması
Güneş ışınlarının dik geldiği yerlerde ışınların atmosferde katettiği yol kısa olduğundan, atmosferde tutulma en az olur.
Işınların düşme açısı daraldıkça atmosferde tutulma artar.
alıntı