Endometriozis nedir?
Endometriozis Tedavisi Nasıl Yapılır?
Endometriozis Kısrılığa Neden Olurmu?
Rahim icerisinde yer alan; her ay gebeliğe ev sahipliği yapacak şekilde hazırlanan ve gebelik olmadığı zaman, yeterli hormon desteğinden yoksun kalması nedeniyle menstruasyon kanaması halinde dokulen ozel hucre tabakası endometriumolarak adlandırılır
Bu hucre tabakası vucutta sadece rahim icerisinde yer almaktadır
Bu hucrelerin vucutta rahim dışında başka bir alanda yer alması endometriozishastalığı olarak tanımlanmaktadır
Bu durum en sık olarak yumurtalıklarda, rahim arkası boşlukta (Douglas boşluğu), vajen ile barsağın son bolumu arasında, barsakların yuzeyinde, tuplerin uzerinde veya cevresinde, rahmi tutan bağların ve mesanenin uzerinde, veya karın zarı yuzeylerinde gozlenmektedir
Endometriosis odakları, hormonların bir adet donemi boyunca neden olduğu değişimleri aynen yaşar ve adet doneminde bu hucrelerde de kanama ve dokulme olur Karın ic boşluğunda kanamayı sınırlamaya yonelik iltihabi savunma hucreleri, endometriozis odaklarını kuşatır Bu bolgede iltihabi cevabın neden olduğu bir surec başlar İyileşme sırasında cevre dokulara yapışıklıklar oluşur ve her adet doneminde bu durum tekrarlanarak devam eder
Endometriyozis tuplerde yumurtanın taşınmasından yumurtlama fonksiyonun bozulmasına, dollenen embrionun rahim icine yuvalanmasındaki bozukluklara kadar pek cok etkilerle kısırlık oluşturabilir Kadınlarda kısırlık haricinde; ilişkinin sancılı olması (disparuni), sancılı adet gorme (dismenore) ve kronik kasık ağrısı (pelvik ağrı) sebebidir
Ayrıca endometriotik odaklar yumurtalık (over) icerisinde yer aldığında, her ay hormonların etkisi ile rahim ic zarına benzer şekilde kanamaya neden olduklarından, endometriomaadı verilen yumurtalık kistlerine neden olmaktadır
Endometriozis herkeste farklı derecede hastalık yapar Kimi durumda neredeyse kanserden ayrılamayacak derecede genital organlara, alt karın boşluğuna ve komşu organlara (barsak, idrar kesesi gibi) zarar verebilir Bazen sadece hafif bir kistik hastalık veya minik odaklar şeklinde gorulebilir Kimde nasıl bir tablo yaratacağı onceden kestirilemez
Cok şiddetli ve yaygın endometrioziste şiddetli belirtiler olmayabileceği gibi, cok hafif hastalık durumunda şikayetler ciddi ve dayanılmaz olabilir
Endometriozis tahmin edilenden daha sık gozlenen bir rahatsızlıktır
Tum kadınların %35 ’inde, cocuk sahibi olmakta gucluk ceken ciftlerde ise %40 ’a varan oranlarda endometriozis varlığı saptanmaktadır
Endometriozisin bilinen bir genetik bir kokene sahip olmadığı bilinmekle birlikte ailesel yatkınlık gosteren bir hastalık olması dikkat cekicidir
Endometriosis Neden Oluşur?
Endometriosis hastalığına hangi faktorlerin sebep olduğu bilinmemektedir Nedeni acıklamaya yonelik ceşitli teoriler one surulmektedir
En fazla kabul goren goruş; genetik olarak yatkınlığı bulunan kadınlarda, karın icerisinde yer alan belirli yuzeylerde veya dokularda hucrelerin yapısal değişikliğe uğraması, endometrium dokusunun menstruasyon sırasında tupler vasıtası ile karın boşluğuna gecmesinin bu değişimi kolaylaştırması ile yeni endometriozis odaklarının oluşması teorisidir
Ayrıca immunolojik kokenli olarak kişinin bağışıklık sisteminin zayıf olmasının da endometriosise neden olabileceği ifade edilmektedir
Teşhis Nasıl Konulmaktadır?
Kadında endometriozis şuphesi yaratan en onemli şikayetler Sancılı adet gorme (Dismenore, ağrılı menstruasyon) , Ağrılı cinsel birleşme(disparuni) ve infertilite şikayetleridir
Ozellikle menstruasyonun başladığı yaşlardan daha sonra ortaya cıkan ve artan şiddeti zaman icerisinde artan adet ağrıları endometriozis konusunda uyarıcıdır
Muayene ile endometriozisin tanımlanması oldukca zordur Vajen ile rektum arasındaki dokuda yer alan odakların saptanması şiddetli bir endometriozis varlığını duşundurur
Yapılan ultrason incelemeleri ile de endometriosis tanısı konulamaz Bu şekilde yalnızca endometriosusa bağlı olarak gelişmiş over kisti olan endometrioma (cikolata kistleri) gorulebilir
Endometrioziste kesin tanı ancak laparoskopi ile direkt olarak gorulerek konulmaktadır
Endometrioma (Cikulata kistleri)
Cikulata kistleri, rahimin icini doşeyen endometriumadı verilen zar tabakasının yumurtalıklarda bulunması ve her adet doneminde kanayarak kistleşmesi sonucunda oluşur
Her adet doneminde kanayan kist icerisinde uzun sure kalan kan zamanla pıhtılaşıp eriyerek, cikolata rengi ve kıvamında bir sıvı halini alır Bu nedenle bu kistler cikolata kistiolarak anılmaktadır
Cukulata kistleri endometriosisdenilen bir rahatsızlık ile beraber olup genelde etrafa yapışıklıklar gosterir Cikulata kistlerinin gorulmesi endometriozisin şiddetli olduğunu gosterir
Ultrasonografide yumurtalık icerisinde yer alan yoğun granullu kistik kitlelerin gorulmesi ile tanısı konulabilir
Tedavi
Endometrioma ’ların tedavisi cerrahi operasyonla kistlerin cıkartılmasıdır Bu cerrahi operasyonlar icin genelde laparoskopi yontemleri kullanılmaktadır
Yandaki resimde operasyonla
cıkarılmış bir cukulata kistini
gormektesiniz
Cukulata kisti cıkartılan hastaların %50'si 6 ay icinde tedaviye gerek
kalmadan hamile kalmaktadır
4 cm ’den kucuk kistler ise beklenip izlenebilir veya bir takım ilac tedavileri denenebilir
Endometriosis İnfertilite İlişkisi
Şiddetli endometriozis varlığında, ureme organları arasındaki anatomik ilişkinin bozulması ve yapışıklıklar nedeni ile tuplerde meydana gelen tıkanıklıkların infertiliteye yol actığı şuphe goturmez
Minimal veya orta derecede endometriozisin ne oranda ve ne şekilde infertiliteye yol actığı ise tartışma konusudur Mutlak olan gercek, endometriozis infertiliteye cok sık olarak eşlik ettiğidir
Ancak genellikle bir arada gorulen bu iki tablo arasındaki sebepsonuc ilişkisini kurmak kolay olmamaktadır İnfertilite sebebiyle yapılan laparoskopilerin %2148 ’inde endometriozis varlığı gozlenirken, infertilite dışında başka bir sebeple (tuplerin bağlanması gibi) yapılan laparoskopilerde bu oranın %135 olduğu dikkati cekmektedir
Diğer bir ilginc bilgi ise, şiddetli erkek faktor infertilitesi nedeniyle donor (başka bir verici) sperm kullanılarak yapılan aşılama tedavilerinde, endometriozise sahip kadınlarda gebelik şansının belirgin oranda duşuk olduğudur
Endometriosus ’ da Cerrahi Tedavi
Hastalığın ciddiyeti kadının infertilite oykusu, gebe kalma isteği, yaşı cerrahi tedavinin bicimini ve ağırlığını belirler Ne yazık ki, kadının rahminin bile cıkarılması % 30 hastada ağrının kalkmasını sağlayamaz
Tupyumurtalık ilişkisinin bozulduğu hastalarda ilk cerrahi cok etkilidir, ancak tekrarlayan girişimler fertiliteyi duzeltmede daha etkisizdir
Laparoskopi ile gercekleştirilen en sık cerrahi işlemler; yumurtalıktuprahimi cevreleyen yapışıklıkların kesilmesi, endometriotik lezyonlar, ovarian kistlerin cıkarılması, lezyonların yakılması, koterizasyon ya da vaporizasyonudur
Laparoskopi ile rahimi arkadan asan uterosakral sinirin yakılması ve kesilmesi (LUNA)işlemi, ağrıyı ozellikle adetler sırasında gorulen şiddetli ağrıyı gidermede oldukca faydalıdır ve bu tur şikayetlerde % 85 oranında iyileşme sağlanabilmektedir
Cok daha şiddetli ağrılarda ise presakral norektomidediğimiz işlemle bu bolgeye gelen sinirler kesilir
Yumurtalıktaki endometriomalar mutlaka zarıyla soyularak cıkartılmalıdır Aksi taktirde cok kısa sure icerisinde kistin tekrarladığı gorulecektir Kist duvarının tamamen cıkarılamadığı durumlarda kalan kist kapsulu argon ışını, CO2 laser ya da elektrik enerjisi ile tahrip edilmelidir
Endometriosus ’ da Tıbbi Tedavi
Tıbbi tedavide amac yumurtlamayı baskılamak, adetleri uzun bir sure durdurmak ve hastalığı geriletmektir Bu amacla doğum kontrol hapları veya GnRH analoğuolarak adlandırılan ve yalancı menopoz hali yaratan ilaclar (Danazol, Lucrin, Synarel, Zoladex, Decapeptyl, Suprefact) kullanılmaktadır
Tedavide GnRH analogları yanı sıra danazolisimli ilac uzun zamandır kullanılmaktadır
Maalesef hem GnRH analogları hem de Danazol kesildikten sonra odaklar yeniden alevlenmekte ve şikayetler yeniden artmaktadır O yuzden bu ilaclar ancak belli durumlarda uygulanabilmektedirler
Sonucta infertilite tedavisi başlanacaklarda, oncelikle endometriosis tedavisinin uygulanıp uygulanmayacağı veya cerrahi tedaviden sonra oluşan anatominin ovulasyon induksiyonu + intrauterin inseminasyonu (IUI, aşılama) icin uygun olup olmadığı, dış gebelik riski gibi sorular tartışılıp bir karara varılır
Hastanın fertilite potansiyeli tekrar değerlendirilmeli ve tedavi kişiye ozguhale getirilmelidir
Endometriosisde tedavi basamakları:
1 Bekleyip gebeliğin oluşup oluşmadığını gormek(Ekspektan yaklaşım)
2 Cerrahi (Operatif) Laparoskopi
3 Ovulasyon induksiyonu ve intrauterin inseminasyon (aşılama)
4 In Vitro Fertilizasyon (tup bebek)
Cocuk istemi olmayan endometriozis olgularında en iyi korunma yontemi doğum kontrol hapıdır Cunku doğum kontrol hapları endometriotik odakları baskılayarak ozellikle şiddetli kasık ağrısı ve dismenore (sancılı adet gorme) şikayetleri olan kişiler uzerinde tedavi edicidir
Endometriozis Tedavisi Nasıl Yapılır?
Endometriozis Kısrılığa Neden Olurmu?
Rahim icerisinde yer alan; her ay gebeliğe ev sahipliği yapacak şekilde hazırlanan ve gebelik olmadığı zaman, yeterli hormon desteğinden yoksun kalması nedeniyle menstruasyon kanaması halinde dokulen ozel hucre tabakası endometriumolarak adlandırılır
Bu hucre tabakası vucutta sadece rahim icerisinde yer almaktadır
Bu hucrelerin vucutta rahim dışında başka bir alanda yer alması endometriozishastalığı olarak tanımlanmaktadır
Bu durum en sık olarak yumurtalıklarda, rahim arkası boşlukta (Douglas boşluğu), vajen ile barsağın son bolumu arasında, barsakların yuzeyinde, tuplerin uzerinde veya cevresinde, rahmi tutan bağların ve mesanenin uzerinde, veya karın zarı yuzeylerinde gozlenmektedir
Endometriosis odakları, hormonların bir adet donemi boyunca neden olduğu değişimleri aynen yaşar ve adet doneminde bu hucrelerde de kanama ve dokulme olur Karın ic boşluğunda kanamayı sınırlamaya yonelik iltihabi savunma hucreleri, endometriozis odaklarını kuşatır Bu bolgede iltihabi cevabın neden olduğu bir surec başlar İyileşme sırasında cevre dokulara yapışıklıklar oluşur ve her adet doneminde bu durum tekrarlanarak devam eder
Endometriyozis tuplerde yumurtanın taşınmasından yumurtlama fonksiyonun bozulmasına, dollenen embrionun rahim icine yuvalanmasındaki bozukluklara kadar pek cok etkilerle kısırlık oluşturabilir Kadınlarda kısırlık haricinde; ilişkinin sancılı olması (disparuni), sancılı adet gorme (dismenore) ve kronik kasık ağrısı (pelvik ağrı) sebebidir
Ayrıca endometriotik odaklar yumurtalık (over) icerisinde yer aldığında, her ay hormonların etkisi ile rahim ic zarına benzer şekilde kanamaya neden olduklarından, endometriomaadı verilen yumurtalık kistlerine neden olmaktadır
Endometriozis herkeste farklı derecede hastalık yapar Kimi durumda neredeyse kanserden ayrılamayacak derecede genital organlara, alt karın boşluğuna ve komşu organlara (barsak, idrar kesesi gibi) zarar verebilir Bazen sadece hafif bir kistik hastalık veya minik odaklar şeklinde gorulebilir Kimde nasıl bir tablo yaratacağı onceden kestirilemez
Cok şiddetli ve yaygın endometrioziste şiddetli belirtiler olmayabileceği gibi, cok hafif hastalık durumunda şikayetler ciddi ve dayanılmaz olabilir
Endometriozis tahmin edilenden daha sık gozlenen bir rahatsızlıktır
Tum kadınların %35 ’inde, cocuk sahibi olmakta gucluk ceken ciftlerde ise %40 ’a varan oranlarda endometriozis varlığı saptanmaktadır
Endometriozisin bilinen bir genetik bir kokene sahip olmadığı bilinmekle birlikte ailesel yatkınlık gosteren bir hastalık olması dikkat cekicidir
Endometriosis Neden Oluşur?
Endometriosis hastalığına hangi faktorlerin sebep olduğu bilinmemektedir Nedeni acıklamaya yonelik ceşitli teoriler one surulmektedir
En fazla kabul goren goruş; genetik olarak yatkınlığı bulunan kadınlarda, karın icerisinde yer alan belirli yuzeylerde veya dokularda hucrelerin yapısal değişikliğe uğraması, endometrium dokusunun menstruasyon sırasında tupler vasıtası ile karın boşluğuna gecmesinin bu değişimi kolaylaştırması ile yeni endometriozis odaklarının oluşması teorisidir
Ayrıca immunolojik kokenli olarak kişinin bağışıklık sisteminin zayıf olmasının da endometriosise neden olabileceği ifade edilmektedir
Teşhis Nasıl Konulmaktadır?
Kadında endometriozis şuphesi yaratan en onemli şikayetler Sancılı adet gorme (Dismenore, ağrılı menstruasyon) , Ağrılı cinsel birleşme(disparuni) ve infertilite şikayetleridir
Ozellikle menstruasyonun başladığı yaşlardan daha sonra ortaya cıkan ve artan şiddeti zaman icerisinde artan adet ağrıları endometriozis konusunda uyarıcıdır
Muayene ile endometriozisin tanımlanması oldukca zordur Vajen ile rektum arasındaki dokuda yer alan odakların saptanması şiddetli bir endometriozis varlığını duşundurur
Yapılan ultrason incelemeleri ile de endometriosis tanısı konulamaz Bu şekilde yalnızca endometriosusa bağlı olarak gelişmiş over kisti olan endometrioma (cikolata kistleri) gorulebilir
Endometrioziste kesin tanı ancak laparoskopi ile direkt olarak gorulerek konulmaktadır
Endometrioma (Cikulata kistleri)
Cikulata kistleri, rahimin icini doşeyen endometriumadı verilen zar tabakasının yumurtalıklarda bulunması ve her adet doneminde kanayarak kistleşmesi sonucunda oluşur
Her adet doneminde kanayan kist icerisinde uzun sure kalan kan zamanla pıhtılaşıp eriyerek, cikolata rengi ve kıvamında bir sıvı halini alır Bu nedenle bu kistler cikolata kistiolarak anılmaktadır
Cukulata kistleri endometriosisdenilen bir rahatsızlık ile beraber olup genelde etrafa yapışıklıklar gosterir Cikulata kistlerinin gorulmesi endometriozisin şiddetli olduğunu gosterir
Ultrasonografide yumurtalık icerisinde yer alan yoğun granullu kistik kitlelerin gorulmesi ile tanısı konulabilir
Tedavi
Endometrioma ’ların tedavisi cerrahi operasyonla kistlerin cıkartılmasıdır Bu cerrahi operasyonlar icin genelde laparoskopi yontemleri kullanılmaktadır
Yandaki resimde operasyonla
cıkarılmış bir cukulata kistini
gormektesiniz
Cukulata kisti cıkartılan hastaların %50'si 6 ay icinde tedaviye gerek
kalmadan hamile kalmaktadır
4 cm ’den kucuk kistler ise beklenip izlenebilir veya bir takım ilac tedavileri denenebilir
Endometriosis İnfertilite İlişkisi
Şiddetli endometriozis varlığında, ureme organları arasındaki anatomik ilişkinin bozulması ve yapışıklıklar nedeni ile tuplerde meydana gelen tıkanıklıkların infertiliteye yol actığı şuphe goturmez
Minimal veya orta derecede endometriozisin ne oranda ve ne şekilde infertiliteye yol actığı ise tartışma konusudur Mutlak olan gercek, endometriozis infertiliteye cok sık olarak eşlik ettiğidir
Ancak genellikle bir arada gorulen bu iki tablo arasındaki sebepsonuc ilişkisini kurmak kolay olmamaktadır İnfertilite sebebiyle yapılan laparoskopilerin %2148 ’inde endometriozis varlığı gozlenirken, infertilite dışında başka bir sebeple (tuplerin bağlanması gibi) yapılan laparoskopilerde bu oranın %135 olduğu dikkati cekmektedir
Diğer bir ilginc bilgi ise, şiddetli erkek faktor infertilitesi nedeniyle donor (başka bir verici) sperm kullanılarak yapılan aşılama tedavilerinde, endometriozise sahip kadınlarda gebelik şansının belirgin oranda duşuk olduğudur
Endometriosus ’ da Cerrahi Tedavi
Hastalığın ciddiyeti kadının infertilite oykusu, gebe kalma isteği, yaşı cerrahi tedavinin bicimini ve ağırlığını belirler Ne yazık ki, kadının rahminin bile cıkarılması % 30 hastada ağrının kalkmasını sağlayamaz
Tupyumurtalık ilişkisinin bozulduğu hastalarda ilk cerrahi cok etkilidir, ancak tekrarlayan girişimler fertiliteyi duzeltmede daha etkisizdir
Laparoskopi ile gercekleştirilen en sık cerrahi işlemler; yumurtalıktuprahimi cevreleyen yapışıklıkların kesilmesi, endometriotik lezyonlar, ovarian kistlerin cıkarılması, lezyonların yakılması, koterizasyon ya da vaporizasyonudur
Laparoskopi ile rahimi arkadan asan uterosakral sinirin yakılması ve kesilmesi (LUNA)işlemi, ağrıyı ozellikle adetler sırasında gorulen şiddetli ağrıyı gidermede oldukca faydalıdır ve bu tur şikayetlerde % 85 oranında iyileşme sağlanabilmektedir
Cok daha şiddetli ağrılarda ise presakral norektomidediğimiz işlemle bu bolgeye gelen sinirler kesilir
Yumurtalıktaki endometriomalar mutlaka zarıyla soyularak cıkartılmalıdır Aksi taktirde cok kısa sure icerisinde kistin tekrarladığı gorulecektir Kist duvarının tamamen cıkarılamadığı durumlarda kalan kist kapsulu argon ışını, CO2 laser ya da elektrik enerjisi ile tahrip edilmelidir
Endometriosus ’ da Tıbbi Tedavi
Tıbbi tedavide amac yumurtlamayı baskılamak, adetleri uzun bir sure durdurmak ve hastalığı geriletmektir Bu amacla doğum kontrol hapları veya GnRH analoğuolarak adlandırılan ve yalancı menopoz hali yaratan ilaclar (Danazol, Lucrin, Synarel, Zoladex, Decapeptyl, Suprefact) kullanılmaktadır
Tedavide GnRH analogları yanı sıra danazolisimli ilac uzun zamandır kullanılmaktadır
Maalesef hem GnRH analogları hem de Danazol kesildikten sonra odaklar yeniden alevlenmekte ve şikayetler yeniden artmaktadır O yuzden bu ilaclar ancak belli durumlarda uygulanabilmektedirler
Sonucta infertilite tedavisi başlanacaklarda, oncelikle endometriosis tedavisinin uygulanıp uygulanmayacağı veya cerrahi tedaviden sonra oluşan anatominin ovulasyon induksiyonu + intrauterin inseminasyonu (IUI, aşılama) icin uygun olup olmadığı, dış gebelik riski gibi sorular tartışılıp bir karara varılır
Hastanın fertilite potansiyeli tekrar değerlendirilmeli ve tedavi kişiye ozguhale getirilmelidir
Endometriosisde tedavi basamakları:
1 Bekleyip gebeliğin oluşup oluşmadığını gormek(Ekspektan yaklaşım)
2 Cerrahi (Operatif) Laparoskopi
3 Ovulasyon induksiyonu ve intrauterin inseminasyon (aşılama)
4 In Vitro Fertilizasyon (tup bebek)
Cocuk istemi olmayan endometriozis olgularında en iyi korunma yontemi doğum kontrol hapıdır Cunku doğum kontrol hapları endometriotik odakları baskılayarak ozellikle şiddetli kasık ağrısı ve dismenore (sancılı adet gorme) şikayetleri olan kişiler uzerinde tedavi edicidir