Eski cağlardan gunumuze yazının evreleri nelerdir?
Eski cağlardan gunumuze yazının evreleri
Yazının Doğuşu
Zaman: İO 3300?
Mekan: Mezopotamya
Harflerin babası olan sen, onlara gercek sahip olduklarının tam karşıtı olan bir guc verme isteğinle yonlendiriliyorsun Belleğin değil, hatırlatmanın bir iksirini icat ettin ve oğrencilerine bilginin goruntusunu sunuyorsun Cunku onlar bilmeden pek cok şeyi okuyacaklar ve coğunlukla bilmedikleri şeyleri biliyor gibi goruneceklerdir SOKRATES'E GORE MISIR KRALININ, YAZININ İLAHİ YARATICISI THOTH'A SOZLERİ
Yazı nasıl başladı? Konuşma ozel bir oğretim gerektirmeyen evrensel bir insan yeteneği olduğu halde, yazı, insan tarihinde gorece yeni bir gelişmedir ve ozel, bilincli bir oğretim gerektirir 18 yuzyıldaki Aydınlanma Cağı'na kadar yazının en gozde acıklaması ilahi kokenli olduğuydu
Gunumuzde bilimadamlarının coğu ilk yazının, elimizdeki eski Mısır, Hint, Cin ve Orta Amerika yazılarında muhasebeye pek rastlanılmasa da muhasebeden doğduğunu kabul ederler Buna rastlanılmamış olması o uygarlıklarda burokratik kayıtların bozulabilir maddeler uzerinde tutulmadığı anlamına gelmemektedir
Diğer bir deyişle, ÎO dorduncu binyılın sonlarında uygarlığın beşiğiMezopotamya'nın ilk Sumer kentlerindeki ticaret ve yonetimin karmaşıklığı yonetici seckinlerin bellek guclerini aşacak noktaya ulaşmıştı Ticari işlemleri tartışılmaz ve sabit bir bicimde kaydetmek gerekli olmuştu O zaman yoneticiler ve tuccarlar, Bunu yazıya dokelim mi?ya da Bunu yazılı olarak alabilir miyim?in Sumerce'sini soyleyeceklerdi
Bazı bilimadamları bu soruna bilincli bir cozumun ÎO 3300 yıllarında Uruk (Kitabı Mukaddes'teki Ereh) kentinde bilinmeyen bir Sumerli tarafından getirilmesinin yazıyı doğurduğuna inanırlar Yine bazıları bunun bir icat değil, rastlantısal bir buluş olduğu fikrindedirler Cok kimse de yazıyı ani bir ilham urunu değil, uzun bir sure devam eden bir evrimin sonucu olarak gorur
Pek tanınmış bir kurama gore yazı kilden fişlerin sayılması sisteminden cıkmıştır Basit disklerden amacı bilinmeyen karmaşık sivri bicimlere kadar değişik fişler, Ortadoğu'nun arkeolojik alanlarında bulunmuştur Bu kurama gore bu uc boyutlu fişler yerine kil ustunde iki boyutlu sembolleri yazıya giden ilk adımdı
Buyuk gucluklerden biri fişlerin Sumer civi yazısının ortaya cıkışından sonra uzun bir sure devam etmesidir Bir diğer gucluk de, kil bir tablet uzerinde iki boyutlu bir sembolun uc boyutlu fişten daha cok değil, daha az ileri bir kavram olarak gorulmuş olabilmesidir Fişlerin yazının cıkışma yol actığı değil, onun cıkışına eşlik ettiği daha muhtemeldir
Bazı bilimadamlarına goreyse, yazının tam olarak ne zaman ortaya cıktığı sorusu bilimsel bir soru değildir Asıl bilimsel soru, bugune kalan en eski yazı orneklerinin ya da yazının atası sayılabilecek orneklerin hangi tarihten kaldığıdır Bir başka bilimsel soru da, yazının hangi toplumsal koşulların urunu ve hangi toplumsal gereksinimlerin karşılığı olarak ortaya cıktığı olmalıdır
imageseskicaglardangunumuzeyazininevrelerinelerdir5afb4a007c597 imageseskicaglardangunumuzeyazininevrelerinelerdir5afb4a0188ce0
(Solda) Protoyazı mı? Fransa'da PechMerle'de bir mağaradaki bu simgeler herhalde 20000 yaşındadır Anlamları bilinmiyor (Sağda) İO 1200 yılından Cin Kehanet kemikleri Simgelerden bazıları modern Cin karakterlerine benzemektedir
PROTOYAZI
Fişlerdışında protoyazıdenilebilecek sayısız ornek vardır Orneğin Guney Fransa'da mağaralarda bulunan Buzul Cağı sembolleri herhalde 20000 yaşındadır Lot'ta PecheMerle'de bir mağarada Buzul Cağı'nda cizilmiş bir el ve kırmızı noktalar vardır
Bu ne demektir? Ben hayvanlarımla buradaydımmı? Yoksa burada daha derin bir sembolizm mi vardır? Başka resimlerde atlar, bir geyik kafası, bizon ve bazı simgeler vardır Kertilmiş kemikler herhalde ay takvimleri işlevini goruyordu
Protoyazı, bugun kelimeyi kullandığımız anlamda yazı değildir Unlu yazı araştırmacısı John DeFrancis tamyazıyı herhangi bir duşunceyi iletmek icin kullanılan grafik semboller sistemiolarak tanımlamıştır Bu tanıma gore protoyazıBuzul Cağı mağara sembollerini, Ortadoğu arkeolojik fişlerini, Pikt sembol taşlarını, İnka quipus duğumlerini ve uluslararası ulaşım sembolleri, otoyol simgeleri, bilgisayar ikonlarıve matematik sembolleri ile muzik notalarını icerir Bu sistemlerden hicbiri butun duşunceleriifade edemezlerse de, ozel iletişimde her birinin yararı vardır
İnsan duşuncesini butun genişliğiyle ifade etmek icin, konuşulan dille yakından ilişkili bir sisteme ihtiyacımız vardır Cağdaş dilbilimin (ve yapısalcılığın da) kurucusu Ferdinand de Saussure'in yazdığı gibi, dil bir kağıda benzetilebilir Kağıdın bir yuzunde duşunce, diğer yuzunde ses vardır Bir makas alıp kağıdın bir yuzunu oteki yuzune zarar vermeden kesmek nasıl mumkun değilse, bir dilde de sesi duşunceden ya da duşunceyi sesten ayırmak mumkun değildir
imageseskicaglardangunumuzeyazininevrelerinelerdir5afb4a029532d imageseskicaglardangunumuzeyazininevrelerinelerdir5afb4a03a271d imageseskicaglardangunumuzeyazininevrelerinelerdir5afb4a04a7af4
Modern hiyeroglifler, protoyazının cağdaş bicimidir Bunların anlamları bilinmektedir, ancak alfabetik harflerin aksine sınırlı kullanımları vardır (Sağda) Tutankhamon'un mezarından iki altın goğusluk Yukarıdaki bokboceği (kheper olarak okunur) Tutankhamon'un prenomeni Nebkheprure'nin bir kısmını oluşturan bir rebus'tur Şahinin pencelerindeki ankhsimgesi (haclı) bir piktogram olup hayatanlamına gelmektedir
YAZININ GELİŞMESİ
İlk tamyazı sistemi sayılabilecek sembollerin genellikle piktogramlar olduğu duşunulur: Bir tencere, ya da bir balık ya da ağzı acık bir baş (yemek kavramını ifade icin) Bunlar ÎO 4 binyılın ortalarında Mezopotamya ve Mısır'da, ondan kısa bir sure sonra İndus Vadisi'nde ve bazı Cinli arkeologların (kuşkulu) iddialarına gore daha once de Cin'de bulunmuşlardır
Bunların ikonluğu coğunlukla kısa zamanda o kadar soyutlaşmıştır ki, bizler icin artık tanınmaz haldedirler Aşağıda Sumer piktogramlarının civi yazısına nasıl donuştuğu gorulmektedir:
Ancak piktogramlar resmedilemeyen kelimeleri ve bunları oluşturan parcaları ifadede yetersizdi Yalnızca piktografik, sınırlı protoyazının aksi olarak tamyazının gelişmesi icin gerekli olan rebus ilkesiydi Latince'de nesnelerleanlamına gelen sozcukle ifade edilen bu radikal fikir, fonetik değerlerinin piktograf sembolleriyle temsil edilmesine imkan verir
imageseskicaglardangunumuzeyazininevrelerinelerdir5afb4a05b1fe4
Boylece İngilizce'de onunde 4 (four) olan bir arı (bee) resmi beforeu (once) temsil edebilir Bir arı (bee) ile bir tepsi (tiay) resmi betray(ihanet) olarak okunabilir Mısır hiyeroglifleri rebus'lerle doludur; orneğin R(a) ya da R(e) olarak telaffuz edilen guneş simgesi O, firavun Ramses'in hiyeroglif hecesinin ilk semboludur Sumer tabletlerinden birinde soyut parasını iadesozcuğunun bir saz ile temsil edildiğini goruyoruz Bunun nedeni iadeile sazin Sumer dilinde aynı fonetik gi değerini paylaşmalarıdır
Konuşma ve duşunmeyi tumuyle ifade edebilen bu tamyazı icat edildikten ya da bir rastlantı sonucu bulunduktan ya da evrimle oraya gelindiktensonra, bulunduğu Mezopotamya'dan butun dunyaya yayılmış mıdır?
En eski Mısır yazısının tarihi İO 3100, İndus Vadisi'ninki (cozulmemiş muhur taşları) İO 2500, Girit'inki (cozulmemiş Lineer A yazısı) İO 1750, Cin'inki (kehanet kemikleri) İO 1200, Orta Amerika'nınki (cozulmemiş Zapotek yazısı) ÎO 500 yıllarından kalmadır ve bu tarihlerin hepsi yaklaşık tarihlerdir
Bu temele dayanarak belirli bir yazının sembollerinin değil de, yazı fikrinin bir kulturden uzak kulturlere ağır bir tempoyla yayıldığını soylemek mantıklı gorunmektedir Baskı fikrinin Cin'den (Girit'te bulunan İO 1700 yılına ait ve baskıgibi gorunen esrarengiz Phaistos diskini saymazsak) Avrupa'ya erişmesi 600700 yıl surmuştur Kağıt fikrinin Avrupa'ya yayılmasının daha da uzun surduğu gozonune alınırsa yazının Mezopotamya'dan Cin'e cok daha uzun bir surede gitmiş olmaması icin bir neden yoktur
Yine de, fikrin iletilmesi konusunda somut kanıtların yokluğunda (ki, Mezopotamya ve Mısır gibi daha yakın uygarlıklarda bile) bilimadamlarının buyuk bir kısmı yazının eski dunyanın buyuk uygarlıklarında birbirinden bağımsız olarak geliştiğini duşunmeyi yeğlemektedirler, iyimserler ya da en azından antiemperyalistler, insan toplumlarının zeka ve yaratıcılıklarını vurgulayacaklardır
Tarihe daha muhafazakar acıdan bakan kotumserler ise insanların varolan şeyi mumkun olduğu kadar aslına sadık kalarak kopya ettiklerini, yeniliklerini mutlak ihtiyac duyulan durumlarla sınırlayacaklarını kabul edecektir Ne de olsa bu sonuncusu Yunanlılar'ın (İO 1 binyılın başlarında) alfabeyi Fenikeliler'den alışlarını ve bu arada Fenike yazısında olmayan sesli harf simgelerini eklemelerinde tercih edilen acıklamadır
İS 1 binyılda Japonlar'ın da Cin karakterlerini almaları gibi başka yazı alma ornekleri de vardır Paskalya Adası'nın rongorongo yazısı ki, ada yeryuzunun her yerden en uzak iskan edilmiş noktasıdır cozulurse bu Paskalya Adası sakinlerinin yazıyı kendilerinin yardımsız mı icat ettikleri, yoksa yazı fikrini kanolarında Polinezya'dan mı getirdikleri ya da adayı ilk 17 yuzyılda ziyaret eden Avrupalılar'dan mı aldıkları sorusuna ışık tutacaktır Eğer rongorongo'nun Paskalya Adası'nda yardımsız icat edildiğim kanıtlayabilirsek, o zaman yazının bir tek değil, birkac kokeni olduğundan sonunda emin olabileceğiz
Yazıyla uygarlık ve kulturel gelişme arasında dolaysız bir ilişki olduğu one surulur Bununla birlikte 20 yuzyılda yapılan antropolojik araştırmalar son derece karmaşık bir ruhsal ve kulturel sisteme sahip bazı toplulukların yazı olmadan da varlıklarını surdurebildiklerini ortaya koymuştur
Butun bunların sonucunda son soz olarak şunu soyleyebiliriz: Yazı her zaman ticaretin ve meta ekonomisinin belli bir duzeye geldiği ve gorece geniş bir coğrafya uzerinde merkezi bir yonetimin kurulduğu topluluklarda bir zorunluluk olmuştur
imageseskicaglardangunumuzeyazininevrelerinelerdir5afb4a06c306c imageseskicaglardangunumuzeyazininevrelerinelerdir5afb4a07ccbe7
Mezopotamya'dan kil zarfve kil fişler Zarfın uzerinde fişler tarafından herhalde icindekileri belirtmek icin yapılan izler yazının gelişmesindeki bir aşama olabilir (Sağda) İO 3000 yılına ait bir Sumer rebus'u Sol ust koşedeki saz, iadeicin bir rebus'tur
imageseskicaglardangunumuzeyazininevrelerinelerdir5afb4a08d33f8
ALINTI
Eski cağlardan gunumuze yazının evreleri
Yazının Doğuşu
Zaman: İO 3300?
Mekan: Mezopotamya
Harflerin babası olan sen, onlara gercek sahip olduklarının tam karşıtı olan bir guc verme isteğinle yonlendiriliyorsun Belleğin değil, hatırlatmanın bir iksirini icat ettin ve oğrencilerine bilginin goruntusunu sunuyorsun Cunku onlar bilmeden pek cok şeyi okuyacaklar ve coğunlukla bilmedikleri şeyleri biliyor gibi goruneceklerdir SOKRATES'E GORE MISIR KRALININ, YAZININ İLAHİ YARATICISI THOTH'A SOZLERİ
Yazı nasıl başladı? Konuşma ozel bir oğretim gerektirmeyen evrensel bir insan yeteneği olduğu halde, yazı, insan tarihinde gorece yeni bir gelişmedir ve ozel, bilincli bir oğretim gerektirir 18 yuzyıldaki Aydınlanma Cağı'na kadar yazının en gozde acıklaması ilahi kokenli olduğuydu
Gunumuzde bilimadamlarının coğu ilk yazının, elimizdeki eski Mısır, Hint, Cin ve Orta Amerika yazılarında muhasebeye pek rastlanılmasa da muhasebeden doğduğunu kabul ederler Buna rastlanılmamış olması o uygarlıklarda burokratik kayıtların bozulabilir maddeler uzerinde tutulmadığı anlamına gelmemektedir
Diğer bir deyişle, ÎO dorduncu binyılın sonlarında uygarlığın beşiğiMezopotamya'nın ilk Sumer kentlerindeki ticaret ve yonetimin karmaşıklığı yonetici seckinlerin bellek guclerini aşacak noktaya ulaşmıştı Ticari işlemleri tartışılmaz ve sabit bir bicimde kaydetmek gerekli olmuştu O zaman yoneticiler ve tuccarlar, Bunu yazıya dokelim mi?ya da Bunu yazılı olarak alabilir miyim?in Sumerce'sini soyleyeceklerdi
Bazı bilimadamları bu soruna bilincli bir cozumun ÎO 3300 yıllarında Uruk (Kitabı Mukaddes'teki Ereh) kentinde bilinmeyen bir Sumerli tarafından getirilmesinin yazıyı doğurduğuna inanırlar Yine bazıları bunun bir icat değil, rastlantısal bir buluş olduğu fikrindedirler Cok kimse de yazıyı ani bir ilham urunu değil, uzun bir sure devam eden bir evrimin sonucu olarak gorur
Pek tanınmış bir kurama gore yazı kilden fişlerin sayılması sisteminden cıkmıştır Basit disklerden amacı bilinmeyen karmaşık sivri bicimlere kadar değişik fişler, Ortadoğu'nun arkeolojik alanlarında bulunmuştur Bu kurama gore bu uc boyutlu fişler yerine kil ustunde iki boyutlu sembolleri yazıya giden ilk adımdı
Buyuk gucluklerden biri fişlerin Sumer civi yazısının ortaya cıkışından sonra uzun bir sure devam etmesidir Bir diğer gucluk de, kil bir tablet uzerinde iki boyutlu bir sembolun uc boyutlu fişten daha cok değil, daha az ileri bir kavram olarak gorulmuş olabilmesidir Fişlerin yazının cıkışma yol actığı değil, onun cıkışına eşlik ettiği daha muhtemeldir
Bazı bilimadamlarına goreyse, yazının tam olarak ne zaman ortaya cıktığı sorusu bilimsel bir soru değildir Asıl bilimsel soru, bugune kalan en eski yazı orneklerinin ya da yazının atası sayılabilecek orneklerin hangi tarihten kaldığıdır Bir başka bilimsel soru da, yazının hangi toplumsal koşulların urunu ve hangi toplumsal gereksinimlerin karşılığı olarak ortaya cıktığı olmalıdır
imageseskicaglardangunumuzeyazininevrelerinelerdir5afb4a007c597 imageseskicaglardangunumuzeyazininevrelerinelerdir5afb4a0188ce0
(Solda) Protoyazı mı? Fransa'da PechMerle'de bir mağaradaki bu simgeler herhalde 20000 yaşındadır Anlamları bilinmiyor (Sağda) İO 1200 yılından Cin Kehanet kemikleri Simgelerden bazıları modern Cin karakterlerine benzemektedir
PROTOYAZI
Fişlerdışında protoyazıdenilebilecek sayısız ornek vardır Orneğin Guney Fransa'da mağaralarda bulunan Buzul Cağı sembolleri herhalde 20000 yaşındadır Lot'ta PecheMerle'de bir mağarada Buzul Cağı'nda cizilmiş bir el ve kırmızı noktalar vardır
Bu ne demektir? Ben hayvanlarımla buradaydımmı? Yoksa burada daha derin bir sembolizm mi vardır? Başka resimlerde atlar, bir geyik kafası, bizon ve bazı simgeler vardır Kertilmiş kemikler herhalde ay takvimleri işlevini goruyordu
Protoyazı, bugun kelimeyi kullandığımız anlamda yazı değildir Unlu yazı araştırmacısı John DeFrancis tamyazıyı herhangi bir duşunceyi iletmek icin kullanılan grafik semboller sistemiolarak tanımlamıştır Bu tanıma gore protoyazıBuzul Cağı mağara sembollerini, Ortadoğu arkeolojik fişlerini, Pikt sembol taşlarını, İnka quipus duğumlerini ve uluslararası ulaşım sembolleri, otoyol simgeleri, bilgisayar ikonlarıve matematik sembolleri ile muzik notalarını icerir Bu sistemlerden hicbiri butun duşunceleriifade edemezlerse de, ozel iletişimde her birinin yararı vardır
İnsan duşuncesini butun genişliğiyle ifade etmek icin, konuşulan dille yakından ilişkili bir sisteme ihtiyacımız vardır Cağdaş dilbilimin (ve yapısalcılığın da) kurucusu Ferdinand de Saussure'in yazdığı gibi, dil bir kağıda benzetilebilir Kağıdın bir yuzunde duşunce, diğer yuzunde ses vardır Bir makas alıp kağıdın bir yuzunu oteki yuzune zarar vermeden kesmek nasıl mumkun değilse, bir dilde de sesi duşunceden ya da duşunceyi sesten ayırmak mumkun değildir
imageseskicaglardangunumuzeyazininevrelerinelerdir5afb4a029532d imageseskicaglardangunumuzeyazininevrelerinelerdir5afb4a03a271d imageseskicaglardangunumuzeyazininevrelerinelerdir5afb4a04a7af4
Modern hiyeroglifler, protoyazının cağdaş bicimidir Bunların anlamları bilinmektedir, ancak alfabetik harflerin aksine sınırlı kullanımları vardır (Sağda) Tutankhamon'un mezarından iki altın goğusluk Yukarıdaki bokboceği (kheper olarak okunur) Tutankhamon'un prenomeni Nebkheprure'nin bir kısmını oluşturan bir rebus'tur Şahinin pencelerindeki ankhsimgesi (haclı) bir piktogram olup hayatanlamına gelmektedir
YAZININ GELİŞMESİ
İlk tamyazı sistemi sayılabilecek sembollerin genellikle piktogramlar olduğu duşunulur: Bir tencere, ya da bir balık ya da ağzı acık bir baş (yemek kavramını ifade icin) Bunlar ÎO 4 binyılın ortalarında Mezopotamya ve Mısır'da, ondan kısa bir sure sonra İndus Vadisi'nde ve bazı Cinli arkeologların (kuşkulu) iddialarına gore daha once de Cin'de bulunmuşlardır
Bunların ikonluğu coğunlukla kısa zamanda o kadar soyutlaşmıştır ki, bizler icin artık tanınmaz haldedirler Aşağıda Sumer piktogramlarının civi yazısına nasıl donuştuğu gorulmektedir:
Ancak piktogramlar resmedilemeyen kelimeleri ve bunları oluşturan parcaları ifadede yetersizdi Yalnızca piktografik, sınırlı protoyazının aksi olarak tamyazının gelişmesi icin gerekli olan rebus ilkesiydi Latince'de nesnelerleanlamına gelen sozcukle ifade edilen bu radikal fikir, fonetik değerlerinin piktograf sembolleriyle temsil edilmesine imkan verir
imageseskicaglardangunumuzeyazininevrelerinelerdir5afb4a05b1fe4
Boylece İngilizce'de onunde 4 (four) olan bir arı (bee) resmi beforeu (once) temsil edebilir Bir arı (bee) ile bir tepsi (tiay) resmi betray(ihanet) olarak okunabilir Mısır hiyeroglifleri rebus'lerle doludur; orneğin R(a) ya da R(e) olarak telaffuz edilen guneş simgesi O, firavun Ramses'in hiyeroglif hecesinin ilk semboludur Sumer tabletlerinden birinde soyut parasını iadesozcuğunun bir saz ile temsil edildiğini goruyoruz Bunun nedeni iadeile sazin Sumer dilinde aynı fonetik gi değerini paylaşmalarıdır
Konuşma ve duşunmeyi tumuyle ifade edebilen bu tamyazı icat edildikten ya da bir rastlantı sonucu bulunduktan ya da evrimle oraya gelindiktensonra, bulunduğu Mezopotamya'dan butun dunyaya yayılmış mıdır?
En eski Mısır yazısının tarihi İO 3100, İndus Vadisi'ninki (cozulmemiş muhur taşları) İO 2500, Girit'inki (cozulmemiş Lineer A yazısı) İO 1750, Cin'inki (kehanet kemikleri) İO 1200, Orta Amerika'nınki (cozulmemiş Zapotek yazısı) ÎO 500 yıllarından kalmadır ve bu tarihlerin hepsi yaklaşık tarihlerdir
Bu temele dayanarak belirli bir yazının sembollerinin değil de, yazı fikrinin bir kulturden uzak kulturlere ağır bir tempoyla yayıldığını soylemek mantıklı gorunmektedir Baskı fikrinin Cin'den (Girit'te bulunan İO 1700 yılına ait ve baskıgibi gorunen esrarengiz Phaistos diskini saymazsak) Avrupa'ya erişmesi 600700 yıl surmuştur Kağıt fikrinin Avrupa'ya yayılmasının daha da uzun surduğu gozonune alınırsa yazının Mezopotamya'dan Cin'e cok daha uzun bir surede gitmiş olmaması icin bir neden yoktur
Yine de, fikrin iletilmesi konusunda somut kanıtların yokluğunda (ki, Mezopotamya ve Mısır gibi daha yakın uygarlıklarda bile) bilimadamlarının buyuk bir kısmı yazının eski dunyanın buyuk uygarlıklarında birbirinden bağımsız olarak geliştiğini duşunmeyi yeğlemektedirler, iyimserler ya da en azından antiemperyalistler, insan toplumlarının zeka ve yaratıcılıklarını vurgulayacaklardır
Tarihe daha muhafazakar acıdan bakan kotumserler ise insanların varolan şeyi mumkun olduğu kadar aslına sadık kalarak kopya ettiklerini, yeniliklerini mutlak ihtiyac duyulan durumlarla sınırlayacaklarını kabul edecektir Ne de olsa bu sonuncusu Yunanlılar'ın (İO 1 binyılın başlarında) alfabeyi Fenikeliler'den alışlarını ve bu arada Fenike yazısında olmayan sesli harf simgelerini eklemelerinde tercih edilen acıklamadır
İS 1 binyılda Japonlar'ın da Cin karakterlerini almaları gibi başka yazı alma ornekleri de vardır Paskalya Adası'nın rongorongo yazısı ki, ada yeryuzunun her yerden en uzak iskan edilmiş noktasıdır cozulurse bu Paskalya Adası sakinlerinin yazıyı kendilerinin yardımsız mı icat ettikleri, yoksa yazı fikrini kanolarında Polinezya'dan mı getirdikleri ya da adayı ilk 17 yuzyılda ziyaret eden Avrupalılar'dan mı aldıkları sorusuna ışık tutacaktır Eğer rongorongo'nun Paskalya Adası'nda yardımsız icat edildiğim kanıtlayabilirsek, o zaman yazının bir tek değil, birkac kokeni olduğundan sonunda emin olabileceğiz
Yazıyla uygarlık ve kulturel gelişme arasında dolaysız bir ilişki olduğu one surulur Bununla birlikte 20 yuzyılda yapılan antropolojik araştırmalar son derece karmaşık bir ruhsal ve kulturel sisteme sahip bazı toplulukların yazı olmadan da varlıklarını surdurebildiklerini ortaya koymuştur
Butun bunların sonucunda son soz olarak şunu soyleyebiliriz: Yazı her zaman ticaretin ve meta ekonomisinin belli bir duzeye geldiği ve gorece geniş bir coğrafya uzerinde merkezi bir yonetimin kurulduğu topluluklarda bir zorunluluk olmuştur
imageseskicaglardangunumuzeyazininevrelerinelerdir5afb4a06c306c imageseskicaglardangunumuzeyazininevrelerinelerdir5afb4a07ccbe7
Mezopotamya'dan kil zarfve kil fişler Zarfın uzerinde fişler tarafından herhalde icindekileri belirtmek icin yapılan izler yazının gelişmesindeki bir aşama olabilir (Sağda) İO 3000 yılına ait bir Sumer rebus'u Sol ust koşedeki saz, iadeicin bir rebus'tur
imageseskicaglardangunumuzeyazininevrelerinelerdir5afb4a08d33f8
ALINTI