Etrusk Alfabesinin tarihi
Kulturlu halkın yuzde doksanı bugun bile Etrusk yazısının cozulmesinin imkansız olduğunu bilir Bu inanc basında yankı bulur ve ders kitaplarının coğunda da tekrarlanır Ustelik bu fikrin modasının geceli iki yuz yıl olduğu halde MASSIMO PALLOTTINO, 1975
Etruskler'in ve anayurtları Etruria'nın (kuzeyde Arno, guneyde Tiber ırmakları arasında, gunumuzde Toskana), Roma cağlarından beri Avrupalılar'ın hayallerinde ozel bir yeri vardır Ronesans'ta Toskana granduku Cosimo de'Medici, biyografisinin yazarı olan Vasari tarafından, eski hukumdarın Chiusi'de sozde mezarının keşfinden sonra Etrusk kralı Lars Porsenna olarak nitelenmişti 20 yuzyılda D H Lawrence da son şiirlerine Etrusk mezarlarına girişin goruntulerini eklemişti Bir meşale verin bana! Bu ciceğin mavi catallı meşalesiyle ineyim karanlık merenlerden Persephone'nin ardından
Dil tarihi acısından Etruskler'in buyuk onem taşıdıkları ve sonsuz bir ilgi kaynağı oldukları kuşkusuzdur Etruskler alfabeyi Yunanlılar'dan (buyuk olasılıkla Khalkidikia alfabesinden) alıp değişiklikler yaparak Romalılar'a gecirmişler, Romalılar da Avrupa'nın tumune yaymışlardır
Ancak konuşma dilleri ortadan kalkmış olduğu icin kitabelerindeki yazılardan anlayabildiğimiz kadarıyla bunun Avrupa'nın diğer hicbir diline benzemediğini soyleyebiliriz Etruskler'in rakamlar icin kullandıkları kelimeleri Latince, Yunanca ve Sanskrit karşılıkları ile kıyaslayınca Etrusk dilinin bir HintAvrupa dili olmadığı kolayca gorulur:
imagesetruskalfabesietruskalfabesitarihcesi5b0f3635e2a26
Etruskler alfabeyi İtalya'ya ÎO 775 tarihinde Pithekoussai'ye (gunumuzde Ischia) yerleşen Yunan kolonicilerden oğrenmişlerdir Bunlar harfleri modelalfabeler biciminde yazmışlardır Bu alfabeler pek cok yerde pek cok nesnenin uzerinde bulunduğundan pek gozde olmuş olmalı Uygulamada Etrusk dili b, d, g gibi sesli duraklama ve o gibi sesli harf simgelerine gerek duymadığından harflerin tumu kullanılmamıştır
Bilinen Etrusk dilinde yazılmış kitabelerin sayısı 13000 ise de, bunlardan 4000'i parca ya da grafitti halindedir ve kalan 9000'inin coğu da yalnızca baba adını, kimi zaman ana adım, olenin soyadı ve eğer kadınsa belki de kocasının adı ve cocuklarının sayısını gosteren mezar taşlarıdır
Bunları okumakta bir gucluk yoktur 18 yuzyıl ya da daha oncesinden bu yana harflerin fonetik değerleri ikame edilerek soz konusu okuma yapılabilmektedir Ancak bu iş, bir dili yalnızca mezartaşlarım okuyarak oğrenmeye calışmaktan farksızdır
(Solda) Pyrgi altın levhaları, İO yaklaşık 500 Soldaki levha Fenike, sağdaki EtruskYunan yazısıyla yazılmıştır (Sağda) Horoz bicimli bir Etrusk vazo ya da murekkep hokkası, İO yaklaşık 600 Uzerinde Yunan alfabesinden alınan modelbir alfabenin harfleri kazınmıştır
Burada eksik olan, iki dilli ve başka bir konu iceren bir metindir 1964'te Caere Limanı (bugunku Cerveteri) olan Pyrgi'de uc altın tablet bulunmuştur ve bunlar Etrusk metinlerinin en onemli iki dilli yazısıdır Tabletlerden biri Fenike, diğer ikisi Etrusk dilinde yazılmıştır Etrusk dilindeki en uzun metinde 36 ya da 37 kelime vardır, ancak Fenike ve Etrusk dilindeki metinler birbirlerinin tam cevirisi değildir: Pyrgi tabletleri tam değil yarıciftdillimetinlerdir, ikisinde de aynı olay anlatılır:
Hukumdar Thefarie Velianas hukumdarlığının ucuncu yılında Etrusk tanrıcası Uni ile ozdeşleştirilen Fenike tanrıcası Astarte'nin (ya da İştar'ın) bir tapınağını acmaktadır Ancak iki metinde bu olay, cok farklı bicimlerde anlatılmaktadır
Sonucta Pyrgi tabletlerinden oğrenilen tek yeni Etrusk kelimesi ucanlamına gelen ciolmuştur 1990'larda keşfedilen en son kitabe olan Tabula Cortonensis icin de aynı şey gecerlidir: 200 kelimelik bu levhanın coğu adlardan oluşmaktadır (Laris Celatina Lausa gibi): Buradan cıkan tek yeni kelime de golkarşılığı olandır
Bu nedenle Etrusk yazısı bir sır olmamakla birlikte Etrusk dili gercek bir muammadır Etrusk sanatı ve Latince kitabeler gibi diğer cozum araclarına rağmen Etrusk dilinde bildiğimiz kelimelerin sayısı henuz 250 kadardır ve bunların hepsinin anlamlarından da emin değiliz Kitabelerin konularının kısıtlı olması nedeniyle gramer bilgimiz de sınırlıdır ve Etrusk edebiyatı gunumuze kadar kalmadığından sozdizimi hakkında da cok az şey bilmekteyiz
Etruskler'le yakın ilişkisi olan Romalılar da Etrusk dili ve edebiyatı konusunda hicbir bilgi aktarmamışlardır Oysa Etrusk dili, Etrusk uygarlığının parlak doneminden sonra da Roma'daki aileler tarafından konuşuluyor ya da en azından biliniyor olmalıydı Bunlar, Etruskler'in hala cozulmemiş yonlerini gosterse de zamanla her unsur hakkındaki bilgimiz artmaktadır
imagesetruskalfabesietruskalfabesitarihcesi5b0f36370083f
Yunanlılar alfabe ilkesini Fenikeliler'den almışlar, sonra Etruskler'e vermişler, onlar da harfleri değiştirmişlerdir
Kulturlu halkın yuzde doksanı bugun bile Etrusk yazısının cozulmesinin imkansız olduğunu bilir Bu inanc basında yankı bulur ve ders kitaplarının coğunda da tekrarlanır Ustelik bu fikrin modasının geceli iki yuz yıl olduğu halde MASSIMO PALLOTTINO, 1975
Etruskler'in ve anayurtları Etruria'nın (kuzeyde Arno, guneyde Tiber ırmakları arasında, gunumuzde Toskana), Roma cağlarından beri Avrupalılar'ın hayallerinde ozel bir yeri vardır Ronesans'ta Toskana granduku Cosimo de'Medici, biyografisinin yazarı olan Vasari tarafından, eski hukumdarın Chiusi'de sozde mezarının keşfinden sonra Etrusk kralı Lars Porsenna olarak nitelenmişti 20 yuzyılda D H Lawrence da son şiirlerine Etrusk mezarlarına girişin goruntulerini eklemişti Bir meşale verin bana! Bu ciceğin mavi catallı meşalesiyle ineyim karanlık merenlerden Persephone'nin ardından
Dil tarihi acısından Etruskler'in buyuk onem taşıdıkları ve sonsuz bir ilgi kaynağı oldukları kuşkusuzdur Etruskler alfabeyi Yunanlılar'dan (buyuk olasılıkla Khalkidikia alfabesinden) alıp değişiklikler yaparak Romalılar'a gecirmişler, Romalılar da Avrupa'nın tumune yaymışlardır
Ancak konuşma dilleri ortadan kalkmış olduğu icin kitabelerindeki yazılardan anlayabildiğimiz kadarıyla bunun Avrupa'nın diğer hicbir diline benzemediğini soyleyebiliriz Etruskler'in rakamlar icin kullandıkları kelimeleri Latince, Yunanca ve Sanskrit karşılıkları ile kıyaslayınca Etrusk dilinin bir HintAvrupa dili olmadığı kolayca gorulur:
imagesetruskalfabesietruskalfabesitarihcesi5b0f3635e2a26
Etruskler alfabeyi İtalya'ya ÎO 775 tarihinde Pithekoussai'ye (gunumuzde Ischia) yerleşen Yunan kolonicilerden oğrenmişlerdir Bunlar harfleri modelalfabeler biciminde yazmışlardır Bu alfabeler pek cok yerde pek cok nesnenin uzerinde bulunduğundan pek gozde olmuş olmalı Uygulamada Etrusk dili b, d, g gibi sesli duraklama ve o gibi sesli harf simgelerine gerek duymadığından harflerin tumu kullanılmamıştır
Bilinen Etrusk dilinde yazılmış kitabelerin sayısı 13000 ise de, bunlardan 4000'i parca ya da grafitti halindedir ve kalan 9000'inin coğu da yalnızca baba adını, kimi zaman ana adım, olenin soyadı ve eğer kadınsa belki de kocasının adı ve cocuklarının sayısını gosteren mezar taşlarıdır
Bunları okumakta bir gucluk yoktur 18 yuzyıl ya da daha oncesinden bu yana harflerin fonetik değerleri ikame edilerek soz konusu okuma yapılabilmektedir Ancak bu iş, bir dili yalnızca mezartaşlarım okuyarak oğrenmeye calışmaktan farksızdır
(Solda) Pyrgi altın levhaları, İO yaklaşık 500 Soldaki levha Fenike, sağdaki EtruskYunan yazısıyla yazılmıştır (Sağda) Horoz bicimli bir Etrusk vazo ya da murekkep hokkası, İO yaklaşık 600 Uzerinde Yunan alfabesinden alınan modelbir alfabenin harfleri kazınmıştır
Burada eksik olan, iki dilli ve başka bir konu iceren bir metindir 1964'te Caere Limanı (bugunku Cerveteri) olan Pyrgi'de uc altın tablet bulunmuştur ve bunlar Etrusk metinlerinin en onemli iki dilli yazısıdır Tabletlerden biri Fenike, diğer ikisi Etrusk dilinde yazılmıştır Etrusk dilindeki en uzun metinde 36 ya da 37 kelime vardır, ancak Fenike ve Etrusk dilindeki metinler birbirlerinin tam cevirisi değildir: Pyrgi tabletleri tam değil yarıciftdillimetinlerdir, ikisinde de aynı olay anlatılır:
Hukumdar Thefarie Velianas hukumdarlığının ucuncu yılında Etrusk tanrıcası Uni ile ozdeşleştirilen Fenike tanrıcası Astarte'nin (ya da İştar'ın) bir tapınağını acmaktadır Ancak iki metinde bu olay, cok farklı bicimlerde anlatılmaktadır
Sonucta Pyrgi tabletlerinden oğrenilen tek yeni Etrusk kelimesi ucanlamına gelen ciolmuştur 1990'larda keşfedilen en son kitabe olan Tabula Cortonensis icin de aynı şey gecerlidir: 200 kelimelik bu levhanın coğu adlardan oluşmaktadır (Laris Celatina Lausa gibi): Buradan cıkan tek yeni kelime de golkarşılığı olandır
Bu nedenle Etrusk yazısı bir sır olmamakla birlikte Etrusk dili gercek bir muammadır Etrusk sanatı ve Latince kitabeler gibi diğer cozum araclarına rağmen Etrusk dilinde bildiğimiz kelimelerin sayısı henuz 250 kadardır ve bunların hepsinin anlamlarından da emin değiliz Kitabelerin konularının kısıtlı olması nedeniyle gramer bilgimiz de sınırlıdır ve Etrusk edebiyatı gunumuze kadar kalmadığından sozdizimi hakkında da cok az şey bilmekteyiz
Etruskler'le yakın ilişkisi olan Romalılar da Etrusk dili ve edebiyatı konusunda hicbir bilgi aktarmamışlardır Oysa Etrusk dili, Etrusk uygarlığının parlak doneminden sonra da Roma'daki aileler tarafından konuşuluyor ya da en azından biliniyor olmalıydı Bunlar, Etruskler'in hala cozulmemiş yonlerini gosterse de zamanla her unsur hakkındaki bilgimiz artmaktadır
imagesetruskalfabesietruskalfabesitarihcesi5b0f36370083f
Yunanlılar alfabe ilkesini Fenikeliler'den almışlar, sonra Etruskler'e vermişler, onlar da harfleri değiştirmişlerdir