S
SoruCevap
Gazali
Evliyanın buyuklerinden ve İslam alimlerinin en meşhUrlarından İsmi, Muhammed bin Muhammed; kunyesi, EbU Hamid; lakabı Huccetu'lİslam ve Zeynuddin'dir TUsi ve Gazali diye de meşhUr olmuştur 1058 (H450) senesinde İran'ın TUs şehrinde doğdu 1111 (H505) senesinde TUs'ta vefat etti Kabri Taberan denilen yerdedir
İmamı Gazali hazretlerinin babası fakir ve salih bir zattı Alimlerin sohbetlerinden hic ayrılmazdı Elinden geldiği kadar, onlara yardım ve iyilik eder, hizmetlerinde bulunurdu Alimlerin nasihatını dinleyince ağlar ve Allahu tealadan kendisine alim bir evlat vermesini yalvararak isterdi Allahu teala onun duasını kabUl edip, Muhammed ve Ahmed isminde iki oğul ihsan etti Yun eğirip TUs şehrindeki dukkanında satan bu salih zat, vefatının yaklaştığını anlayınca, oğlu Muhammed Gazali'yi ve diğer oğlu Ahmed Gazali'yi hayır sahibi ve zamanın salihlerinden bir arkadaşına bıraktı Bir mikdar mal vererek vasiyet etti ve ona dedi ki: Ben kendim, alim olamadım Bu yolla kemale gelemedim Maksadım, benim kacırdığım kemal mertebelerinin, bu oğullarımda hasıl olması icin yardımcı olmanızdır Bıraktığım butun para ve erzakı, onların tahsiline sarf edersin!
Arkadaşı vasiyeti aynen yerine getirdi Babalarının bıraktığı para ve mal bitinceye kadar, yetişip olgunlaşmaları icin calıştı Sonra onlara; Babanızın, sizin icin bıraktığı parayı tahsil ve terbiyenize harcadım Ben fakirim, param yoktur Size yardım edemeyeceğim Sizin icin en iyi careyi diğer ilim talebeleri gibi medreseye devam etmenizde goruyorumdedi Bunun uzerine iki kardeş doğru soze uyup, medreseye gittiler
Cocukluğundan itibaren ilim tahsil eden Muhammed Gazali, fıkıh ilminin bir kısmını kendi memleketinde okudu Bir muddet sonra Curcan'a giderek İmam EbU Nasr İsmaili'den ders alıp, ilim okudu Uc sene kadar Curcan'da ilim oğrendi Sonra tekrar memleketi olanTUs'a donmek uzere yola cıktı Yolculuk sırasında, katıldığı kervanın onunu yol kesiciler cevirdi Kervanda bulunan kıymetli şeyleri aldıkları gibi, ilim tahsilinden donen Muhammed Gazali'nin uc sene boyunca tuttuğu notları ve kitaplarını da aldılar
Muhammed Gazali hazretleri, yol kesicilerin arkasından gidip kitaplarını ve notlarını vermeleri icin yalvardı Ne olur işinize yaramayan ders notlarımı bana verindedi Eşkıya cetesinin reisi; Nedir onlar? Nasıl şeylerdir?dedi MuhammedGazali hazretleri; Onları oğrenmek icin memleketimi terk ettim Gurbetlere gittim Benim oğrendiğim bilgiler o notların icindedirdedi Eşkıya reisi kucumser bir ifadeyle gulerek; Sen onları bildiğini nasıl iddia ediyorsun Biz onları senden alınca ilimsiz kalıyorsundedi ve ders notlarını geri verdiZaten ilim aşığı olan Muhammed Gazali eşkıya reisinin sozlerinin de tesirinde kalarak kendi kendine; Allahu teala yol kesiciyi beni ikaz icin o şekilde soylettidedi
TUs'a gelince, uc yıl butun gayretiyle calışarak Curcan'da tuttuğu notların hepsini ezberledi O hale geldi ki, yol kesiciler o notların hepsini alsa ona zararı olmazdı
Memleketinde bulunduğu uc sene icinde alim zatların derslerine ve ilim meclislerine devam etti Zaman zaman buyuk veli EbU Ali Farmedi hazretlerinin sohbetlerinde bulundu Daha sonra zamanının buyuk ilim ve kultur merkezi olan Nişabur'a gitti Buyuk alim İmamu'lHaremeyn Ebu'lMeali elCuveyni'nin ders halkasına devam etti Ondaki ustun zeka ve kabiliyet ile calışkanlığını goren hocası, buyuk alaka gosterdi Burada usUli hadis, usUli fıkıh, kelam, mantık, İslam hukUku ve munazara ilimlerini oğrendi Bu hocasından başka, EbU Hamid erRazekani, Ebu'lHuseyin elMervezi, EbU Nasr elİsmaili, EbU Sehl elMervezi, EbU YUsuf enNessac gibi devrin buyuk alimlerinden ders okudu NişabUr'da tahsilini tamamlayınca, buyuk bir ilim ve edebiyat hamisi olanSelcuklu veziri ustun devlet adamı NizamulMulk'un daveti uzerine Bağdat'a gitti
NizamulMulk'un topladığı ilim meclisinde bulunan zamanın alimleri, İmamı Gazali'nin ilminin derinliğine ve meseleleri izah etmekteki ustun kabiliyetine hayran kaldıklarını itiraf ettiler Ustun vasıflarından dolayı hem alimler, hem de halk tarafından cok sevildi O zaman ortaya cıkan sapık fırkaların mensupları, onun yuksek ilmi yanında, en zor, en ince mevzUları en acık bir şekilde anlatması, hitabet ve izah etme kabiliyetinin yuksekliği, zekasının parlaklığı karşısında perişan ve mağlUb oldular
Bu sırada otuz dort yaşında bulunan İmamı Gazali'nin İslamiyete yaptığı buyuk hizmetleri goren Selcuklu veziri NizamulMulk, onu Nizamiye Medresesi (Universite)nin Başmuderrisliğine, şimdiki tabiriyle Rektorluğune tayin etti Bu medresenin başına gecen İmamı Gazali, uc yuz seckin talebeye, luzumlu olan butun ilimleri oğretti Bunlardan başka, pekcok talebe yetiştirdi EbU MensUr Muhammed, Muhammed bin Es'ad etTUsi, Ebu'lHasan elBelensi, EbU AbdullahCumert elHuseyni talebelerinin meşhUrlarındandır
Bir taraftan da kıymetli kitaplar yazan İmamı Gazali, ilim ehli, devlet adamları ve halk tarafından buyuk bir muhabbet ve hurmet gordu Şohreti gun gectikce arttı Nizamiye Medresesinde bulunduğu yıllarda, KitabulBasit filFurU', KitabulVasit, elVeciz, MeahizulHilaf adlı kitaplarını yazdı
Ayrıca İsmailiyye adındaki sapık fırkanın goruşlerini curutmek icin Kitabu FedaihilBatıniyye ve FedaililMustehzeriyye adlı eserini yazdı Yine bu sırada Rumcayı oğrenerek felsefecilerin sapıklığını ortaya koymak icin eski Yunan veLatin filozoflarının kitaplarının aslı uzerinde uc sene titizlikle incelemeler yaptı Bu incelemeleri esnasında ve neticesinde felsefecilerin maksatlarını acıklayan MekasidulFelasife kitabı ile felsefecilerin goruşlerini reddeden TehafutulFelasife kitabını yazdı
O sırada dunyanın tepsi gibi duz oduğunu iddia eden ve bu tur sacmalıkları ilim adı altında insanlara vermeye calışan Avrupalı filozofların bu fikirlerinin yanlışlıklarını ortaya koydu Dunyanın yuvarlak olduğunu, karaciğerde kanın temizlendiğini, safranın, lenfin ve zararlı madde eriyiklerinin burada kandan ayrıldığını, bu işte dalağın, bobreklerin ve safra kesesinin rollerini, kanın madde mikdarlarındaki oranın değişmesi ile sıhhatin bozulacağını, bugunku fizyoloji kitaplarında olduğu gibi anlattı Bu bilgileri kuvvetli delillerle isbat ederekAvrupalıların bilmedikleri doğru bilgileri kitaplarında yazdı
İmamı Gazali'nin, felsefecilerin goruşlerini curutmek ve itikadlarına felsefe karıştıran sapık fırkalara cevap vermek icin yaptığı bu calışmasını işiten bazı kimseler, onu felsefeci zannetmişlerdir Bunun sebebi, felsefe ile tefekkur arasındaki muhim farkı bilmemek olabilir Felsefeciler aklı rehber edinmişlerdir Mutefekkirler ise aklı kullanmakla beraber, akla da rehber olarak peygamberleri ve onların bildirdiği imanı almışlardır Goz icin ışık ne ise, akıl icin iman da odur Işık olmayınca goz goremediği gibi, iman olmayınca akıl da doğru yolda yuruyemez İmamı Gazali, filozof değil muctehiddir Zaten İslamiyette felsefe ve filozof olamaz İslam alimi olur İslam dininde, felsefenin ustunde İslam ilimleri, filozofun ustunde de İslam alimleri vardır
Bağdat'ta bulunduğu sırada ilim oğretip talebe yetiştirmekle meşgUl olan İmamı Gazali hazretleri, kardeşi AhmedGazali'yi yerine vekil bırakarak uzun bir seyahatte bulunmak uzere Bağdat'tan ayrıldı Şam'a giderek velilerle goruştu ve sohbet etti Tasavvuf buyuklerinin kitaplarını okudu onlardan rivayet edilen sozleri ve hallerini inceledi
İnsanlardan tamamen uzaklaşarak halvet, yalnız kalmak; uzlet, insanlardan uzaklaşmak; mucahede, nefsin istemediklerini yapmak ve riyazet, nefsin istediklerini yapmamak sUretiyle nefsinin tezkiyesi ve ahlakının mukemmelleşmesiyle meşgUl oldu İhyau UlUmi'dDin adlı meşhUr eserini yazdı
Sonra Kudus'e gitti Bu sırada Batıni denilen sapık fırkaya karşı MufassılulHilaf, CevabulMesail ve Allahu tealanın isimlerini (Esmai husnayı) anlatan ElMaksadulEsma adlı eserini yazdı Kudus'te bir muddet kaldıktan sonra, hacca gitti Haccı muteakiben Bağdat'a dondu Nizamiye Medresesinde Şam'da yazdığı İhya'sını kalabalık bir talebe topluluğuna ders olarak okuttu Bu seferki tedris hayatı uzun surmedi Doğduğu yer olan TUs'a ve Nişabur'a gitti Burada yine Batınilere karşı EdDerculMerkUn kitabı ile ElKıstasulMustekim, FaysalutTefrika, Kimyaı Seadet, NasihatulMulUk ve EtTibrulMesbUk adlı kıymetli eserlerini yazdı
Evliyanın buyuklerinden ve İslam alimlerinin en meşhUrlarından İsmi, Muhammed bin Muhammed; kunyesi, EbU Hamid; lakabı Huccetu'lİslam ve Zeynuddin'dir TUsi ve Gazali diye de meşhUr olmuştur 1058 (H450) senesinde İran'ın TUs şehrinde doğdu 1111 (H505) senesinde TUs'ta vefat etti Kabri Taberan denilen yerdedir
İmamı Gazali hazretlerinin babası fakir ve salih bir zattı Alimlerin sohbetlerinden hic ayrılmazdı Elinden geldiği kadar, onlara yardım ve iyilik eder, hizmetlerinde bulunurdu Alimlerin nasihatını dinleyince ağlar ve Allahu tealadan kendisine alim bir evlat vermesini yalvararak isterdi Allahu teala onun duasını kabUl edip, Muhammed ve Ahmed isminde iki oğul ihsan etti Yun eğirip TUs şehrindeki dukkanında satan bu salih zat, vefatının yaklaştığını anlayınca, oğlu Muhammed Gazali'yi ve diğer oğlu Ahmed Gazali'yi hayır sahibi ve zamanın salihlerinden bir arkadaşına bıraktı Bir mikdar mal vererek vasiyet etti ve ona dedi ki: Ben kendim, alim olamadım Bu yolla kemale gelemedim Maksadım, benim kacırdığım kemal mertebelerinin, bu oğullarımda hasıl olması icin yardımcı olmanızdır Bıraktığım butun para ve erzakı, onların tahsiline sarf edersin!
Arkadaşı vasiyeti aynen yerine getirdi Babalarının bıraktığı para ve mal bitinceye kadar, yetişip olgunlaşmaları icin calıştı Sonra onlara; Babanızın, sizin icin bıraktığı parayı tahsil ve terbiyenize harcadım Ben fakirim, param yoktur Size yardım edemeyeceğim Sizin icin en iyi careyi diğer ilim talebeleri gibi medreseye devam etmenizde goruyorumdedi Bunun uzerine iki kardeş doğru soze uyup, medreseye gittiler
Cocukluğundan itibaren ilim tahsil eden Muhammed Gazali, fıkıh ilminin bir kısmını kendi memleketinde okudu Bir muddet sonra Curcan'a giderek İmam EbU Nasr İsmaili'den ders alıp, ilim okudu Uc sene kadar Curcan'da ilim oğrendi Sonra tekrar memleketi olanTUs'a donmek uzere yola cıktı Yolculuk sırasında, katıldığı kervanın onunu yol kesiciler cevirdi Kervanda bulunan kıymetli şeyleri aldıkları gibi, ilim tahsilinden donen Muhammed Gazali'nin uc sene boyunca tuttuğu notları ve kitaplarını da aldılar
Muhammed Gazali hazretleri, yol kesicilerin arkasından gidip kitaplarını ve notlarını vermeleri icin yalvardı Ne olur işinize yaramayan ders notlarımı bana verindedi Eşkıya cetesinin reisi; Nedir onlar? Nasıl şeylerdir?dedi MuhammedGazali hazretleri; Onları oğrenmek icin memleketimi terk ettim Gurbetlere gittim Benim oğrendiğim bilgiler o notların icindedirdedi Eşkıya reisi kucumser bir ifadeyle gulerek; Sen onları bildiğini nasıl iddia ediyorsun Biz onları senden alınca ilimsiz kalıyorsundedi ve ders notlarını geri verdiZaten ilim aşığı olan Muhammed Gazali eşkıya reisinin sozlerinin de tesirinde kalarak kendi kendine; Allahu teala yol kesiciyi beni ikaz icin o şekilde soylettidedi
TUs'a gelince, uc yıl butun gayretiyle calışarak Curcan'da tuttuğu notların hepsini ezberledi O hale geldi ki, yol kesiciler o notların hepsini alsa ona zararı olmazdı
Memleketinde bulunduğu uc sene icinde alim zatların derslerine ve ilim meclislerine devam etti Zaman zaman buyuk veli EbU Ali Farmedi hazretlerinin sohbetlerinde bulundu Daha sonra zamanının buyuk ilim ve kultur merkezi olan Nişabur'a gitti Buyuk alim İmamu'lHaremeyn Ebu'lMeali elCuveyni'nin ders halkasına devam etti Ondaki ustun zeka ve kabiliyet ile calışkanlığını goren hocası, buyuk alaka gosterdi Burada usUli hadis, usUli fıkıh, kelam, mantık, İslam hukUku ve munazara ilimlerini oğrendi Bu hocasından başka, EbU Hamid erRazekani, Ebu'lHuseyin elMervezi, EbU Nasr elİsmaili, EbU Sehl elMervezi, EbU YUsuf enNessac gibi devrin buyuk alimlerinden ders okudu NişabUr'da tahsilini tamamlayınca, buyuk bir ilim ve edebiyat hamisi olanSelcuklu veziri ustun devlet adamı NizamulMulk'un daveti uzerine Bağdat'a gitti
NizamulMulk'un topladığı ilim meclisinde bulunan zamanın alimleri, İmamı Gazali'nin ilminin derinliğine ve meseleleri izah etmekteki ustun kabiliyetine hayran kaldıklarını itiraf ettiler Ustun vasıflarından dolayı hem alimler, hem de halk tarafından cok sevildi O zaman ortaya cıkan sapık fırkaların mensupları, onun yuksek ilmi yanında, en zor, en ince mevzUları en acık bir şekilde anlatması, hitabet ve izah etme kabiliyetinin yuksekliği, zekasının parlaklığı karşısında perişan ve mağlUb oldular
Bu sırada otuz dort yaşında bulunan İmamı Gazali'nin İslamiyete yaptığı buyuk hizmetleri goren Selcuklu veziri NizamulMulk, onu Nizamiye Medresesi (Universite)nin Başmuderrisliğine, şimdiki tabiriyle Rektorluğune tayin etti Bu medresenin başına gecen İmamı Gazali, uc yuz seckin talebeye, luzumlu olan butun ilimleri oğretti Bunlardan başka, pekcok talebe yetiştirdi EbU MensUr Muhammed, Muhammed bin Es'ad etTUsi, Ebu'lHasan elBelensi, EbU AbdullahCumert elHuseyni talebelerinin meşhUrlarındandır
Bir taraftan da kıymetli kitaplar yazan İmamı Gazali, ilim ehli, devlet adamları ve halk tarafından buyuk bir muhabbet ve hurmet gordu Şohreti gun gectikce arttı Nizamiye Medresesinde bulunduğu yıllarda, KitabulBasit filFurU', KitabulVasit, elVeciz, MeahizulHilaf adlı kitaplarını yazdı
Ayrıca İsmailiyye adındaki sapık fırkanın goruşlerini curutmek icin Kitabu FedaihilBatıniyye ve FedaililMustehzeriyye adlı eserini yazdı Yine bu sırada Rumcayı oğrenerek felsefecilerin sapıklığını ortaya koymak icin eski Yunan veLatin filozoflarının kitaplarının aslı uzerinde uc sene titizlikle incelemeler yaptı Bu incelemeleri esnasında ve neticesinde felsefecilerin maksatlarını acıklayan MekasidulFelasife kitabı ile felsefecilerin goruşlerini reddeden TehafutulFelasife kitabını yazdı
O sırada dunyanın tepsi gibi duz oduğunu iddia eden ve bu tur sacmalıkları ilim adı altında insanlara vermeye calışan Avrupalı filozofların bu fikirlerinin yanlışlıklarını ortaya koydu Dunyanın yuvarlak olduğunu, karaciğerde kanın temizlendiğini, safranın, lenfin ve zararlı madde eriyiklerinin burada kandan ayrıldığını, bu işte dalağın, bobreklerin ve safra kesesinin rollerini, kanın madde mikdarlarındaki oranın değişmesi ile sıhhatin bozulacağını, bugunku fizyoloji kitaplarında olduğu gibi anlattı Bu bilgileri kuvvetli delillerle isbat ederekAvrupalıların bilmedikleri doğru bilgileri kitaplarında yazdı
İmamı Gazali'nin, felsefecilerin goruşlerini curutmek ve itikadlarına felsefe karıştıran sapık fırkalara cevap vermek icin yaptığı bu calışmasını işiten bazı kimseler, onu felsefeci zannetmişlerdir Bunun sebebi, felsefe ile tefekkur arasındaki muhim farkı bilmemek olabilir Felsefeciler aklı rehber edinmişlerdir Mutefekkirler ise aklı kullanmakla beraber, akla da rehber olarak peygamberleri ve onların bildirdiği imanı almışlardır Goz icin ışık ne ise, akıl icin iman da odur Işık olmayınca goz goremediği gibi, iman olmayınca akıl da doğru yolda yuruyemez İmamı Gazali, filozof değil muctehiddir Zaten İslamiyette felsefe ve filozof olamaz İslam alimi olur İslam dininde, felsefenin ustunde İslam ilimleri, filozofun ustunde de İslam alimleri vardır
Bağdat'ta bulunduğu sırada ilim oğretip talebe yetiştirmekle meşgUl olan İmamı Gazali hazretleri, kardeşi AhmedGazali'yi yerine vekil bırakarak uzun bir seyahatte bulunmak uzere Bağdat'tan ayrıldı Şam'a giderek velilerle goruştu ve sohbet etti Tasavvuf buyuklerinin kitaplarını okudu onlardan rivayet edilen sozleri ve hallerini inceledi
İnsanlardan tamamen uzaklaşarak halvet, yalnız kalmak; uzlet, insanlardan uzaklaşmak; mucahede, nefsin istemediklerini yapmak ve riyazet, nefsin istediklerini yapmamak sUretiyle nefsinin tezkiyesi ve ahlakının mukemmelleşmesiyle meşgUl oldu İhyau UlUmi'dDin adlı meşhUr eserini yazdı
Sonra Kudus'e gitti Bu sırada Batıni denilen sapık fırkaya karşı MufassılulHilaf, CevabulMesail ve Allahu tealanın isimlerini (Esmai husnayı) anlatan ElMaksadulEsma adlı eserini yazdı Kudus'te bir muddet kaldıktan sonra, hacca gitti Haccı muteakiben Bağdat'a dondu Nizamiye Medresesinde Şam'da yazdığı İhya'sını kalabalık bir talebe topluluğuna ders olarak okuttu Bu seferki tedris hayatı uzun surmedi Doğduğu yer olan TUs'a ve Nişabur'a gitti Burada yine Batınilere karşı EdDerculMerkUn kitabı ile ElKıstasulMustekim, FaysalutTefrika, Kimyaı Seadet, NasihatulMulUk ve EtTibrulMesbUk adlı kıymetli eserlerini yazdı