Eskiden gunumuze kadar kullanılan olcu birimleri
Gecmişten bugune olcu birimleri
gecmişten gunumuze olcme aracları
ESKİ UZUNLUK OLCULERİ
Carşı arşını
Daha cok carşı ve pazarda kullanılırdı Metre hesabıyla carşı arşını 68 cm'dir
Bina ve mimar arşını
75,8 cm'dir Bu arşının uzunluğunda zamanla değişiklikler oldu Ucuncu Selim Han abanoz ağacından bir mimar arşını yaptırdı Bunun olcu olarak kullanılmasını istedi ve kutuphaneye kaldırttı Bunun bir tarafı 24 parmağa ve her parmak 10 hat'ta bolundu Boylelikle bu bolumle basımevinde kullanılan punto buyuklukleri de alınabilecekti Diğer tarafı sadece 20 eşit parcaya bolundu Değerli kumaşları bilhassa ipekleri olcmede endaze kullanılırdı (endaze 65,25 cm'dir)
Turkiye'de 26 Mart 1931 tarih ve 1782 sayılı kanunla, arşın olcu birimi kaldırılıp, yerine metre sistemi kabul edildi 1933'ten sonra da arşının butun ceşitleri tamamen ortadan kaldırılıp metre sistemine gecildi
Zirai mimari, arşın ve endaze olcu birimlerinin ast ve ust katları aşağıda gosterilmiştir
ENDAZE
1 endaze 8 rubu
1 rubu 2 kirah
CARŞI ARŞINI
1 carşı arşını 8 rubu
ZİRAİ
1 merhale 2 berid
1 berid (menzil) 4 fersah
1 fersa mil
1 mil 2500 zirai
1 kulac 2,5 zirai
PARMAK
1 parmak 12 hat
1 hat 12 nokta
GUNUMUZ OLCUSU METREYE GORE KIYASLAMA
1 parmak 12 hat 0,03157 m
1 hat 12 nokta 0,00263 m
1 nokta 0,00022 m
1 kulac 2,5 zirai 1,895 m (ip boyu, su derinliği, kuyu derinliği vb icin)
1 kara mili 2500 zirai 1895 m (kara yolculuğundaki mesafeler icin)
1 fersa mil 7500 zirai 5685 m
1 berid (menzil) 4 fersah 12 mil 30900 arşın 22740 m
1 merhale 2 berid 45080 m
1 carşı arşını 8 rubu (urup) 0,680 m (kumaş icin)
1 rubu 2 kirah 0,085 m
1 kirah 0,0425 m
1 endaze 8 rubu (urup) 0,650 m
(artan ipekli fiyatlarına karşılık konulan olcu birimi)
ESKİ AĞIRLIK OLCULERİ
Ağırlık olcu birimi de uzunluk olcu birimi gibi farklılıklar gosteriyordu Şimdi kullanılan ağırlık birimi kilogram olup 0 derecede bir desimetrekup suyun ağırlığı olarak tanımlanmış ve Uluslararası Olcu ve Ağırlık Birliğinden Turkiye'ye bir ornek verilmiştir1874 yılı iridyumlu platin alaşımından 192829 da yapılmış olan 42 nolu Turkiye milli kilogram prototipinin kullanılmasında gosterilen dikkatsizlik ve ozensizlikten dolayı bozulduğunun anlaşılması uzerine 1953 yılında yapılan 54 numaralı prototipi ile değiştirilmiştir
OKKA
1 tonilato 4 ceki
1 ceki 4 kantar
1 kantar 44 okka(kıyye)
1 batman 6 okka(kıyye)
1 okka(kıyye) 400 dirhem
DİRHEM
Osmanlı Doneminde kullanılan 1 dirhem
1 dirhem 4 donuk
1 donuk 4 kırat
1 kırat 4 bakray
1 bakray 4 fitil
1 fitil 2 nekir
1 nekir 2 kıtmir
1 kıtmir 2 zerre
GUNUMUZ OLCUSU KİLOGRAMA GORE KIYASLAMA
1 okka (kıyye) 400 dirhem 1282,945 gr (1280 gr)
1 batman 6 kıyye 7,544 kg
1 kantar 44 kıyye 100 ludre 56,320 kg
1 ceki 4 kantar 176 kıyye 225,798 kg
1 tonilato 1000 kg 4 ceki + 1 kantar + 37,4 okka
1 tonilato 17 kantar + 31 okka + 183 dirhem
1 miskal 1,5 dirhem 4,8 gr
1 dirhem 4 dunuk 3,2 gr
1 dunuk 4 kırat
1 kırat 4 bakray 124 misgal
1 bakray 4 fitil
1 fitil 2 nekir
1 nekir 2 kıtmir
1 kıtmir 2 zerre
ESKİ ALAN OLCULERİ
1 arşın (zirai) ² 0,57417 m² 4 ayak²
1 donum (yeni) 2500 m²
1 donum (buyuk) 2720 m²
1 donum (atik) 4 evlek 1600 zirai² 918,672 m² (bir kenarı 40 arşın (zirai) olan kare)
1 atik evlek 400 arşın² 229,668 m²
1 yeni evlek 100 m²
1 cerip 3600 zirai² 2067,012 m²
1 ayak² 144 parmak² 0,14354 m²
1 parmak² 144 hat² 0,00099751 m²
1 hat² 144 nokta² 0,000006927 m² 1 carşı arşın² 0,46240 m²
1 urup² 0,007225 m²
1 kirah² 0,0018062 m²
1 endaze² 0,422500 m²
1 urup² 0,0066015 m²
ESKİ ZAMAN OLCULERİ
Alaturka Saat
Hicri Takvim
Cumhuriyetten once, yurdumuzda kullanılan olculer uygar ulkelerin kullandığı olculerden farklıydı Metre yerine, arşın denilen bir uzunluk aleti kullanıyordu ve ayrıca alaturka saat kullanıyordu Bu saate gore 6'da oğle 12'de akşam oluyordu
Dunya ulkelerinin coğu miladi takvim kullanırken, biz hicri takvim kullanıyorduk Bu yuzden takvim birliği sağlanamıyordu Ağırlık olcusu olarak okka, batman, dirhem denilen olcu birimi kullanıyordu Butun bunlar dunyaya ayak uydurmamızı engelliyordu TBMM hazırladığı bir kanunla eski olcu birimleri değiştirirdi Bugun kullandığımız metre, kilogram, takvim, saat gibi olcu aracları kabul edildi
ESKİ SIVI OLCULERİ
Su kaynağının debisinin olculmesinde birim olarak lulekullanılmıştır 1 lule yaklaşık olarak 26 mm capında bir borudur ve dakikada 36 litre su akıtır Gunluk yaklaşık 52 m3 su olarak kabul edilir Şehir icinde yer alan su taksim istasyonlarında bulunan dağıtım sandıklarında kullanılan boruların gunluk debisi ise dağıtım yapılan bolgenin ihtiyacına gore ayarlanmıştır ve aşağıdaki gibidir
1 Hilal 0,5625 ltDak (Gunde0,81 m3)
1 Cuvaldız 1,125 ltDak (Gunde1,62 m3)
1 Masura 4,5 ltDak (Gunde6,48 m3)
1 Kamış 9 ltDak (Gunde12,96 m3)
1 Lule 36 ltDak (Gunde 51,84 m3 ~ 52 m3)
OLCU ALETLERI VE KULLANIMLARI
Olcme:Bir buyuklugun kendi cinsinden bir birimle karsilastirilmasidir
Akim : Ampermetre
Gerilim : Voltmetre
Direnc : Ohmmetre
Guc : Wattmetre
Frekans : Frekansmetre
Akim, gerilim, direnc ayni olcu aleti tarafindan olculebiliyorsa bu olcu aletine avometre, bu uc olcumun haricinde baska ozellikleri de bulunan olcu aletine multimetre denir
Olcu Aletlerinin Siniflandirilmasi
Analog Olcu Aletleri
Dijital Olcu Aletleri
Kaydedici Olcu Aletleri
Toplayici Olcu Aletleri
1) Analog Olcu Aletleri
Analog olcu aletleri ibreli ve kadranli aletlerdir Kadran olculecek degere gore taksimatlandirilmistir Analog olcu aletlerinin genel ozelligi surekli degisim gosteren buyukluklerin olcumunde sagladigi kolayliktir
2) Dijital Olcu Aletleri
Sayisal olcu aletleridir Yani olculmek istenen buyuklugu ekranda rakamlarla gosterirler
3) Kaydedici Olcu Aletleri
Olctukleri buyukluge ait degerleri surekli hareket eden bir kagida kaydeden aletlerdir Ornegin depremlerin buyukluklerini gosteren kayit cihazlari, kalp atislarini kaydeden elektrokardiyograf, meteorolojide havanin isisini, nemini, basincini gosteren kayit cihazlari, yalan makineleri
4) Toplayici Olcu Aletleri
Olctukleri buyuklukleri toplayarak kaydeden cihazlardir Ornegin elektrik sayaclari
Analog Olcu Aletlerinin Avantajlari
Olctukleri buyukluk ile baglantiya gectikleri anda ibreleri sapar Yani hizli calisirlar
Daha basit yapili olmalari sebebiyle ucuzdurlar Bakim ve onarimlari kolaydir
Analog Olcu Aletlerinin Dezavantajlari
Kadran alani sinirli oldugu icin gerektigi gibi taksimatlandirilma zorlugu vardir Ibrenin gosterdigi deger %13 arasinda farkli olabilir
Olculen degerin okunmasindaki hassasiyet kisiden kisiye degisebilmektedir
Okuma hizi da kisiden kisiye degisir
Elektromanyetik alandan etkilenirler
Mekanik ariza yapma olasiliklari fazladir
Dijital Olcu Aletlerinin Avantajlari
Olculen degeri ekranda gosterdigi icin insandan kaynaklanan okuma hatalarini ortadan kaldirirlar
Yapisindan kaynaklanan hata, %0,01 civarindadir
Enerji sarfiyatlari cok azdir
Elektromanyetik alandan etkilenmeleri cok azdir
Mekanik ariza yapmazlar
Dijital Olcu Aletlerinin Dezavantajlari
Gosterge olarak LCD veya LED kullanildigi icin uzaktan okunmasi zordur
Uretimi, onarimi, bakimi zordur Dolayisiyla daha pahalidir
Gecmişten bugune olcu birimleri
gecmişten gunumuze olcme aracları
ESKİ UZUNLUK OLCULERİ
Carşı arşını
Daha cok carşı ve pazarda kullanılırdı Metre hesabıyla carşı arşını 68 cm'dir
Bina ve mimar arşını
75,8 cm'dir Bu arşının uzunluğunda zamanla değişiklikler oldu Ucuncu Selim Han abanoz ağacından bir mimar arşını yaptırdı Bunun olcu olarak kullanılmasını istedi ve kutuphaneye kaldırttı Bunun bir tarafı 24 parmağa ve her parmak 10 hat'ta bolundu Boylelikle bu bolumle basımevinde kullanılan punto buyuklukleri de alınabilecekti Diğer tarafı sadece 20 eşit parcaya bolundu Değerli kumaşları bilhassa ipekleri olcmede endaze kullanılırdı (endaze 65,25 cm'dir)
Turkiye'de 26 Mart 1931 tarih ve 1782 sayılı kanunla, arşın olcu birimi kaldırılıp, yerine metre sistemi kabul edildi 1933'ten sonra da arşının butun ceşitleri tamamen ortadan kaldırılıp metre sistemine gecildi
Zirai mimari, arşın ve endaze olcu birimlerinin ast ve ust katları aşağıda gosterilmiştir
ENDAZE
1 endaze 8 rubu
1 rubu 2 kirah
CARŞI ARŞINI
1 carşı arşını 8 rubu
ZİRAİ
1 merhale 2 berid
1 berid (menzil) 4 fersah
1 fersa mil
1 mil 2500 zirai
1 kulac 2,5 zirai
PARMAK
1 parmak 12 hat
1 hat 12 nokta
GUNUMUZ OLCUSU METREYE GORE KIYASLAMA
1 parmak 12 hat 0,03157 m
1 hat 12 nokta 0,00263 m
1 nokta 0,00022 m
1 kulac 2,5 zirai 1,895 m (ip boyu, su derinliği, kuyu derinliği vb icin)
1 kara mili 2500 zirai 1895 m (kara yolculuğundaki mesafeler icin)
1 fersa mil 7500 zirai 5685 m
1 berid (menzil) 4 fersah 12 mil 30900 arşın 22740 m
1 merhale 2 berid 45080 m
1 carşı arşını 8 rubu (urup) 0,680 m (kumaş icin)
1 rubu 2 kirah 0,085 m
1 kirah 0,0425 m
1 endaze 8 rubu (urup) 0,650 m
(artan ipekli fiyatlarına karşılık konulan olcu birimi)
ESKİ AĞIRLIK OLCULERİ
Ağırlık olcu birimi de uzunluk olcu birimi gibi farklılıklar gosteriyordu Şimdi kullanılan ağırlık birimi kilogram olup 0 derecede bir desimetrekup suyun ağırlığı olarak tanımlanmış ve Uluslararası Olcu ve Ağırlık Birliğinden Turkiye'ye bir ornek verilmiştir1874 yılı iridyumlu platin alaşımından 192829 da yapılmış olan 42 nolu Turkiye milli kilogram prototipinin kullanılmasında gosterilen dikkatsizlik ve ozensizlikten dolayı bozulduğunun anlaşılması uzerine 1953 yılında yapılan 54 numaralı prototipi ile değiştirilmiştir
OKKA
1 tonilato 4 ceki
1 ceki 4 kantar
1 kantar 44 okka(kıyye)
1 batman 6 okka(kıyye)
1 okka(kıyye) 400 dirhem
DİRHEM
Osmanlı Doneminde kullanılan 1 dirhem
1 dirhem 4 donuk
1 donuk 4 kırat
1 kırat 4 bakray
1 bakray 4 fitil
1 fitil 2 nekir
1 nekir 2 kıtmir
1 kıtmir 2 zerre
GUNUMUZ OLCUSU KİLOGRAMA GORE KIYASLAMA
1 okka (kıyye) 400 dirhem 1282,945 gr (1280 gr)
1 batman 6 kıyye 7,544 kg
1 kantar 44 kıyye 100 ludre 56,320 kg
1 ceki 4 kantar 176 kıyye 225,798 kg
1 tonilato 1000 kg 4 ceki + 1 kantar + 37,4 okka
1 tonilato 17 kantar + 31 okka + 183 dirhem
1 miskal 1,5 dirhem 4,8 gr
1 dirhem 4 dunuk 3,2 gr
1 dunuk 4 kırat
1 kırat 4 bakray 124 misgal
1 bakray 4 fitil
1 fitil 2 nekir
1 nekir 2 kıtmir
1 kıtmir 2 zerre
ESKİ ALAN OLCULERİ
1 arşın (zirai) ² 0,57417 m² 4 ayak²
1 donum (yeni) 2500 m²
1 donum (buyuk) 2720 m²
1 donum (atik) 4 evlek 1600 zirai² 918,672 m² (bir kenarı 40 arşın (zirai) olan kare)
1 atik evlek 400 arşın² 229,668 m²
1 yeni evlek 100 m²
1 cerip 3600 zirai² 2067,012 m²
1 ayak² 144 parmak² 0,14354 m²
1 parmak² 144 hat² 0,00099751 m²
1 hat² 144 nokta² 0,000006927 m² 1 carşı arşın² 0,46240 m²
1 urup² 0,007225 m²
1 kirah² 0,0018062 m²
1 endaze² 0,422500 m²
1 urup² 0,0066015 m²
ESKİ ZAMAN OLCULERİ
Alaturka Saat
Hicri Takvim
Cumhuriyetten once, yurdumuzda kullanılan olculer uygar ulkelerin kullandığı olculerden farklıydı Metre yerine, arşın denilen bir uzunluk aleti kullanıyordu ve ayrıca alaturka saat kullanıyordu Bu saate gore 6'da oğle 12'de akşam oluyordu
Dunya ulkelerinin coğu miladi takvim kullanırken, biz hicri takvim kullanıyorduk Bu yuzden takvim birliği sağlanamıyordu Ağırlık olcusu olarak okka, batman, dirhem denilen olcu birimi kullanıyordu Butun bunlar dunyaya ayak uydurmamızı engelliyordu TBMM hazırladığı bir kanunla eski olcu birimleri değiştirirdi Bugun kullandığımız metre, kilogram, takvim, saat gibi olcu aracları kabul edildi
ESKİ SIVI OLCULERİ
Su kaynağının debisinin olculmesinde birim olarak lulekullanılmıştır 1 lule yaklaşık olarak 26 mm capında bir borudur ve dakikada 36 litre su akıtır Gunluk yaklaşık 52 m3 su olarak kabul edilir Şehir icinde yer alan su taksim istasyonlarında bulunan dağıtım sandıklarında kullanılan boruların gunluk debisi ise dağıtım yapılan bolgenin ihtiyacına gore ayarlanmıştır ve aşağıdaki gibidir
1 Hilal 0,5625 ltDak (Gunde0,81 m3)
1 Cuvaldız 1,125 ltDak (Gunde1,62 m3)
1 Masura 4,5 ltDak (Gunde6,48 m3)
1 Kamış 9 ltDak (Gunde12,96 m3)
1 Lule 36 ltDak (Gunde 51,84 m3 ~ 52 m3)
OLCU ALETLERI VE KULLANIMLARI
Olcme:Bir buyuklugun kendi cinsinden bir birimle karsilastirilmasidir
Akim : Ampermetre
Gerilim : Voltmetre
Direnc : Ohmmetre
Guc : Wattmetre
Frekans : Frekansmetre
Akim, gerilim, direnc ayni olcu aleti tarafindan olculebiliyorsa bu olcu aletine avometre, bu uc olcumun haricinde baska ozellikleri de bulunan olcu aletine multimetre denir
Olcu Aletlerinin Siniflandirilmasi
Analog Olcu Aletleri
Dijital Olcu Aletleri
Kaydedici Olcu Aletleri
Toplayici Olcu Aletleri
1) Analog Olcu Aletleri
Analog olcu aletleri ibreli ve kadranli aletlerdir Kadran olculecek degere gore taksimatlandirilmistir Analog olcu aletlerinin genel ozelligi surekli degisim gosteren buyukluklerin olcumunde sagladigi kolayliktir
2) Dijital Olcu Aletleri
Sayisal olcu aletleridir Yani olculmek istenen buyuklugu ekranda rakamlarla gosterirler
3) Kaydedici Olcu Aletleri
Olctukleri buyukluge ait degerleri surekli hareket eden bir kagida kaydeden aletlerdir Ornegin depremlerin buyukluklerini gosteren kayit cihazlari, kalp atislarini kaydeden elektrokardiyograf, meteorolojide havanin isisini, nemini, basincini gosteren kayit cihazlari, yalan makineleri
4) Toplayici Olcu Aletleri
Olctukleri buyuklukleri toplayarak kaydeden cihazlardir Ornegin elektrik sayaclari
Analog Olcu Aletlerinin Avantajlari
Olctukleri buyukluk ile baglantiya gectikleri anda ibreleri sapar Yani hizli calisirlar
Daha basit yapili olmalari sebebiyle ucuzdurlar Bakim ve onarimlari kolaydir
Analog Olcu Aletlerinin Dezavantajlari
Kadran alani sinirli oldugu icin gerektigi gibi taksimatlandirilma zorlugu vardir Ibrenin gosterdigi deger %13 arasinda farkli olabilir
Olculen degerin okunmasindaki hassasiyet kisiden kisiye degisebilmektedir
Okuma hizi da kisiden kisiye degisir
Elektromanyetik alandan etkilenirler
Mekanik ariza yapma olasiliklari fazladir
Dijital Olcu Aletlerinin Avantajlari
Olculen degeri ekranda gosterdigi icin insandan kaynaklanan okuma hatalarini ortadan kaldirirlar
Yapisindan kaynaklanan hata, %0,01 civarindadir
Enerji sarfiyatlari cok azdir
Elektromanyetik alandan etkilenmeleri cok azdir
Mekanik ariza yapmazlar
Dijital Olcu Aletlerinin Dezavantajlari
Gosterge olarak LCD veya LED kullanildigi icin uzaktan okunmasi zordur
Uretimi, onarimi, bakimi zordur Dolayisiyla daha pahalidir