Harzemşahlar devleti
Harezmşahlar Devleti kuruluş ve yıkılışı
Harezmşahlar Devlet yukselişi
Harezmşah Hukumdarları
Harezmşahlar Devleti
Harezmşahlar Devleti (Farsca: خوارزمشاهیان Khwārezmshāhiyān), Orta Asya'da Harezm bolgesinde Kutbeddin Muhammed Harezmşah tarafından kurulan bir devlettir Bu devlet Buyuk Selcuklu Devleti'ni yıkmıştır
Amuderya bolgesi Orta Cağ'da Harezm(Harizm) ve hukumdarlar Harezmşaholarak anılırdı XI yuzyılın sonlarına doğru bu bolgede kurulan yerli etnik bir topluluk olan ve Turkce konuşan yerel halkın kurduğu bu devletin adı da Harezmşahlar'dır Turkce kolay soylenişiyle Harzemşahlar olarak da bilinir
Tarihi
Oteden beri burada hukum surenlere Harezmşahdenilmiştir
Harezm Devletinin Doğuşu
Harezm bolgesinde Buyuk Selcuklu Devletine bağlı olarak merkezden atanan valilerle yonetilen bu eyalet Anuş Tekin zamanında serbest yaşamaya başlamışlardır 1128’de Harezm valisi olarak atanan Atsız doneminde yarı bağımsızlık kazanmıştır
Kutbuddin Muhammed değiştir
Anuş Tekin'in oğlu Kutbeddin Muhammed, Selcuklulara bağlı kalarak, Harezmşahunvanı ile bu bolgenin valiliğini ustlenmiştir
Atsız Harezmşah ve İl Arslan Harezmşah donemleri
Atsız 1141'de Buyuk Selcuklular sultanı Ahmed Sencer'in Katvan Savaşında Karahitaylar tarafından bozguna uğratılmasından istifade ederek Selcuklulara karşı isyan etmiş ve 1142'de Horasan'a saldırarak Merv ve Nişabur'u işgal etmiştir Ancak 1143 ve 1147'de Ahmed Sencer Atsız'a karşı cezalandırcı seferini duzenlemiş ve ikinci seferde Atsız yonetim merkezi olan Urgenc'i kaybederek teslim etmiştir Başka bir kaynakta ise Oğuz ve Musluman oldukları ve saray kokenli oldukları icin Sencer'e bağlı kalmayı kabul ettileri yazmaktadir
Atsız ve İl Arslan devirlerinde hem Irak Selcukluları hem de Kara Hıtay ila mucadele edildi Nitekim İl Arslan, Sultan Sencer'in olumu uzerine bağımsızlığını ilan etti
Tekiş Harezmşah donemi
Alaaddin Tekiş kendisini Selcukluların devamı ve varisi olarak gormuş ve Sencerunvanını kullanmıştır Abbasiler ile iyi ilişkiler kurmuş ve Batinilere karşı halifeyi savunmuşlardır Bu yuzden Selcukluların varisi olan Harezmşahların yukselişleri Alaaddin Tekiş doneminde olmuştur
Tekiş, 14 Ekim 1182'de Buhara, 1183'te Cuzcan ve Mazenderan, 18 Mayıs 1187'de Nişabur, 1192'de Rey ve Tahran'ı fethetti Daha sonra Karahitay'a yoneldi bu devletin ordularını mağlup ettikten sonra ve 1194'te Rey'de II Tuğrul Bey'in ordusunu yenerek Irak Selcukluları yok etti ve Batı İran'ı topraklarına kattı
Alaaddin Muhammed Donemi
Alaaddin Tekiş'in oğlu olan Alaaddin Muhammed doneminde 1204'te Herat, 1206'da Belh, Cuzcan, Toharistan, Sistan, Sicistan, 1207'de Semerkant, 1210'da Taberistan ve Maveraunnehir alındı 1210'da Gurlular ortadan kaldırıldı, 1212'de de Karahanlı Devleti'ne son verilerek tum toprakları Harzemşahlara katıldı 1211'de Taşkent, Fergana, Mekran ve Belucistan, 123'te Kazvin ve Azerbaycan fethedildi
Alaaddin Muhammedin en buyuk ruyası Cin'i ele gecirmekti3 Fakat bu donemde Moğollar Cin'i alarak buyuk guc haline gelmişlerdi Siyaset gereği Moğol tehlikesini gormuş ve Moğollarla iyi gecinmeye calışmıştır Moğollarla ticaret anlaşması imzalamıştır
Bir Moğol ticaret kervanının Harzemşah valisi İnalcık tarafından yağmalanması ve geri kalanlarının da sakallarının yakılıp geri gonderilmesi yuzunden Moğollarla ilişkiler bozulmuştur; bu olay tarihe Otrar Faciası olarak gecmiştir Kervanı yağmalatma sebebi; Moğol kervanındaki pahalı eşyalar ve değerli kervan mallarıydı Bazı kaynaklara gore ise kervan Cengiz Han tarafından casusluk amacıyla gonderilmiş ve bundan kuşkulanan Otrar valisi ise kervandaki tuccarları oldurmuştur Diğer kaynaklar ise Otrar Faciası'nda şehre yollanan kervanın farklı kışkırtma yontemleri ile savaş cıkartmak icin cabaladıklarını yazar Her ne sebeple olursa olsun bu olaydan sonra Cengiz Han'ın Otrar valisi'nın kendine teslim edilmesini isteyen iletisini getiren Mogol elcilerinin Alaaddin Muhammed tarafından oldurtulmesi de Mogollar'i savaşa kışkırttığı inkar edilemez
1220'de butun ulke Moğolları'nın istilasına uğradı ve bu saldırı Harezm devletinin sonunu hazırladı 11 Şubat'ta Buhara, 17 Mart'ta Semerkant, yine Mart'ta Hocent, Cend ve Otrar, Mayıs'ta Urgenc, Zave ve HabUşan, Temmuz'da Semnan, Ağustos'ta Amil, Rey ve Tahran, Eylul'de Hamedan, Ekim'de Erdebil Moğol işgaline uğradı ve yerle bir edildi 14 Haziran 1222'de Herat da duştu
Bundan sonra Orta Asya'da Moğol istilası başlamış; Turk Dunyası birikiminde ve medeniyetinde buyuk tahriplere yol acmıştır
Moğollardan kacan Alaaddin Muhammed Hazar Denizi'nde bir adada olmuşştur
Celaleddin Donemi
Alaaddin'in oğlu Celaleddin Harezmşah Afganistan'da Moğollara mucadele vererek guneye cekilmiş ve İndus Nehrini gecerek Hindistan'a girmiştir Cengiz Han Moğol ovasına dondukten sonra Celaleddin İran'a donup Irak'tan Azerbaycan bolgesine girmiş ve 1225'te Atabeyliklerinden İldenizlileri yok ederek Tebriz'i almıştır
Yassı Cemen Savaşı
Celaleddin Azerbaycan'dan hareket ederek Gurcistan'ı işgal etmiş ve 10 Mart 1226'da Tiflis'i de fetihle, Guney Kafkasya'dan Doğu Anadolu'ya kadar topraklarını genişletmiştir Ancak Celaleddin Doğu Anadolu'nun egemenliği uzerine Anadolu Selcuklular ve Suriye'ye hukumeden Eyyubiler ile catışmıştır 10 Ağustos 1230'da Yassıcemen Savaşı'nda Anadolu Selcukluları karşısında yenilgiye uğrayan Celaleddin'in 17 Ağustos 1231'de olumu uzerine Harezmşahlar Devleti tamamen ortadan kalktı
Hanedanın Anadoluya Gecişi
Moğollardan kacan halkın ve Harzem soylularının amacı Anadoluya sığınmaktı Ancak politik cıkarlar Harezm hukumdarlığının yok olmasına neden olmuştur Bunun yanında hanedanlıkla gelen halkın ve soyluların Selcukluya karıştığı duşunulmektedir 3
Yayılma Alanı ve Kulturu
Devletin en parlak olduğu donemde yayılma alanı İran, Guney Kafkasya, Dağıstan , Umman Denizi, Afganistan, Maveraunnehir, Harzem, Balkaş ile Aral Golleri arasıdır (5000000 km 2)
Harezmşahlar her yonuyle İran kulturunu taşımaktadır Sanat tarzları Selcuklu uslubundadır Devletin yonetim organizsayonu Selcuklulara benzemektedir Harezmşahlar, Orta Asyanın Moğol istilasından once son gucu ve guclu devlet olmuşlardır
Harezmşah Hukumdarları
1 Anuş Tekin (1077 1097)
2 Kutbeddin Muhammed (1097 1128)
3 Atsız Harezmşah (1128 1156)
4 İl Arslan Harezmşah (1156 1172)
5 Sultan Şah (11721193) Kuzey Horasan'ı yonetmişti
6 Alaaddin Tekiş Harezmşah (1172 1200)
7 Alaaddin Muhammed Harezmşah (1200 1220)
8 Celaleddin Harezmşah (1220 1231)
alıntı
Harezmşahlar Devleti kuruluş ve yıkılışı
Harezmşahlar Devlet yukselişi
Harezmşah Hukumdarları
Harezmşahlar Devleti
Harezmşahlar Devleti (Farsca: خوارزمشاهیان Khwārezmshāhiyān), Orta Asya'da Harezm bolgesinde Kutbeddin Muhammed Harezmşah tarafından kurulan bir devlettir Bu devlet Buyuk Selcuklu Devleti'ni yıkmıştır
Amuderya bolgesi Orta Cağ'da Harezm(Harizm) ve hukumdarlar Harezmşaholarak anılırdı XI yuzyılın sonlarına doğru bu bolgede kurulan yerli etnik bir topluluk olan ve Turkce konuşan yerel halkın kurduğu bu devletin adı da Harezmşahlar'dır Turkce kolay soylenişiyle Harzemşahlar olarak da bilinir
Tarihi
Oteden beri burada hukum surenlere Harezmşahdenilmiştir
Harezm Devletinin Doğuşu
Harezm bolgesinde Buyuk Selcuklu Devletine bağlı olarak merkezden atanan valilerle yonetilen bu eyalet Anuş Tekin zamanında serbest yaşamaya başlamışlardır 1128’de Harezm valisi olarak atanan Atsız doneminde yarı bağımsızlık kazanmıştır
Kutbuddin Muhammed değiştir
Anuş Tekin'in oğlu Kutbeddin Muhammed, Selcuklulara bağlı kalarak, Harezmşahunvanı ile bu bolgenin valiliğini ustlenmiştir
Atsız Harezmşah ve İl Arslan Harezmşah donemleri
Atsız 1141'de Buyuk Selcuklular sultanı Ahmed Sencer'in Katvan Savaşında Karahitaylar tarafından bozguna uğratılmasından istifade ederek Selcuklulara karşı isyan etmiş ve 1142'de Horasan'a saldırarak Merv ve Nişabur'u işgal etmiştir Ancak 1143 ve 1147'de Ahmed Sencer Atsız'a karşı cezalandırcı seferini duzenlemiş ve ikinci seferde Atsız yonetim merkezi olan Urgenc'i kaybederek teslim etmiştir Başka bir kaynakta ise Oğuz ve Musluman oldukları ve saray kokenli oldukları icin Sencer'e bağlı kalmayı kabul ettileri yazmaktadir
Atsız ve İl Arslan devirlerinde hem Irak Selcukluları hem de Kara Hıtay ila mucadele edildi Nitekim İl Arslan, Sultan Sencer'in olumu uzerine bağımsızlığını ilan etti
Tekiş Harezmşah donemi
Alaaddin Tekiş kendisini Selcukluların devamı ve varisi olarak gormuş ve Sencerunvanını kullanmıştır Abbasiler ile iyi ilişkiler kurmuş ve Batinilere karşı halifeyi savunmuşlardır Bu yuzden Selcukluların varisi olan Harezmşahların yukselişleri Alaaddin Tekiş doneminde olmuştur
Tekiş, 14 Ekim 1182'de Buhara, 1183'te Cuzcan ve Mazenderan, 18 Mayıs 1187'de Nişabur, 1192'de Rey ve Tahran'ı fethetti Daha sonra Karahitay'a yoneldi bu devletin ordularını mağlup ettikten sonra ve 1194'te Rey'de II Tuğrul Bey'in ordusunu yenerek Irak Selcukluları yok etti ve Batı İran'ı topraklarına kattı
Alaaddin Muhammed Donemi
Alaaddin Tekiş'in oğlu olan Alaaddin Muhammed doneminde 1204'te Herat, 1206'da Belh, Cuzcan, Toharistan, Sistan, Sicistan, 1207'de Semerkant, 1210'da Taberistan ve Maveraunnehir alındı 1210'da Gurlular ortadan kaldırıldı, 1212'de de Karahanlı Devleti'ne son verilerek tum toprakları Harzemşahlara katıldı 1211'de Taşkent, Fergana, Mekran ve Belucistan, 123'te Kazvin ve Azerbaycan fethedildi
Alaaddin Muhammedin en buyuk ruyası Cin'i ele gecirmekti3 Fakat bu donemde Moğollar Cin'i alarak buyuk guc haline gelmişlerdi Siyaset gereği Moğol tehlikesini gormuş ve Moğollarla iyi gecinmeye calışmıştır Moğollarla ticaret anlaşması imzalamıştır
Bir Moğol ticaret kervanının Harzemşah valisi İnalcık tarafından yağmalanması ve geri kalanlarının da sakallarının yakılıp geri gonderilmesi yuzunden Moğollarla ilişkiler bozulmuştur; bu olay tarihe Otrar Faciası olarak gecmiştir Kervanı yağmalatma sebebi; Moğol kervanındaki pahalı eşyalar ve değerli kervan mallarıydı Bazı kaynaklara gore ise kervan Cengiz Han tarafından casusluk amacıyla gonderilmiş ve bundan kuşkulanan Otrar valisi ise kervandaki tuccarları oldurmuştur Diğer kaynaklar ise Otrar Faciası'nda şehre yollanan kervanın farklı kışkırtma yontemleri ile savaş cıkartmak icin cabaladıklarını yazar Her ne sebeple olursa olsun bu olaydan sonra Cengiz Han'ın Otrar valisi'nın kendine teslim edilmesini isteyen iletisini getiren Mogol elcilerinin Alaaddin Muhammed tarafından oldurtulmesi de Mogollar'i savaşa kışkırttığı inkar edilemez
1220'de butun ulke Moğolları'nın istilasına uğradı ve bu saldırı Harezm devletinin sonunu hazırladı 11 Şubat'ta Buhara, 17 Mart'ta Semerkant, yine Mart'ta Hocent, Cend ve Otrar, Mayıs'ta Urgenc, Zave ve HabUşan, Temmuz'da Semnan, Ağustos'ta Amil, Rey ve Tahran, Eylul'de Hamedan, Ekim'de Erdebil Moğol işgaline uğradı ve yerle bir edildi 14 Haziran 1222'de Herat da duştu
Bundan sonra Orta Asya'da Moğol istilası başlamış; Turk Dunyası birikiminde ve medeniyetinde buyuk tahriplere yol acmıştır
Moğollardan kacan Alaaddin Muhammed Hazar Denizi'nde bir adada olmuşştur
Celaleddin Donemi
Alaaddin'in oğlu Celaleddin Harezmşah Afganistan'da Moğollara mucadele vererek guneye cekilmiş ve İndus Nehrini gecerek Hindistan'a girmiştir Cengiz Han Moğol ovasına dondukten sonra Celaleddin İran'a donup Irak'tan Azerbaycan bolgesine girmiş ve 1225'te Atabeyliklerinden İldenizlileri yok ederek Tebriz'i almıştır
Yassı Cemen Savaşı
Celaleddin Azerbaycan'dan hareket ederek Gurcistan'ı işgal etmiş ve 10 Mart 1226'da Tiflis'i de fetihle, Guney Kafkasya'dan Doğu Anadolu'ya kadar topraklarını genişletmiştir Ancak Celaleddin Doğu Anadolu'nun egemenliği uzerine Anadolu Selcuklular ve Suriye'ye hukumeden Eyyubiler ile catışmıştır 10 Ağustos 1230'da Yassıcemen Savaşı'nda Anadolu Selcukluları karşısında yenilgiye uğrayan Celaleddin'in 17 Ağustos 1231'de olumu uzerine Harezmşahlar Devleti tamamen ortadan kalktı
Hanedanın Anadoluya Gecişi
Moğollardan kacan halkın ve Harzem soylularının amacı Anadoluya sığınmaktı Ancak politik cıkarlar Harezm hukumdarlığının yok olmasına neden olmuştur Bunun yanında hanedanlıkla gelen halkın ve soyluların Selcukluya karıştığı duşunulmektedir 3
Yayılma Alanı ve Kulturu
Devletin en parlak olduğu donemde yayılma alanı İran, Guney Kafkasya, Dağıstan , Umman Denizi, Afganistan, Maveraunnehir, Harzem, Balkaş ile Aral Golleri arasıdır (5000000 km 2)
Harezmşahlar her yonuyle İran kulturunu taşımaktadır Sanat tarzları Selcuklu uslubundadır Devletin yonetim organizsayonu Selcuklulara benzemektedir Harezmşahlar, Orta Asyanın Moğol istilasından once son gucu ve guclu devlet olmuşlardır
Harezmşah Hukumdarları
1 Anuş Tekin (1077 1097)
2 Kutbeddin Muhammed (1097 1128)
3 Atsız Harezmşah (1128 1156)
4 İl Arslan Harezmşah (1156 1172)
5 Sultan Şah (11721193) Kuzey Horasan'ı yonetmişti
6 Alaaddin Tekiş Harezmşah (1172 1200)
7 Alaaddin Muhammed Harezmşah (1200 1220)
8 Celaleddin Harezmşah (1220 1231)
alıntı