Hasankale Savaşı
Tuğrul Bey, Selcuk Bey'in torunu olarak 990'da Horasan'da doğdu Babası Mikail Bey'dir 1037'de hukumdar oldu, devletin kurucusu ve ilk hukumdarı olarak kayıtlara gecti 1063'te 73 yaşında vefat ettiğinde, yerine yeğeni Alparslan gecti Buyuk Selcuklu Devleti'nin kurulmasından bir sure sonra ozellikle Dandanakan Zaferi'ni muteakip kararlaştırılan fetih planlarına gore Tuğrul Bey, batıdaki fetihleri yurutme gorevini ustlenmiştir Bu doğrultuda en onemli icraatı, 1043'te devletin başşehrini Nişabur'dan Rey'e nakletmek olmuştur
imageshasankalesavasi5b0e01c01b330
Tuğrul Bey, Anadolu'nun fethi icin İbrahim Yınal, Hasan, Yakuti, Kutalmış ve Resultekin'i vazifeli kılmış, bu komutanlar da kendilerine gosterilen toprakları kısa surede fethetmeyi başarmışlardır Boylece Anadolu'nun kapıları Turkmenlere acılmıştır Bu esnada Şehzade Hasan'ın Pasinler ve Erzurum yorelerine akınlar yapması, Van Golu havzasına yurumesi, bolgedeki Bizans valilerini endişelendirmiştir Tek başlarına mukavemet edemeyeceklerini anlayan valiler, ittifak yaparak Şehzade Hasan'ın ordusunu Zap Suyu civarında pusuya duşmuşler, Hasan ve arkadaşlarını şehit etmişlerdir
Bunun uzerine Tuğrul Bey, İbrahim Yınal'a vazife verir 1048'de İbrahim Yınal, Kutalmış'ı da yanına alarak yuz bin kişilik ordusuyla Anadolu topraklarına girer Bu orduya karşı koyamayacaklarını anlayan bolgedeki Bizans valileri, Yınal'a barış teklifinde bulunur Olumlu cevap alamayınca da Bizans'tan yardım istemek zorunda kalırlar Neticede, Rum, Ermeni, Abaza ve Gurculerden meydana gelen yaklaşık 50 bin kişilik Bizans ordusu, Hasankale yoresindeki Ugumi koyunde karargah kurar ve Selcukluları beklemeye başlar Yınal ise, Erzurum'u fethederek Hasankale onlerinde karargahını kurmuştur
Nihayet tarihlere HasankalePasinler veya KapteronKapetron Savaşı olarak gecen, Selcuklu ile Bizans arasındaki ilk ciddi savaş olma ozelliği taşıyan bu savaşı, Bizans ağır kayıplar vererek kaybeder Savaşın asıl onemi, Bizans'a karşı ilk defa buyuk capta bir savaşın kazanılmasıdır Bu, Selcuklulara Anadolu'nun fethi konusunda cesaret vermiştir Zaferden hemen sonra, ozellikle Doğu Anadolu ve GuneyDoğu Anadolu'ya, daha sonraları da Orta Anadolu'ya Turklerin yerleşmesi hızlanmıştır
Selcuklu ile Bizans arasında ilk diplomatik temasların bu savaştan sonra başladığı tahmin edilmektedir Balkanlardaki Pecenek istilasıyla uğraşan Bizans, bu savaştan sonra Selcuklulara barış teklif etmiştir Tuğrul Bey teklifi kabul ederek, İstanbul'a Abbasi Halifesinin temsilcisinin başkanlığında bir heyet gondermiştir İmparator Konstantinos ve Selcuklu heyeti arasında yapılan muzakereler neticesinde, Aralık 1049Ocak 1050'de barış antlaşması imzalanmıştır Buna gore; 9 asırda Emeviler devrinde yapılan cami ve medrese tamir edilecek ve Şii Fatımi Halifeliği adına okutulan hutbe, Abbasi Halifesi ve Selcuklu Sultanı adına değiştirilecektir Ayrıca, caminin mihrabına Tuğrul Bey'in hakimiyet sembolu olan ok ve yay işaretleri işlenecektir
Tuğrul Bey, anlaşmadaki bu maddelerle hem Muslumanlığın oturması gereken meşru mezhep zeminini, hem de fetih hareketlerindeki ruh derinliğini ic ve dış kamuoyuna net bir şekilde anlatmıştır
KAYNAKLAR
Ali SevimErdoğan Mercil, Selcuklu Devletleri Tarihi, Turk Tarih Kurumu Yayınları, 1995, s 34–37
Ergin Ayan, Tuğrul Bey Donemi SelcukluBizans Ekseninde Ermeniler, Yeni Turkiye, Sayı 60, Yıl 2024, Sayfa 247263
Ahmet Toksoy, Tuğrul Bey Donemi, 10181071 Yılları Arasında SelcukluBizans İlişkileri ve Ermeniler Yeni Turkiye, Sayı 60, Yıl 2024, Sayfa 264278
ARALIKTA YAŞANMIŞ BAZI HADİSELER
12 Aralık 1084 Suleyman Şah'ın Antalya'yı Fethi,
Aralık 1055 Tuğrul Bey'in Bağdat Seferi,
24 Aralık 1114 Zengi'nin Urfa'yı Fethi,
27 Aralık 1101 Sultan Berkyaruk ile Muhammed Tapar'ın Barış Antlaşması Yapması
SORULARLA OSMANLI Murat DUMAN
Haclı Ordusu Varna'ya Yuruyunce 2 Mehmed Babasını Tahta Cağırdı mı?
Osmanlı tahtına 12 yaşındaki bir cocuğun gecmesi, Papa'nın başında yer aldığı Katolik dunyasını ve haclıları cesaretlendirdi Yeminine sadık kalmayan Macar Kralı, Osmanlı Devleti ile yaptığı 10 yıl sureli Segedin Antlaşması'nı bozdu Haclıların, Ak Şovalyediye bilinen ve Turklere karşı kazandığı askeri başarılarla şohret kazanan Erdel Voyvodası Hunyadi Yanoş liderliğinde kalabalık bir orduyla Tuna nehrini aşıp Varna'yı kuşatmaları ve Edirne'yi tehdit etmeleri Osmanlı Devleti'nde buhrana sebep oldu
2 Mehmed'in bu sırada babasını: Hukumdarsan, gel ordunun başına gec, yok eğer ben hukumdarsam emrediyorum gelip ordunun başına gecdiyerek Edirne'ye davet ettiği rivayet edilir Donemin kaynaklarında bu bilgi yer almadığı gibi, onun babasını cağırma niyetinde olmadığı hatta lalalarının tesiriyle savaşa ordunun başında kendisinin bizzat gitmek istediği belirtilmektedir Anlaşılan genc padişah, kendisini tecrubesiz goren devlet adamları tarafından engellenmişti Babasının liderliğinde savaşacak bir ordunun Haclılara karşı başarı kazanacağı duşunuldu Neticede Veziri Azam Candarlı Halil Paşa bir heyet gondererek 2 Murad'ı Edirne'ye cağırttı ve ordunun başına gecmesini sağladı
Manisa'da bulunan 2 Murad, davet sonrası Anadolu askerleriyle hemen harekete gecti Edirne yakınlarında halk ve devlet adamları tarafından sevincle karşılanan 2 Murad, ordunun komutanlığını uzerine aldı Babası geldikten sonra dahi 2 Mehmed, onun Edirne'de kalması ve kendisinin duşmanın uzerine gitmesi icin ısrar etti; ama onun bu fikri Candarlı Halil Paşa ve cevresinin tesiriyle kabul gormedi
Varna Zaferi'nden Sonra 2 Murad Neden Tekrar Tahta Cıktı?
Sultan 2 Murad, Varna Zaferi'nden sonra Mani¬sa'ya cekildi ve tahtı tekrar oğluna bıraktı Fakat bazı devlet adamları ve yeniceriler, bu duruma razı olmayarak 2 Murad'ın tahta gecmesi icin ısrarcı oldular 2 Mehmed'i destekleyen, onu fetihlere teşvik eden Saruca, Zağanos ve Şehabeddin paşalarla siyaseten anlaşamayan ve Osmanlı'nın barış siyaseti takip etmesini savunan Veziri Azam Candarlı Halil Paşa bunların başında geliyordu
1446'da Edirne'de Osmanlı tarihinin ilk yeniceri isyanı patlak verdi İsyanın gorunen sebebi, paranın değerinin duşurulmesiydi Hatta Rumeli Beylerbeyi Şehabeddin Paşa'nın evi yağmalandı Asıl sebep ise, askerin tahtta 2 Murad'ı gormek istemesiydi İsyanın arkasındaki isim de Candarlı Halil Paşa idi Bu durum Halil Paşa ile 2 Mehmed arasındaki rekabetin yeni bir boyut kazanmasına zemin hazırladı
Yeniceri isyanıyla ortaya cıkan iktidar boşluğundan yine Candarlı vasıtasıyla haberdar olan 2 Murad, Edirne'ye gelerek ikinci defa resmen tahta cıktı ve altı yıl devam edecek yeni padişahlık donemi başladı Haclılara karşı 2 Kosova Zaferi (1448) bu donemde kazanıldı ve Balkanlar kesin olarak Turk yurdu haline geldi 2 Murad'ın Varna Zaferi oncesinde tahta cıktığını ve savaştan sonra tahtı tekrar oğluna bıraktığını nazara alan kaynaklara bakıldığında, uc defa tahta cıkmış gibi gorulur Aynı durum 2 Mehmed icin de gecerlidir Fakat mesele yukarıda izah edildiği gibi meydana geldi Varna Zaferi'nde sonra İslam ulkelerine gonderilen fetihnameler 2 Mehmed adına yazıldı ve cevaplar ona hitaben geldi
Sultan 2 Murad tekrar tahta cıktıktan sonra lalalarıyla birlikte Manisa'ya gonderilen 2 Mehmed bunu kabullenemedi Orada bir padişah gibi davranmaya devam etti 1451'de babası vefat edince rakipsiz bir şekilde padişah olan 2 Mehmed, tahttan indirilişinde rol oynayan ve İstanbul'un fethine mesafeli yaklaşan Candarlı Halil Paşa'yı fetihten sonra idam ettirdi
Segedin Barış Antlaşması'nı Bozan Haclılara Nasıl Bir Ders Verildi?
Edirne'ye girmeyen 2 Murad, oğlu ile Candarlı Halil Paşa'yı şehrin muhafazası icin bıraktı Daha sonra Haclıların uzerine 40 bin kişilik bir ordu ile yurudu 1444'te Varna şehri onlerinde meydana gelen savaşta 2 Murad'ın otağının bulunduğu yere bir mızrak dikildi ve ucuna Haclıların bozduğu Segedin Barış Antlaşması asıldı Haclı ordusu karşısında sadece 150 şehit verilerek muazzam bir zafer kazanıldı Macar Kralı Ladisla, Koca Hızır lakaplı bir yeniceri tarafından olduruldu
Turkİslam tarihinin en muhteşem zaferlerinden biri olan Varna Savaşı, İslam aleminde dualarla yad edildi Balkanlar'ın asıl sahibinin Osmanlı olduğu bir defa daha tescil edildi Ama bu zafer, 2 Mehmed'in hukumdarlığına golge duşurdu ve tahttaki durumunu zora soktu O da İstanbul'un fethi gibi muhteşem bir zafere kendini adayıp, başarıya ulaşarak askeri ve idari sahadaki kabiliyetini butun dunyaya gosterdi
Tuğrul Bey, Selcuk Bey'in torunu olarak 990'da Horasan'da doğdu Babası Mikail Bey'dir 1037'de hukumdar oldu, devletin kurucusu ve ilk hukumdarı olarak kayıtlara gecti 1063'te 73 yaşında vefat ettiğinde, yerine yeğeni Alparslan gecti Buyuk Selcuklu Devleti'nin kurulmasından bir sure sonra ozellikle Dandanakan Zaferi'ni muteakip kararlaştırılan fetih planlarına gore Tuğrul Bey, batıdaki fetihleri yurutme gorevini ustlenmiştir Bu doğrultuda en onemli icraatı, 1043'te devletin başşehrini Nişabur'dan Rey'e nakletmek olmuştur
imageshasankalesavasi5b0e01c01b330
Tuğrul Bey, Anadolu'nun fethi icin İbrahim Yınal, Hasan, Yakuti, Kutalmış ve Resultekin'i vazifeli kılmış, bu komutanlar da kendilerine gosterilen toprakları kısa surede fethetmeyi başarmışlardır Boylece Anadolu'nun kapıları Turkmenlere acılmıştır Bu esnada Şehzade Hasan'ın Pasinler ve Erzurum yorelerine akınlar yapması, Van Golu havzasına yurumesi, bolgedeki Bizans valilerini endişelendirmiştir Tek başlarına mukavemet edemeyeceklerini anlayan valiler, ittifak yaparak Şehzade Hasan'ın ordusunu Zap Suyu civarında pusuya duşmuşler, Hasan ve arkadaşlarını şehit etmişlerdir
Bunun uzerine Tuğrul Bey, İbrahim Yınal'a vazife verir 1048'de İbrahim Yınal, Kutalmış'ı da yanına alarak yuz bin kişilik ordusuyla Anadolu topraklarına girer Bu orduya karşı koyamayacaklarını anlayan bolgedeki Bizans valileri, Yınal'a barış teklifinde bulunur Olumlu cevap alamayınca da Bizans'tan yardım istemek zorunda kalırlar Neticede, Rum, Ermeni, Abaza ve Gurculerden meydana gelen yaklaşık 50 bin kişilik Bizans ordusu, Hasankale yoresindeki Ugumi koyunde karargah kurar ve Selcukluları beklemeye başlar Yınal ise, Erzurum'u fethederek Hasankale onlerinde karargahını kurmuştur
Nihayet tarihlere HasankalePasinler veya KapteronKapetron Savaşı olarak gecen, Selcuklu ile Bizans arasındaki ilk ciddi savaş olma ozelliği taşıyan bu savaşı, Bizans ağır kayıplar vererek kaybeder Savaşın asıl onemi, Bizans'a karşı ilk defa buyuk capta bir savaşın kazanılmasıdır Bu, Selcuklulara Anadolu'nun fethi konusunda cesaret vermiştir Zaferden hemen sonra, ozellikle Doğu Anadolu ve GuneyDoğu Anadolu'ya, daha sonraları da Orta Anadolu'ya Turklerin yerleşmesi hızlanmıştır
Selcuklu ile Bizans arasında ilk diplomatik temasların bu savaştan sonra başladığı tahmin edilmektedir Balkanlardaki Pecenek istilasıyla uğraşan Bizans, bu savaştan sonra Selcuklulara barış teklif etmiştir Tuğrul Bey teklifi kabul ederek, İstanbul'a Abbasi Halifesinin temsilcisinin başkanlığında bir heyet gondermiştir İmparator Konstantinos ve Selcuklu heyeti arasında yapılan muzakereler neticesinde, Aralık 1049Ocak 1050'de barış antlaşması imzalanmıştır Buna gore; 9 asırda Emeviler devrinde yapılan cami ve medrese tamir edilecek ve Şii Fatımi Halifeliği adına okutulan hutbe, Abbasi Halifesi ve Selcuklu Sultanı adına değiştirilecektir Ayrıca, caminin mihrabına Tuğrul Bey'in hakimiyet sembolu olan ok ve yay işaretleri işlenecektir
Tuğrul Bey, anlaşmadaki bu maddelerle hem Muslumanlığın oturması gereken meşru mezhep zeminini, hem de fetih hareketlerindeki ruh derinliğini ic ve dış kamuoyuna net bir şekilde anlatmıştır
KAYNAKLAR
Ali SevimErdoğan Mercil, Selcuklu Devletleri Tarihi, Turk Tarih Kurumu Yayınları, 1995, s 34–37
Ergin Ayan, Tuğrul Bey Donemi SelcukluBizans Ekseninde Ermeniler, Yeni Turkiye, Sayı 60, Yıl 2024, Sayfa 247263
Ahmet Toksoy, Tuğrul Bey Donemi, 10181071 Yılları Arasında SelcukluBizans İlişkileri ve Ermeniler Yeni Turkiye, Sayı 60, Yıl 2024, Sayfa 264278
ARALIKTA YAŞANMIŞ BAZI HADİSELER
12 Aralık 1084 Suleyman Şah'ın Antalya'yı Fethi,
Aralık 1055 Tuğrul Bey'in Bağdat Seferi,
24 Aralık 1114 Zengi'nin Urfa'yı Fethi,
27 Aralık 1101 Sultan Berkyaruk ile Muhammed Tapar'ın Barış Antlaşması Yapması
SORULARLA OSMANLI Murat DUMAN
Haclı Ordusu Varna'ya Yuruyunce 2 Mehmed Babasını Tahta Cağırdı mı?
Osmanlı tahtına 12 yaşındaki bir cocuğun gecmesi, Papa'nın başında yer aldığı Katolik dunyasını ve haclıları cesaretlendirdi Yeminine sadık kalmayan Macar Kralı, Osmanlı Devleti ile yaptığı 10 yıl sureli Segedin Antlaşması'nı bozdu Haclıların, Ak Şovalyediye bilinen ve Turklere karşı kazandığı askeri başarılarla şohret kazanan Erdel Voyvodası Hunyadi Yanoş liderliğinde kalabalık bir orduyla Tuna nehrini aşıp Varna'yı kuşatmaları ve Edirne'yi tehdit etmeleri Osmanlı Devleti'nde buhrana sebep oldu
2 Mehmed'in bu sırada babasını: Hukumdarsan, gel ordunun başına gec, yok eğer ben hukumdarsam emrediyorum gelip ordunun başına gecdiyerek Edirne'ye davet ettiği rivayet edilir Donemin kaynaklarında bu bilgi yer almadığı gibi, onun babasını cağırma niyetinde olmadığı hatta lalalarının tesiriyle savaşa ordunun başında kendisinin bizzat gitmek istediği belirtilmektedir Anlaşılan genc padişah, kendisini tecrubesiz goren devlet adamları tarafından engellenmişti Babasının liderliğinde savaşacak bir ordunun Haclılara karşı başarı kazanacağı duşunuldu Neticede Veziri Azam Candarlı Halil Paşa bir heyet gondererek 2 Murad'ı Edirne'ye cağırttı ve ordunun başına gecmesini sağladı
Manisa'da bulunan 2 Murad, davet sonrası Anadolu askerleriyle hemen harekete gecti Edirne yakınlarında halk ve devlet adamları tarafından sevincle karşılanan 2 Murad, ordunun komutanlığını uzerine aldı Babası geldikten sonra dahi 2 Mehmed, onun Edirne'de kalması ve kendisinin duşmanın uzerine gitmesi icin ısrar etti; ama onun bu fikri Candarlı Halil Paşa ve cevresinin tesiriyle kabul gormedi
Varna Zaferi'nden Sonra 2 Murad Neden Tekrar Tahta Cıktı?
Sultan 2 Murad, Varna Zaferi'nden sonra Mani¬sa'ya cekildi ve tahtı tekrar oğluna bıraktı Fakat bazı devlet adamları ve yeniceriler, bu duruma razı olmayarak 2 Murad'ın tahta gecmesi icin ısrarcı oldular 2 Mehmed'i destekleyen, onu fetihlere teşvik eden Saruca, Zağanos ve Şehabeddin paşalarla siyaseten anlaşamayan ve Osmanlı'nın barış siyaseti takip etmesini savunan Veziri Azam Candarlı Halil Paşa bunların başında geliyordu
1446'da Edirne'de Osmanlı tarihinin ilk yeniceri isyanı patlak verdi İsyanın gorunen sebebi, paranın değerinin duşurulmesiydi Hatta Rumeli Beylerbeyi Şehabeddin Paşa'nın evi yağmalandı Asıl sebep ise, askerin tahtta 2 Murad'ı gormek istemesiydi İsyanın arkasındaki isim de Candarlı Halil Paşa idi Bu durum Halil Paşa ile 2 Mehmed arasındaki rekabetin yeni bir boyut kazanmasına zemin hazırladı
Yeniceri isyanıyla ortaya cıkan iktidar boşluğundan yine Candarlı vasıtasıyla haberdar olan 2 Murad, Edirne'ye gelerek ikinci defa resmen tahta cıktı ve altı yıl devam edecek yeni padişahlık donemi başladı Haclılara karşı 2 Kosova Zaferi (1448) bu donemde kazanıldı ve Balkanlar kesin olarak Turk yurdu haline geldi 2 Murad'ın Varna Zaferi oncesinde tahta cıktığını ve savaştan sonra tahtı tekrar oğluna bıraktığını nazara alan kaynaklara bakıldığında, uc defa tahta cıkmış gibi gorulur Aynı durum 2 Mehmed icin de gecerlidir Fakat mesele yukarıda izah edildiği gibi meydana geldi Varna Zaferi'nde sonra İslam ulkelerine gonderilen fetihnameler 2 Mehmed adına yazıldı ve cevaplar ona hitaben geldi
Sultan 2 Murad tekrar tahta cıktıktan sonra lalalarıyla birlikte Manisa'ya gonderilen 2 Mehmed bunu kabullenemedi Orada bir padişah gibi davranmaya devam etti 1451'de babası vefat edince rakipsiz bir şekilde padişah olan 2 Mehmed, tahttan indirilişinde rol oynayan ve İstanbul'un fethine mesafeli yaklaşan Candarlı Halil Paşa'yı fetihten sonra idam ettirdi
Segedin Barış Antlaşması'nı Bozan Haclılara Nasıl Bir Ders Verildi?
Edirne'ye girmeyen 2 Murad, oğlu ile Candarlı Halil Paşa'yı şehrin muhafazası icin bıraktı Daha sonra Haclıların uzerine 40 bin kişilik bir ordu ile yurudu 1444'te Varna şehri onlerinde meydana gelen savaşta 2 Murad'ın otağının bulunduğu yere bir mızrak dikildi ve ucuna Haclıların bozduğu Segedin Barış Antlaşması asıldı Haclı ordusu karşısında sadece 150 şehit verilerek muazzam bir zafer kazanıldı Macar Kralı Ladisla, Koca Hızır lakaplı bir yeniceri tarafından olduruldu
Turkİslam tarihinin en muhteşem zaferlerinden biri olan Varna Savaşı, İslam aleminde dualarla yad edildi Balkanlar'ın asıl sahibinin Osmanlı olduğu bir defa daha tescil edildi Ama bu zafer, 2 Mehmed'in hukumdarlığına golge duşurdu ve tahttaki durumunu zora soktu O da İstanbul'un fethi gibi muhteşem bir zafere kendini adayıp, başarıya ulaşarak askeri ve idari sahadaki kabiliyetini butun dunyaya gosterdi