Halifelik yani Dunyadaki butun Sunni Muslumanların ruhani reisliği makamı, 766 tarihinden, beri Abbasi Hanedanlığında idi Hz Peygamber’im amcalarından Abbas’tan indiği icin “Abbasi denen bu hanedan 1258′e kadar Bağdat da, bu tarihten sonrada Kahire’de devam etmiştir
Fakat şoyle bir fark vardır ki; Kahire deki Abbasi Halifeleri İstanbul Patriklerine benzetilebilir Papa’ya benzemezler, cunku bir devletleri yoktu Patrik nasıl Ortodoks aleminin ruhani reisi ise, Kahire deki Halifeler de, Sunni aleminin ruhani reisi idiler Fakat Bağdat’da ki Halifeler gibi aynı zamanda devlet başkanı olarak saltanat surmuyorlardı
Memluk devleti Halifeyi ve Mukaddes şehirleri (Mekke – Medine – Kudus) bunyesinde bulundurmakla İslam dunyasında ustunluk kurmuş bulunuyorlardı Kudus’un aynı zamanda Hıristiyan aleminin mukaddes şehirlerinden olması Memluk devletini Hristiyan alemi ve Hristiyan hacılar uzerinde etkili kılıyordu
Fiilen Yavuz Sultan Selim’in Merci Dabık zaferini muteakip Halep’e girmesi ile, resmen de Mısır’ın fethi ile Memluk uhdesindeki (bunyesindeki) bu manevi ustunluk Osmanoğlulları aracılığı ile Turkiye’ye gecmiştir
Sunni Osmanlılara rakabetle Şii proraganda faliyeti yuruten Şah İsmail
Esasen Yavuz’un Mısır Seferi, İslam Birliği Projesini gercekleştirmek amacı guduyordu İran’ın Şii hilafet propagandasının Turkiye’yi tehdit’e başlaması da bu projenin gercekleştirilmesini acil bir gereklilik haline getirmişti Zaten o donemde Turkiye capında devleşen bir devletin şu veya bu şekilde manevi sahadaki ustunluğu eline alması gerekiyordu
MISIR’A DOĞRU
Yavuz Sutan Selim, Memlukler uzerine yoneldiğinde Memluk devletin başında Kanshu’l– Guuri (Sultan Kansu ) bulunuyordu Yanına Halife III Mutevekkil’i de almıştı Merci Dabık’ta Yavuz Selim ve Sultan Kansu Guuri karşı karşıya gelmiş, Osmanlılar sağ ve sol kanatları birleştirmek sureti ile cemberi kapatmış ve Memluk ordusunu imha etmişlerdir Osmanlılar Tahminen 60000 Memlukler 80000 kişi idiler Muharebenin kazanılmasının başlıca sebebi olarak Yavuz’un dahice kumandası ve Osmanlı ateşli silahlarının kıyas kabul etmez ustunluğu idi
Muharebede Memluk Sultanı Kansu Guuri Maktul duştu (Kansu’nun oğlu Mehmet Bey’i Yavuz 1518’de İstanbul’a yollamıştır II Kansu’nun yerine bu oğlu değil yeğeni Tumanbay secilmiştir ) Bu Suretle 24 Ağustos 1516 ‘da Cereyan eden Merci Dabık Muharebesini ( ki kuvvetle muhtemelen vuruşma 8 saat surmuştur ) kazanan Osmanlılar 28 Ağustos 1526’da Halep’e girdi
OsmanlıSafevi mucadelesinde Caldıran sonrası
III Mutevekkil’in babası Mustemsik, 1509′da oğlu lehine hilafetten cekilmiş ve Mutevekkil halife olmuş ve 7 yıl bu makamda kalmıştır Yavuz Halep’e girdiğinde III Mutevekkil’den fiilen hilafeti devir almasına rağmen, Mısır bunu tanımamış Mutevekkil’in babası ve Selefi olan Mustemsik ‘i oğluna vekil ilan etmiştir Yavuz Selim ertesi yıl Mısır’ı da alınca Mustemsik bu vekaletten duşmuştur Yavuz Mustemsik’i cok ihtiyar olduğu icin İstanbul’a getirmemiştir
Merci Dabık darbesinden sonra, Osmanlılar Suriye ve Filistin’i olgun Meyve gibi topladılar 27 Eylulde Yavuz Şam’a geldi 3 Ekim’de Şam Camilerinde Cuma Hutbesi, Halife Hukumdar olarak, Hakim’ul Haremeyn yerine Hadim’ul Haremeyn sıfatı ile Yavuz adına okundu Yavuz burada Mısır seferinin hazırlıklarını gordu Bu Sırada Osmanlı Ordusu Filistin’i feth etti Lubnan kendiliğinden itaat etti Boylece Feth edilen topraklarda Halep ve Şam merkez olmak uzere 2 eyalet kuruldu Yavuz Şam da 2 ay 18 gun kaldı 15 Aralıkta Şam’dan ayrıldı Colu gecmek uzere binlerce deve ve buyuk miktarda icecek su hazırlatmıştı
Tarihte ancak İran (Pers) imparatoru Kambiz ve ondan 193 yıl sonra Makedonyalı Buyuk İskender Sina yarımadasını gecip Mısır’ı fethetmişlerdir Bu gecişlerden 1’si MO 525, 2’si MO 332’de olmuştur Ancak Buyuk İskender’in ki tam bir geciş sayılmaz Cunku kuvvetlerinin buyuk kısmını gemiye bindirip denizden İskenderiye ye sevk etmiştir Sina colunu gecmeyi Moğollar ve Timur yani dunyayı aşan buyuk cihangirler bile goze alamamışlar, tecrube dahi etmemişlerdir
Yavuz Selim Mısır seferinde Temsil
Sina Colunde hayat yoktur Akrep, yılan bit ve sinekler hayvanlar alemini teşkil eder ve insanı asla rahat bırakmazlar Gunduz hararet 40 derece bazen daha fazla olduğu gibi geceleri sıfır’a duşer Bu ısı farkı insanı mahveder Kum o kadar incedir ki nufuz etmediği hic bir şey yoktur Su ne kadar muhafaza edilirse edilsin kumla dolar (Kol saatlerinin camlarının kenarlarından saatin icine bile kum zerreciklerinin dolduğunu soylemek, bir derece fikir verecektir) Ayakkabı colu gecerken kavrulur, Kuma gomulen yumurta birkac dakika icinde lop yumurta haline gelir
Yavuz bu colu 13 gunde gecmiştir50 km ‘lik yolu 1 gunde gectiği gibi bazen gecilen mesafe 18 km’ ye kadar inmiştir Ortalama gunluk yuruyuş 30 km olmuştur
(Bu suretle Yavuz 30 derece enlemine kadar inmiştir Başka hicbir Osmanlı Hukumdarı sefer maksadıyla bu kadar guneye inmemiştir Kanuni ve 4 Murat Bağdat’a kadar gelmişlerdir ki ancak 33 derece enlemidir)
MUHAREBE
Memluk imparatorluğunu haritadan silen buyuk meydan muharebesinin gectiği Ridaniye, Kahire’nin kuzeydoğu banliosudur Tumanbay Kahire’yi fevkalade tahkim etmiş ve ordusunu iyice hazırlamıştı Memluk planına gore Yavuz Kahire yakınlarındaki Adiliye mevkiinde bozulacak, Osmanlı ordusu Mısırdan cekilmeye mahkUm olacak ve Sina collerinde yok edilecekti Ondan sonra Suriye’ye yurunerek geri alınacaktı
Resmi adı Ed Devletu't Turkiye(Turkiye Devleti) olan Memlukler
Şartlar Şuphesiz Memlukler lehine idi Kendi ulkelerinde bulunuyorlar ve yuzlerce yıldır ellerinde bulundukları toprakları savunuyorlardı Osmanlılar topografya şartlarına onlar kadar vakıf olmamakla birlikte colu gecmek gibi bir zahmet icerisine de girmemişlerdi
Memlukların 200 cakılı topu vardı Osmanlılarda olduğu gibi seyyar topları yoktu (Duşman Osmanlı topları karşısında aciz kalmıştır Yavuz Mısır seferinde ilk defa ici yivli toplar kullanmıştır Avrupa da yivli toplar ilk defa 1868’de Almanlar tarafından keşfedilmiştir Yavuz’u bu yivli topları halen İstanbul’da askeri muzededir Keza ilk defa olarak dokulmuş ve arka arkaya 5 ve 10 gulle atan toplar Ridaniye de kullanılmış ve parlak netice alınmıştır)
Memlukler Osmanlıları kesin şekilde Adiliye’de bekliyorlardı Zira ordunun gecebilmesi icin tek acık ve musait yol burası idi Burası acılmadan da Kahire’ye giriş mumkun değildi 200 Memluk topunun ağzı Adiliye de duşmana doğru cevrilmişti Ancak bu toplar cakılı idi Yani duşman Karşıdan gelmedikce ateşi faydasız olurdu cunku istenilen yone cevrilebilme ozellikleri bulunmuyordu
Tumanbay Temsil
Sinan Paşa Memluk tahkimatı durumunu Yavuz’a rapor edince, Yavuz Adiliye ye karşı bir gosteriş taarruzu yapmak uzere birkac alayı gorevlendirdi Kendisi Ordusu ile guneye inerek Mukattam dağını dolaştı Bu suretle Memluk mevzilerinin arkasına duştu Memlukler boyle bir şeyi akılarından bile gecirmiyorlar, Sina colunu gecerek gelen bir ordunun Mukattam dağını dolaşmasını mumkun gormuyorlardı Bu manevra bile Memlukler icin savaşın kaybı sayılabilirdi Bu suretle Memluklerin cakılı topcusu aksi istikamete mevzilenmiş olduğu icin tek bir gulle bile atamadı
Vuruşmada Osmanlılardan Ramazanoğlu, Kanuni’nin dayısı Mubarek Giray, Veziri Azam Sinan Paşa, Ayntab (Antep) Sancakbeyi Yunus Bey Maktul duştuler Bu Osmanlı zayiatı Memluklerin umitsizlik icinde ne kadar buyuk cesaretle vuruştuklarını gosterir (Halilu’z Zahiri, Zebdetu Keşfu’l – Memalik , P Ravaisse neşri , Paris 1894)
Yivli top
Osmanlılar 24 Ocakta Kahire’ye girdi Cete Muharebeleri veren ve hala umidini yitirmeyen Tumanbay ile meşgul olmak uzere Yavuz bizzat 26 Mart’ta Kahire’nin Karşı yakasına, Nil’in batısına Cizre’ye gecti (Piramitler buradadır)
30 Martta Nihayet Tumanbay yakalandı Donemim devletler hukukuna gore derhal idam edilebilirdi Fakat Yavuz umumiyetle hukumdarlara ve mustesna şahsiyetlere cok iyi muamele etmek arzusunda idiTumanbay’ın kahramanlığından da etkilenmişti 31 Martta buyuk merasimle sabık Memluk sultanını kabul ettiTumanbay’a hala tahtında bir imparatormuş gibi muamele etti Kendisini ayakta karşıladı Yanında kurdurduğu bir taht’a oturttu Kendisi ile uzun boylu goruştu Kendisini Osmanlı hizmetine alarak faydalanmak istediğini nazik bir dille beyan etti Kahramanlığından dolayı da ayrıca tebrik etti Bundan sonra başta Veziri azam Yunus Paşa olmak uzere vezirler sırası ile Tumanbay şerefine ziyafetle verdiler
Osmanlıarda Hilafet Sancağı
Tumanbay’a Osmanlı teşkilatında muhim vazifeler verilmesi beklenirken, işler karıştı Memluk hizmetinden Osmanlı hizmetine girmiş olan buyuk Memluk ricali Yavuz’u ve vezirleri daimi şekilde tazyik ettiler Tumanbay’ın hayatta kalırsa ilk fırsatta kendilerinden intikam alacağı ve devlete de baş kaldıracağını sıklıkla dile getirdiler Bu duşunceye Osmanlı hizmetindeki diğer gorevlilerinde de taraftar olması uzerine Tumanbay 15 gun sonra idam edildi
Memluk devletinin duşmesinden sonra Mekke şerifi oğlunu Kahire’ye gonderdi Mukaddes makamların (Kabe , Ravzai Mutahhara Hz Peygamber’in Turbesi vs ) anahtarları , Mekke ve Medine’deki Mukaddes Emanetler Yavuz’a Sunuldu Bu suretle 6 Temmuz 1517’de Hicazda Turkiye Devletine dahil oldu (Fetihnamei Diyarı Arab , 66ab)
Fakat şoyle bir fark vardır ki; Kahire deki Abbasi Halifeleri İstanbul Patriklerine benzetilebilir Papa’ya benzemezler, cunku bir devletleri yoktu Patrik nasıl Ortodoks aleminin ruhani reisi ise, Kahire deki Halifeler de, Sunni aleminin ruhani reisi idiler Fakat Bağdat’da ki Halifeler gibi aynı zamanda devlet başkanı olarak saltanat surmuyorlardı
Memluk devleti Halifeyi ve Mukaddes şehirleri (Mekke – Medine – Kudus) bunyesinde bulundurmakla İslam dunyasında ustunluk kurmuş bulunuyorlardı Kudus’un aynı zamanda Hıristiyan aleminin mukaddes şehirlerinden olması Memluk devletini Hristiyan alemi ve Hristiyan hacılar uzerinde etkili kılıyordu
Fiilen Yavuz Sultan Selim’in Merci Dabık zaferini muteakip Halep’e girmesi ile, resmen de Mısır’ın fethi ile Memluk uhdesindeki (bunyesindeki) bu manevi ustunluk Osmanoğlulları aracılığı ile Turkiye’ye gecmiştir
Sunni Osmanlılara rakabetle Şii proraganda faliyeti yuruten Şah İsmail
Esasen Yavuz’un Mısır Seferi, İslam Birliği Projesini gercekleştirmek amacı guduyordu İran’ın Şii hilafet propagandasının Turkiye’yi tehdit’e başlaması da bu projenin gercekleştirilmesini acil bir gereklilik haline getirmişti Zaten o donemde Turkiye capında devleşen bir devletin şu veya bu şekilde manevi sahadaki ustunluğu eline alması gerekiyordu
MISIR’A DOĞRU
Yavuz Sutan Selim, Memlukler uzerine yoneldiğinde Memluk devletin başında Kanshu’l– Guuri (Sultan Kansu ) bulunuyordu Yanına Halife III Mutevekkil’i de almıştı Merci Dabık’ta Yavuz Selim ve Sultan Kansu Guuri karşı karşıya gelmiş, Osmanlılar sağ ve sol kanatları birleştirmek sureti ile cemberi kapatmış ve Memluk ordusunu imha etmişlerdir Osmanlılar Tahminen 60000 Memlukler 80000 kişi idiler Muharebenin kazanılmasının başlıca sebebi olarak Yavuz’un dahice kumandası ve Osmanlı ateşli silahlarının kıyas kabul etmez ustunluğu idi
Muharebede Memluk Sultanı Kansu Guuri Maktul duştu (Kansu’nun oğlu Mehmet Bey’i Yavuz 1518’de İstanbul’a yollamıştır II Kansu’nun yerine bu oğlu değil yeğeni Tumanbay secilmiştir ) Bu Suretle 24 Ağustos 1516 ‘da Cereyan eden Merci Dabık Muharebesini ( ki kuvvetle muhtemelen vuruşma 8 saat surmuştur ) kazanan Osmanlılar 28 Ağustos 1526’da Halep’e girdi
OsmanlıSafevi mucadelesinde Caldıran sonrası
III Mutevekkil’in babası Mustemsik, 1509′da oğlu lehine hilafetten cekilmiş ve Mutevekkil halife olmuş ve 7 yıl bu makamda kalmıştır Yavuz Halep’e girdiğinde III Mutevekkil’den fiilen hilafeti devir almasına rağmen, Mısır bunu tanımamış Mutevekkil’in babası ve Selefi olan Mustemsik ‘i oğluna vekil ilan etmiştir Yavuz Selim ertesi yıl Mısır’ı da alınca Mustemsik bu vekaletten duşmuştur Yavuz Mustemsik’i cok ihtiyar olduğu icin İstanbul’a getirmemiştir
Merci Dabık darbesinden sonra, Osmanlılar Suriye ve Filistin’i olgun Meyve gibi topladılar 27 Eylulde Yavuz Şam’a geldi 3 Ekim’de Şam Camilerinde Cuma Hutbesi, Halife Hukumdar olarak, Hakim’ul Haremeyn yerine Hadim’ul Haremeyn sıfatı ile Yavuz adına okundu Yavuz burada Mısır seferinin hazırlıklarını gordu Bu Sırada Osmanlı Ordusu Filistin’i feth etti Lubnan kendiliğinden itaat etti Boylece Feth edilen topraklarda Halep ve Şam merkez olmak uzere 2 eyalet kuruldu Yavuz Şam da 2 ay 18 gun kaldı 15 Aralıkta Şam’dan ayrıldı Colu gecmek uzere binlerce deve ve buyuk miktarda icecek su hazırlatmıştı
Tarihte ancak İran (Pers) imparatoru Kambiz ve ondan 193 yıl sonra Makedonyalı Buyuk İskender Sina yarımadasını gecip Mısır’ı fethetmişlerdir Bu gecişlerden 1’si MO 525, 2’si MO 332’de olmuştur Ancak Buyuk İskender’in ki tam bir geciş sayılmaz Cunku kuvvetlerinin buyuk kısmını gemiye bindirip denizden İskenderiye ye sevk etmiştir Sina colunu gecmeyi Moğollar ve Timur yani dunyayı aşan buyuk cihangirler bile goze alamamışlar, tecrube dahi etmemişlerdir
Yavuz Selim Mısır seferinde Temsil
Sina Colunde hayat yoktur Akrep, yılan bit ve sinekler hayvanlar alemini teşkil eder ve insanı asla rahat bırakmazlar Gunduz hararet 40 derece bazen daha fazla olduğu gibi geceleri sıfır’a duşer Bu ısı farkı insanı mahveder Kum o kadar incedir ki nufuz etmediği hic bir şey yoktur Su ne kadar muhafaza edilirse edilsin kumla dolar (Kol saatlerinin camlarının kenarlarından saatin icine bile kum zerreciklerinin dolduğunu soylemek, bir derece fikir verecektir) Ayakkabı colu gecerken kavrulur, Kuma gomulen yumurta birkac dakika icinde lop yumurta haline gelir
Yavuz bu colu 13 gunde gecmiştir50 km ‘lik yolu 1 gunde gectiği gibi bazen gecilen mesafe 18 km’ ye kadar inmiştir Ortalama gunluk yuruyuş 30 km olmuştur
(Bu suretle Yavuz 30 derece enlemine kadar inmiştir Başka hicbir Osmanlı Hukumdarı sefer maksadıyla bu kadar guneye inmemiştir Kanuni ve 4 Murat Bağdat’a kadar gelmişlerdir ki ancak 33 derece enlemidir)
MUHAREBE
Memluk imparatorluğunu haritadan silen buyuk meydan muharebesinin gectiği Ridaniye, Kahire’nin kuzeydoğu banliosudur Tumanbay Kahire’yi fevkalade tahkim etmiş ve ordusunu iyice hazırlamıştı Memluk planına gore Yavuz Kahire yakınlarındaki Adiliye mevkiinde bozulacak, Osmanlı ordusu Mısırdan cekilmeye mahkUm olacak ve Sina collerinde yok edilecekti Ondan sonra Suriye’ye yurunerek geri alınacaktı
Resmi adı Ed Devletu't Turkiye(Turkiye Devleti) olan Memlukler
Şartlar Şuphesiz Memlukler lehine idi Kendi ulkelerinde bulunuyorlar ve yuzlerce yıldır ellerinde bulundukları toprakları savunuyorlardı Osmanlılar topografya şartlarına onlar kadar vakıf olmamakla birlikte colu gecmek gibi bir zahmet icerisine de girmemişlerdi
Memlukların 200 cakılı topu vardı Osmanlılarda olduğu gibi seyyar topları yoktu (Duşman Osmanlı topları karşısında aciz kalmıştır Yavuz Mısır seferinde ilk defa ici yivli toplar kullanmıştır Avrupa da yivli toplar ilk defa 1868’de Almanlar tarafından keşfedilmiştir Yavuz’u bu yivli topları halen İstanbul’da askeri muzededir Keza ilk defa olarak dokulmuş ve arka arkaya 5 ve 10 gulle atan toplar Ridaniye de kullanılmış ve parlak netice alınmıştır)
Memlukler Osmanlıları kesin şekilde Adiliye’de bekliyorlardı Zira ordunun gecebilmesi icin tek acık ve musait yol burası idi Burası acılmadan da Kahire’ye giriş mumkun değildi 200 Memluk topunun ağzı Adiliye de duşmana doğru cevrilmişti Ancak bu toplar cakılı idi Yani duşman Karşıdan gelmedikce ateşi faydasız olurdu cunku istenilen yone cevrilebilme ozellikleri bulunmuyordu
Tumanbay Temsil
Sinan Paşa Memluk tahkimatı durumunu Yavuz’a rapor edince, Yavuz Adiliye ye karşı bir gosteriş taarruzu yapmak uzere birkac alayı gorevlendirdi Kendisi Ordusu ile guneye inerek Mukattam dağını dolaştı Bu suretle Memluk mevzilerinin arkasına duştu Memlukler boyle bir şeyi akılarından bile gecirmiyorlar, Sina colunu gecerek gelen bir ordunun Mukattam dağını dolaşmasını mumkun gormuyorlardı Bu manevra bile Memlukler icin savaşın kaybı sayılabilirdi Bu suretle Memluklerin cakılı topcusu aksi istikamete mevzilenmiş olduğu icin tek bir gulle bile atamadı
Vuruşmada Osmanlılardan Ramazanoğlu, Kanuni’nin dayısı Mubarek Giray, Veziri Azam Sinan Paşa, Ayntab (Antep) Sancakbeyi Yunus Bey Maktul duştuler Bu Osmanlı zayiatı Memluklerin umitsizlik icinde ne kadar buyuk cesaretle vuruştuklarını gosterir (Halilu’z Zahiri, Zebdetu Keşfu’l – Memalik , P Ravaisse neşri , Paris 1894)
Yivli top
Osmanlılar 24 Ocakta Kahire’ye girdi Cete Muharebeleri veren ve hala umidini yitirmeyen Tumanbay ile meşgul olmak uzere Yavuz bizzat 26 Mart’ta Kahire’nin Karşı yakasına, Nil’in batısına Cizre’ye gecti (Piramitler buradadır)
30 Martta Nihayet Tumanbay yakalandı Donemim devletler hukukuna gore derhal idam edilebilirdi Fakat Yavuz umumiyetle hukumdarlara ve mustesna şahsiyetlere cok iyi muamele etmek arzusunda idiTumanbay’ın kahramanlığından da etkilenmişti 31 Martta buyuk merasimle sabık Memluk sultanını kabul ettiTumanbay’a hala tahtında bir imparatormuş gibi muamele etti Kendisini ayakta karşıladı Yanında kurdurduğu bir taht’a oturttu Kendisi ile uzun boylu goruştu Kendisini Osmanlı hizmetine alarak faydalanmak istediğini nazik bir dille beyan etti Kahramanlığından dolayı da ayrıca tebrik etti Bundan sonra başta Veziri azam Yunus Paşa olmak uzere vezirler sırası ile Tumanbay şerefine ziyafetle verdiler
Osmanlıarda Hilafet Sancağı
Tumanbay’a Osmanlı teşkilatında muhim vazifeler verilmesi beklenirken, işler karıştı Memluk hizmetinden Osmanlı hizmetine girmiş olan buyuk Memluk ricali Yavuz’u ve vezirleri daimi şekilde tazyik ettiler Tumanbay’ın hayatta kalırsa ilk fırsatta kendilerinden intikam alacağı ve devlete de baş kaldıracağını sıklıkla dile getirdiler Bu duşunceye Osmanlı hizmetindeki diğer gorevlilerinde de taraftar olması uzerine Tumanbay 15 gun sonra idam edildi
Memluk devletinin duşmesinden sonra Mekke şerifi oğlunu Kahire’ye gonderdi Mukaddes makamların (Kabe , Ravzai Mutahhara Hz Peygamber’in Turbesi vs ) anahtarları , Mekke ve Medine’deki Mukaddes Emanetler Yavuz’a Sunuldu Bu suretle 6 Temmuz 1517’de Hicazda Turkiye Devletine dahil oldu (Fetihnamei Diyarı Arab , 66ab)
