Tüm hipnotik fenomenlerin ortak özelliği bir hipnoz seansında zaten yahut bir telkinin sonucu telkine reaksiyon olarak ortaya çıkabilmeleridir. Bir çok insanın hipnoz durumuna geçse bile birtakım hipnotik fenomenler (örneğin yaş geriletmesi ve analgezi) elde edilemez. Fakat töroptik gayeler için kâfi olacak kadar hipnoz durumuna bir çok kimse rahatlıkla geçebilir.
DİSOSYASYON
Rastgele bir durumda muhakkak bir aktiviteye odaklanarak birebir durumda öteki aktivitelerden zihinsel olarak uzaklaşabilme yetisi ve yeteneğidir. Örneğin tıpkı anda iki müzik çaldığını düşünelim. Bir müziği neredeyse hiç duymayacak öbür bir müziğe kendinizi verebiliyorsanız Disosyasyon yeteneğiniz çok büyük olasılıkla çok düzgündür.
Disosyasyon hipnotik fenomenler ortasında en değerlilerindendir. Disosyasyon ne kadar besbelli olursa kişinin hipnotik trans tecrübesi de o kadar bariz olur. Gevşeme sağlamadan hipnoz durumu sağlanabilir. Fakat hipnozdan kelam edebilmek için kesinlikle bir disosyatif durum olması gerekir.
Beşerler kendi kendilerine yardım etme konusunda kendilerinin bile haberdar olmadıkları kaynaklara ekseriyetle sahiptirler. Bu kaynaklar çoklukla şahıstan disosiye olmuş vaziyettedir. Bu bakımdan güzelleşme sürecinde Disosyasyon çok kıymetli yer fiyat (Yapko,2003).
Disosyasyon fenomeni “Bir parçanız……………yı deneyimlerken öbür bir parçanız………………yı deneyimleyebilir.” Formunda bir direkt telkinle dososyasyon sağlanabilir. “Hissediş olarak 6 yaşlarına gerçek geriye giderken, zihninizin başka kısımları artık ve burada kalabilir” cümlesi de disosyasyon telkinine bir örnektir.
Milton Erickson’un bu hususta kullandığı meşhur bir teknik vardır. Bu tekniğe hiçbir yer tekniği denilir (Zeig,1980).Bu teknikte zihnin bir tarafı hiçbir yer denilen bir yere yönlendirilirken, zihnin başka tarafı artık ve burada kalmaya yönlendirilir. Bu teknik şu biçimde uygulanır:
O formda otururken bir kesiminizin burada olduğunu hatırlamak çok kolaydır. Lakin zihninizin geriye kalan kısımları bir seyahate çıkabilir ve sahiden nereye gittiğinizi bilemeyebilirsiniz. Tahminen hiçbir yerin tam ortasınızdır. Orada yer ve vakit yoktur. Orada yalnızca benim sesim ve sizin fikirleriniz var olabilir. Buraya hiçbir yer diyebiliriz. Hiçbir yer bulunmak için hoş bir yerdir. Zira diğer hiçbir yer bu hiçbir yer kadar özgür bir yer değildir. Sonuçta her vakit, bir halde bir yerlerde olmak zorundasınızdır. Fakat artık değil. Hiçbir yerde olmak sizce de çok keyifli değil mi?
Danışan farkındalığını “burada” ve “orada” halinde ikiye bölebiliyorsa Disosyasyon gerçekleşmiş demektir.
HALLÜSİNASYONLAR
Halüsinasyonlar olumlu ve negatif olmak üzere ikiye ayrılır.halihazırda olmayan bir şeyi algılamak (5 duyu ile) olumlu halüsinasyon olarak isimlendirilir. Negatif halüsinasyon ise halihazırda olan bir şeyi beş duyu ile algılayamamaktır. Tüm öteki hipnotik fenomenler üzere halüsinasyonlar bir hipnoz seansı esnasında bizatihi ortaya çıkabildiği üzere telkinle ortaya çıkarılabilir yahut çıkartılamayabilir. Bu mevzuda terapistin dikkatli olması gereken nokta şudur: Halüsinasyonu olan bir insanı örneğin uzaylılar tarafından kaçırıldığını tez eden bir insanı ele alalım. Hipnotik trans durumunda bu halüsinasyonlarını zihninde daha net canlandırabildiği için, uzaylılar tarafından kaçırıldığına daha fazla inanmaya başlayabilir. Bu mevzuda terapist çok dikkatli davranmalıdır.
Spanos, Flynn ve Gabora (1989) düzenledikleri bir deneyde hipnoza çok yatkın 45 deneğe gözlerini açtıklarında hala hipnozda kalacakları ve önlerinde bomboş beyaz bir kağıt görecekleri telkin edildi. Deneklerin önüne bomboş beyaz bir kağıt değil de, üzerinde çok büyük yazı ile 8 yazılmış bir kağıt konuldu. 45 denekten 15’i kağıdı boş gördüklerini bildirdi. Denekler hipnoz durumundan çıkarıldıktan sonra diğer bir uzman deneklerin sahiden ne gördüğünü sorguladı. Uzman deneklerden nitekim ne gördüklerini çizmelerini istedi. 15 denekten 14’ü kağıt üzerine 8 yazdı.
Bu deneyden şu sonuçlar çıkarılabilir:
1- Hipnoz durumu büyük olasılıkla aslında negatif halüsinasyonlar ürettirmiyor. Lakin insanlara karşılığı evet olan bir soruya hayır dedirtebiliyor.
2-Hipnozla hiçbir şey hokus pokus yaparak yok edemezsiniz. Yaşanmış her şey beynin bir yerlerinde kesinlikle kalır.
YAŞ GERİLETMESİ (AGE REGRSSION)
Yaş geriletmesi bir insanın hipnotik trans altında hayatının belir bir periyoduna zihinsel olarak geri dönmesidir. Bu geri dönmenin maksadı geçmişe ilişkin birtakım olayları hatırlamak olabilir. Lakin bilimsel araştırmalar göstermektedir ki hipnoz durumunda hatırlanan her şey yanlışsız olmak zorunda değildir. Evet hipnoz durumunda insan hafızasını biraz daha net kullanabilir. Bu doğrudur. Lakin hipnoz durumunda artan hayal gücü sayesinde, beşerler olmamış şeyleri de, güya olmuş üzere hatırlayabilirler. Sonuç olarak hipnoz hatırlama ihtimalini arttırır fakat yanılma hissesini da arttırdığı için hipnozdaki hatırlamanın değer olarak olağan hatırlamadan pek bir farkı kalmaz.
Yaş geriletmesi esnasında beşerler çocukça konuşabilir, çizdikleri fotoğraflar çocukça olabilir. Hatta ve hatta emme refleksi ve babinski refleksi bile gözlemlenir. Tüm bunlara karşın kişinin o yaşa büsbütün geri gittiğini söyleyemeyiz. Çocukluğunu Almanya’da geçirmiş bir beşere hipnozda yaş geriletmesi uyguladığınızda birkaç söz Almanca hatırlasa bile şayet günlük hayatta Almanca konuşamıyor ise yaş geriletmesi esnasında da Almanca konuşamayacaktır. Bu bakımdan yaş geriletmesi fenomeninde aslında bir yaş gerilemesi kelam konusu değildir. Kelam konusu olan beynin geçmişe yanlışsız yaptığı kaliteli ve tesirli bir seyahattir.
Yaş geriletmesi fenomeninin hipnoterapistler tarafından kullanılmasının bir nedeni de travmatik kimi tecrübelere geri dönerek katarsis sağlandıktan sonra travmatik olayın tekrar çerçevelenmesini (reframing) sağlamaktır. Burada yapılan süreç eski anıya yeni ve daha gerçek bir mana yüklemektir. Eski anıya yeni ve daha yanlışsız bir elbise dikmek elbette hislerimizi ve niyetlerimizi etkileyerek psikolojimizi değiştirir.
Yaş geriletmesi konusunda danışana “Şimdi 7 yaşındasın” biçiminde çok fazla direk bir telkinde bulunmaktansa daha kolaylaştırıcı teknikler kullanılabilir. Örneğin imgelem tekniklerinden yararlanarak yaş geriletmesi kolaylaştırılır. Danışandan kendini bir araçta imgelemesi istenilebilir. Bu araç bir tren, uçak, vakit makinası, uzay gemisi yahut bir asansör olabilir. Bu özel aracın danışanı geçmişte bir seyahate çıkaracağı söylenir. Danışan kendini trende imgeledikten sonra yavaş yavaş seyahatin ayrıntıları tasvir edilir. Terapist her istasyon geçildikçe biraz daha geçmişe gerçek gidiyorsunuz halinde telkinlerde bulunabilir. Ve son istasyonda inildiğinde kişi artık geçmişte bir yerlerdedir.
Dikkat ederseniz bu yaklaşım danışana geçmişteki bir güne yada saate götürmüyor. Böylelikle danışan yaş geriletmesini başaramaz ise de bu, terapi süreci açısından hiçbir sorun teşkil etmiyor. Her hipnoza giren kişi yaş olarak yahut vakit olarak başarılı bir biçimde geçmişteki bir vakte ışınlanamayacağı için indirekt yaklaşım bu mevzuda daha gerçek olur. Evet hipnotik fenomenler gerçektir. Lakin unutulmamalıdır ki her hipnotik fenomeni her beşerde gözlemlenmesi beklenmemelidir. Fakat terapi stratejisini tek bir hipnotik fenomene endekslemek yanlışsız bir yaklaşım değildir.
Yaş geriletmesi çok fazla direk yollarla (örneğin artık yaşını 15 yaş küçültüyorum) yapıldığında ve başarısız olunursa danışanın hipnoza da hipnoterapiste de hipnoz konusundaki kendine olan itimadı de azalır. Meğer bireydeki bir evvelki cümlede bahsedilen inancı azalmasa idi, tahminen de o kişi yaş geriletmesinde değil de yaş ilerletmesi tekniğinde çok başarılı olacaktı. Sıra geldi yaş ilerletmesi fenomenine.
YAŞ İLERLETMESİ (AGE PROGRESSION)
Yaş ilerletmesi tekniğinde danışanın ileride bir vakte odaklanmasına terapist yardımcı olmaya çalışır. Yaş geriletmesi ile ilgili kısımda açıklanan tren, uçak, uzay gemisi üzere ulaşım araçları bu sefer vakitte geriye değil de ileriye masraf.
Yaş ilerletmesinde terapist danışanın kendini gelecekte canlandırmasına yardımcı olur. Bu bir manada daha sağlıklı his, niyet ve psikolojinin gelecekteki provasıdır. Danışan yaş ilerletmesi tekniği sayesinde geleceği canlandırdığında v e tekrar şimdiye döndüğünde şimdinin hisleri artık şimdinin hisleri olmaktan biraz olsun çıkmıştır. Zira şimdinin hisleri derin seviyede geleceği tattığı için değişmeye adeta zorlanmıştır.
Yaş geriletmesinde danışan terapideki değişimden sonra kendini gelecekte hayal eder. Bu hayalin içerisinde eski sorunlarla yeni bir strateji ile nasıl gayret ettiğine yer verilir. Yaş ilerletmesi tıpkı vakitte terapinin sonlandıralabilip sonlandırılamayacağını gösterir. Örneğin danışan geleceği hayal edebilmesine ve hissedebilmesine karşın gelecekte gördüğü şeyler “aynı tas tıpkı hamam” ise açıkça muhakkaktır ki terapi şimdi sonlandırılamaz.
Aslında zihinsel olarak yaptığımız her türlü seyahat ruhsal manada iyileştiricidir. Zihinsel olmayan seyahatler (tatil, yıllık müsaade vs.vs) da iyileştiricidir. Zira her seyahat zihinsel setlerimizi kesintiye uğratır. Geçmişe yahut geleceğe âlâ bir terapist eşliğinde zihinsel seyahat güzelleştirici olabilir. Hipnoz durumunda zihin yalnızca geçmişe yada geleceğe seyahat yapmaz. Hipnoz durumunda çok sevdiğimiz bir yere de imgesel bir seyahat yapabiliriz ki bu fenomene de disosyasyon diyoruz.
HİPNOTİK AMNEZİ (HYPNOTİC AMNESIA)
Hipnotik amnezi hipnoz durumunda olan danışanın birtakım mataryalleri unutabilme gücüne denilir. Fakat hipnoz durumunda telkinlerle meydana getirilen bu biçimdeki bir unutma sonsuza kadar unutma değildir. Bu çeşit bilgileri hipnoz hafızadan büsbütün silemez lakin hafızamızın muhakkak bir bölgesinde saklanmasını sağlayabilir. Böylelikle geçmişteki kimi anılar günlük ömürde ayağımızın altında dolaşmamış olurlar. Unutulmamalıdır ki beyin bir bilgisayar üzere bilgileri silemez. Gerçekte bir bilgisayar ve beynin çalışma prensipleri hem .çok benzeridir hem de çok farklıdır.
Yeri gelmişken ayrıldığım sevgilim takıntı haline geldi bir türlü ne yapsamda onu düşünmeden edemiyorum.Hipnozla onu unutmama yardım edin halinde bir çok taleple karşılaşırız. Danışan ister ki sevgilisinin ismini bile hatırlamasın. Meğer gerçekte bunu hipnozun yada hipnoterapistin başarması hiç te kolay bir şey değildir. Zira unutulması istenilen şey yalnızca bir şey değildir. Bir sevgili hele uzun süren bir bağ ise beyninizde duygusal düşünsel bir çok iz bırakır. O sevgili ile tahminen binlerce anınız var. Binlerce anıyı, duyguyu vs. terapist tek tek bulup telkinlerle nasıl yok edebilir ki? Hipnoz natürel ki bu halde çalışmaz. Pekala bu durumda olan insanlara hipnozun hiç mi yararı olmaz. Bu durumda olan insanlara hipnozun yararı şu biçimde olabilir: Konutumuzda okuduğumuz makus bir kitabı yok etmeye yada yakmaya pek kalkmayız. O makus kitabı gözden uzak bir yerlere kaldırırız. Beynimizde bizim ruh evimizdir ve kimi berbat anıları gözden uzak bir yerlere kaldırma gücü zati vardır. İşte hipnotik trans durumunda bu güç biraz daha artar.
Amnezi derin hipnozun karakteristiklerindendir. Lakin hipnozun olmaz ise olmazı mutlaka değildir. Hipnoz durumunda olan bir insan kendisine telkin edilmese de birtakım şeyleri unutabilir. Hipnoz durumunda olup biten birtakım şeylerin unutulmuş olması o kişinin hipnoza girdiğini göstermez. Her şeyin hatırlanması da kişinin hipnoza girmediğini göstermez. Sonuç olarak hipnoz öteki bir şeydir hipnozda olup bitenleri unutmak ve hatırlamak öbür bir şeydir. Amnezi ve hipnoz yapışık ikizler değildir.
Amnezi danışana telkin edilirken daha indirekt bir yaklaşımla “Bu tecrübesi zihninizin uzak bir köşesine kaldırmayı seçebilirsiniz zira hayatınızda artık zati yeri yok” demeyi tercih ediyoruz.
Aşağıda ise konfüzyonel bir yaklaşımla amnezi telkinine örnektir (Yapko, 2003)
Artık hangi şeyleri hatırlayacağınızı nasıl bileceksiniz? Ve hangi şeyleri bilinçdışı zihninizin bilmeye gereksinimi var nasıl bileceksiniz? Seanstan sonra unutmayı hatırlayabilirsiniz yahut hatırlamayı unutabilirsiniz.Unutmayı hatırladığınızda, hatırlamayı unuttunuz demektir. Unutma hafızanız unutulmuş olanı unutur. Ve sonra bu unutma ile ilgili şu anda yaşadığınız tüm baş karışıklığını unutabilirsiniz ve bu sayede daha derin bir gevşemeye ulaşabilirsiniz.
HİPNOZDA ÇOK HATIRLAMA ve HATIRLAMANIN DOĞRULUĞU
Hipnoz durumu hatırlanan mataryalin ölçüsünde bir artış sağlasa da, bunların güvenirliliğinden emin olmak mümkün değildir. Hipnozda hatırlanan yada söylenen her şey doğrudur varsayımı mutlaka yanlış bir varsayım olur. Yapılan bir çok araştırmada hipnoz durumunda olan bir insanın bir şeyi hatırlayamadığında, hatırlayamadığı bilginin yerine gerçekte olmamış öteki bilgikleri koyarak boşlukları doldurduğu görülmüştür.
Zaragoza & Mitchell (1996) deneklere bir soygun görüntüsü gösterdi ve sonra da yönlendirici telkinler içeren sorular sordular. Kimi deneklere bu soruları tekrar tekrar sordular. Sonrada telkinlerin kaynağına ulaşmak için anılarını test ettiler. Zaragoza & Mitchell (1996) tek bir kez telkinli soru ile karşılaşan sujelere kıyasla , ısrarla görüntünün kimi kısımları üzerine telkin edilen sujelerin, ilgili olayları kendilerine daha çok güvenerek anımsadığını ve telkin edilen olaylara şahit olduklarını bile tez edecek duruma geldiklerini belirttiler.
Tabiatları ne olursa olsun, anıların ve bunlara yüklenen manaların terapi müddetince değiştiği ortadadır. Örneğin, Foa, Molnarve Cashman (1995) terapi sırasında bayan tecavüz mağdurlarının naklettikleri anıları inceledi. Terapi boyunca, anlatımın müddeti giderek uzamış, hareket ve diyalog yüzdesi düşerken, his ve fikir yüzdesi artmıştır. Tecavüz anısını yapılandırmaya çalışan fikir sayısında da bir artış gözlemlenmiştir. Yani travmayı hayali olarak tekrar yaşarken, anlatımları değişiyor ve kurbanlar bir tutarlılık sağlamak için hafızalarını tekrar yapılandırmaya çalışıyorlar.
ANALGEZİ VE ANESTEZİ
Hipnotik analjezi ağrı hissini yok ederek başka hislerin oluşturulmasına denilir. Anestezi ise söz olarak duyu yitimi, uyuşturma, hissizlik, duyumsuzlaşma, uyuşma manasında kullanılır.
Hipnozun hangi düzeneklerle ağrıyı yok ettiği bu bahiste bir çok bilimsel araştırma yapılmasına karşın şimdi bilinmemektedir. Hipnozun ağrıyı placebo düzeneği yada endorfin sistemi ile yok etmediği bilinmektedir. Şayet bir anestezi uzmanı tabip iseniz yahut anestezi ile sık sık işiniz oluyorsa bu hususta klasikleşmiş bir eser olan Hipnoz ve Ağrı İdaresi -Hypnosis in Relief of Pain (Hillgard & Hillgard,1994) kitabını öneririz. Hillgard yaptığı araştırmalarda insanların hipnotik analgezi ile başarılı biçimde ağrıyı yok ederken bile ağrının farkında olduklarını göstermiştir. Değişik bir halde insanların ağrının farkında olmaları ağrı hissettikleri manasına gelmemektedir. Buda gösteriyorki her hipnoz zati şuurlu bir hipnozdur. Hipnozun her evresinde insanın bilinçliliği korunmaktadır. Hipnoz durumunda olan beşerler uyumamakta kendilerinden geçmemekte ve bayılmamaktadırlar lakin her nasılsa isterlerse bir formda ağrıyı yok edebilmektedirler.
Kimi beşerler için hipnotik analjezi çok büyük kıymet taşımaktadır zira onlar hiçbir biçimde hiçbir anestezik unsur alamamaktadırlar. Hipnozla ağrı her beşerde değişik derecelerde yok edilebilmektedir.
Tabip ve anestezi uzmanı olmayan terapistler hipnozla ağrı yok etme konusunda temkinli davranırlar zira her şeyden evvel ağrı bedende bir şeylerin yanlış gittiğinin işaretidir. Hipnozla ağrı yok edilmeden evvel hasta gerekli tüm medikal muayenelerden ve testlerden geçmiş olmalıdır.
KATALEPSİ
Katalepsi istemli kas hareketlerinin inhibisyonudur. Hastaya “Kolunuz o kadar sertleşecek ki kolunuzu bükemeyeceksiniz” biçiminde bir telkinle kol katalepsisi meydana getirilip gözlemlenebilir. Emsal halde “göz kapaklarınız o kadar katılaşacak ki gözlerinizi açamayacaksınız” halinde bir telkinle de göz katalepsisi fenomeni medya getirilir. Tüm öbür hipnotik fenomenler üzere gereksiz yere meydana getirilmemelidir. Zati merak ve cümbüş emelli olarak hiç kullanılmalaıdır. Baze sahne hipnotizörleri (hekim yada psikolog olmayan hipnoz etiği dışında çalışan kişiler) hipnoza aldıkları ve kataleptik bir hale soktukları kişiyi iki sandalye arsına uzatırlar ve dakikalarca o formda bırakırlar. Hatta kimileri bu kişinin üzerine dört kişiyi de çıkarırlar. Sonuçta zavallı gönüllünün belinde önemli fizikî hasarlar oluşur. Hipnoz insanı kataleptik bir hale sokabilir lakin hipnoz insanı bir çelik kesimine dönüştürmez.
VAKİT ALGILAMASINDA DEĞİŞİM (TIME DİSTORTION)
Vakti algılamak büsbütün subjektif bir olgudur. Her insan vakti içinde bulunduğu etraf ve ruh haline nazaran değişik algılayabilir. Çok sorunlu bir dakika bize on dakika üzere gelebilir. Çok keyifli bir on dakika ise bize bir dakika üzere gelebilir. Vakit algısı hipnozda besbelli bir formda bizatihi değişebilir yahut telkinlerle değiştirilebilir. Vakit algısının hipnozla değiştirilebilmesi birtakım durumlarda çok kullanışlı olur. Örneğin ağrılı geçirilen hastalıklarda vaktin çabuk geçmesi hastaların faydasınadır.
DİSOSYASYON
Rastgele bir durumda muhakkak bir aktiviteye odaklanarak birebir durumda öteki aktivitelerden zihinsel olarak uzaklaşabilme yetisi ve yeteneğidir. Örneğin tıpkı anda iki müzik çaldığını düşünelim. Bir müziği neredeyse hiç duymayacak öbür bir müziğe kendinizi verebiliyorsanız Disosyasyon yeteneğiniz çok büyük olasılıkla çok düzgündür.
Disosyasyon hipnotik fenomenler ortasında en değerlilerindendir. Disosyasyon ne kadar besbelli olursa kişinin hipnotik trans tecrübesi de o kadar bariz olur. Gevşeme sağlamadan hipnoz durumu sağlanabilir. Fakat hipnozdan kelam edebilmek için kesinlikle bir disosyatif durum olması gerekir.
Beşerler kendi kendilerine yardım etme konusunda kendilerinin bile haberdar olmadıkları kaynaklara ekseriyetle sahiptirler. Bu kaynaklar çoklukla şahıstan disosiye olmuş vaziyettedir. Bu bakımdan güzelleşme sürecinde Disosyasyon çok kıymetli yer fiyat (Yapko,2003).
Disosyasyon fenomeni “Bir parçanız……………yı deneyimlerken öbür bir parçanız………………yı deneyimleyebilir.” Formunda bir direkt telkinle dososyasyon sağlanabilir. “Hissediş olarak 6 yaşlarına gerçek geriye giderken, zihninizin başka kısımları artık ve burada kalabilir” cümlesi de disosyasyon telkinine bir örnektir.
Milton Erickson’un bu hususta kullandığı meşhur bir teknik vardır. Bu tekniğe hiçbir yer tekniği denilir (Zeig,1980).Bu teknikte zihnin bir tarafı hiçbir yer denilen bir yere yönlendirilirken, zihnin başka tarafı artık ve burada kalmaya yönlendirilir. Bu teknik şu biçimde uygulanır:
O formda otururken bir kesiminizin burada olduğunu hatırlamak çok kolaydır. Lakin zihninizin geriye kalan kısımları bir seyahate çıkabilir ve sahiden nereye gittiğinizi bilemeyebilirsiniz. Tahminen hiçbir yerin tam ortasınızdır. Orada yer ve vakit yoktur. Orada yalnızca benim sesim ve sizin fikirleriniz var olabilir. Buraya hiçbir yer diyebiliriz. Hiçbir yer bulunmak için hoş bir yerdir. Zira diğer hiçbir yer bu hiçbir yer kadar özgür bir yer değildir. Sonuçta her vakit, bir halde bir yerlerde olmak zorundasınızdır. Fakat artık değil. Hiçbir yerde olmak sizce de çok keyifli değil mi?
Danışan farkındalığını “burada” ve “orada” halinde ikiye bölebiliyorsa Disosyasyon gerçekleşmiş demektir.
HALLÜSİNASYONLAR
Halüsinasyonlar olumlu ve negatif olmak üzere ikiye ayrılır.halihazırda olmayan bir şeyi algılamak (5 duyu ile) olumlu halüsinasyon olarak isimlendirilir. Negatif halüsinasyon ise halihazırda olan bir şeyi beş duyu ile algılayamamaktır. Tüm öteki hipnotik fenomenler üzere halüsinasyonlar bir hipnoz seansı esnasında bizatihi ortaya çıkabildiği üzere telkinle ortaya çıkarılabilir yahut çıkartılamayabilir. Bu mevzuda terapistin dikkatli olması gereken nokta şudur: Halüsinasyonu olan bir insanı örneğin uzaylılar tarafından kaçırıldığını tez eden bir insanı ele alalım. Hipnotik trans durumunda bu halüsinasyonlarını zihninde daha net canlandırabildiği için, uzaylılar tarafından kaçırıldığına daha fazla inanmaya başlayabilir. Bu mevzuda terapist çok dikkatli davranmalıdır.
Spanos, Flynn ve Gabora (1989) düzenledikleri bir deneyde hipnoza çok yatkın 45 deneğe gözlerini açtıklarında hala hipnozda kalacakları ve önlerinde bomboş beyaz bir kağıt görecekleri telkin edildi. Deneklerin önüne bomboş beyaz bir kağıt değil de, üzerinde çok büyük yazı ile 8 yazılmış bir kağıt konuldu. 45 denekten 15’i kağıdı boş gördüklerini bildirdi. Denekler hipnoz durumundan çıkarıldıktan sonra diğer bir uzman deneklerin sahiden ne gördüğünü sorguladı. Uzman deneklerden nitekim ne gördüklerini çizmelerini istedi. 15 denekten 14’ü kağıt üzerine 8 yazdı.
Bu deneyden şu sonuçlar çıkarılabilir:
1- Hipnoz durumu büyük olasılıkla aslında negatif halüsinasyonlar ürettirmiyor. Lakin insanlara karşılığı evet olan bir soruya hayır dedirtebiliyor.
2-Hipnozla hiçbir şey hokus pokus yaparak yok edemezsiniz. Yaşanmış her şey beynin bir yerlerinde kesinlikle kalır.
YAŞ GERİLETMESİ (AGE REGRSSION)
Yaş geriletmesi bir insanın hipnotik trans altında hayatının belir bir periyoduna zihinsel olarak geri dönmesidir. Bu geri dönmenin maksadı geçmişe ilişkin birtakım olayları hatırlamak olabilir. Lakin bilimsel araştırmalar göstermektedir ki hipnoz durumunda hatırlanan her şey yanlışsız olmak zorunda değildir. Evet hipnoz durumunda insan hafızasını biraz daha net kullanabilir. Bu doğrudur. Lakin hipnoz durumunda artan hayal gücü sayesinde, beşerler olmamış şeyleri de, güya olmuş üzere hatırlayabilirler. Sonuç olarak hipnoz hatırlama ihtimalini arttırır fakat yanılma hissesini da arttırdığı için hipnozdaki hatırlamanın değer olarak olağan hatırlamadan pek bir farkı kalmaz.
Yaş geriletmesi esnasında beşerler çocukça konuşabilir, çizdikleri fotoğraflar çocukça olabilir. Hatta ve hatta emme refleksi ve babinski refleksi bile gözlemlenir. Tüm bunlara karşın kişinin o yaşa büsbütün geri gittiğini söyleyemeyiz. Çocukluğunu Almanya’da geçirmiş bir beşere hipnozda yaş geriletmesi uyguladığınızda birkaç söz Almanca hatırlasa bile şayet günlük hayatta Almanca konuşamıyor ise yaş geriletmesi esnasında da Almanca konuşamayacaktır. Bu bakımdan yaş geriletmesi fenomeninde aslında bir yaş gerilemesi kelam konusu değildir. Kelam konusu olan beynin geçmişe yanlışsız yaptığı kaliteli ve tesirli bir seyahattir.
Yaş geriletmesi fenomeninin hipnoterapistler tarafından kullanılmasının bir nedeni de travmatik kimi tecrübelere geri dönerek katarsis sağlandıktan sonra travmatik olayın tekrar çerçevelenmesini (reframing) sağlamaktır. Burada yapılan süreç eski anıya yeni ve daha gerçek bir mana yüklemektir. Eski anıya yeni ve daha yanlışsız bir elbise dikmek elbette hislerimizi ve niyetlerimizi etkileyerek psikolojimizi değiştirir.
Yaş geriletmesi konusunda danışana “Şimdi 7 yaşındasın” biçiminde çok fazla direk bir telkinde bulunmaktansa daha kolaylaştırıcı teknikler kullanılabilir. Örneğin imgelem tekniklerinden yararlanarak yaş geriletmesi kolaylaştırılır. Danışandan kendini bir araçta imgelemesi istenilebilir. Bu araç bir tren, uçak, vakit makinası, uzay gemisi yahut bir asansör olabilir. Bu özel aracın danışanı geçmişte bir seyahate çıkaracağı söylenir. Danışan kendini trende imgeledikten sonra yavaş yavaş seyahatin ayrıntıları tasvir edilir. Terapist her istasyon geçildikçe biraz daha geçmişe gerçek gidiyorsunuz halinde telkinlerde bulunabilir. Ve son istasyonda inildiğinde kişi artık geçmişte bir yerlerdedir.
Dikkat ederseniz bu yaklaşım danışana geçmişteki bir güne yada saate götürmüyor. Böylelikle danışan yaş geriletmesini başaramaz ise de bu, terapi süreci açısından hiçbir sorun teşkil etmiyor. Her hipnoza giren kişi yaş olarak yahut vakit olarak başarılı bir biçimde geçmişteki bir vakte ışınlanamayacağı için indirekt yaklaşım bu mevzuda daha gerçek olur. Evet hipnotik fenomenler gerçektir. Lakin unutulmamalıdır ki her hipnotik fenomeni her beşerde gözlemlenmesi beklenmemelidir. Fakat terapi stratejisini tek bir hipnotik fenomene endekslemek yanlışsız bir yaklaşım değildir.
Yaş geriletmesi çok fazla direk yollarla (örneğin artık yaşını 15 yaş küçültüyorum) yapıldığında ve başarısız olunursa danışanın hipnoza da hipnoterapiste de hipnoz konusundaki kendine olan itimadı de azalır. Meğer bireydeki bir evvelki cümlede bahsedilen inancı azalmasa idi, tahminen de o kişi yaş geriletmesinde değil de yaş ilerletmesi tekniğinde çok başarılı olacaktı. Sıra geldi yaş ilerletmesi fenomenine.
YAŞ İLERLETMESİ (AGE PROGRESSION)
Yaş ilerletmesi tekniğinde danışanın ileride bir vakte odaklanmasına terapist yardımcı olmaya çalışır. Yaş geriletmesi ile ilgili kısımda açıklanan tren, uçak, uzay gemisi üzere ulaşım araçları bu sefer vakitte geriye değil de ileriye masraf.
Yaş ilerletmesinde terapist danışanın kendini gelecekte canlandırmasına yardımcı olur. Bu bir manada daha sağlıklı his, niyet ve psikolojinin gelecekteki provasıdır. Danışan yaş ilerletmesi tekniği sayesinde geleceği canlandırdığında v e tekrar şimdiye döndüğünde şimdinin hisleri artık şimdinin hisleri olmaktan biraz olsun çıkmıştır. Zira şimdinin hisleri derin seviyede geleceği tattığı için değişmeye adeta zorlanmıştır.
Yaş geriletmesinde danışan terapideki değişimden sonra kendini gelecekte hayal eder. Bu hayalin içerisinde eski sorunlarla yeni bir strateji ile nasıl gayret ettiğine yer verilir. Yaş ilerletmesi tıpkı vakitte terapinin sonlandıralabilip sonlandırılamayacağını gösterir. Örneğin danışan geleceği hayal edebilmesine ve hissedebilmesine karşın gelecekte gördüğü şeyler “aynı tas tıpkı hamam” ise açıkça muhakkaktır ki terapi şimdi sonlandırılamaz.
Aslında zihinsel olarak yaptığımız her türlü seyahat ruhsal manada iyileştiricidir. Zihinsel olmayan seyahatler (tatil, yıllık müsaade vs.vs) da iyileştiricidir. Zira her seyahat zihinsel setlerimizi kesintiye uğratır. Geçmişe yahut geleceğe âlâ bir terapist eşliğinde zihinsel seyahat güzelleştirici olabilir. Hipnoz durumunda zihin yalnızca geçmişe yada geleceğe seyahat yapmaz. Hipnoz durumunda çok sevdiğimiz bir yere de imgesel bir seyahat yapabiliriz ki bu fenomene de disosyasyon diyoruz.
HİPNOTİK AMNEZİ (HYPNOTİC AMNESIA)
Hipnotik amnezi hipnoz durumunda olan danışanın birtakım mataryalleri unutabilme gücüne denilir. Fakat hipnoz durumunda telkinlerle meydana getirilen bu biçimdeki bir unutma sonsuza kadar unutma değildir. Bu çeşit bilgileri hipnoz hafızadan büsbütün silemez lakin hafızamızın muhakkak bir bölgesinde saklanmasını sağlayabilir. Böylelikle geçmişteki kimi anılar günlük ömürde ayağımızın altında dolaşmamış olurlar. Unutulmamalıdır ki beyin bir bilgisayar üzere bilgileri silemez. Gerçekte bir bilgisayar ve beynin çalışma prensipleri hem .çok benzeridir hem de çok farklıdır.
Yeri gelmişken ayrıldığım sevgilim takıntı haline geldi bir türlü ne yapsamda onu düşünmeden edemiyorum.Hipnozla onu unutmama yardım edin halinde bir çok taleple karşılaşırız. Danışan ister ki sevgilisinin ismini bile hatırlamasın. Meğer gerçekte bunu hipnozun yada hipnoterapistin başarması hiç te kolay bir şey değildir. Zira unutulması istenilen şey yalnızca bir şey değildir. Bir sevgili hele uzun süren bir bağ ise beyninizde duygusal düşünsel bir çok iz bırakır. O sevgili ile tahminen binlerce anınız var. Binlerce anıyı, duyguyu vs. terapist tek tek bulup telkinlerle nasıl yok edebilir ki? Hipnoz natürel ki bu halde çalışmaz. Pekala bu durumda olan insanlara hipnozun hiç mi yararı olmaz. Bu durumda olan insanlara hipnozun yararı şu biçimde olabilir: Konutumuzda okuduğumuz makus bir kitabı yok etmeye yada yakmaya pek kalkmayız. O makus kitabı gözden uzak bir yerlere kaldırırız. Beynimizde bizim ruh evimizdir ve kimi berbat anıları gözden uzak bir yerlere kaldırma gücü zati vardır. İşte hipnotik trans durumunda bu güç biraz daha artar.
Amnezi derin hipnozun karakteristiklerindendir. Lakin hipnozun olmaz ise olmazı mutlaka değildir. Hipnoz durumunda olan bir insan kendisine telkin edilmese de birtakım şeyleri unutabilir. Hipnoz durumunda olup biten birtakım şeylerin unutulmuş olması o kişinin hipnoza girdiğini göstermez. Her şeyin hatırlanması da kişinin hipnoza girmediğini göstermez. Sonuç olarak hipnoz öteki bir şeydir hipnozda olup bitenleri unutmak ve hatırlamak öbür bir şeydir. Amnezi ve hipnoz yapışık ikizler değildir.
Amnezi danışana telkin edilirken daha indirekt bir yaklaşımla “Bu tecrübesi zihninizin uzak bir köşesine kaldırmayı seçebilirsiniz zira hayatınızda artık zati yeri yok” demeyi tercih ediyoruz.
Aşağıda ise konfüzyonel bir yaklaşımla amnezi telkinine örnektir (Yapko, 2003)
Artık hangi şeyleri hatırlayacağınızı nasıl bileceksiniz? Ve hangi şeyleri bilinçdışı zihninizin bilmeye gereksinimi var nasıl bileceksiniz? Seanstan sonra unutmayı hatırlayabilirsiniz yahut hatırlamayı unutabilirsiniz.Unutmayı hatırladığınızda, hatırlamayı unuttunuz demektir. Unutma hafızanız unutulmuş olanı unutur. Ve sonra bu unutma ile ilgili şu anda yaşadığınız tüm baş karışıklığını unutabilirsiniz ve bu sayede daha derin bir gevşemeye ulaşabilirsiniz.
HİPNOZDA ÇOK HATIRLAMA ve HATIRLAMANIN DOĞRULUĞU
Hipnoz durumu hatırlanan mataryalin ölçüsünde bir artış sağlasa da, bunların güvenirliliğinden emin olmak mümkün değildir. Hipnozda hatırlanan yada söylenen her şey doğrudur varsayımı mutlaka yanlış bir varsayım olur. Yapılan bir çok araştırmada hipnoz durumunda olan bir insanın bir şeyi hatırlayamadığında, hatırlayamadığı bilginin yerine gerçekte olmamış öteki bilgikleri koyarak boşlukları doldurduğu görülmüştür.
Zaragoza & Mitchell (1996) deneklere bir soygun görüntüsü gösterdi ve sonra da yönlendirici telkinler içeren sorular sordular. Kimi deneklere bu soruları tekrar tekrar sordular. Sonrada telkinlerin kaynağına ulaşmak için anılarını test ettiler. Zaragoza & Mitchell (1996) tek bir kez telkinli soru ile karşılaşan sujelere kıyasla , ısrarla görüntünün kimi kısımları üzerine telkin edilen sujelerin, ilgili olayları kendilerine daha çok güvenerek anımsadığını ve telkin edilen olaylara şahit olduklarını bile tez edecek duruma geldiklerini belirttiler.
Tabiatları ne olursa olsun, anıların ve bunlara yüklenen manaların terapi müddetince değiştiği ortadadır. Örneğin, Foa, Molnarve Cashman (1995) terapi sırasında bayan tecavüz mağdurlarının naklettikleri anıları inceledi. Terapi boyunca, anlatımın müddeti giderek uzamış, hareket ve diyalog yüzdesi düşerken, his ve fikir yüzdesi artmıştır. Tecavüz anısını yapılandırmaya çalışan fikir sayısında da bir artış gözlemlenmiştir. Yani travmayı hayali olarak tekrar yaşarken, anlatımları değişiyor ve kurbanlar bir tutarlılık sağlamak için hafızalarını tekrar yapılandırmaya çalışıyorlar.
ANALGEZİ VE ANESTEZİ
Hipnotik analjezi ağrı hissini yok ederek başka hislerin oluşturulmasına denilir. Anestezi ise söz olarak duyu yitimi, uyuşturma, hissizlik, duyumsuzlaşma, uyuşma manasında kullanılır.
Hipnozun hangi düzeneklerle ağrıyı yok ettiği bu bahiste bir çok bilimsel araştırma yapılmasına karşın şimdi bilinmemektedir. Hipnozun ağrıyı placebo düzeneği yada endorfin sistemi ile yok etmediği bilinmektedir. Şayet bir anestezi uzmanı tabip iseniz yahut anestezi ile sık sık işiniz oluyorsa bu hususta klasikleşmiş bir eser olan Hipnoz ve Ağrı İdaresi -Hypnosis in Relief of Pain (Hillgard & Hillgard,1994) kitabını öneririz. Hillgard yaptığı araştırmalarda insanların hipnotik analgezi ile başarılı biçimde ağrıyı yok ederken bile ağrının farkında olduklarını göstermiştir. Değişik bir halde insanların ağrının farkında olmaları ağrı hissettikleri manasına gelmemektedir. Buda gösteriyorki her hipnoz zati şuurlu bir hipnozdur. Hipnozun her evresinde insanın bilinçliliği korunmaktadır. Hipnoz durumunda olan beşerler uyumamakta kendilerinden geçmemekte ve bayılmamaktadırlar lakin her nasılsa isterlerse bir formda ağrıyı yok edebilmektedirler.
Kimi beşerler için hipnotik analjezi çok büyük kıymet taşımaktadır zira onlar hiçbir biçimde hiçbir anestezik unsur alamamaktadırlar. Hipnozla ağrı her beşerde değişik derecelerde yok edilebilmektedir.
Tabip ve anestezi uzmanı olmayan terapistler hipnozla ağrı yok etme konusunda temkinli davranırlar zira her şeyden evvel ağrı bedende bir şeylerin yanlış gittiğinin işaretidir. Hipnozla ağrı yok edilmeden evvel hasta gerekli tüm medikal muayenelerden ve testlerden geçmiş olmalıdır.
KATALEPSİ
Katalepsi istemli kas hareketlerinin inhibisyonudur. Hastaya “Kolunuz o kadar sertleşecek ki kolunuzu bükemeyeceksiniz” biçiminde bir telkinle kol katalepsisi meydana getirilip gözlemlenebilir. Emsal halde “göz kapaklarınız o kadar katılaşacak ki gözlerinizi açamayacaksınız” halinde bir telkinle de göz katalepsisi fenomeni medya getirilir. Tüm öbür hipnotik fenomenler üzere gereksiz yere meydana getirilmemelidir. Zati merak ve cümbüş emelli olarak hiç kullanılmalaıdır. Baze sahne hipnotizörleri (hekim yada psikolog olmayan hipnoz etiği dışında çalışan kişiler) hipnoza aldıkları ve kataleptik bir hale soktukları kişiyi iki sandalye arsına uzatırlar ve dakikalarca o formda bırakırlar. Hatta kimileri bu kişinin üzerine dört kişiyi de çıkarırlar. Sonuçta zavallı gönüllünün belinde önemli fizikî hasarlar oluşur. Hipnoz insanı kataleptik bir hale sokabilir lakin hipnoz insanı bir çelik kesimine dönüştürmez.
VAKİT ALGILAMASINDA DEĞİŞİM (TIME DİSTORTION)
Vakti algılamak büsbütün subjektif bir olgudur. Her insan vakti içinde bulunduğu etraf ve ruh haline nazaran değişik algılayabilir. Çok sorunlu bir dakika bize on dakika üzere gelebilir. Çok keyifli bir on dakika ise bize bir dakika üzere gelebilir. Vakit algısı hipnozda besbelli bir formda bizatihi değişebilir yahut telkinlerle değiştirilebilir. Vakit algısının hipnozla değiştirilebilmesi birtakım durumlarda çok kullanışlı olur. Örneğin ağrılı geçirilen hastalıklarda vaktin çabuk geçmesi hastaların faydasınadır.