Hz.Muhammede Gelen İlk Ayetler - Hz.Muhammede İnen İlk Ayet
Ulumul Kur'an kitaplarında " ilk ve son inen ayetler " başlığı altında incelenen [84] bu konunun, konumuzla direk bağlantılı olan ilk inen ayetler hakkındaki ihtilafları ve çözümünü incelemeye çalışacağız. Bu konudaki ihtilafları ve tercihimizi belirtmeden önce, ilk inen ve son inen ayetlerin bilinmesindeki "faydalara" değinmek istiyoruz.
a- Nasih ve Mensüh'u ortaya çıkarmada, ilk inen ve son inen ayetleri bilmek önemli bir gereklilik arz etmektedir. Buna göre: bir konu etrafında bir kaç ayet geçmekte ve konuyla bağlantılı hüküm, o ayetlerden birinden çıkmakta ise, son inen ayet "Nasih" olarak kabul edilir ve hüküm o ayete göre icra edilir.
b- İlk ve son inen ayetlerdeki kademe açıklığa kavuşturulduğunda, İslam hukukunun gelişmesi, takip ettiği metodu ve bu hukuku kabul ettirmedeki güzelliği anlaşılmış olur.
İlk inen ayet hakkındaki ihtilafları ve tercih edilen görüş şöyledir.
l- Besmele ilk inendir: Vahidî'nin, İkrime ve Hasan'a isnadla rivayetine göre:
"Bismillahirrahmamrrahîm, Kuran’dan ilk inendir, ilk inen sure ise İkra' Bismirabbike dir.[85] İbni Cerîr ve diğerleri, Dahhak, İbni Abbas yoluyla rivayet ettiğine göre: "Cibril'in Resul (s.a.v.)' e ilk indirdiği söz; " Ey Muhammedi Hazır ol (bekle). Sonra Bismillahirrahmamrrahîm de." [86]
Besmelenin ilk inen ayet olduğu iddiasına şöyle bir yorum getirmek mümkündür: Besmele, Berae süresi hariç her sürenin basında bulunduğu gibi Alak süresinin de basında bulunmaktadır. Oysa " Vahyin başlangıcı " hadisinden de anlaşıldığı gibi Cibril ilk ayetleri okurken Besmele okumamıştır. Kur'an dizilişinde, bir ayetin diziliş sırasına göre önde yazılması, onun önce indiğini göstermez. Zira ayetleri yerleştirme konuşanda tasarruf. Resul (s.a.v.)'e aittir. Buna göre Besmele'nin sonradan Alak süresinin basma konulmuş olması da muhtemeldir. Vahidî 'nin yukarıda zikredilen hadisi ise, hadis kritiği açısından eleştirilmiş, hadisin "Mürsel” olduğu söylenmiştir.[87]
Besmele'nin Alak süresinin evvelinde indiğini varsaysak bile, bu bütün süreler için geçerlidir. Dikkate alınması gereken ise Besmelenin peşinden gelen ayettir .
2-Müddesir suresinin başlangıcı ilk inendir. Bu görüş savunanların dayanağı, Buharî ve Müslim'in Ebi Seleme b. Abdirrahman b. Afv'dan gelen rivayettir. Rivayette geçtiğine göre; "Ebü Seleme b. Abdirrahman, Cabir b. Abdillah'tan, Kuran’dan ilk ineni sormuştur. O da cevaben; " Ya Eyyühel Müddessir" demiştir. Ebü Seleme, ilk inenin Alak süresinin başlangıcı olduğunu ileri sürünce, Cabir; "Bize Resülulalah (s.a.v.)'in anlattığını size anlatacağım der. Resülullah'ın Hira civarında aniden gökte Cibril'i gördüğünü ve kendisini bir korku sardığını, Hatice'nin yanma inerek ona; Kendisini örtmesini istediğini ve kendisin! bir korku sardığını söyler. Bunun akabinde, " Ya Eyyühel Müddessir"in indiğini belirtir." Rivayette geçen Cabir b. Abdullah'ın burada yanlış anlaması vardır. Zira rivayette geçen “Birden o” ifadesinden de anlaşılacağı gibi Cibril, daha önceden Resul tarafından görülmüştür. Rivayete konu olan görme ise ikinci defa gerçekleşen bir görmedir. Buna göre Müddessir süresinin ilk ayetleri, ilk vahyin akabinde oluşan "Fetret" devrinden sonra inen ilk ayetlerdir. Olayı anlatan Cabir'in muhtemelen Hira'daki ilk karşılaşmadan haberi olmadığı için ilk inenin Müddessir olduğunu iddia etmiştir.
3-Fatiha ilk inendir. Bu iddia sahiplerinin delilleri şöyledir;
a- Beyhaki'nin Delail'de, Meysere, Amr b. Şurahbil kanalıyla rivayet ettiğine göre, Resul (s.a.v.) Hatice'ye demiştir ki; " Ben tek kaldığımda bir nida duyuyorum. Vallahi bunun zarar veren bir şey olmasından korkuyorum." Hatice'de, Maazallah, Allah sana böyle bir şey yapmaz. Sen emaneti yerine getirir, akrabaları ziyaret eder, doğru konuşursun diye cevap verir. Bu arada Ebü Bekir Hatice'nin yanma gelince, Hatice, Resül'ün anlattıklarını Ebübekir'e anlatır ve Muhammed'i yanma alıp Varaka'ya gitmesin! söyler. Varaka'ya giderler. Resul, olayı ona şöyle anlatır; "Tek kaldığım zaman arkamdan " Ey Muhammed Ey Muhammed " diye bir ses duyuyor ve kaçıyorum. Varaka ise Resul'e kaçmamasını, melek geldiği zaman bekleyerek söylediklerini dinlemesini ve gelip kendisine anlatmasını tavsiye eder. Bu konuşmadan sonra. Resul yalnız kaldığında, melek ona. Ey Muhammedi de ki; " Bismillahir-Rahmanirrahîm..Elbamdu Lillabi Rabbi'l Alemin...." sonuna kadar okur. [88]
b- Keşşaf'a göre, müfessirlerin bir çoğu ilk inen sürenin Fatiha olduğunu iddia etmişlerdir.[89]
c- Muhammed Abduh'a göre de ilk inen Fatiha'dır. Zira îlahî Sünnet gereği bu kainatta sunulanlar, önce Mücmel (özet) sonra Mufassal (tafsilatlı) sunulmuştur. Fatiha da Kuran’da geçen tüm hükümlerin Mücmel'i gibidir. Buna göre ilk inen. Fatiha süresidir.[90]
Bu konuda ileri sürülen iddiaların fazla tutarlılığı yoktur. Birinci şıkta ileri sürülen Besmele hadisi eleştiri almıştır. Hadisin sened zincirinde sahabi eksik olduğundan hadis Mürseldîr. Oysa "Vahyin başlangıç " hadisi Merfu'dur. Cerh Ta'dil açısından Beyhaki'nin rivayeti delil olarak kullanılamayacağı belirtilmiştir.[91]
Keşşafın " müfessirlerin bir çoğu...." sözü ise tamamen kendi yorumudur, İbni Hacer bu görüşü şiddetle eleştirmiş, müfessirlerin çok azının bu görüşte olduğunu söylemiştir.[92]
Muhammed Abduh'un görüşü doğru gibi gözükse de olayı anlatan Sahih bir hadis varken bunun üzerinde akıl yürütmek uygun değildir. Kaldı ki, Alak süresinin ilk ayetleri zikredilen ilahi Sünnet'e zıt değildir. Alak süresinin ilk ayetleri, Kuran’ın ana fikirlerinden olan okuma, yaratılış, Rububiyet gibi konulara mücmelen değinmiştir. [93] Ayrıca Fatiha süresinde geçen îbadet ederiz, yardım dileriz, bizi doğru yola ilet gibi) çoğul zamirleri, bu sürenin Müslümanların topluluk aşamasına geldiği zamanlarda indiğini göstermektedir. Bu aşama ise Risalet ten bir müddet sonra gerçekleşebilmiştir.
4- En'** Süresi 151. ayeti "De ki gelin, Rabbinizin size (neleri) haram kıldığını okuyayım" ilk inendir. Bu görüşü Kurtubi, Hz. Ali'nin rivayeti olarak zikretmiş, [94] ancak herhangi bir delil zikretmediğinden bu görüş zayıf bir iddia olarak kalmıştır.
5- Suyüti el-İtkan'da ilk inenle alakalı Şeyheyn'den Hz-Aişe kanalıyla rivayet ettiğine göre: " Mufassaldan ilk inen; Kendisinde Cennet ve Cehennemin zikredildiği süredir, insanlar İslam'a ısındığında helal ve haram inmeye başladı." [95]
İlk inen, Alak süresi olarak kabul edildiğinde bu rivayetle bir uyuşmazlık ortaya çıkmaktadır. Alak süresinde Cennet ve Cehennem bahsi geçmemektedir. Suyütî, buna cevap olarak rivayette mukadder bir cümle olduğunu söyler. Buna göre, hadiste geçen "Evvelü Ma Nüzile" ibaresi "Min Evveli Ma Nüzile" manasındadır. Buna göre mana: "ilk inenlerden birisi" şeklindedir. Kastedilen süre ise Alak Süresi değil, fetret döneminden sonra ilk inen Müddessir süresidir.[96]
6- Alak Süresinin ilk ayetleri: İlk inen ayet konusundaki zikredilen görüşler arasında en kuvvetli olanı bu görüştür. Buharî ve Müslim'de zikredilen hadislerden anlaşıldığı üzere Kuran’dan ilk inen, "Alak süresinin ilk ayetleridir." Müddessir süresinin ilk ayetleri ise daha sonra inmiştir.Ayrıca Alak süresinin ilk ayetleri, muhteva bakımından da vahyin başlamasıyla uyumluluk sağlamaktadır. Metafizik alemle bağlantı sırasında gelen ilk emir "Oku" dur. Bu yeni bir başlangıçtır. Okuma yazma bilmeyen bir Resul'ün, Ekrem olan Rabb'inin adıyla okumaya başlamasıdır. Artık onun önünde seneler boyunca okuyacağı, tebliğ edeceği bir süreç vardır. Bu ayetlerde, Allah'ın yüce kudreti, yaratması gözler önüne serilmekte, Ekrem olan Rabbin, kuluyla ilk bağlantısı kurulmaktadır.
Ulumul Kur'an kitaplarında " ilk ve son inen ayetler " başlığı altında incelenen [84] bu konunun, konumuzla direk bağlantılı olan ilk inen ayetler hakkındaki ihtilafları ve çözümünü incelemeye çalışacağız. Bu konudaki ihtilafları ve tercihimizi belirtmeden önce, ilk inen ve son inen ayetlerin bilinmesindeki "faydalara" değinmek istiyoruz.
a- Nasih ve Mensüh'u ortaya çıkarmada, ilk inen ve son inen ayetleri bilmek önemli bir gereklilik arz etmektedir. Buna göre: bir konu etrafında bir kaç ayet geçmekte ve konuyla bağlantılı hüküm, o ayetlerden birinden çıkmakta ise, son inen ayet "Nasih" olarak kabul edilir ve hüküm o ayete göre icra edilir.
b- İlk ve son inen ayetlerdeki kademe açıklığa kavuşturulduğunda, İslam hukukunun gelişmesi, takip ettiği metodu ve bu hukuku kabul ettirmedeki güzelliği anlaşılmış olur.
İlk inen ayet hakkındaki ihtilafları ve tercih edilen görüş şöyledir.
l- Besmele ilk inendir: Vahidî'nin, İkrime ve Hasan'a isnadla rivayetine göre:
"Bismillahirrahmamrrahîm, Kuran’dan ilk inendir, ilk inen sure ise İkra' Bismirabbike dir.[85] İbni Cerîr ve diğerleri, Dahhak, İbni Abbas yoluyla rivayet ettiğine göre: "Cibril'in Resul (s.a.v.)' e ilk indirdiği söz; " Ey Muhammedi Hazır ol (bekle). Sonra Bismillahirrahmamrrahîm de." [86]
Besmelenin ilk inen ayet olduğu iddiasına şöyle bir yorum getirmek mümkündür: Besmele, Berae süresi hariç her sürenin basında bulunduğu gibi Alak süresinin de basında bulunmaktadır. Oysa " Vahyin başlangıcı " hadisinden de anlaşıldığı gibi Cibril ilk ayetleri okurken Besmele okumamıştır. Kur'an dizilişinde, bir ayetin diziliş sırasına göre önde yazılması, onun önce indiğini göstermez. Zira ayetleri yerleştirme konuşanda tasarruf. Resul (s.a.v.)'e aittir. Buna göre Besmele'nin sonradan Alak süresinin basma konulmuş olması da muhtemeldir. Vahidî 'nin yukarıda zikredilen hadisi ise, hadis kritiği açısından eleştirilmiş, hadisin "Mürsel” olduğu söylenmiştir.[87]
Besmele'nin Alak süresinin evvelinde indiğini varsaysak bile, bu bütün süreler için geçerlidir. Dikkate alınması gereken ise Besmelenin peşinden gelen ayettir .
2-Müddesir suresinin başlangıcı ilk inendir. Bu görüş savunanların dayanağı, Buharî ve Müslim'in Ebi Seleme b. Abdirrahman b. Afv'dan gelen rivayettir. Rivayette geçtiğine göre; "Ebü Seleme b. Abdirrahman, Cabir b. Abdillah'tan, Kuran’dan ilk ineni sormuştur. O da cevaben; " Ya Eyyühel Müddessir" demiştir. Ebü Seleme, ilk inenin Alak süresinin başlangıcı olduğunu ileri sürünce, Cabir; "Bize Resülulalah (s.a.v.)'in anlattığını size anlatacağım der. Resülullah'ın Hira civarında aniden gökte Cibril'i gördüğünü ve kendisini bir korku sardığını, Hatice'nin yanma inerek ona; Kendisini örtmesini istediğini ve kendisin! bir korku sardığını söyler. Bunun akabinde, " Ya Eyyühel Müddessir"in indiğini belirtir." Rivayette geçen Cabir b. Abdullah'ın burada yanlış anlaması vardır. Zira rivayette geçen “Birden o” ifadesinden de anlaşılacağı gibi Cibril, daha önceden Resul tarafından görülmüştür. Rivayete konu olan görme ise ikinci defa gerçekleşen bir görmedir. Buna göre Müddessir süresinin ilk ayetleri, ilk vahyin akabinde oluşan "Fetret" devrinden sonra inen ilk ayetlerdir. Olayı anlatan Cabir'in muhtemelen Hira'daki ilk karşılaşmadan haberi olmadığı için ilk inenin Müddessir olduğunu iddia etmiştir.
3-Fatiha ilk inendir. Bu iddia sahiplerinin delilleri şöyledir;
a- Beyhaki'nin Delail'de, Meysere, Amr b. Şurahbil kanalıyla rivayet ettiğine göre, Resul (s.a.v.) Hatice'ye demiştir ki; " Ben tek kaldığımda bir nida duyuyorum. Vallahi bunun zarar veren bir şey olmasından korkuyorum." Hatice'de, Maazallah, Allah sana böyle bir şey yapmaz. Sen emaneti yerine getirir, akrabaları ziyaret eder, doğru konuşursun diye cevap verir. Bu arada Ebü Bekir Hatice'nin yanma gelince, Hatice, Resül'ün anlattıklarını Ebübekir'e anlatır ve Muhammed'i yanma alıp Varaka'ya gitmesin! söyler. Varaka'ya giderler. Resul, olayı ona şöyle anlatır; "Tek kaldığım zaman arkamdan " Ey Muhammed Ey Muhammed " diye bir ses duyuyor ve kaçıyorum. Varaka ise Resul'e kaçmamasını, melek geldiği zaman bekleyerek söylediklerini dinlemesini ve gelip kendisine anlatmasını tavsiye eder. Bu konuşmadan sonra. Resul yalnız kaldığında, melek ona. Ey Muhammedi de ki; " Bismillahir-Rahmanirrahîm..Elbamdu Lillabi Rabbi'l Alemin...." sonuna kadar okur. [88]
b- Keşşaf'a göre, müfessirlerin bir çoğu ilk inen sürenin Fatiha olduğunu iddia etmişlerdir.[89]
c- Muhammed Abduh'a göre de ilk inen Fatiha'dır. Zira îlahî Sünnet gereği bu kainatta sunulanlar, önce Mücmel (özet) sonra Mufassal (tafsilatlı) sunulmuştur. Fatiha da Kuran’da geçen tüm hükümlerin Mücmel'i gibidir. Buna göre ilk inen. Fatiha süresidir.[90]
Bu konuda ileri sürülen iddiaların fazla tutarlılığı yoktur. Birinci şıkta ileri sürülen Besmele hadisi eleştiri almıştır. Hadisin sened zincirinde sahabi eksik olduğundan hadis Mürseldîr. Oysa "Vahyin başlangıç " hadisi Merfu'dur. Cerh Ta'dil açısından Beyhaki'nin rivayeti delil olarak kullanılamayacağı belirtilmiştir.[91]
Keşşafın " müfessirlerin bir çoğu...." sözü ise tamamen kendi yorumudur, İbni Hacer bu görüşü şiddetle eleştirmiş, müfessirlerin çok azının bu görüşte olduğunu söylemiştir.[92]
Muhammed Abduh'un görüşü doğru gibi gözükse de olayı anlatan Sahih bir hadis varken bunun üzerinde akıl yürütmek uygun değildir. Kaldı ki, Alak süresinin ilk ayetleri zikredilen ilahi Sünnet'e zıt değildir. Alak süresinin ilk ayetleri, Kuran’ın ana fikirlerinden olan okuma, yaratılış, Rububiyet gibi konulara mücmelen değinmiştir. [93] Ayrıca Fatiha süresinde geçen îbadet ederiz, yardım dileriz, bizi doğru yola ilet gibi) çoğul zamirleri, bu sürenin Müslümanların topluluk aşamasına geldiği zamanlarda indiğini göstermektedir. Bu aşama ise Risalet ten bir müddet sonra gerçekleşebilmiştir.
4- En'** Süresi 151. ayeti "De ki gelin, Rabbinizin size (neleri) haram kıldığını okuyayım" ilk inendir. Bu görüşü Kurtubi, Hz. Ali'nin rivayeti olarak zikretmiş, [94] ancak herhangi bir delil zikretmediğinden bu görüş zayıf bir iddia olarak kalmıştır.
5- Suyüti el-İtkan'da ilk inenle alakalı Şeyheyn'den Hz-Aişe kanalıyla rivayet ettiğine göre: " Mufassaldan ilk inen; Kendisinde Cennet ve Cehennemin zikredildiği süredir, insanlar İslam'a ısındığında helal ve haram inmeye başladı." [95]
İlk inen, Alak süresi olarak kabul edildiğinde bu rivayetle bir uyuşmazlık ortaya çıkmaktadır. Alak süresinde Cennet ve Cehennem bahsi geçmemektedir. Suyütî, buna cevap olarak rivayette mukadder bir cümle olduğunu söyler. Buna göre, hadiste geçen "Evvelü Ma Nüzile" ibaresi "Min Evveli Ma Nüzile" manasındadır. Buna göre mana: "ilk inenlerden birisi" şeklindedir. Kastedilen süre ise Alak Süresi değil, fetret döneminden sonra ilk inen Müddessir süresidir.[96]
6- Alak Süresinin ilk ayetleri: İlk inen ayet konusundaki zikredilen görüşler arasında en kuvvetli olanı bu görüştür. Buharî ve Müslim'de zikredilen hadislerden anlaşıldığı üzere Kuran’dan ilk inen, "Alak süresinin ilk ayetleridir." Müddessir süresinin ilk ayetleri ise daha sonra inmiştir.Ayrıca Alak süresinin ilk ayetleri, muhteva bakımından da vahyin başlamasıyla uyumluluk sağlamaktadır. Metafizik alemle bağlantı sırasında gelen ilk emir "Oku" dur. Bu yeni bir başlangıçtır. Okuma yazma bilmeyen bir Resul'ün, Ekrem olan Rabb'inin adıyla okumaya başlamasıdır. Artık onun önünde seneler boyunca okuyacağı, tebliğ edeceği bir süreç vardır. Bu ayetlerde, Allah'ın yüce kudreti, yaratması gözler önüne serilmekte, Ekrem olan Rabbin, kuluyla ilk bağlantısı kurulmaktadır.