Hz OMER B HATTAB (ra)
Ikinci Rasid Halife Islami yeryuzune yerlestirip, hakim kilmak icin Resulullah (sas)'in verdigi tevhidi mucadelede ona en yakin olan sahabilerden biri Hz Omer (ra), Fil Olayindan on uc sene sonra Mekke'de dogmustur Kendisinden nakledilen bir rivayete gore o, Buyuk Ficar savasindan dort yil sonra dunyaya gelmistir (IbnulEsir, Usdulgabe, Kahire 1970, IV,146) Babasi, Hattab b Nufeyl olup, nesebi Ka'b'da Resulullah (sas) ile birlesmektedir Kureys'in Adiy boyuna mensup olup, annesi, Ebu Cehil'in kardesi veya amcasinin kizi olan Hanteme'dir (bk age, 145)
Kaynaklar Hz Omer (ra)'in musluman olmadan onceki hayati hakkinda fazlaca bir sey soylemezler Ancak kucuklugunde, babasina ait surulere cobanlik ettigi, sonra da ticarete basladigi bilinmektedir O, Suriye taraflarina giden ticaret kervanlarina istirak etmekteydi (H ibrahim Hasan, TarihulIslam, Misir 1979, I, 210) Cahiliyye doneminde Mekke esrafi arasinda yer almakta olup, Mekke sehir devletinin sifare (elcilik) gorevi onun elindeydi Bir savas cikmasi durumunda karsi tarafa elci olarak Omer gonderilir ve donusunde onun verdigi bilgi ve goruslere gore hareket edilirdi Ayrica kabileler arasinda cikan anlasmazliklarin cozumunde etkin rol alir ve verdigi kararlar baglayicilik vasfi tasirdi (SuyUti, TarihulHulefa, Beyrut 1986, 123; Usdulgabe, IV, 146)
Hz Omer, sert bir mizaca sahip olup, Islama karsi asiri tepki gosterenlerin arasinda yer almaktaydi Sonunda o, dedelerinin dinini inkar eden ve tapindiklari putlara hakaret ederek insanlari onlardan yuz cevirmege cagiran Muhammed (sas)'i oldurmeye karar vermisti Kilicini kusanarak, Peygamberi oldurmek icin harekete gecmis, ancak olayin gelisim sekli onun muslumanlarin arasina katilmasi sonucunu dogurmustu Tarihcilerin ittifakla naklettikleri rivayete gore, Omer (ra)'in musluman olusu soyle gerceklesmisti: Omer, Resulullah (sas)'i oldurmek icin onun bulundugu yere dogru giderken, yolda Nuaym b Abdullah ile karsilasti Nuaym ona, boyle ofkeli nereye gittigini sordugunda o, Muhammed (sas)'i oldurmeye gittigini soylemisti Nuaym, Omer'in ne yapmak istedigini ogrenince ona, kizkardesi ve enistesinin yeni dine girmis oldugunu soyledi ve once kendi ailesi ile ugrasmasi gerektigini bildirdi Bunu ogrenen Omer (ra), ofkeyle enistesinin evine yoneldi Kapiya geldiginde icerde Kur'an okunmaktaydi Kapiyi calinca, icerdekiler okumayi kesip, Kur'an sayfalarini sakladilar iceri giren Omer (ra), enistesini dovmeye baslamis, araya giren kizkardesinin aldigi darbeden dolayi burnu kanamisti Kizkardesinin ona, ne yaparsa yapsin dinlerinden donmeyeceklerini soyleyerek kararliligini bildirmesi uzerine, ona karsi merhamet duygulari kabarmaya baslamis ve okuduklari seyleri gormek istedigini soylemisti Kendisine verilen sahifelerden Kur'an ayetlerini okuyan Omer (ra), hemen orada iman etti ve Resulullah (sas)'in nerede oldugunu sordu O siralarda muslumanlar, Safa tepesinin yaninda bulunan Erkam (ra)'in evinde gizlice toplanip ibadet ediyorlardi Resulullah (sas)'in Daru'lErkam'da oldugunu ogrenen Omer (ra), dogruca oraya gitti Kapiyi caldiginda gelenin Omer oldugunu ogrenen sahabiler endiselenmeye basladilar Zira Omer silahlarini kusanmis oldugu halde kapinin onunde duruyordu Hz Hamza: Bu Omer'dir iyi bir niyetle geldiyse mesele yok Eger kotu bir dusuncesi varsa, onu oldurmek bizim icin kolaydirdiyerek kapiyi actirdi Resulullah (sas), Omer (ra)'in iki yakasini tutarak; Musluman ol ya Ibn Hattab! Allahim ona hidayet ver!dediginde, Omer (ra), hemen Kelimei sehadet getirerek iman ettigini acikladi (Ibn Sa'd, Tabakatu'l Kubra, II, 268269; Usdulgabe, IV, 148149; SuyUti, Tarihu'lHulefa, Beyrut 1986, 124 vd) Rivayetlere gore Omer (ra)'in musluman olusu, Resulullah (sas)'in yapmis oldugu; Allahim! Islami Omer b elHattab veya Amr b Hisam (EbU Cehil) ile yuceltseklinde bir duanin sonucu olarak gerceklesmisti (IbnulHacer elAskalani, elisabe fi Temyizi'sSahabe, Bagdat ty, II, 518; Ibn Sa'd, ayni yer; SuyUti, age, 125)
Omer (ra), risaletin altinci yilinda musluman olmustur O, iman edenlerin arasina katildigi zaman muslumanlarin sayisi yetmis seksen kisi kadardi (Ibn Sa'd, ayni yer)
Mekkeli musriklerin, gosterdigi zorbaca tepkiden dolayi muslumanlar, Beytullah'a gidip namaz kilamiyor ve ancak gizlice bir araya gelebiliyorlardi Omer (ra) musluman olunca dogruca Beytullah'in yanina gitti ve musluman oldugunu haykirdi Orada bulunanlar siddetli tepki gosterdi Ancak o, musriklere karsi savasini surdurerek onlarin, muslumanlara gosterdigi muhalefeti kirdi ve bir avuc muslumanla birlikte herkesin gozu onunde Beytullah'ta namaza durdu Onun bu sekilde saflarina katilmasi muslumanlara buyuk bir moral destegi saglamisti Abdullah Ibn Mes'ud'un; Omer'in musluman olusu bir fetihti(Usdulgabe, IV,151; Ibn Sa'd, age, III, 270) sozu bunu acikca ortaya koymaktadir Taberi'nin Ibn Abbas'tan tahric ettigi bir hadise gore, muslumanligini ilk ilan eden kimse Hz Omer (ra) olmustur (SuyUti, age,129) Omer (ra) benligini kusatan imanin verdigi heyecanla, kufre karsi acik ve net bir sekilde, hic bir tehdide aldiris etmeden mucadele ediyordu Musrikler, secaat ve kararliligini eskiden beri bildikleri icin ona satasmaya cesaret edemiyorlardi
Musluman olduktan sonra surekli Resulullah (sas)'in yaninda bulunmus, onu korumak icin elinden gelen gayreti gostermistir O, iman ettikten sonra musriklere karsi cok sert davranmis ve dinini her ortamda, kimseden cekinmeden herkese meydan okuyarak savunmustur Islam tebliginin yeni bir veche kazanmasi icin Medine'ye hicret emrolundugu zaman muslumanlar Mekke'den gizlice Medine'ye goc etmeye basladiklarinda, Hz Omer, gizlenme ihtiyaci duymamisti Omer (ra), beraberinde yirmi arkadasi oldugu halde Medine'ye dogru yola cikmisti Hz Ali (ra) onun hicretini su sekilde anlatmaktadir: Omer'den baska gizlenmeden hicret eden hic bir kimseyi bilmiyorum O, hicrete hazirlandiginda kilicini kusandi, yayini omuzuna takti, eline oklarini aldi ve Ka'be'ye gitti Kureys'in ileri gelenleri Ka'be'nin avlusunda oturmakta idiler O, Ka'be'yi yedi defa tavaf ettikten sonra, Makami ibrahim'de iki rek'at namaz kildi Halka halka oturan musrikleri tek tek dolasti ve onlara; Yuzler pIslesti Kim anasini evladsiz, cocuklarini yetim, karisini dul birakmak istiyorsa su vadide beni takip etsindedi Onlardan hic biri onu engellemeye cesaret edemedi (SuyUti, age, 130) Bunun icindir ki Ibn Mes'ud; Onun hicreti bir zaferdi(Ibn Sa'd, ayni yer; Usdulgabe, IV, 153) demektedir
Omer (ra), Medine donemi boyunca Islamin yucelisini etkileyen butun olaylara aktif olarak istirak etmistir Resulullah (sas)'in onemli kararlar alacagi zaman goruslerine basvurdugu kimselerin basinda Omer (ra) gelir Onun ileri surdugu gorusler o kadar isabetliydi ki; bazi ayetler onun daha once isaret ettigine uygun olarak nazil oluyordu Resulullah (sas) onun bu durumunu su sozuyle ifade etmekteydi: Allah, hakki Omer'in dili ve kalbi uzere kildi(Usdulgabe, IV, 151)
Omer (ra), Bedir, Uhud, Hendek, Hayber vb gazvelerin hepsine ve cok sayida seriyyeye katilmis, bunlarin bansinda komutan olarak gorev yapmistir Bunlardan biri Hicretin yedinci yilinda Havazinliler'e karsi gonderilen seriyyedir
Omer (ra), butun meselelere karsi net ve tavizsiz tavir koymakla taninir Onun kufre karsi dusmanligi; musriklerin, Islama karsi olan saldirilarini hazmedememe konusundaki hassasiyeti; bazi kararlara siddetle karsi cikmasina sebep olmustur Hudeybiye'de yapilan anlasmanin musrikler lehine gorunen maddelerine karsi cikisi bunlardan biridir Ancak o, Resulun, Allah Teala'nin gosterdigi dogrultuda hareket etmekten baska bir sey yapmadigi uyarisi karsisinda, hemen kendini toparlamis ve olayin ic gercegini kavramisti
Resulullah (sas)'in vefatinin hemen pesinden ortaya cikan karisikligin Hz EbU Bekir'in halife secilmesiyle yok edilmesinde Hz Omer buyuk rol oynamistir Hz EbU Bekir'in kisa halifelik doneminde en buyuk yardimcisi Omer (ra) olmustur
Hz EbU Bekir (ra) vefat edecegini anladiginda, Hz Omer'i kendisine halef tayin etmeyi dusunmus ve bu dusuncesini aciklayarak bazi sahabilerle istisarelerde bulunmustu Herkes Omer (ra)'in fazilet ve ustunlugunu kabul etmekle beraber, onu bu is icin biraz sert mizacli buluyorlardi Hatta Talha (ra) ve diger bazi sahabiler ona; Rabbin seni Omer'i hafife tayin ettiginden dolayi sorgularsa ona ne cevap vereceksin? Bilirsin ki Omer oldukca sert bir kimsedirdemIslerdi Hz EbU Bekir onlara; Derim ki: Allahim! Kullarinin en iyisini onlara halife yaptimkarsiligini vermisti Sonra da Hz Osman'i cagirarak bir kagida Hz Omer'i halife tayin ettigini yazdirdi Kagit katlanip muhurlendikten sonra, Hz Osman disari cikarak insanlardan kagitta yazili olan kimseye bey'at edilmesini istedi Oradakilerin bey'at etmesiyle Hz Omer'in II Rasid halife olarak is basina gelisi gerceklesmis oldu (Usdu'lgabe, IV,168199; Ibn Sad, age, III, 274 vd; SuyUti age, 9294)
Ikinci Rasid Halife Islami yeryuzune yerlestirip, hakim kilmak icin Resulullah (sas)'in verdigi tevhidi mucadelede ona en yakin olan sahabilerden biri Hz Omer (ra), Fil Olayindan on uc sene sonra Mekke'de dogmustur Kendisinden nakledilen bir rivayete gore o, Buyuk Ficar savasindan dort yil sonra dunyaya gelmistir (IbnulEsir, Usdulgabe, Kahire 1970, IV,146) Babasi, Hattab b Nufeyl olup, nesebi Ka'b'da Resulullah (sas) ile birlesmektedir Kureys'in Adiy boyuna mensup olup, annesi, Ebu Cehil'in kardesi veya amcasinin kizi olan Hanteme'dir (bk age, 145)
Kaynaklar Hz Omer (ra)'in musluman olmadan onceki hayati hakkinda fazlaca bir sey soylemezler Ancak kucuklugunde, babasina ait surulere cobanlik ettigi, sonra da ticarete basladigi bilinmektedir O, Suriye taraflarina giden ticaret kervanlarina istirak etmekteydi (H ibrahim Hasan, TarihulIslam, Misir 1979, I, 210) Cahiliyye doneminde Mekke esrafi arasinda yer almakta olup, Mekke sehir devletinin sifare (elcilik) gorevi onun elindeydi Bir savas cikmasi durumunda karsi tarafa elci olarak Omer gonderilir ve donusunde onun verdigi bilgi ve goruslere gore hareket edilirdi Ayrica kabileler arasinda cikan anlasmazliklarin cozumunde etkin rol alir ve verdigi kararlar baglayicilik vasfi tasirdi (SuyUti, TarihulHulefa, Beyrut 1986, 123; Usdulgabe, IV, 146)
Hz Omer, sert bir mizaca sahip olup, Islama karsi asiri tepki gosterenlerin arasinda yer almaktaydi Sonunda o, dedelerinin dinini inkar eden ve tapindiklari putlara hakaret ederek insanlari onlardan yuz cevirmege cagiran Muhammed (sas)'i oldurmeye karar vermisti Kilicini kusanarak, Peygamberi oldurmek icin harekete gecmis, ancak olayin gelisim sekli onun muslumanlarin arasina katilmasi sonucunu dogurmustu Tarihcilerin ittifakla naklettikleri rivayete gore, Omer (ra)'in musluman olusu soyle gerceklesmisti: Omer, Resulullah (sas)'i oldurmek icin onun bulundugu yere dogru giderken, yolda Nuaym b Abdullah ile karsilasti Nuaym ona, boyle ofkeli nereye gittigini sordugunda o, Muhammed (sas)'i oldurmeye gittigini soylemisti Nuaym, Omer'in ne yapmak istedigini ogrenince ona, kizkardesi ve enistesinin yeni dine girmis oldugunu soyledi ve once kendi ailesi ile ugrasmasi gerektigini bildirdi Bunu ogrenen Omer (ra), ofkeyle enistesinin evine yoneldi Kapiya geldiginde icerde Kur'an okunmaktaydi Kapiyi calinca, icerdekiler okumayi kesip, Kur'an sayfalarini sakladilar iceri giren Omer (ra), enistesini dovmeye baslamis, araya giren kizkardesinin aldigi darbeden dolayi burnu kanamisti Kizkardesinin ona, ne yaparsa yapsin dinlerinden donmeyeceklerini soyleyerek kararliligini bildirmesi uzerine, ona karsi merhamet duygulari kabarmaya baslamis ve okuduklari seyleri gormek istedigini soylemisti Kendisine verilen sahifelerden Kur'an ayetlerini okuyan Omer (ra), hemen orada iman etti ve Resulullah (sas)'in nerede oldugunu sordu O siralarda muslumanlar, Safa tepesinin yaninda bulunan Erkam (ra)'in evinde gizlice toplanip ibadet ediyorlardi Resulullah (sas)'in Daru'lErkam'da oldugunu ogrenen Omer (ra), dogruca oraya gitti Kapiyi caldiginda gelenin Omer oldugunu ogrenen sahabiler endiselenmeye basladilar Zira Omer silahlarini kusanmis oldugu halde kapinin onunde duruyordu Hz Hamza: Bu Omer'dir iyi bir niyetle geldiyse mesele yok Eger kotu bir dusuncesi varsa, onu oldurmek bizim icin kolaydirdiyerek kapiyi actirdi Resulullah (sas), Omer (ra)'in iki yakasini tutarak; Musluman ol ya Ibn Hattab! Allahim ona hidayet ver!dediginde, Omer (ra), hemen Kelimei sehadet getirerek iman ettigini acikladi (Ibn Sa'd, Tabakatu'l Kubra, II, 268269; Usdulgabe, IV, 148149; SuyUti, Tarihu'lHulefa, Beyrut 1986, 124 vd) Rivayetlere gore Omer (ra)'in musluman olusu, Resulullah (sas)'in yapmis oldugu; Allahim! Islami Omer b elHattab veya Amr b Hisam (EbU Cehil) ile yuceltseklinde bir duanin sonucu olarak gerceklesmisti (IbnulHacer elAskalani, elisabe fi Temyizi'sSahabe, Bagdat ty, II, 518; Ibn Sa'd, ayni yer; SuyUti, age, 125)
Omer (ra), risaletin altinci yilinda musluman olmustur O, iman edenlerin arasina katildigi zaman muslumanlarin sayisi yetmis seksen kisi kadardi (Ibn Sa'd, ayni yer)
Mekkeli musriklerin, gosterdigi zorbaca tepkiden dolayi muslumanlar, Beytullah'a gidip namaz kilamiyor ve ancak gizlice bir araya gelebiliyorlardi Omer (ra) musluman olunca dogruca Beytullah'in yanina gitti ve musluman oldugunu haykirdi Orada bulunanlar siddetli tepki gosterdi Ancak o, musriklere karsi savasini surdurerek onlarin, muslumanlara gosterdigi muhalefeti kirdi ve bir avuc muslumanla birlikte herkesin gozu onunde Beytullah'ta namaza durdu Onun bu sekilde saflarina katilmasi muslumanlara buyuk bir moral destegi saglamisti Abdullah Ibn Mes'ud'un; Omer'in musluman olusu bir fetihti(Usdulgabe, IV,151; Ibn Sa'd, age, III, 270) sozu bunu acikca ortaya koymaktadir Taberi'nin Ibn Abbas'tan tahric ettigi bir hadise gore, muslumanligini ilk ilan eden kimse Hz Omer (ra) olmustur (SuyUti, age,129) Omer (ra) benligini kusatan imanin verdigi heyecanla, kufre karsi acik ve net bir sekilde, hic bir tehdide aldiris etmeden mucadele ediyordu Musrikler, secaat ve kararliligini eskiden beri bildikleri icin ona satasmaya cesaret edemiyorlardi
Musluman olduktan sonra surekli Resulullah (sas)'in yaninda bulunmus, onu korumak icin elinden gelen gayreti gostermistir O, iman ettikten sonra musriklere karsi cok sert davranmis ve dinini her ortamda, kimseden cekinmeden herkese meydan okuyarak savunmustur Islam tebliginin yeni bir veche kazanmasi icin Medine'ye hicret emrolundugu zaman muslumanlar Mekke'den gizlice Medine'ye goc etmeye basladiklarinda, Hz Omer, gizlenme ihtiyaci duymamisti Omer (ra), beraberinde yirmi arkadasi oldugu halde Medine'ye dogru yola cikmisti Hz Ali (ra) onun hicretini su sekilde anlatmaktadir: Omer'den baska gizlenmeden hicret eden hic bir kimseyi bilmiyorum O, hicrete hazirlandiginda kilicini kusandi, yayini omuzuna takti, eline oklarini aldi ve Ka'be'ye gitti Kureys'in ileri gelenleri Ka'be'nin avlusunda oturmakta idiler O, Ka'be'yi yedi defa tavaf ettikten sonra, Makami ibrahim'de iki rek'at namaz kildi Halka halka oturan musrikleri tek tek dolasti ve onlara; Yuzler pIslesti Kim anasini evladsiz, cocuklarini yetim, karisini dul birakmak istiyorsa su vadide beni takip etsindedi Onlardan hic biri onu engellemeye cesaret edemedi (SuyUti, age, 130) Bunun icindir ki Ibn Mes'ud; Onun hicreti bir zaferdi(Ibn Sa'd, ayni yer; Usdulgabe, IV, 153) demektedir
Omer (ra), Medine donemi boyunca Islamin yucelisini etkileyen butun olaylara aktif olarak istirak etmistir Resulullah (sas)'in onemli kararlar alacagi zaman goruslerine basvurdugu kimselerin basinda Omer (ra) gelir Onun ileri surdugu gorusler o kadar isabetliydi ki; bazi ayetler onun daha once isaret ettigine uygun olarak nazil oluyordu Resulullah (sas) onun bu durumunu su sozuyle ifade etmekteydi: Allah, hakki Omer'in dili ve kalbi uzere kildi(Usdulgabe, IV, 151)
Omer (ra), Bedir, Uhud, Hendek, Hayber vb gazvelerin hepsine ve cok sayida seriyyeye katilmis, bunlarin bansinda komutan olarak gorev yapmistir Bunlardan biri Hicretin yedinci yilinda Havazinliler'e karsi gonderilen seriyyedir
Omer (ra), butun meselelere karsi net ve tavizsiz tavir koymakla taninir Onun kufre karsi dusmanligi; musriklerin, Islama karsi olan saldirilarini hazmedememe konusundaki hassasiyeti; bazi kararlara siddetle karsi cikmasina sebep olmustur Hudeybiye'de yapilan anlasmanin musrikler lehine gorunen maddelerine karsi cikisi bunlardan biridir Ancak o, Resulun, Allah Teala'nin gosterdigi dogrultuda hareket etmekten baska bir sey yapmadigi uyarisi karsisinda, hemen kendini toparlamis ve olayin ic gercegini kavramisti
Resulullah (sas)'in vefatinin hemen pesinden ortaya cikan karisikligin Hz EbU Bekir'in halife secilmesiyle yok edilmesinde Hz Omer buyuk rol oynamistir Hz EbU Bekir'in kisa halifelik doneminde en buyuk yardimcisi Omer (ra) olmustur
Hz EbU Bekir (ra) vefat edecegini anladiginda, Hz Omer'i kendisine halef tayin etmeyi dusunmus ve bu dusuncesini aciklayarak bazi sahabilerle istisarelerde bulunmustu Herkes Omer (ra)'in fazilet ve ustunlugunu kabul etmekle beraber, onu bu is icin biraz sert mizacli buluyorlardi Hatta Talha (ra) ve diger bazi sahabiler ona; Rabbin seni Omer'i hafife tayin ettiginden dolayi sorgularsa ona ne cevap vereceksin? Bilirsin ki Omer oldukca sert bir kimsedirdemIslerdi Hz EbU Bekir onlara; Derim ki: Allahim! Kullarinin en iyisini onlara halife yaptimkarsiligini vermisti Sonra da Hz Osman'i cagirarak bir kagida Hz Omer'i halife tayin ettigini yazdirdi Kagit katlanip muhurlendikten sonra, Hz Osman disari cikarak insanlardan kagitta yazili olan kimseye bey'at edilmesini istedi Oradakilerin bey'at etmesiyle Hz Omer'in II Rasid halife olarak is basina gelisi gerceklesmis oldu (Usdu'lgabe, IV,168199; Ibn Sad, age, III, 274 vd; SuyUti age, 9294)
