hz omer'in adalet sistemi,
hz omer'in adalet anlayışı
Hz Omer (ra)'in, uzerinde titizlikle durdugu ve asla musamaha gostermedigi en onemli konu adalet meselesiydi O, mevki, rutbe, soyluluk vb hicbir ayirim gozetmeden haklarin sahiplerine verilmesi icin cok siddetli davranmistir Bu konuda onun yaninda bir kole ile efendisi arasinda bir fark yoktur
O, her tarafta adaletin eksiksiz yerine getirilmesi, muhtac ve yoksul kimselerin gozetilmesi icin ulkenin en ucra koselerindeki durumlardan zamaninda haberdar olmak icin imkan olusturmaya calisti O, muhtac kimseler konusunda din ayirimi gozetmemis, hristiyan ve yahudilerden olan yoksullara da yardimlarda bulunmustur
Devletin temel gorevlerinden birisi ilmin insanlara ulastirilmasidir Hz Omer, fethedilen bolgelerde okullar acmis, buralara muderrIsler tayin etmis ve Kur'ani Kerim'i okumak ve onunla amel edebilmek icin gerekli olan egitimin verilmesini saglama yolunda gayret sarfetmistir Islam'in, musluman olan insanlara ogretilmesi ve teblig calismalarinin yurutulmesi icin sahabilerden ve diger alimlerden istifade etmis ve onlari degisik bolgelerde gorevlendirmistir Kur'an, Hadis ve Fikih ogretimi ile ugrasan bu alimlere buyuk meblaglar tutan maaslar baglamistir Hz Omer, devletin her tarafinda camiler insa ettirmisti Onun zamaninda dort bin tane cami yapilmis oldugu rivayet edilmektedir (Ahmed enNedvi, Asri Saadet, Terc Ali Genceli, istanbul 1985, I, 317) ilk defa bir takvimin kullanilmasina Hz Omer zamaninda ihtiyac duyulmus ve boylece Hicret esas alinarak olusturulan takvimle devlet Islerinde tarihleme acisindan ortaya cikan problemler ortadan kaldirilmistir (H 16)
Islam devleti, bagimsiz bir devlet olmasina ve cok genis bir cografi sahayi kaplayan ekonomik faaliyetlerin yurutulmesine ragmen, kullanilan paralar yabanci kaynakliydi Irak ve iran bolgelerinde Fars dirhemleri; Suriye ve Misir taraflarinda da Bizans dinarlari tedavulde bulunmaktaydi Bu durum o devirde henuz hissedilmeye baslanmamis olsa bile, bir ekonomik baski tehlikesini beraberinde getirmekteydi Hz Omer'in, devleti muesseselere kavusturup yapisini saglamlastirmaya calisirken, bu duruma da mudahale etmemesi dusunulmezdi O, Hicri 17 de para bastirarak piyasaya surdu Ayrica Halid b Velid'in Taberiye'de Hicri 15 tarihinde dinar darbettirdigi de bilinmektedir (Hassan Hallak, Dirasat fi TarihilHadaretilIslamiye, Beyrut 1979, 1315) Hz Omer (ra), Islam devletinin disaridan gelebilecek saldirilara karsi guvenligini saglamak ve ordulari dusman bolgelerine yakin yerlerde bulundurabilmek icin ordugah sehirler tesis etmistir iran ve Hindistan taraflarindan gelebilecek deniz akinlarina karsi Basra ordugah sehri kuruldu Bu sehrin mevkii bizzat Hz Omer tarafindan tesbit edilmistir O, bu is icin Utbe b Gazvan'i gorevlendirmisti Utbe, sekizyuz adamiyla o zaman bos ve issiz olan Haribe bolgesine gelip H 14 yilinda Basra sehrinin insasina basladi
Sa'd b Ebi Vakkas, Kadisiye'de kazandigi buyuk zaferden sonra iran iclerine akinlara baslamisti Onun ordusu Medain'de bulunmaktaydi Ancak buranin ikliminin Arap askerlerin sagligini olumsuz yonde etkiledigi anlasilinca, Hz Omer, Sa'd'a iklim bakimindan uygun ve merkez ile arasinda deniz bulunmayan bir yer bulup burada bir sehir kurmasi talimatini verdi Bu is icin gorevlendirilen Selman ve Huzeyfe, Kufe mevkiini uygun buldular H 17 de kurulan bu ordugah sehir kirk bin kisiyi iskan edebilecek buyuklukte insa edildi
Amr b elAs, Misir'i fethettikten sonra iskenderiye'yi karargah edinmek icin Hz Omer (ra)'dan izin istedi Hz Omer (ra), haberlesme acisindan endise duydugu icin Kendisiyle Misir'daki kuvvetler arasinda bir nehrin bulunmasini kabul etmedi Amr, Nil'in dogu yakasina gecerek burada Fustat adli sehri kurdu (H 21) Bu ordugah sehirlerinden baska yine askeri amacli merkezler de olusturulmustur
Hz Omer'in idare anlayisi Hz Omer, toplumu ilgilendiren meselelerde karar verecegi zaman muslumanlarin gorusune basvurur, onlarla istisare ederdi O istisare etmeden uygulamaya konulan Isler basarisizliga mahkUmdurdemekteydi istisarede takip ettigi yontem suydu: Once meseleyi muslumanlarin ulasabildigi cogunlugu ile gorusur, pesinden Kureysliler'in dusuncesini sorar, son olarak da sahabilerin goruslerini alirdi Boylece en isabetli fikir ortaya cikar ve uygulamaya konulurdu Hz Omer, muslumanlarin yaptigi Islerde bir hata gordukleri zaman kendisini uyarmalarini isterdi Baska dinlere mensup olup, zimmi statusunde bulunan kimselerle alakali Islerde de onlarin goruslerine bas vurur ve meseleyi onlarla istisare ederdi Bu durum Hz Omer'in adalet anlayisinin ne kadar kapsamli oldugunu ortaya koymaktadir
Hz Omer idarede gorevlendirdigi memurlarina karsi oldukca sert davranir, onlarin bir haksizlikta bulunmalarina asla goz yummazdi Halka karsi ise son derece sefkatle yaklasir, onlarin varsa gizledikleri problemlerini ogrenip cozumlemek icin gecegunduz ugrasip dururdu O bu hassasiyetini: Firat kiyisinda bir deve helak olsa, Allah bunu Omer'den sorar diye korkarimsozu ile ortaya koymaktadir Hz Omer, merkezden uzak bolgelerde halkin durumunu yakindan gormek icin seyahatler yapma yoluna gitmisti O, insanlarin cesitli dertlerini uzak diyarlarda olmalari sebebiyle kendisine ulastiramadiklarindan endise ediyordu Bazi bolgeleri dolasmasina ragmen baska yerlere gitmeyi tasarladigi halde omru o sehirlere ulasmasina yetmemisti Islam tarihinde adaletin timsali olarak yerini alan Hz Omer (ra) hakkinda rivayet edilen su olay onun bu sifatla butunlesmis oldugunun en acik delilidir
Kaynak: Samil Islam ansiklopedisi
hz omer'in adalet anlayışı
Hz Omer (ra)'in, uzerinde titizlikle durdugu ve asla musamaha gostermedigi en onemli konu adalet meselesiydi O, mevki, rutbe, soyluluk vb hicbir ayirim gozetmeden haklarin sahiplerine verilmesi icin cok siddetli davranmistir Bu konuda onun yaninda bir kole ile efendisi arasinda bir fark yoktur
O, her tarafta adaletin eksiksiz yerine getirilmesi, muhtac ve yoksul kimselerin gozetilmesi icin ulkenin en ucra koselerindeki durumlardan zamaninda haberdar olmak icin imkan olusturmaya calisti O, muhtac kimseler konusunda din ayirimi gozetmemis, hristiyan ve yahudilerden olan yoksullara da yardimlarda bulunmustur
Devletin temel gorevlerinden birisi ilmin insanlara ulastirilmasidir Hz Omer, fethedilen bolgelerde okullar acmis, buralara muderrIsler tayin etmis ve Kur'ani Kerim'i okumak ve onunla amel edebilmek icin gerekli olan egitimin verilmesini saglama yolunda gayret sarfetmistir Islam'in, musluman olan insanlara ogretilmesi ve teblig calismalarinin yurutulmesi icin sahabilerden ve diger alimlerden istifade etmis ve onlari degisik bolgelerde gorevlendirmistir Kur'an, Hadis ve Fikih ogretimi ile ugrasan bu alimlere buyuk meblaglar tutan maaslar baglamistir Hz Omer, devletin her tarafinda camiler insa ettirmisti Onun zamaninda dort bin tane cami yapilmis oldugu rivayet edilmektedir (Ahmed enNedvi, Asri Saadet, Terc Ali Genceli, istanbul 1985, I, 317) ilk defa bir takvimin kullanilmasina Hz Omer zamaninda ihtiyac duyulmus ve boylece Hicret esas alinarak olusturulan takvimle devlet Islerinde tarihleme acisindan ortaya cikan problemler ortadan kaldirilmistir (H 16)
Islam devleti, bagimsiz bir devlet olmasina ve cok genis bir cografi sahayi kaplayan ekonomik faaliyetlerin yurutulmesine ragmen, kullanilan paralar yabanci kaynakliydi Irak ve iran bolgelerinde Fars dirhemleri; Suriye ve Misir taraflarinda da Bizans dinarlari tedavulde bulunmaktaydi Bu durum o devirde henuz hissedilmeye baslanmamis olsa bile, bir ekonomik baski tehlikesini beraberinde getirmekteydi Hz Omer'in, devleti muesseselere kavusturup yapisini saglamlastirmaya calisirken, bu duruma da mudahale etmemesi dusunulmezdi O, Hicri 17 de para bastirarak piyasaya surdu Ayrica Halid b Velid'in Taberiye'de Hicri 15 tarihinde dinar darbettirdigi de bilinmektedir (Hassan Hallak, Dirasat fi TarihilHadaretilIslamiye, Beyrut 1979, 1315) Hz Omer (ra), Islam devletinin disaridan gelebilecek saldirilara karsi guvenligini saglamak ve ordulari dusman bolgelerine yakin yerlerde bulundurabilmek icin ordugah sehirler tesis etmistir iran ve Hindistan taraflarindan gelebilecek deniz akinlarina karsi Basra ordugah sehri kuruldu Bu sehrin mevkii bizzat Hz Omer tarafindan tesbit edilmistir O, bu is icin Utbe b Gazvan'i gorevlendirmisti Utbe, sekizyuz adamiyla o zaman bos ve issiz olan Haribe bolgesine gelip H 14 yilinda Basra sehrinin insasina basladi
Sa'd b Ebi Vakkas, Kadisiye'de kazandigi buyuk zaferden sonra iran iclerine akinlara baslamisti Onun ordusu Medain'de bulunmaktaydi Ancak buranin ikliminin Arap askerlerin sagligini olumsuz yonde etkiledigi anlasilinca, Hz Omer, Sa'd'a iklim bakimindan uygun ve merkez ile arasinda deniz bulunmayan bir yer bulup burada bir sehir kurmasi talimatini verdi Bu is icin gorevlendirilen Selman ve Huzeyfe, Kufe mevkiini uygun buldular H 17 de kurulan bu ordugah sehir kirk bin kisiyi iskan edebilecek buyuklukte insa edildi
Amr b elAs, Misir'i fethettikten sonra iskenderiye'yi karargah edinmek icin Hz Omer (ra)'dan izin istedi Hz Omer (ra), haberlesme acisindan endise duydugu icin Kendisiyle Misir'daki kuvvetler arasinda bir nehrin bulunmasini kabul etmedi Amr, Nil'in dogu yakasina gecerek burada Fustat adli sehri kurdu (H 21) Bu ordugah sehirlerinden baska yine askeri amacli merkezler de olusturulmustur
Hz Omer'in idare anlayisi Hz Omer, toplumu ilgilendiren meselelerde karar verecegi zaman muslumanlarin gorusune basvurur, onlarla istisare ederdi O istisare etmeden uygulamaya konulan Isler basarisizliga mahkUmdurdemekteydi istisarede takip ettigi yontem suydu: Once meseleyi muslumanlarin ulasabildigi cogunlugu ile gorusur, pesinden Kureysliler'in dusuncesini sorar, son olarak da sahabilerin goruslerini alirdi Boylece en isabetli fikir ortaya cikar ve uygulamaya konulurdu Hz Omer, muslumanlarin yaptigi Islerde bir hata gordukleri zaman kendisini uyarmalarini isterdi Baska dinlere mensup olup, zimmi statusunde bulunan kimselerle alakali Islerde de onlarin goruslerine bas vurur ve meseleyi onlarla istisare ederdi Bu durum Hz Omer'in adalet anlayisinin ne kadar kapsamli oldugunu ortaya koymaktadir
Hz Omer idarede gorevlendirdigi memurlarina karsi oldukca sert davranir, onlarin bir haksizlikta bulunmalarina asla goz yummazdi Halka karsi ise son derece sefkatle yaklasir, onlarin varsa gizledikleri problemlerini ogrenip cozumlemek icin gecegunduz ugrasip dururdu O bu hassasiyetini: Firat kiyisinda bir deve helak olsa, Allah bunu Omer'den sorar diye korkarimsozu ile ortaya koymaktadir Hz Omer, merkezden uzak bolgelerde halkin durumunu yakindan gormek icin seyahatler yapma yoluna gitmisti O, insanlarin cesitli dertlerini uzak diyarlarda olmalari sebebiyle kendisine ulastiramadiklarindan endise ediyordu Bazi bolgeleri dolasmasina ragmen baska yerlere gitmeyi tasarladigi halde omru o sehirlere ulasmasina yetmemisti Islam tarihinde adaletin timsali olarak yerini alan Hz Omer (ra) hakkinda rivayet edilen su olay onun bu sifatla butunlesmis oldugunun en acik delilidir
Kaynak: Samil Islam ansiklopedisi