Uluslararası kontinans topluluğu üriner inkontinansı; "sosyal veya hijyenik bir problem olan ve objektif olarak gösterilebilen istem dışı idrar kaçırma durumu" olarak tanımlamaktadır. Üriner inkontinans yaşam kalitesini bozarak, hastanın sosyal yaşamını kısıtlar ve psikolojik sorunlara neden olur. Üriner inkontinans kadınlarda erkeklerden daha sık görülür ve tüm yaş grubundaki kadınları etkileyebilir. Sıklığı 15-64 yaş kadınlar arasında %10-%30 arasında değişen oranlarda bildirilmektedir. Kadınlar arasında yaş alma ile kanıksanan bir durum olan idrar kaçırma, idrar kaçırması olan 4 kadından biri tarafından sorun olarak tanımlanmaktadır. Oysa idrar kesesi, rahim veya makat sarkması veya cerrahi ile tedavi edilmesi gereken hastalıkların olmaması durumunda mesane rehabilitasyonu ile idrar kaçırma sorunu sonlandırılabilir.
İdrar kaçırmanın nedeni
İdrar kesesi (mesane) karnımızın alt kısmında pelvis dediğimiz bölgede yerleşen bir yapıdır. İdrar kesesinin görevi idrar dolarken idrar çıkış bölgelerini kapalı tutarak idrarı biriktirmektir. İdrar kesesi dolarken veya dolduğunda onu alttan destekleyen pelvik taban denen kas grubu idrar yolu çıkışını destekleyerek çıkış bölgesinin kapalı durmasına yardımcı olur. Pelvik taban kasları zayıflarsa (gebelik, aşırı kilo, kas zayıflaması, zorlu doğumlar gibi sebeplerle) bu destek görevini yerine getiremez ve idrar kaçırması gerçekleşir. Normalde idrar kesesi dolduğunda idrar kesesi gövdesinin kasılması ve idrar çıkışının açılması sonrası gerçekleşen işeme fonksiyonu bozulur.
İdrar kaçırmanın tipleri
İdrar kaçırma 3 tipte görülür:
Stres tipi idrar kaçırma denen öksürme, ıkınma, gülme gibi karın içi basıncı arttıran faaliyetler sırasında pelvik tabanın yeterli fonksiyon gösterememesine bağlı gelişen tiptir. Aşırı kilo, fazla sayıda ve zorlu doğumlar yapmış olmak, rahim sarkması, pelvik bölgeden geçirilen cerrahiler en sık ratlanan nedenleridir.
Urge inkontinans (sıkışma tipi idrar kaçırma) Ani veya güçlü işeme isteği ile istemsiz idrar kaçırmadır. Hasta idrarı geldiğini hisseder ama tuvalete kadar yetişemeden kaçırma gerçekleşir. Şeker hastalığı, pelvik bölgeden geçirilen cerrahiler, yine pelvik taban kaslarının yetersizliği, mesanenin kendine ait problemlerde ortaya çıkabilir.
Karma tip idrar kaçırma (mikst tip) stres inkontinans ile sıkışma tipi inkontinansın birlikte olması durumudur.
İdrar kaçırma için risk faktörleri
Yaş ve cinsiyet: Kadınlarda erkeklere göre daha fazla görülürken yaşın ilerlemesi ile de görülme sıklığı artar. Yaş ilerledikçe sıklığı artan kalp yemezliği, bunama, şeker hastalığı, böbrek sorunları, hareketin azalması gibi durumlar kaçırmanın şiddetlenmesine neden olur.
Cinsiyet hormonları: Adet döngüsü sırasında ve nenopoz döneminde meydaba gelen hormonal değişiklikler idrar kesesi ve idrar yollarının iç yapılarında değişikliklere neden olarak riski arttırır.
Doğum sayısı: Aslında normal doğum yapma kaçırma riskini azaltsa da doğum sırasında gerçekleşen travmalar nedeniyle doğum sayısı arttıkça kaçırma oranının da arttığı bildirilmektedir.
Kişinin bağ doku yapısı: Kollajenden oluşan bağ dokunun yapısal bozukluklarının varlığında da idrar kaçırma riskinin arttığı bildirilmektedir.
Şeker hastalığı
İdrar kesesi ve idrar yollarını besleyen sinirlerin tutulumuna neden olan nörolojik hastalıklar
Şişmanlık: Pelvik taban organlarına basıncın fazla olması nedeniyle pelvik taban kaslarının zayıflaması da eklenince idrar kaçırma riski doğal olarak artmaktadır.
Sigara içme: Sık ve güçlü öksürme nedeniyle idrar kaçırmaya neden olduğu düşünülmektedir.
Rahimin alınması: Kasta, zarlarda zayıflık ve sinir yaralanmaları idrar kaçırmaya sebep olabilmektedir.
İdrar yolu enfeksiyonları: Mesane idrar yollarında yarattığı ödem nedeniyle idrarın tutulamaması ile kendini gösterebilir.
Hastanın öncelikle Kadın Hastalıkları veya Üroloji uzmanlarınca değerlendirilmesi, cerrahi gereklilik açısından bu branşlarla görüşülmesi, cerrahi gereklilik yoksa rehabilitasyona başlanması uygundur.
İdrar kaçırması olan hastanın değerlendirilmesi
İdrar kaçırması olan hastanın öncelikle sebebinin bilinmesi, bir idrar tetkiki yaptırılarak enfeksiyonunun olup olmadığının tespit edilmesi gerekir. Yapılacak fizik muayene ile pelvik taban kaslarının gücü belirlenmelidir. Sonrasında idrar kaçırmanın fonksiyonlar ve yaşam kalitesine etkilerinin değerlendirilmesi gerekir ki hastanın ilerlemesi kayıt altına alınabilsin. İdrar kaçırma hastalarında ayrıca ped testi, gerekirse ürodinami ve EMG tetkilerinin de yaptırılması değerlendirme için gerekmektedir.
İdrar kaçırma tedavisinde öneriler
Hastanın kilo vermesi önerilir
Şeker hastalığı varlığında kan şekerinin düzenli seyretmesi için diyetine ve ilaçlarına özen göstermesi istenir
Sıvı alımı kontrol altına alınır ve hastaya bir izlem tablosu verilerek kayıt altına alınması sağlanır
Çay, kahve, gazlı içecekler gibi idrar kesesine irritan ve çok idrar çıkışına neden olan içecekler sınırlanır
Sigara kullanıyor ise bırakması önerilir
Kabızlık varsa önlenmesi bol lifli, sebze, meyve ağırlıklı beslenme önerilir
Portakal, mandalina, limon gibi turunçgillerden olan gıdalar da idrar kesesine irritandır yenmemesi önerilir
Stres tipi idrar kaçırma tedavisi
Stres tipinde idrar kaçırmada temel neden pelvik taban kaslarının güçsüzlüğü olduğu için bu kasları güçlendirecek tedavilerin yapılması gerekir. Kas gücünün derecesine göre yapılabilecek tedaviler elektrik stimülasyonu ile kasların pasif olarak güçlendirilmesi, biyofeedback tedavisi ve Kegel egzersizleri adındaki egzersizlerin öğretilmesidir.
Sıkışma tipi tipi idrar kaçırma tedavisi
Bu tip idrar kaçırmada yine Kegel egzersizleri öğretilir. Posterior Tibial Sinir Stimülasyonu denen bir yöntemle idrar kesesinin sinirleri uyarılır.
Mikst tip idrar kaçırma tedavisi
Yukarıda belirtilen tüm tedaviler kombine hale uygulanır.
Kegel egzersizleri pelvik taban kaslarını güçlendirmek için yapılan egzersizler olup kaba bir anlatımla kişinin idrarını tutmak için yaptığı kasma işleminin bilinçli ve düzenli bir şekilde yapılması esasına dayanır. Kegel egzersizleri bir doktor veya fizyoterapist tarafından öğretilebilir. Egzersizler yatarken, otururken, ayakta olacak şekilde tarif edilir. Ancak hastanın günlük yaşam aktivitelerini yaparken de egzersizlerini yapması mümkündür. En başta kısa ve az tekrarlı yapılabilen egzersizler zamanla daha güçlü kasılmalara dönüşecektir. Hastanın ısrarlı bir şekilde yapması daha hızlı toparlanmasını sağlayacaktır. Eğer hasta Kegel egzersizlerinin gereği sıkma işlemini yapamayacak kadar zayıf pelvik taban kaslarına sahipse ki bu durum doktorun yapacağı muayene ile anlaşılacaktır, etkin kasılma sağlanana kadar kas stimülasyonu yapılmalıdır. Bu ardışık tedaviler takip sırasında hekiminizce ayarlanacaktır.
Hastanın mesanesinin durumuna ve iyileşme parametrelerine göre idrarını geciktirmeye çalışma, tutmaya çalışma çalışma gibi ek çalışmalar da eklenir.
İdrar kaçırma rehabilitasyonu süresi
Temel neden kas güçlendirme olduğu için tedavi uzun sürmektedir. Genel olarak önerilen tedavi haftada 3 gün toplam 24 seans tedavi yapılmasıdır. Bazı durumlarda bu sürenin daha da uzaması mümkündür.
NOT: Bu bölümdeki bilgiler omurilik yaralanması, multible skleroz ve diğer mesane tutulumu da yapan nörolojik hastalıkların sebep olduğu idrar kaçırma için verilen bilgiler değildir. Bu hastaların idrar kaçırma sebebi daha farklı sebeplere dayandığı için burada anlatılanlar bu hastalar için geçerli değildir.
İdrar kaçırmanın nedeni
İdrar kesesi (mesane) karnımızın alt kısmında pelvis dediğimiz bölgede yerleşen bir yapıdır. İdrar kesesinin görevi idrar dolarken idrar çıkış bölgelerini kapalı tutarak idrarı biriktirmektir. İdrar kesesi dolarken veya dolduğunda onu alttan destekleyen pelvik taban denen kas grubu idrar yolu çıkışını destekleyerek çıkış bölgesinin kapalı durmasına yardımcı olur. Pelvik taban kasları zayıflarsa (gebelik, aşırı kilo, kas zayıflaması, zorlu doğumlar gibi sebeplerle) bu destek görevini yerine getiremez ve idrar kaçırması gerçekleşir. Normalde idrar kesesi dolduğunda idrar kesesi gövdesinin kasılması ve idrar çıkışının açılması sonrası gerçekleşen işeme fonksiyonu bozulur.
İdrar kaçırmanın tipleri
İdrar kaçırma 3 tipte görülür:
Stres tipi idrar kaçırma denen öksürme, ıkınma, gülme gibi karın içi basıncı arttıran faaliyetler sırasında pelvik tabanın yeterli fonksiyon gösterememesine bağlı gelişen tiptir. Aşırı kilo, fazla sayıda ve zorlu doğumlar yapmış olmak, rahim sarkması, pelvik bölgeden geçirilen cerrahiler en sık ratlanan nedenleridir.
Urge inkontinans (sıkışma tipi idrar kaçırma) Ani veya güçlü işeme isteği ile istemsiz idrar kaçırmadır. Hasta idrarı geldiğini hisseder ama tuvalete kadar yetişemeden kaçırma gerçekleşir. Şeker hastalığı, pelvik bölgeden geçirilen cerrahiler, yine pelvik taban kaslarının yetersizliği, mesanenin kendine ait problemlerde ortaya çıkabilir.
Karma tip idrar kaçırma (mikst tip) stres inkontinans ile sıkışma tipi inkontinansın birlikte olması durumudur.
İdrar kaçırma için risk faktörleri
Yaş ve cinsiyet: Kadınlarda erkeklere göre daha fazla görülürken yaşın ilerlemesi ile de görülme sıklığı artar. Yaş ilerledikçe sıklığı artan kalp yemezliği, bunama, şeker hastalığı, böbrek sorunları, hareketin azalması gibi durumlar kaçırmanın şiddetlenmesine neden olur.
Cinsiyet hormonları: Adet döngüsü sırasında ve nenopoz döneminde meydaba gelen hormonal değişiklikler idrar kesesi ve idrar yollarının iç yapılarında değişikliklere neden olarak riski arttırır.
Doğum sayısı: Aslında normal doğum yapma kaçırma riskini azaltsa da doğum sırasında gerçekleşen travmalar nedeniyle doğum sayısı arttıkça kaçırma oranının da arttığı bildirilmektedir.
Kişinin bağ doku yapısı: Kollajenden oluşan bağ dokunun yapısal bozukluklarının varlığında da idrar kaçırma riskinin arttığı bildirilmektedir.
Şeker hastalığı
İdrar kesesi ve idrar yollarını besleyen sinirlerin tutulumuna neden olan nörolojik hastalıklar
Şişmanlık: Pelvik taban organlarına basıncın fazla olması nedeniyle pelvik taban kaslarının zayıflaması da eklenince idrar kaçırma riski doğal olarak artmaktadır.
Sigara içme: Sık ve güçlü öksürme nedeniyle idrar kaçırmaya neden olduğu düşünülmektedir.
Rahimin alınması: Kasta, zarlarda zayıflık ve sinir yaralanmaları idrar kaçırmaya sebep olabilmektedir.
İdrar yolu enfeksiyonları: Mesane idrar yollarında yarattığı ödem nedeniyle idrarın tutulamaması ile kendini gösterebilir.
Hastanın öncelikle Kadın Hastalıkları veya Üroloji uzmanlarınca değerlendirilmesi, cerrahi gereklilik açısından bu branşlarla görüşülmesi, cerrahi gereklilik yoksa rehabilitasyona başlanması uygundur.
İdrar kaçırması olan hastanın değerlendirilmesi
İdrar kaçırması olan hastanın öncelikle sebebinin bilinmesi, bir idrar tetkiki yaptırılarak enfeksiyonunun olup olmadığının tespit edilmesi gerekir. Yapılacak fizik muayene ile pelvik taban kaslarının gücü belirlenmelidir. Sonrasında idrar kaçırmanın fonksiyonlar ve yaşam kalitesine etkilerinin değerlendirilmesi gerekir ki hastanın ilerlemesi kayıt altına alınabilsin. İdrar kaçırma hastalarında ayrıca ped testi, gerekirse ürodinami ve EMG tetkilerinin de yaptırılması değerlendirme için gerekmektedir.
İdrar kaçırma tedavisinde öneriler
Hastanın kilo vermesi önerilir
Şeker hastalığı varlığında kan şekerinin düzenli seyretmesi için diyetine ve ilaçlarına özen göstermesi istenir
Sıvı alımı kontrol altına alınır ve hastaya bir izlem tablosu verilerek kayıt altına alınması sağlanır
Çay, kahve, gazlı içecekler gibi idrar kesesine irritan ve çok idrar çıkışına neden olan içecekler sınırlanır
Sigara kullanıyor ise bırakması önerilir
Kabızlık varsa önlenmesi bol lifli, sebze, meyve ağırlıklı beslenme önerilir
Portakal, mandalina, limon gibi turunçgillerden olan gıdalar da idrar kesesine irritandır yenmemesi önerilir
Stres tipi idrar kaçırma tedavisi
Stres tipinde idrar kaçırmada temel neden pelvik taban kaslarının güçsüzlüğü olduğu için bu kasları güçlendirecek tedavilerin yapılması gerekir. Kas gücünün derecesine göre yapılabilecek tedaviler elektrik stimülasyonu ile kasların pasif olarak güçlendirilmesi, biyofeedback tedavisi ve Kegel egzersizleri adındaki egzersizlerin öğretilmesidir.
Sıkışma tipi tipi idrar kaçırma tedavisi
Bu tip idrar kaçırmada yine Kegel egzersizleri öğretilir. Posterior Tibial Sinir Stimülasyonu denen bir yöntemle idrar kesesinin sinirleri uyarılır.
Mikst tip idrar kaçırma tedavisi
Yukarıda belirtilen tüm tedaviler kombine hale uygulanır.
Kegel egzersizleri pelvik taban kaslarını güçlendirmek için yapılan egzersizler olup kaba bir anlatımla kişinin idrarını tutmak için yaptığı kasma işleminin bilinçli ve düzenli bir şekilde yapılması esasına dayanır. Kegel egzersizleri bir doktor veya fizyoterapist tarafından öğretilebilir. Egzersizler yatarken, otururken, ayakta olacak şekilde tarif edilir. Ancak hastanın günlük yaşam aktivitelerini yaparken de egzersizlerini yapması mümkündür. En başta kısa ve az tekrarlı yapılabilen egzersizler zamanla daha güçlü kasılmalara dönüşecektir. Hastanın ısrarlı bir şekilde yapması daha hızlı toparlanmasını sağlayacaktır. Eğer hasta Kegel egzersizlerinin gereği sıkma işlemini yapamayacak kadar zayıf pelvik taban kaslarına sahipse ki bu durum doktorun yapacağı muayene ile anlaşılacaktır, etkin kasılma sağlanana kadar kas stimülasyonu yapılmalıdır. Bu ardışık tedaviler takip sırasında hekiminizce ayarlanacaktır.
Hastanın mesanesinin durumuna ve iyileşme parametrelerine göre idrarını geciktirmeye çalışma, tutmaya çalışma çalışma gibi ek çalışmalar da eklenir.
İdrar kaçırma rehabilitasyonu süresi
Temel neden kas güçlendirme olduğu için tedavi uzun sürmektedir. Genel olarak önerilen tedavi haftada 3 gün toplam 24 seans tedavi yapılmasıdır. Bazı durumlarda bu sürenin daha da uzaması mümkündür.
NOT: Bu bölümdeki bilgiler omurilik yaralanması, multible skleroz ve diğer mesane tutulumu da yapan nörolojik hastalıkların sebep olduğu idrar kaçırma için verilen bilgiler değildir. Bu hastaların idrar kaçırma sebebi daha farklı sebeplere dayandığı için burada anlatılanlar bu hastalar için geçerli değildir.
