İslami Bilginin Kalbi İlmihal
İlmihal Bilgileri
islamda İlmihal
Semerkand dergisi yazarlarından Ali Sozer, Muslumanların başucu kaynağı olan ilmihaller konusunu ele alıyor
İlmihal kapsamına giren bilgiler, dinin mukellef saydığı herkesin oğrenmesi gereken bilgilerdir Cunku her muslumanın dini hayatını tanzim ederken lazım olanı bilmesi bir borctur
Dolayısıyla ilmihal denince, bir kitap turunden once İslam'ın bir muslumanın hayatına tatbiki anlaşılmalı ve bu mantık uzerinden ilmi hal denen bilgiler oğrenilmelidir
İlmihal (ilmi hal), icinde bulunulan duruma dair bilgi demektir Gundelik hayata dair dini bilgiler butunune bu ismi vermek adet olmuştur Osmanlı Anadolusu'nda temel dini bilgileri iceren kitaplar bu isimle anılmaya başlanmış, boylece yaygınlaşmıştır
İslami bir kavram olarak ilmihal, kişinin kendisine, yaratıcısına ve cevresine karşı nasıl davranacağını belirleyen, gunluk ihtiyaclara cevap veren asgari bilgiler toplamını ifade eder
İlmihal muhteva cercevesi belirlenirken genellikle Cibril Hadisinden istifade edilmiştir Bu hadis, Hz Peygamber sav'e sahabilerle bulunduğu bir sırada Cebrail as'ın gelip din hakkında bazı sorular sorması, bu soruları Hz Peygamber sav'in cevaplaması şeklindedir Bu sorular İman nedir?, İslam nedir?ve İhsan nedir?şeklinde vuku bulmuş, boylece dinin uc temel unsuru olan inanc, ibadet ve ahlak gundeme getirilmiştir İşte ilmihal kitapları bu uc esastan hareketle ve bu hadisi delil alarak telif edilmişlerdir
İlmihal kapsamına giren bilgiler, dinin mukellef saydığı herkesin oğrenmesi gereken bilgilerdir Cunku her muslumanın dini hayatını tanzim ederken lazım olanı bilmesi bir borctur Dolayısıyla ilmihal denince, bir kitap turunden once İslam'ın bir muslumanın hayatına tatbiki anlaşılmalı ve bu mantık uzerinden ilmi hal denen bilgiler oğrenilmelidir
Başucu kitap ihtiyacı
Bir kitap turu olarak ilmihalin tarihi seyri incelendiğinde, eldeki mevcut bilgilere bakarsak, ilmihal ismi verilen eserlere ancak yakın donem Osmanlı'da rastlanılmaktadır Fakat cağlar boyunca değişik isimler altında yazılan başucu eserler bu sahadaki ihtiyaca cevap vermişlerdir
Son yarım asırda ulkemizde Hanefi mezhebine tabi olan muslumanların en cok kullandığı ilmihali yazan Omer Nasuhi Bilmen hazretlerine gore, iyi bir ilmihalde bulunması gereken en onemli ozelliklerden biri, ne cok basit ve kısa yazılması ne de cok uzun ve ayrıntılı olmasıdır İyi bir ilmihal, bu ikisinin ortası olmalıdır O şoyle der :
Bilindiği gibi İslam dininin icerdiği hukumler başlıca şu dort kısma ayrılır:
* İtikada ait hukumler,
* İbadetlere ve muamelata ait hukumler,
* Helala, harama, mubah ile mekruha ait hukumler,
* Ahlaka ait hukumler
Bu dort kısım hukum hakkında pek ayrıntılı, mukemmel kitaplar yazılmış olduğu gibi, pek kısa, basit kitaplar da yazılmıştır Bununla birlikte bu dort kısımdan her biri cok kere başka başka kitaplar halinde yazılmış, bu dort kısmı bir araya toplayan eserler nisbeten az bulunmuştur
Elbette ayrıntılı eserlere ihtiyacımız yok diyemeyiz Fakat oyle uzun uzadıya yazılmış eserleri okumaya, onlardan kendisi icin en luzumlu meseleleri ayırt etmeye de herkesin gucu yetmez Mesleği ve vakti de buna elverişli olmaz Pek kısa yazılmış eserler ise ihtiyacı yeteri derecede karşılayamaz, maksadı temin edemez Hele bu gibi eserler pek kapalı ibarelerle yazılmış bulunursa istenilen faydaların elde edilmesi busbutun gucleşir
Gunumuzde oldukca ceşitlenmiş olan ilmihal kitaplarının yanında, oldukca zayıf kalan ilmihal eğitimimize gecmeden once Fahri Kainat Efendimiz sav rehberliğinde İslam'ın nasıl oğretildiğini gorelim
İlk donemde dini eğitim
Efendimiz sav'in tebliğ hayatı Mekke ve Medine olmak uzere iki safhadan oluşur Siyasi ve sosyal şartlar farklı olduğu icin surecler de farklı gelişmiştir
Fahri Kainat Efendimiz sav peygamberliğinin ilk gunlerinde Hz Ebu Bekir ra'ı İslam'a şoyle davet etmişti:
Ben Allah'ın rasulu ve nebisiyim Beni emirlerini insanlara tebliğ etmem icin gonderdi Seni Hak olan Allah'a cağırıyorum Vallahi o Hak'tır Ey Ebu Bekir, seni bir olan, ortağı bulunmayan Allah'a davet ediyorum O'ndan başkasına ibadet etmemeye, O'nun emirlerine boyun eğmeye cağırıyorum(İbn İshak)
Hz Hatice, Hz Ali, Hz Omer, Hz Osman ve diğer ilk muslumanları da Allah onlardan razı olsun bu sozlere yakın ifadelerle İslam'a davet etmiş, once Allah'ın bir olduğunu oğretmişti Sonra da kulluğun gereği olarak abdest almayı ve namaz kılmayı, ayrıca Allah'ın kullarına yakışan durustluğu ve ahlakı
İlk Muslumanlar Mekke'de Efendimiz sav ile gizlice goruşuyor ve O'ndan İslam'ı oğreniyorlardı Ozellikle Daru'lErkam denilen toplanma yeri bu yonuyle hem ilk okul, hem de ilk mescid hukmundeydi Orada gizlice toplanıp Kur'an okuyorlar, İslam'ın hukumlerini oğreniyorlar ve namaz kılıyorlardı Dışarıdan gecenler duymasınlar diye sureleri gizlice okuyorlardı Nitekim daha sonra muslumanlar emniyete kavuşmalarına rağmen bu gunlerden kalan bir sunnet olarak oğle ve ikindi namazları cemaatle kılındığında gizli okumaya devam ettiler
Efendimiz sav'den İslam'ı oğrenen sahabilerin her biri yeterli bilgiyi oğreniyor ve kendi ibadet hayatlarının yanında, ozellikle muşriklerle girdikleri tartışmalarda onlara galip geliyorlardı İmana, ibadetlere, adalete ve sosyal hayata dair hukumleri en ince ayrıntısına kadar oğreniyorlar, bilmediklerini Efendimiz sav'e soruyorlardı Bu sayede Efendimiz sav ile birlikte diğer muslumanlar da İslam'ı tebliğ ediyorlardı Bunu bizzat Efendimiz sav buyuruyor, kendisinden duyduklarını diğer insanlara iletmelerini soyluyordu
Efendimiz sav hac mevsiminde Medine'den gelen altı kişiyi İslam'a davet etmiş ve onlar da ertesi sene, ilk Akabe Biatı denilen goruşmeye sayıları artarak gelmişlerdi Bir sonraki sene sayıları yetmişi gecmişti Allah Rasulu sav de onlarla birlikte Mus'ab b Umeyr ra'ı İslam'ı oğretmesi icin gondermişti Mus'ab ra Medine'ye varır varmaz kolları sıvamış ve İslam devletinin ilk merkezi olacak bu şehrin insanlarına İslam'ı oğretmişti
Semerkand Dergisi Ali Sozer Şubat 2024 158 sayı
serhabercom
imagesilmihalbilgileri5ad24840079fe
İlmihal Bilgileri
islamda İlmihal
Semerkand dergisi yazarlarından Ali Sozer, Muslumanların başucu kaynağı olan ilmihaller konusunu ele alıyor
İlmihal kapsamına giren bilgiler, dinin mukellef saydığı herkesin oğrenmesi gereken bilgilerdir Cunku her muslumanın dini hayatını tanzim ederken lazım olanı bilmesi bir borctur
Dolayısıyla ilmihal denince, bir kitap turunden once İslam'ın bir muslumanın hayatına tatbiki anlaşılmalı ve bu mantık uzerinden ilmi hal denen bilgiler oğrenilmelidir
İlmihal (ilmi hal), icinde bulunulan duruma dair bilgi demektir Gundelik hayata dair dini bilgiler butunune bu ismi vermek adet olmuştur Osmanlı Anadolusu'nda temel dini bilgileri iceren kitaplar bu isimle anılmaya başlanmış, boylece yaygınlaşmıştır
İslami bir kavram olarak ilmihal, kişinin kendisine, yaratıcısına ve cevresine karşı nasıl davranacağını belirleyen, gunluk ihtiyaclara cevap veren asgari bilgiler toplamını ifade eder
İlmihal muhteva cercevesi belirlenirken genellikle Cibril Hadisinden istifade edilmiştir Bu hadis, Hz Peygamber sav'e sahabilerle bulunduğu bir sırada Cebrail as'ın gelip din hakkında bazı sorular sorması, bu soruları Hz Peygamber sav'in cevaplaması şeklindedir Bu sorular İman nedir?, İslam nedir?ve İhsan nedir?şeklinde vuku bulmuş, boylece dinin uc temel unsuru olan inanc, ibadet ve ahlak gundeme getirilmiştir İşte ilmihal kitapları bu uc esastan hareketle ve bu hadisi delil alarak telif edilmişlerdir
İlmihal kapsamına giren bilgiler, dinin mukellef saydığı herkesin oğrenmesi gereken bilgilerdir Cunku her muslumanın dini hayatını tanzim ederken lazım olanı bilmesi bir borctur Dolayısıyla ilmihal denince, bir kitap turunden once İslam'ın bir muslumanın hayatına tatbiki anlaşılmalı ve bu mantık uzerinden ilmi hal denen bilgiler oğrenilmelidir
Başucu kitap ihtiyacı
Bir kitap turu olarak ilmihalin tarihi seyri incelendiğinde, eldeki mevcut bilgilere bakarsak, ilmihal ismi verilen eserlere ancak yakın donem Osmanlı'da rastlanılmaktadır Fakat cağlar boyunca değişik isimler altında yazılan başucu eserler bu sahadaki ihtiyaca cevap vermişlerdir
Son yarım asırda ulkemizde Hanefi mezhebine tabi olan muslumanların en cok kullandığı ilmihali yazan Omer Nasuhi Bilmen hazretlerine gore, iyi bir ilmihalde bulunması gereken en onemli ozelliklerden biri, ne cok basit ve kısa yazılması ne de cok uzun ve ayrıntılı olmasıdır İyi bir ilmihal, bu ikisinin ortası olmalıdır O şoyle der :
Bilindiği gibi İslam dininin icerdiği hukumler başlıca şu dort kısma ayrılır:
* İtikada ait hukumler,
* İbadetlere ve muamelata ait hukumler,
* Helala, harama, mubah ile mekruha ait hukumler,
* Ahlaka ait hukumler
Bu dort kısım hukum hakkında pek ayrıntılı, mukemmel kitaplar yazılmış olduğu gibi, pek kısa, basit kitaplar da yazılmıştır Bununla birlikte bu dort kısımdan her biri cok kere başka başka kitaplar halinde yazılmış, bu dort kısmı bir araya toplayan eserler nisbeten az bulunmuştur
Elbette ayrıntılı eserlere ihtiyacımız yok diyemeyiz Fakat oyle uzun uzadıya yazılmış eserleri okumaya, onlardan kendisi icin en luzumlu meseleleri ayırt etmeye de herkesin gucu yetmez Mesleği ve vakti de buna elverişli olmaz Pek kısa yazılmış eserler ise ihtiyacı yeteri derecede karşılayamaz, maksadı temin edemez Hele bu gibi eserler pek kapalı ibarelerle yazılmış bulunursa istenilen faydaların elde edilmesi busbutun gucleşir
Gunumuzde oldukca ceşitlenmiş olan ilmihal kitaplarının yanında, oldukca zayıf kalan ilmihal eğitimimize gecmeden once Fahri Kainat Efendimiz sav rehberliğinde İslam'ın nasıl oğretildiğini gorelim
İlk donemde dini eğitim
Efendimiz sav'in tebliğ hayatı Mekke ve Medine olmak uzere iki safhadan oluşur Siyasi ve sosyal şartlar farklı olduğu icin surecler de farklı gelişmiştir
Fahri Kainat Efendimiz sav peygamberliğinin ilk gunlerinde Hz Ebu Bekir ra'ı İslam'a şoyle davet etmişti:
Ben Allah'ın rasulu ve nebisiyim Beni emirlerini insanlara tebliğ etmem icin gonderdi Seni Hak olan Allah'a cağırıyorum Vallahi o Hak'tır Ey Ebu Bekir, seni bir olan, ortağı bulunmayan Allah'a davet ediyorum O'ndan başkasına ibadet etmemeye, O'nun emirlerine boyun eğmeye cağırıyorum(İbn İshak)
Hz Hatice, Hz Ali, Hz Omer, Hz Osman ve diğer ilk muslumanları da Allah onlardan razı olsun bu sozlere yakın ifadelerle İslam'a davet etmiş, once Allah'ın bir olduğunu oğretmişti Sonra da kulluğun gereği olarak abdest almayı ve namaz kılmayı, ayrıca Allah'ın kullarına yakışan durustluğu ve ahlakı
İlk Muslumanlar Mekke'de Efendimiz sav ile gizlice goruşuyor ve O'ndan İslam'ı oğreniyorlardı Ozellikle Daru'lErkam denilen toplanma yeri bu yonuyle hem ilk okul, hem de ilk mescid hukmundeydi Orada gizlice toplanıp Kur'an okuyorlar, İslam'ın hukumlerini oğreniyorlar ve namaz kılıyorlardı Dışarıdan gecenler duymasınlar diye sureleri gizlice okuyorlardı Nitekim daha sonra muslumanlar emniyete kavuşmalarına rağmen bu gunlerden kalan bir sunnet olarak oğle ve ikindi namazları cemaatle kılındığında gizli okumaya devam ettiler
Efendimiz sav'den İslam'ı oğrenen sahabilerin her biri yeterli bilgiyi oğreniyor ve kendi ibadet hayatlarının yanında, ozellikle muşriklerle girdikleri tartışmalarda onlara galip geliyorlardı İmana, ibadetlere, adalete ve sosyal hayata dair hukumleri en ince ayrıntısına kadar oğreniyorlar, bilmediklerini Efendimiz sav'e soruyorlardı Bu sayede Efendimiz sav ile birlikte diğer muslumanlar da İslam'ı tebliğ ediyorlardı Bunu bizzat Efendimiz sav buyuruyor, kendisinden duyduklarını diğer insanlara iletmelerini soyluyordu
Efendimiz sav hac mevsiminde Medine'den gelen altı kişiyi İslam'a davet etmiş ve onlar da ertesi sene, ilk Akabe Biatı denilen goruşmeye sayıları artarak gelmişlerdi Bir sonraki sene sayıları yetmişi gecmişti Allah Rasulu sav de onlarla birlikte Mus'ab b Umeyr ra'ı İslam'ı oğretmesi icin gondermişti Mus'ab ra Medine'ye varır varmaz kolları sıvamış ve İslam devletinin ilk merkezi olacak bu şehrin insanlarına İslam'ı oğretmişti
Semerkand Dergisi Ali Sozer Şubat 2024 158 sayı
serhabercom
imagesilmihalbilgileri5ad24840079fe