TURK ADININ ANLAMI VE KOKENİ
TURKLERİN ANAYURDU
ANAYURTTA KURULAN UYGARLIKLAR
TOPLUM YAPISI
SOSYAL HAYAT
DEVLET YONETİMİ
ORDU
DİN VE İNANIŞ
1TURK Adının AnLamı
Turk Adının anlamı:
Guclu, kuvvetli, kudretli,
Doğan, tureyen, coğalan, artan anlamlarına gelmektedir
Turk kelimesi ilk defa siyasi ad olarak, Gokturk Devleti tarafından kullanılmıştır Daha sonra Turk soyuna ait olan butun toplulukları ifade eden milli bir ad olmuştur
Coğrafi bir ad olarak, ilk defa Bizans kaynaklarında Orta Asya icin kullanılmıştır Anadolu ise XII yuzyıldan itibaren Avrupalılarca Turkiye olarak anılmıştır
2TURKLERİN AnaYurdu
Turklerin ana yurdu Orta Asya'dır Orta Asya; AltaySayan Dağlarının kuzeybatısı, Tanrı Dağlarının kuzeyi, Sibirya steplerinin guneyi ve Hazar Denizinin doğusu ile cevrili olan bolgedir
3ANAYURTTA KuruLan UygarLıkLar
Anav Kulturu: MO 45001000 arası Turkistanın Başkenti Aşkabat yakınlarında ortaya cıkarılmıştır Yapılan kazılarda dokuma parcaları, seramik ve sus eşyaları bulunmuştur
Afanasyevo Kulturu: MO 30001700 de AltaySayan dağlarının kuzey batısında bulunmuştur Turklerin en eski kulturudur Afanasyevo tolumu, avcı ve savaşcı bir toplumdu Bu toplumun koyun ve at gibi hayvanları besledikleri bilinmektedir Bu kultur Orta Asya uygarlığının temelini oluşturmuştur
Andronova Kulturu: MO 17001200 yıllarında AltayTanrı dağları, Guney Sibirya ve Hazar Denizinin doğusuna kadar olan bolgede oluşmuş bir kulturdur Orta Asya kulturleri icinde yayılma alanı en geniş olanıdır Afanasyevo Kulturunun gelişmiş bir şekli olarak karşımıza cıkar Bakırdan yapılanların yanında ilk defa tunctan ve altından yapılmış eşyalara bu kulturde rastlanır
Karasuk Kulturu: MO 1200700 yılları arasında Yeniseyde bulunmuştur Orta Asya uygarlığında demir, ilk olarak bu kulturde işlenmiştir Karasuk kulturu mensupları yunlu dokumayı ve keceden cadır yapmayı oğrenmişler ve uzeri cadırla ortulu, dort tekerlekli arabalar kullanmışlardır
Tagar Kulturu: MO700100 arası Abakan bolgesinde gorulmuştur Bu kulture ait cok sayıda keskin ahancer, ok ucları vb eşyalar bulunmuştur
4TopLum YapıSı
Aile sosyal hayatın ve toplumun en kucuk birimidir
Ailelerin birleşmesiyle urug (aileler birliği), urugların birleşmesiyle boy, boyların birleşmesiyle budun ( millet ), budunların birleşmesiyle il ( devlet ) meydana gelir
Aile Oğuş denmiştir Aile kalabalık değildir, kucuk aileler şeklindedir Bunu sağlayan gocebe hayattır Anne baba cocuklar vardır Evlenenler ayrılır, en kucuk erkek cocuk baba ocağını devam ettirir Kadın erkekle genelde eşit haklara sahiptir Tek kadınla evlenme yaygındır Aile, duğun toreniyle yapılan evlenme ile kurulur, kız evi oğlan evinden kalıng denilen bir başlık alırdı
Urug Ailelerin birleşmesiyle oluşur Bağımsız bir yapı değildir Siyasi yonden bir boyun parcasıdır
Boy Urugların birleşmesiyle oluşur Başlarında boy beyi denilen kişiler vardır Boyun cıkarlarını korumak, adaleti ve dayanışmayı sağlamak gorevidir Her boyun belli toprağı ve askeri gucu vardır
Budun Boyların birleşmesiyle oluşur Başında Han bulunur Hanın başkanlığında bir merkezden idare edilir Siyasi yonden bağımsız olduğu gibi, ile de bağlı olabilir
İl ( el ) Devlet Budunlar birleşerek ili meydana getirir Belli toprağı, halkı, hukuki duzeni olan siyasi bir topluluktur il dağıldığında onu oluşturan alt birlikler aynen ozelliklerini korur Boylece yıkılan bir Turk devletinin yerine yenisi kolaylıkla kurulur Bu sosyal teşkilat tarih sahnesinden silinmemelerinde onemli rol oynamıştır
5SosyaL HayaT
Bozkır yaşantısı mucadeleci ve pratik olmalarını sağlamıştır
Halk sınıflara ayrılmaz, toplumda eşitlik esastır
Ekonomik ve dini ozgurluk vardır Kolelik ve soyluluk kavramları yoktur Din adamları ayrıcalıklı bir sınıf değildir
Hayvancılık yaygındır Atı evcilleştirmişlerdir Gocleri kolaylaştırmıştır
Yazın yaşadıkları yerler yaylak, kışın ise kışlak olarak ifade edilmiştir
Avcılık yaygındır Aynı zamanda avcılık onemli bir savaş eğitimi gorevine sahiptir
Sosyal hayat yerleşik hayata gecmeleriyle beraber değişikliğe uğramıştır
Gokturkler doneminde şehirler kurmuşlardır fakat yaygın olarak ilk kez Uygurlar doneminde yerleşik hayata gecmişlerdir
Uygurlar evlerini tuğladan yaparlardı, şehirlerine balık demişlerdir Ordu balık onemli ticaret merkezi olmuştur Uygurlar bataklıkları kurutup tarlalar acmış, sulama kanalları yapmışlardır
Genellikle at ve koyun eti yenirdi Sutlu darı, peynir ve yoğurt yaygındır İcki olarak kımız, kısrak sutunun mayasından yapılırdı
İpek, pamuk, devetuyu ve yunden elbiseler giyilir, Turfanda dokunan cicekli Uygur kumaşları unludur
Dini ve ulusal torenlere butun millet katılırdı Baharda buyuk şolenler duzenlenirdi Şolenlerin diğer adı toydur Kurban kesilir, yarışlar yapılır, dans edilirdi Kopuz calınırdı Halkın ihtiyacları karşılanırdı Surek avları, at yarışları, okculuk, gureş, kılıc oyunu ve cevgen adı verilen atlı top oyunu sportif faaliyetlerdendir
6DevLet YoneTimi
Teşkilatcı olmaları cok devlet kurmalarına sebep olmuştur Bağımsızlık duygusu gelişmiştir
Toplumun siyasi teşkilatlanmasının en ust basamağı il (devlet) olmuştur Ulke sınırlarını koruyan ve halkı belli kurallara gore yoneten siyasi kuruluşa devlet denmiştir Başında hakan bulunur
Hukumdar ( ilig )
Egemenliğin ve siyasi iktidarın en başta gelen unsurudur
Kağan, hakan, han, şanyu, yabgu, tanhu, ilteber, idikut, erkin hukumdarın unvanlarıdır
Hukumdarlığın kaynağı ilahidir Kutlu hanedan soyundan olanlar hukumdar olabilir Goktanrı yetkiyi verir, buna kut denir Kan yoluyla babadan oğla gecer
Ulke tore ( ture )ye gore yonetilir Devlet ve topum yaşamını duzenleyen kurallardır
Kağan resmi torenlerle tahta cıkar
Hukumdarlık Sembolleri; Otağ ( hakan cadırı ), orgin (taht), kotuz ( sorguc ), tuğ ( sancak ), yay ve davul
Hakan cadırı kubbelidir, kapısı doğuya acılır Rengi ve şekliyle sahiplerinin konumunu belirtir
Hukumdar alp ( cesur ve kahraman ), bilge ( akıllı ), adil ve erdemli olması gerekir
Gorevi orduya komuta etmek, tore hukumlerini uygulamak, ulkede birliği, dirliği, adaleti sağlamak, dağınık Turk boylarını toplayarak, halkı doyurmak ve giydirmektir
Eşlerine katun ( hatun ) denilir Soz sahibidirler, gerekirse naip ( vekil ) olarak devlet başkanlığı yapar, elcileri kabul eder, devlet meclisine katılır
Veraset Sistemi
Turk devletlerinin en zayıf yonu tahta gecme konusunun belli kurala bağlanmamış olmasıdır
Toreye gore hukumdar olduğunde oğullarının hepsi tahta gecme hakkına sahiptir Bu durum taht kavgalarına sebep olmuştur
Turfan Uygurlarında tahta gecme hukukunun yazılı belgeler ve senetlere dayandırıldığı bilinmektedir Tahta gecme baş hatunun cocuklarının hakkıdır Turk kağanlarında siyasi amacla başka ulke prensesleriyle evlenme de olmuştur
Cocuklar kucukse, amcaları tahta gecer Zaman zaman kurultay secmiştir Bazen yaşı en buyuk ve bilgili olan tahta gecmiştir( Ekberiyet Sistemi )
En cok karşılaşılan durum hanedan uyelerinin mucadelesi olmuştur
Kurultay Hukumet
Devlet işlerinin goruşulup karara bağlandığı buyuk meclise kurultay toy kengeş denmiştir
Belli zamanlarda toplanır, onemli konular goruşulur, karara bağlanır
Asker ve sivil tum yoneticilerle boy beyleri, bağlı kavimlerin yoneticileri katılır Toygun; meclise katılma hakkına sahip olanlara denir
Hakan meclisin doğal başkanıdır Ekonomik, siyasi, sosyal, dini, askeri konular goruşulur ve karara bağlanır
Her yılın dokuzuncu ayında genel toplantı yapılırdı Hayvanların sayım sonucları, ordunun durumu, genel sorunlar goruşulur
Ayukı ( hukumet ): Siyasi orgutlenmenin kurumlarından biridir Hakanın ve meclisin emirlerini uygulardı
Ayguci ( başbakan ): Hukumetin başında bulunur
Buyruk ( bakan ): Hukumet uyeleridir
Bitikci ve tamgacı; Yazışmaları yapar ve dış politikayı yurutur
Tarkan, Apa; Saray gorevlilerindendir Askeri ve sivil yonetimden sorumludur
Tudun: Denetim ve vergi işleriyle ilgilenir Vali
Ordu; Hukumet konağının bulunduğu şehre denilir
İl ( el ) orgin ( saray ) devlet başkanının oturduğu yer
Ebi ( hukumet konağı )
Bitigciler: Katip
Agı (Agılıg): Hazine
Agıcı: Hazinedar
Kenetci: Danışman
Subaşı: Ordu Komutanı
Tigin: Hukumdar Cocukları (Tekin)
Şad: Diğer Hanedan Mensupları
Tamgacı: Dış siyaset işlerini yuruten gorevliler
Kımız: Kısrak Sutunden Elde Edilen Turklerim Milli İckisi
Balık: ygurların Şehirlerine Verdikleri Ad (Beşbalık Ve Ordubalık Gibi)
Bitik Taş: Kitabe, Yazılı Taş
Bork: Genellikle Hayvan Postundan Yapılan Başlık
Kult: Tapma, Tapınma Din
Minyatur: coğunlukla eski yazma kitaplarda gorulen, ışık, golge ve hacim duygusu yansıtılmayan kucuk renkli resim tekniği
Mani Dini (MANİHEİZM) : Hıristiyanlık, Budizm ve Zerduştluk dinlerinin karışımı bir din
İkili Teşkilat
Turklerde ilk devlet teşkilatı Mete Han tarafından kurulmuştur
Ulke sağ sol ( doğu batı ) şeklinde ikiye ayrılarak yonetilir
Doğu batıya gore ustundur Guneşin doğduğu yer olduğu icin Hakan doğuda oturur, batıyı yabgu unvanıyla kardeşi yonetir Yabgu ic işlerinde serbest, dış işlerde buyuk hakana bağlıdır
Tigin hukumdarın cocuklarıdır Şad unvanıyla ceşitli yerlere tecrube kazanmaları icin gonderilir Selcuklu ve Osmanlıda da gorulur
6ORDU
Kadın erkek her Turk savaşa hazırdır ( Ordu millet anlayışı )
Ucretli değildir
Her Turk bir asker sayılır
Ordunun temeli suvarilere dayanır
Boy beyi, han, şad, tigin gibi yoneticiler savaşa hazır bir komutandır
İlk duzenli Turk ordusu Mete Han tarafından kurulmuştur Mete Hanın başa gectiği MO209 yılı Turk Kara Kuvvetlerinin kuruluş tarihi olarak kutlanmaktadır
Onlu sistem vardır En kucuk on, en buyuk onbin kişilik birlikler vardır Onbin kişilik birimlere tumen denir Ordu 24 tumenden oluşur
Avrupa bu sistemden etkilenmiştir Romalılar, Ruslar, Moğollar, Cinliler vb devletler taklit etmişlerdir
Bugunku flama ve sancak yerine tuğlar kullanılmıştır
Genellikle hafif silahlar; ok, yay, kılıc, kalkan, kargı, mızrak, sungu ve hancer kullanılmıştır Duşman ve araziye gore taktik vardır Keşif, yıpratma, ani baskın ve Turan Taktiği ( kurt oyunu ) savaş taktikleridir ( Malazgirt, Niğbolu, Mohac)
7DİN VE İNANIŞ
Turkler dini bir toplum değildir Daha cok siyasi bir karaktere sahiptir
Din adamları ayrı bir sınıf değildir
Turklerde şamanizmden etkilenme vardır fakat din değildir, buyu ve gizli guclere inanma vardır Temsilcilerine şaman denir Şifa vericilik esastır
Eski Turklerde dini inanc uc noktada toplanmıştır;
Tabiat Kuvvetlerine İnanma
Atalar Kultu
Gok Tanrı İnancı
Tabiat Kuvvetlerine İnanma: Dağ, tepe, kaya, ırmak, vadi, ağac, orman, guneş, ay ve yıldız gibi varlıklarda bir takım gizli guclerin var olduğuna inanılır
Ruhlar, iyilik seven ve kotuluk getiren olarak ikiye ayrılır
Doğadaki bu ruhlara iduk yer su ( kutsal yer su ) denir
Umay tanrıca adıdır
Yada taşı; yağmur yağdırmak ve ruzgar estirmek icin sihrine başvurulan kutsal taştır
İlkbaharda ve sonbaharda at ve koyun kurban edilir İlkbaharda torenler yapılır ( Nevruz: Yenigun )
Atalar Kultu: Olen kişilere ve atalara ait hatıralar kutsaldır Ataların ruhlarının kendilerini koruduğuna inanılır ve kurban kesilir Mezarlara yapılan saldırı savaş nedeni olabilir
Gok Tanrı İnancı: Turklerin asıl dinidir Butun kainatı yaratan Goktanrıdır
Bugunku Tanrı sozcuğu, Orhun yazıtlarında Tengri veya Tengiri bicimindedir
Goktanrı can veren yaşatan ve oldurendir Yol gosterir, hukmeder, cezalandırır ve mukafatlandırır
Turklerin devlet kurması Goktanrının isteği ile olmuş ve hakana verilmiştir Tanrı tarafından verilen devleti yonetme yetkisine kut denir
Olenlerin ardından yas tutulur ve yuğ adı verilen torenler yapılır Bu torenlerde ziyafet verilir, at yarışları yapılır
Oluler kurgan adı verilen mezarlara gomulur
Olumden sonraki hayata inanc vardır Eşyalar da gomulur Mezarlara balbal adını verdiğimiz taşlar dikilir
Gok kutsaldır, gok ve yer yedi kattan yaratılmıştır
Ucmağ; Cennet, Tamu; Cehennem olarak ifade edilmiştir, oldukten sonra dirilişe inanılmıştır
Din adamlarına kam denilmiştir
Turk topluluklarının asıl dini Gok Tanrı dini olmasına rağmen, bazı topluluklarda değişik dinlerin yayıldığı da gorulmektedir
Uygurlar arasında Budizm, Maniheizm, Hıristiyanlık ve İslamiyet yayılmıştır Hazarlar da Museviliği kabul etmişlerdir Macarlar, Kumanlar, Pecenekler, Tuna Bulgarları Hıristiyanlığı kabul etmiş, itil Bulgarları ise İslamiyeti secmişlerdi
Hazarlar ve Uygurlar din konusunda daha cok hoşgorulu olmuşlardır
İslamiyet dışındaki dinler genellikle Turklerin milli benliklerini kaybetmelerine ve diğer milletlerin arasında yok olmalarına sebep olmuştur
TURKLERİN ANAYURDU
ANAYURTTA KURULAN UYGARLIKLAR
TOPLUM YAPISI
SOSYAL HAYAT
DEVLET YONETİMİ
ORDU
DİN VE İNANIŞ
1TURK Adının AnLamı
Turk Adının anlamı:
Guclu, kuvvetli, kudretli,
Doğan, tureyen, coğalan, artan anlamlarına gelmektedir
Turk kelimesi ilk defa siyasi ad olarak, Gokturk Devleti tarafından kullanılmıştır Daha sonra Turk soyuna ait olan butun toplulukları ifade eden milli bir ad olmuştur
Coğrafi bir ad olarak, ilk defa Bizans kaynaklarında Orta Asya icin kullanılmıştır Anadolu ise XII yuzyıldan itibaren Avrupalılarca Turkiye olarak anılmıştır
2TURKLERİN AnaYurdu
Turklerin ana yurdu Orta Asya'dır Orta Asya; AltaySayan Dağlarının kuzeybatısı, Tanrı Dağlarının kuzeyi, Sibirya steplerinin guneyi ve Hazar Denizinin doğusu ile cevrili olan bolgedir
3ANAYURTTA KuruLan UygarLıkLar
Anav Kulturu: MO 45001000 arası Turkistanın Başkenti Aşkabat yakınlarında ortaya cıkarılmıştır Yapılan kazılarda dokuma parcaları, seramik ve sus eşyaları bulunmuştur
Afanasyevo Kulturu: MO 30001700 de AltaySayan dağlarının kuzey batısında bulunmuştur Turklerin en eski kulturudur Afanasyevo tolumu, avcı ve savaşcı bir toplumdu Bu toplumun koyun ve at gibi hayvanları besledikleri bilinmektedir Bu kultur Orta Asya uygarlığının temelini oluşturmuştur
Andronova Kulturu: MO 17001200 yıllarında AltayTanrı dağları, Guney Sibirya ve Hazar Denizinin doğusuna kadar olan bolgede oluşmuş bir kulturdur Orta Asya kulturleri icinde yayılma alanı en geniş olanıdır Afanasyevo Kulturunun gelişmiş bir şekli olarak karşımıza cıkar Bakırdan yapılanların yanında ilk defa tunctan ve altından yapılmış eşyalara bu kulturde rastlanır
Karasuk Kulturu: MO 1200700 yılları arasında Yeniseyde bulunmuştur Orta Asya uygarlığında demir, ilk olarak bu kulturde işlenmiştir Karasuk kulturu mensupları yunlu dokumayı ve keceden cadır yapmayı oğrenmişler ve uzeri cadırla ortulu, dort tekerlekli arabalar kullanmışlardır
Tagar Kulturu: MO700100 arası Abakan bolgesinde gorulmuştur Bu kulture ait cok sayıda keskin ahancer, ok ucları vb eşyalar bulunmuştur
4TopLum YapıSı
Aile sosyal hayatın ve toplumun en kucuk birimidir
Ailelerin birleşmesiyle urug (aileler birliği), urugların birleşmesiyle boy, boyların birleşmesiyle budun ( millet ), budunların birleşmesiyle il ( devlet ) meydana gelir
Aile Oğuş denmiştir Aile kalabalık değildir, kucuk aileler şeklindedir Bunu sağlayan gocebe hayattır Anne baba cocuklar vardır Evlenenler ayrılır, en kucuk erkek cocuk baba ocağını devam ettirir Kadın erkekle genelde eşit haklara sahiptir Tek kadınla evlenme yaygındır Aile, duğun toreniyle yapılan evlenme ile kurulur, kız evi oğlan evinden kalıng denilen bir başlık alırdı
Urug Ailelerin birleşmesiyle oluşur Bağımsız bir yapı değildir Siyasi yonden bir boyun parcasıdır
Boy Urugların birleşmesiyle oluşur Başlarında boy beyi denilen kişiler vardır Boyun cıkarlarını korumak, adaleti ve dayanışmayı sağlamak gorevidir Her boyun belli toprağı ve askeri gucu vardır
Budun Boyların birleşmesiyle oluşur Başında Han bulunur Hanın başkanlığında bir merkezden idare edilir Siyasi yonden bağımsız olduğu gibi, ile de bağlı olabilir
İl ( el ) Devlet Budunlar birleşerek ili meydana getirir Belli toprağı, halkı, hukuki duzeni olan siyasi bir topluluktur il dağıldığında onu oluşturan alt birlikler aynen ozelliklerini korur Boylece yıkılan bir Turk devletinin yerine yenisi kolaylıkla kurulur Bu sosyal teşkilat tarih sahnesinden silinmemelerinde onemli rol oynamıştır
5SosyaL HayaT
Bozkır yaşantısı mucadeleci ve pratik olmalarını sağlamıştır
Halk sınıflara ayrılmaz, toplumda eşitlik esastır
Ekonomik ve dini ozgurluk vardır Kolelik ve soyluluk kavramları yoktur Din adamları ayrıcalıklı bir sınıf değildir
Hayvancılık yaygındır Atı evcilleştirmişlerdir Gocleri kolaylaştırmıştır
Yazın yaşadıkları yerler yaylak, kışın ise kışlak olarak ifade edilmiştir
Avcılık yaygındır Aynı zamanda avcılık onemli bir savaş eğitimi gorevine sahiptir
Sosyal hayat yerleşik hayata gecmeleriyle beraber değişikliğe uğramıştır
Gokturkler doneminde şehirler kurmuşlardır fakat yaygın olarak ilk kez Uygurlar doneminde yerleşik hayata gecmişlerdir
Uygurlar evlerini tuğladan yaparlardı, şehirlerine balık demişlerdir Ordu balık onemli ticaret merkezi olmuştur Uygurlar bataklıkları kurutup tarlalar acmış, sulama kanalları yapmışlardır
Genellikle at ve koyun eti yenirdi Sutlu darı, peynir ve yoğurt yaygındır İcki olarak kımız, kısrak sutunun mayasından yapılırdı
İpek, pamuk, devetuyu ve yunden elbiseler giyilir, Turfanda dokunan cicekli Uygur kumaşları unludur
Dini ve ulusal torenlere butun millet katılırdı Baharda buyuk şolenler duzenlenirdi Şolenlerin diğer adı toydur Kurban kesilir, yarışlar yapılır, dans edilirdi Kopuz calınırdı Halkın ihtiyacları karşılanırdı Surek avları, at yarışları, okculuk, gureş, kılıc oyunu ve cevgen adı verilen atlı top oyunu sportif faaliyetlerdendir
6DevLet YoneTimi
Teşkilatcı olmaları cok devlet kurmalarına sebep olmuştur Bağımsızlık duygusu gelişmiştir
Toplumun siyasi teşkilatlanmasının en ust basamağı il (devlet) olmuştur Ulke sınırlarını koruyan ve halkı belli kurallara gore yoneten siyasi kuruluşa devlet denmiştir Başında hakan bulunur
Hukumdar ( ilig )
Egemenliğin ve siyasi iktidarın en başta gelen unsurudur
Kağan, hakan, han, şanyu, yabgu, tanhu, ilteber, idikut, erkin hukumdarın unvanlarıdır
Hukumdarlığın kaynağı ilahidir Kutlu hanedan soyundan olanlar hukumdar olabilir Goktanrı yetkiyi verir, buna kut denir Kan yoluyla babadan oğla gecer
Ulke tore ( ture )ye gore yonetilir Devlet ve topum yaşamını duzenleyen kurallardır
Kağan resmi torenlerle tahta cıkar
Hukumdarlık Sembolleri; Otağ ( hakan cadırı ), orgin (taht), kotuz ( sorguc ), tuğ ( sancak ), yay ve davul
Hakan cadırı kubbelidir, kapısı doğuya acılır Rengi ve şekliyle sahiplerinin konumunu belirtir
Hukumdar alp ( cesur ve kahraman ), bilge ( akıllı ), adil ve erdemli olması gerekir
Gorevi orduya komuta etmek, tore hukumlerini uygulamak, ulkede birliği, dirliği, adaleti sağlamak, dağınık Turk boylarını toplayarak, halkı doyurmak ve giydirmektir
Eşlerine katun ( hatun ) denilir Soz sahibidirler, gerekirse naip ( vekil ) olarak devlet başkanlığı yapar, elcileri kabul eder, devlet meclisine katılır
Veraset Sistemi
Turk devletlerinin en zayıf yonu tahta gecme konusunun belli kurala bağlanmamış olmasıdır
Toreye gore hukumdar olduğunde oğullarının hepsi tahta gecme hakkına sahiptir Bu durum taht kavgalarına sebep olmuştur
Turfan Uygurlarında tahta gecme hukukunun yazılı belgeler ve senetlere dayandırıldığı bilinmektedir Tahta gecme baş hatunun cocuklarının hakkıdır Turk kağanlarında siyasi amacla başka ulke prensesleriyle evlenme de olmuştur
Cocuklar kucukse, amcaları tahta gecer Zaman zaman kurultay secmiştir Bazen yaşı en buyuk ve bilgili olan tahta gecmiştir( Ekberiyet Sistemi )
En cok karşılaşılan durum hanedan uyelerinin mucadelesi olmuştur
Kurultay Hukumet
Devlet işlerinin goruşulup karara bağlandığı buyuk meclise kurultay toy kengeş denmiştir
Belli zamanlarda toplanır, onemli konular goruşulur, karara bağlanır
Asker ve sivil tum yoneticilerle boy beyleri, bağlı kavimlerin yoneticileri katılır Toygun; meclise katılma hakkına sahip olanlara denir
Hakan meclisin doğal başkanıdır Ekonomik, siyasi, sosyal, dini, askeri konular goruşulur ve karara bağlanır
Her yılın dokuzuncu ayında genel toplantı yapılırdı Hayvanların sayım sonucları, ordunun durumu, genel sorunlar goruşulur
Ayukı ( hukumet ): Siyasi orgutlenmenin kurumlarından biridir Hakanın ve meclisin emirlerini uygulardı
Ayguci ( başbakan ): Hukumetin başında bulunur
Buyruk ( bakan ): Hukumet uyeleridir
Bitikci ve tamgacı; Yazışmaları yapar ve dış politikayı yurutur
Tarkan, Apa; Saray gorevlilerindendir Askeri ve sivil yonetimden sorumludur
Tudun: Denetim ve vergi işleriyle ilgilenir Vali
Ordu; Hukumet konağının bulunduğu şehre denilir
İl ( el ) orgin ( saray ) devlet başkanının oturduğu yer
Ebi ( hukumet konağı )
Bitigciler: Katip
Agı (Agılıg): Hazine
Agıcı: Hazinedar
Kenetci: Danışman
Subaşı: Ordu Komutanı
Tigin: Hukumdar Cocukları (Tekin)
Şad: Diğer Hanedan Mensupları
Tamgacı: Dış siyaset işlerini yuruten gorevliler
Kımız: Kısrak Sutunden Elde Edilen Turklerim Milli İckisi
Balık: ygurların Şehirlerine Verdikleri Ad (Beşbalık Ve Ordubalık Gibi)
Bitik Taş: Kitabe, Yazılı Taş
Bork: Genellikle Hayvan Postundan Yapılan Başlık
Kult: Tapma, Tapınma Din
Minyatur: coğunlukla eski yazma kitaplarda gorulen, ışık, golge ve hacim duygusu yansıtılmayan kucuk renkli resim tekniği
Mani Dini (MANİHEİZM) : Hıristiyanlık, Budizm ve Zerduştluk dinlerinin karışımı bir din
İkili Teşkilat
Turklerde ilk devlet teşkilatı Mete Han tarafından kurulmuştur
Ulke sağ sol ( doğu batı ) şeklinde ikiye ayrılarak yonetilir
Doğu batıya gore ustundur Guneşin doğduğu yer olduğu icin Hakan doğuda oturur, batıyı yabgu unvanıyla kardeşi yonetir Yabgu ic işlerinde serbest, dış işlerde buyuk hakana bağlıdır
Tigin hukumdarın cocuklarıdır Şad unvanıyla ceşitli yerlere tecrube kazanmaları icin gonderilir Selcuklu ve Osmanlıda da gorulur
6ORDU
Kadın erkek her Turk savaşa hazırdır ( Ordu millet anlayışı )
Ucretli değildir
Her Turk bir asker sayılır
Ordunun temeli suvarilere dayanır
Boy beyi, han, şad, tigin gibi yoneticiler savaşa hazır bir komutandır
İlk duzenli Turk ordusu Mete Han tarafından kurulmuştur Mete Hanın başa gectiği MO209 yılı Turk Kara Kuvvetlerinin kuruluş tarihi olarak kutlanmaktadır
Onlu sistem vardır En kucuk on, en buyuk onbin kişilik birlikler vardır Onbin kişilik birimlere tumen denir Ordu 24 tumenden oluşur
Avrupa bu sistemden etkilenmiştir Romalılar, Ruslar, Moğollar, Cinliler vb devletler taklit etmişlerdir
Bugunku flama ve sancak yerine tuğlar kullanılmıştır
Genellikle hafif silahlar; ok, yay, kılıc, kalkan, kargı, mızrak, sungu ve hancer kullanılmıştır Duşman ve araziye gore taktik vardır Keşif, yıpratma, ani baskın ve Turan Taktiği ( kurt oyunu ) savaş taktikleridir ( Malazgirt, Niğbolu, Mohac)
7DİN VE İNANIŞ
Turkler dini bir toplum değildir Daha cok siyasi bir karaktere sahiptir
Din adamları ayrı bir sınıf değildir
Turklerde şamanizmden etkilenme vardır fakat din değildir, buyu ve gizli guclere inanma vardır Temsilcilerine şaman denir Şifa vericilik esastır
Eski Turklerde dini inanc uc noktada toplanmıştır;
Tabiat Kuvvetlerine İnanma
Atalar Kultu
Gok Tanrı İnancı
Tabiat Kuvvetlerine İnanma: Dağ, tepe, kaya, ırmak, vadi, ağac, orman, guneş, ay ve yıldız gibi varlıklarda bir takım gizli guclerin var olduğuna inanılır
Ruhlar, iyilik seven ve kotuluk getiren olarak ikiye ayrılır
Doğadaki bu ruhlara iduk yer su ( kutsal yer su ) denir
Umay tanrıca adıdır
Yada taşı; yağmur yağdırmak ve ruzgar estirmek icin sihrine başvurulan kutsal taştır
İlkbaharda ve sonbaharda at ve koyun kurban edilir İlkbaharda torenler yapılır ( Nevruz: Yenigun )
Atalar Kultu: Olen kişilere ve atalara ait hatıralar kutsaldır Ataların ruhlarının kendilerini koruduğuna inanılır ve kurban kesilir Mezarlara yapılan saldırı savaş nedeni olabilir
Gok Tanrı İnancı: Turklerin asıl dinidir Butun kainatı yaratan Goktanrıdır
Bugunku Tanrı sozcuğu, Orhun yazıtlarında Tengri veya Tengiri bicimindedir
Goktanrı can veren yaşatan ve oldurendir Yol gosterir, hukmeder, cezalandırır ve mukafatlandırır
Turklerin devlet kurması Goktanrının isteği ile olmuş ve hakana verilmiştir Tanrı tarafından verilen devleti yonetme yetkisine kut denir
Olenlerin ardından yas tutulur ve yuğ adı verilen torenler yapılır Bu torenlerde ziyafet verilir, at yarışları yapılır
Oluler kurgan adı verilen mezarlara gomulur
Olumden sonraki hayata inanc vardır Eşyalar da gomulur Mezarlara balbal adını verdiğimiz taşlar dikilir
Gok kutsaldır, gok ve yer yedi kattan yaratılmıştır
Ucmağ; Cennet, Tamu; Cehennem olarak ifade edilmiştir, oldukten sonra dirilişe inanılmıştır
Din adamlarına kam denilmiştir
Turk topluluklarının asıl dini Gok Tanrı dini olmasına rağmen, bazı topluluklarda değişik dinlerin yayıldığı da gorulmektedir
Uygurlar arasında Budizm, Maniheizm, Hıristiyanlık ve İslamiyet yayılmıştır Hazarlar da Museviliği kabul etmişlerdir Macarlar, Kumanlar, Pecenekler, Tuna Bulgarları Hıristiyanlığı kabul etmiş, itil Bulgarları ise İslamiyeti secmişlerdi
Hazarlar ve Uygurlar din konusunda daha cok hoşgorulu olmuşlardır
İslamiyet dışındaki dinler genellikle Turklerin milli benliklerini kaybetmelerine ve diğer milletlerin arasında yok olmalarına sebep olmuştur