İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATI ÖZELLİKLERİ
* M.S. VIII. yüzyıla gelinceye kadar Türklerin henüz yazıyı kullanmadıkları dönemdeki edebiyattır.
* Bu dönem edebiyatı, sözlü olarak üretilmiş
ve kulaktan kulağa yayılarak varlığını sürdürmüştür.
* Bu dönem edebiyatı müzik eşliğinde
(kopuz adı verilen sazla) dile getirilmiştir.
* Ölçü, ulusal ölçümüz olan hece ölçüsüdür.
* Nazım birimi dörtlüktür.
* Dönemine göre arı(sade) bir dili vardır.
* Dizelere genel olarak yarım uyak hâkimdir.
* Daha çok doğa, aşk ve ölüm konuları işlenmiştir.
* Bu döneme yönelik elimizdeki en önemli ve eski kaynak Kaşgarlı Mahmutun Divan-ı Lügat-it Türk adlı eseridir.
Kullanılan Nazım Biçimleri: Koşuk
* Sığır denilen sürek avları sırasında söylenen şiirlerdir. * Konusu daha çok doğa, aşk, savaş ve yiğitliktir.
* Bu tür daha sonra Halk edebiyatında
Koşma adıyla anılmıştır.
Sagu
* Yuğ adı verilen ölüm törenlerinde, ölen kişilerin erdemlerini ve duyulan acıları dile getiren şiirlerdir.
* Divan edebiyatında mersiye;halk edebiyatında ağıt ismini almıştır.
Sav
* Dönemin özlü sözleridir.
* Bugünkü atasözlerinin ilk biçimi niteliğindedir.
Destan
Toplumu derinden etkileyen olaylar sonunda halk arasında kendiliğinden oluşan uzun nazım türüdür.
DESTANLARIN ÖZELLİKLERİ:
* Toplumun ortak görüşlerini yansıtması
* Olağanüstü özellikler taşıması
* Kişilerinin seçkin olması (Kral, Han, Hakan... vb.)
* Ait oldukları milletten izler taşıması
* Oldukça uzun olması
* Konuları bakımından savaş, deprem, yangın şeklinde sıralanabilmesi
TÜRK DESTANLARI
Destanlarımız yazıya geçirilmedikleri için bugün bunların ancak konularını bilmekteyiz. Bunları da İran, Çin ve Arap kaynaklarından öğreniyoruz.
A) SAKA DEVRİ DESTANLARI
1) Alp Er Tunga Destanı:
Türk-İran savaşlarında Alp Er Tunganın yiğitliklerini ve bu savaşları anlatır.
2) Şu Destanı:
İskenderle Türkler arasındaki savaşı ve Türk
hakanı Şunun kahramanlıklarını anlatır.
B) HUN DEVRİ DESTANI
Oğuz Kağan Destanı:
Hun hükümdarı Meteyi ve onun yaşamını
anlatır.
C) GÖKTÜRK DEVRİ DESTANLARI
1) Bozkurt Destanı:
Göktürklerin dişi bir kurttan türeyişini anlatır.
2) Ergenekon Destanı:
Bir savaşta yenilen ve Ergenekona açılan
Türklerin orada bir demir dağı eritip
intikamlarını almalarını anlatır.
D) UYGUR DEVRİ DESTANLARI
1) Türeyiş Destanı:
Uygurların bir erkek kurttan türeyişi anlatılır.
2) Göç Destanı:
Uygur Türklerinin anayurtlarından göçünü anlatır.
NOT: Destanlar oluşumları bakımından iki grupta incelenebilir.
a) Doğal Destanlar:
Halk arasında ortaya çıkan anonim ürünlerdir.
Bunlar genellikle daha sonra bir şair tarafından derlenip düzenlenmiştir. Bu türe örnek olarak şu destanları sıralayabiliriz.
İliada, Odysseia Yunanlıların (Homeros)
Kalevala Finlilerin
Nibelungen Almanların
Ramayana, Mahabarata Hintlilerin
Cid İspanyolların Chanson de Roland Fransızların Gılgamış Sümerlerin Şehnâme İranlıların (Firdevsi)
Tasso Kurtarılmış Kudüs Milton Kaybolmuş (Kaybedilmiş) Cennet
Fazıl Hüsnü DAĞLARCA Üç Şehitler Destanı
* M.S. VIII. yüzyıla gelinceye kadar Türklerin henüz yazıyı kullanmadıkları dönemdeki edebiyattır.
* Bu dönem edebiyatı, sözlü olarak üretilmiş
ve kulaktan kulağa yayılarak varlığını sürdürmüştür.
* Bu dönem edebiyatı müzik eşliğinde
(kopuz adı verilen sazla) dile getirilmiştir.
* Ölçü, ulusal ölçümüz olan hece ölçüsüdür.
* Nazım birimi dörtlüktür.
* Dönemine göre arı(sade) bir dili vardır.
* Dizelere genel olarak yarım uyak hâkimdir.
* Daha çok doğa, aşk ve ölüm konuları işlenmiştir.
* Bu döneme yönelik elimizdeki en önemli ve eski kaynak Kaşgarlı Mahmutun Divan-ı Lügat-it Türk adlı eseridir.
Kullanılan Nazım Biçimleri: Koşuk
* Sığır denilen sürek avları sırasında söylenen şiirlerdir. * Konusu daha çok doğa, aşk, savaş ve yiğitliktir.
* Bu tür daha sonra Halk edebiyatında
Koşma adıyla anılmıştır.
Sagu
* Yuğ adı verilen ölüm törenlerinde, ölen kişilerin erdemlerini ve duyulan acıları dile getiren şiirlerdir.
* Divan edebiyatında mersiye;halk edebiyatında ağıt ismini almıştır.
Sav
* Dönemin özlü sözleridir.
* Bugünkü atasözlerinin ilk biçimi niteliğindedir.
Destan
Toplumu derinden etkileyen olaylar sonunda halk arasında kendiliğinden oluşan uzun nazım türüdür.
DESTANLARIN ÖZELLİKLERİ:
* Toplumun ortak görüşlerini yansıtması
* Olağanüstü özellikler taşıması
* Kişilerinin seçkin olması (Kral, Han, Hakan... vb.)
* Ait oldukları milletten izler taşıması
* Oldukça uzun olması
* Konuları bakımından savaş, deprem, yangın şeklinde sıralanabilmesi
TÜRK DESTANLARI
Destanlarımız yazıya geçirilmedikleri için bugün bunların ancak konularını bilmekteyiz. Bunları da İran, Çin ve Arap kaynaklarından öğreniyoruz.
A) SAKA DEVRİ DESTANLARI
1) Alp Er Tunga Destanı:
Türk-İran savaşlarında Alp Er Tunganın yiğitliklerini ve bu savaşları anlatır.
2) Şu Destanı:
İskenderle Türkler arasındaki savaşı ve Türk
hakanı Şunun kahramanlıklarını anlatır.
B) HUN DEVRİ DESTANI
Oğuz Kağan Destanı:
Hun hükümdarı Meteyi ve onun yaşamını
anlatır.
C) GÖKTÜRK DEVRİ DESTANLARI
1) Bozkurt Destanı:
Göktürklerin dişi bir kurttan türeyişini anlatır.
2) Ergenekon Destanı:
Bir savaşta yenilen ve Ergenekona açılan
Türklerin orada bir demir dağı eritip
intikamlarını almalarını anlatır.
D) UYGUR DEVRİ DESTANLARI
1) Türeyiş Destanı:
Uygurların bir erkek kurttan türeyişi anlatılır.
2) Göç Destanı:
Uygur Türklerinin anayurtlarından göçünü anlatır.
NOT: Destanlar oluşumları bakımından iki grupta incelenebilir.
a) Doğal Destanlar:
Halk arasında ortaya çıkan anonim ürünlerdir.
Bunlar genellikle daha sonra bir şair tarafından derlenip düzenlenmiştir. Bu türe örnek olarak şu destanları sıralayabiliriz.
İliada, Odysseia Yunanlıların (Homeros)
Kalevala Finlilerin
Nibelungen Almanların
Ramayana, Mahabarata Hintlilerin
Cid İspanyolların Chanson de Roland Fransızların Gılgamış Sümerlerin Şehnâme İranlıların (Firdevsi)
Tasso Kurtarılmış Kudüs Milton Kaybolmuş (Kaybedilmiş) Cennet
Fazıl Hüsnü DAĞLARCA Üç Şehitler Destanı