islamiyetten onceki turk devletleri hakkında bilgi
İslamiyetten Onceki Turk Devletleri Nelerdir
Turklerin kurduğu en eski devlet olan Hun İmparatorluğu, aynı zamanda, Turk askeri teşkilat ve idareciliğinin de ilk orneğidir Osmanlılar zamanı dahil olmak uzere, butun tarih boyunca Turk teşkilatının baş kaidesi olan, sağ ve sol ikili nizam, Hunlar tarafından kurulmuştur Hun ordusu, on bin, bin, yuz ve on kişilik gruplar halinde, onlu sisteme gore oluşturulmuştu Kece cadırları icinde oturuyor ve besledikleri koyun, at ve sığır surulerinden elde ettikleri ile geciniyorlardı
Mete Han'dan sonra gelen yabgular zamanında, Cinlilerle ilişkiler arttı Ozellikle evlenme yoluyla, Turk ve Cin hukumdar aileleri arasında yakınlıklar doğdu Bu yakınlıklar, Hunların ic işleri bakımından bir cok karışıklıklara yol actı Buna rağmen Hun İmparatorluğu, MO 1 yuzyıla kadar ustunluğunu devam ettirdi Bu yuzyılda ise, Turk beyleri arasında taht kavgaları gittikce arttı Cinliler de bu kavgalardan faydalanarak, Turkleri zayıflatmayı bildiler
Siyenpiler'le yaptıları savaşları kaybettikten ve Asya'daki Buyuk Hun İmparatorluğu dağıldıktan sonra, Hunların bir kısmı, Dinyeper nehriyle Aral Golunun doğusu arasındaki bolgeye yerleştiler ve 4 yuzyılın ortalarına kadar orada yaşadılar Cin'den gelen Hun kitleleriyle coğalan ve uzunca bir sure sakin bir hayat yaşamak suretiyle guclenen bu Hunlar, iklim değişikliği ve gecim şartlarının bozulması sebebiyle, bu tarihten itibaren Batı'ya goc etmeye başladılar O tarihlerde, Karadeniz kuzeyindeki duzlukler, bir Cermen kavmi olan Gotların işgali altındaydı DonDinyeper nehirleri arasında Doğu Gotları (Ostrogotlar), batısında ise Batı Gotları (Vizigotlar) bulunuyordu Daha batıda Transilvanya ve Galicya'da Gipidler, bugunku Macaristan'da Tisa Nehri havalisinde Vandallar vardı Hun başbuğu Balamir'in idaresinde, hayret edilecek bir hareket kabiliyeti ve gelişmiş bir suvari taktiğiyle hareket eden Hunlar, Once Doğu, sonra da Batı Gotlarla karşılaştı
Hunlar (Avrupa Hun İmparatorluğu), 378 yılı baharında Tuna'yı gectiler ve Romalılardan direniş gormaksizin Trakya'ya kadar ilerlediler Bu arada daha buyuk bir Hun kutlesi, Kafkaslar uzerinden Anadolu'ya yoneldi Bu ikinci akıncı kolu, Guney Anadolu'dan Suriye'nin Akdeniz kıyılarına ve Kudus'e kadar yıldırım hızıyla ilerledi Sonbahar'da aynı yoldan Azerbaycan'a dondu Batı'da ise Balamir'in oğlu Ildız'ın komutasındaki Hun suvari birlikleri, Bizans İmparatorluğunu barışa zorladı Ildız'dan sonra hun tahtına gecen Karaton ve Rua zamanlarında da Bizanslılar, Hunlara vergi odedi Rua'nın 434'te olmesi uzerine devletin başına Attila gecti Attila zamanında Hunların hakimiyeti, Volga Nehrinin doğusundan bugunku Fransa'ya kadar uzandı
Attila'nın olumunden sonra tahta cıkan oğulları İlek, Dengizik ve İrnek donemlerinde, Hun birliği parcalandı Ayaklanan Cermen kavimleriyle yapılan savaşlar, Hunları yordu Sonucta Orta Avrupa'da tutunmanın zorluğunu goren İrnek, Hunların buyuk kısmı ile, Bizans'tan geciş izni alarak Karadeniz'in batı kıyılarına dondu
Hunların buyuk kısmı, Volga'dan batıya gecerken, onlardan bir kısmı olduğu ileri surulen Ak Hunlar, 4 yuzyılda Batı Turkistan'a gocerek, burada Ak Hun devletini kurmuşlardı Ak Hunlar, 441 senesinde Semerkand, Buhara ve Belh cevresini ele gecirerek, İran Sasani Devletiyle komşu oldular Bir sure sonra Horasan'a sefer duzenleyen Turkler, Sasani hukumdarı Şehinşah FirUz'u mağlup ettiler Ak Hunlar, bu parlak zaferden sonra tam bir asır Turkistan ve Afganistan'ın kudretli hakimi olarak hukum surduler 6 Asrın başlarında Ak Hunlar, ulkelerini Gokturklere bırakmak zorunda kalarak, onların tabiiyeti altına girdiler
MS 3 yuzyıl başlarında, Turklerin Tabgac Hanedanı, Kuzey Cin'de guclu bir siyasi teşekkul meydana getirerek, Asya Hunlarının yerini aldı Tabgac hakimiyeti, hukumdar Kuei zamanında (385409) Pekin'e kadar uzandı Bu durum, Tabgacların Cin'le cok fazla yakınlık kurmalarına ve onların hayatlarına alışmalarına yol actı O kadar ki, bazı Tabgac yabguları, Cinlilere hayranlıkları yuzunden kendi halklarını ve kulturlerini hor gorduler Bu durum, Tabgacların, Cin kulturu ve Cin kalabalığı icinde eriyip gitmelerine sebep oldu Onların yerine 4 asrın sonunda, iktidar, Avar hanedanının eline gecti
Avar Hakanlığının ikiyuz yıl kadar suren hakimiyeti devrinde en muhum askeri teşebbusleri, İstanbul'u kuşatmalarıdır 619 ve 626 yıllarında iki defa olmak uzere, Sasanilerle ortak yapılan bu kuşatmalar cok şiddetli gecti Surlar onunde carpışmalar gunlerce surdu Ancak Avar ordusu kuşatmadan, donanması olmadığı icin bir sonuc alamadı Guc şartlar altında cekilmek zorunda kaldı Avarların, Bizans başşehrinde buyuk heyecan uyandıran ozellikle ikinci harekatı, tarihi birtakım hatıralar da bıraktı Avarların cekildiği gun, Bizans'ta bayram ilan edildi ve kiliselerde ayinler asırlarca devam etti Diğer taraftan İstanbul kuşatmasının başarısızlıkla sonuclanması, Avar Hakanlığının itibarını sarstı Tabi kavimler başkaldırmaya ve dağılmaya başladılar
Turk sozunu ilk defa resmi devlet adı olarak kullanan ve onu butun bir millete ad olarak vermek şerefini kazanan Gokturk Kağanlığı, Doğu Sibirya'daki Yakut Turkleriyle batıdaki Ogur (Bulgar) Turklerinin bir bolumu dışındaki Turk asıllı butun kutleleri, kendi idarelerinde birleştirdiler
Gokturklerin tarih sahnesine cıktıkları sıralarda, Altay Dağlarının doğu eteklerinde, toplu bir halde, geleneksel sanatları olan demircilikle uğraştıkları ve JuanJuan Devletine silah imal ettikleri bilinmektedir 552'de JuanJuan Devletinin cokmesi uzerine Gokturklerin boy beyi Uluc Yabgu'nun oğulları Bumin ve İstemi Kağanlar, Otuken merkez olmak uzere devleti kurdular Avar Kağanlığını yıktılar Bumin Kağan, devletin doğu bolgesine, İstemi Kağan da batı bolgesine hukumdar oldu
Doğu Gokturkler, siyasi bakımdan hep Cin'le karşı karşıya geldiler Cin'le sık sık savaşlar yapılıyor, arada uzun surmeyen barış donemleri geliyordu Doğu Gokturk Devletinin başına Bumin Kağan'dan sonra sırasıyla, İstemi Kağan, Kara Kağan, Mukan Kağan, Tapo Kağan, İşbara Kağan, Cur Bağa Kağan, Tulan Kağan, Bilge Tardu Kağan, Ture Kağan, Şipi Kağan, Culuk Kağan ve Kara Kağan gecti Bu Gokturk kağanları da onceki Turk hukumdarları gibi, Cinli prenseslerle evleniyorlardı Cinliler ise zaman zaman gonderdikleri elcilerle, zaman zaman da bu Cinli hatunlar sayesinde Gokturk ulkesinde siyasi karışıklıklar ve parcalanmalar meydana getirebiliyordu
Gokturklerin en buhranlı zamanında acılan bu savaş, Kara kağan ve onbinlerce Turkun esareti ve devletin yıkılmasıyla sonuclandı
582'de Doğu Gokturk Hakanlığı'ndan kesin olarak ayrılan; Otuken, Batı Moğolistan, Aral Golu havalisi, Kaşgar, Maveraunnehir ve Merv'e kadar Horasan sahaları uzerinde hakim bulunan Batı Gokturk Hakanlığı'nın hakimiyeti de uzun surmedi
630680 yılları arasındaki 50 yıllık zaman, Gokturklerin bağımsızlıklarını kaybettikleri bir matem devresi oldu Her ne kadar Orta Asya'da Turkler varlıklarını, dil, inanc ve geleneklerini korumuşlarsa da, mustakil bir devletten mahrumiyet, Gokturkler icin haysiyet kırıcı bir ıstırap kaynağıydı Kitabelerden anlaşıldığına gore, Gokturkleri bu felakete duşuren sebepler, uc noktada toplanmaktadır:
1 Sonra gelen devlet adamlarının kotu idaresi Kağan bilge imiş, cesur imiş; buyrukları bilge imiş, cesur imiş
2 Turk kavminin yanlış tutum ve davranışı Turk budunu Sen ac olduğun zaman tokluğunu duşunemezsin, tok olduğun zaman aclık nedir bilmezsin Bu sebeple hakanın iyi sozlerine kulak vermedin, yurdundan ayrıldın, harap, bitkin duştun
3 Cinlilerin bolucu ve yıkıcı propagandası Cin kavminin sozu tatlı, hediyesi guzel imiş Tatlı sozu, guzel hediyesi, uzak kavimleri yaklaştırır imiş Sonra da fesat bilgisini orada yayarmış İyi, bilge kişiyi yurutmez imiş Onun tatlı sozune, guzel hediyesine kapılan cok Turk kavmi oldu
Millet, kendisine de şoyle sesleniyordu:
Ulkeli bir kavim idim, şimdi ulkem nerede ? Hakanlı bir kavim idim, hakanım nerede?Bu duşunceler icindeki Turk prensleri, zaman zaman ihtilal girişimlerinde bulundularsa da, hepsi kanlı bir bicimde bastırıldı Bu hareketler arasında en hayret verici olanı, 639 yılında Kurşad'ın ihtilal teşebbusudur
Uygurlar devrinde Turkluk, bir din arayışına girdi Aralarında Manihaizm, Budizm, hatta Hıristiyanlık yayıldı Bu devirde Turkler, yerleşik medeniyete gecerek, Doğu Turkistan'da pek cok şehir kurdular ve kurulu şehirleri genişlettiler
468'den 965'e kadar, diğer bir Turk kavmi olan Hazarlar, Kuzey Karadeniz ve Kafkasya'da, kudretli, yuksek kultrulu bir hakanlık kurdular Bir kısmı Musluman olan Hazarların kağan denilen hakanları, daha cok Musevi dinine girdiler ve bu dine giren yegane Turk kitlesini teşkil ettiler
8 asırla 13 asır arasında yaşayan en tanınmış Turk kavimleri; Uygurlar, Kırgızlar, Kıpcaklar, Karluklar, Pecenekler ve Oğuzlardı
Karluklar, Gokturk İmparatorluğuna dahil en onemli Turk kavimlerinden birisiydi Gokturkler zamanında, Balkaş Golu'nun doğu kıyıları ile Kara İrtiş Irmağı kıyılarında oturuyorlardı 9 asrın ortalarından 13 asra kadar Ceyhun ve Tarım Irmağı ve Balkaş Golu arasındaki Turk ulkelerini idare eden Karahanlı Hanedanı, Karluk kavmindendir
Oğuzlar, Turk camiasının belkemiğini teşkil eden en muhim ve en buyuk koldur Tarihteki en buyuk ve en muhteşem devletleri onlar kurdular Gokturkler, Selcuklular ve Osmanlılar, Oğuzlar'ın birer koluydu
İslamiyetten Onceki Turk Devletleri Nelerdir
Turklerin kurduğu en eski devlet olan Hun İmparatorluğu, aynı zamanda, Turk askeri teşkilat ve idareciliğinin de ilk orneğidir Osmanlılar zamanı dahil olmak uzere, butun tarih boyunca Turk teşkilatının baş kaidesi olan, sağ ve sol ikili nizam, Hunlar tarafından kurulmuştur Hun ordusu, on bin, bin, yuz ve on kişilik gruplar halinde, onlu sisteme gore oluşturulmuştu Kece cadırları icinde oturuyor ve besledikleri koyun, at ve sığır surulerinden elde ettikleri ile geciniyorlardı
Mete Han'dan sonra gelen yabgular zamanında, Cinlilerle ilişkiler arttı Ozellikle evlenme yoluyla, Turk ve Cin hukumdar aileleri arasında yakınlıklar doğdu Bu yakınlıklar, Hunların ic işleri bakımından bir cok karışıklıklara yol actı Buna rağmen Hun İmparatorluğu, MO 1 yuzyıla kadar ustunluğunu devam ettirdi Bu yuzyılda ise, Turk beyleri arasında taht kavgaları gittikce arttı Cinliler de bu kavgalardan faydalanarak, Turkleri zayıflatmayı bildiler
Siyenpiler'le yaptıları savaşları kaybettikten ve Asya'daki Buyuk Hun İmparatorluğu dağıldıktan sonra, Hunların bir kısmı, Dinyeper nehriyle Aral Golunun doğusu arasındaki bolgeye yerleştiler ve 4 yuzyılın ortalarına kadar orada yaşadılar Cin'den gelen Hun kitleleriyle coğalan ve uzunca bir sure sakin bir hayat yaşamak suretiyle guclenen bu Hunlar, iklim değişikliği ve gecim şartlarının bozulması sebebiyle, bu tarihten itibaren Batı'ya goc etmeye başladılar O tarihlerde, Karadeniz kuzeyindeki duzlukler, bir Cermen kavmi olan Gotların işgali altındaydı DonDinyeper nehirleri arasında Doğu Gotları (Ostrogotlar), batısında ise Batı Gotları (Vizigotlar) bulunuyordu Daha batıda Transilvanya ve Galicya'da Gipidler, bugunku Macaristan'da Tisa Nehri havalisinde Vandallar vardı Hun başbuğu Balamir'in idaresinde, hayret edilecek bir hareket kabiliyeti ve gelişmiş bir suvari taktiğiyle hareket eden Hunlar, Once Doğu, sonra da Batı Gotlarla karşılaştı
Hunlar (Avrupa Hun İmparatorluğu), 378 yılı baharında Tuna'yı gectiler ve Romalılardan direniş gormaksizin Trakya'ya kadar ilerlediler Bu arada daha buyuk bir Hun kutlesi, Kafkaslar uzerinden Anadolu'ya yoneldi Bu ikinci akıncı kolu, Guney Anadolu'dan Suriye'nin Akdeniz kıyılarına ve Kudus'e kadar yıldırım hızıyla ilerledi Sonbahar'da aynı yoldan Azerbaycan'a dondu Batı'da ise Balamir'in oğlu Ildız'ın komutasındaki Hun suvari birlikleri, Bizans İmparatorluğunu barışa zorladı Ildız'dan sonra hun tahtına gecen Karaton ve Rua zamanlarında da Bizanslılar, Hunlara vergi odedi Rua'nın 434'te olmesi uzerine devletin başına Attila gecti Attila zamanında Hunların hakimiyeti, Volga Nehrinin doğusundan bugunku Fransa'ya kadar uzandı
Attila'nın olumunden sonra tahta cıkan oğulları İlek, Dengizik ve İrnek donemlerinde, Hun birliği parcalandı Ayaklanan Cermen kavimleriyle yapılan savaşlar, Hunları yordu Sonucta Orta Avrupa'da tutunmanın zorluğunu goren İrnek, Hunların buyuk kısmı ile, Bizans'tan geciş izni alarak Karadeniz'in batı kıyılarına dondu
Hunların buyuk kısmı, Volga'dan batıya gecerken, onlardan bir kısmı olduğu ileri surulen Ak Hunlar, 4 yuzyılda Batı Turkistan'a gocerek, burada Ak Hun devletini kurmuşlardı Ak Hunlar, 441 senesinde Semerkand, Buhara ve Belh cevresini ele gecirerek, İran Sasani Devletiyle komşu oldular Bir sure sonra Horasan'a sefer duzenleyen Turkler, Sasani hukumdarı Şehinşah FirUz'u mağlup ettiler Ak Hunlar, bu parlak zaferden sonra tam bir asır Turkistan ve Afganistan'ın kudretli hakimi olarak hukum surduler 6 Asrın başlarında Ak Hunlar, ulkelerini Gokturklere bırakmak zorunda kalarak, onların tabiiyeti altına girdiler
MS 3 yuzyıl başlarında, Turklerin Tabgac Hanedanı, Kuzey Cin'de guclu bir siyasi teşekkul meydana getirerek, Asya Hunlarının yerini aldı Tabgac hakimiyeti, hukumdar Kuei zamanında (385409) Pekin'e kadar uzandı Bu durum, Tabgacların Cin'le cok fazla yakınlık kurmalarına ve onların hayatlarına alışmalarına yol actı O kadar ki, bazı Tabgac yabguları, Cinlilere hayranlıkları yuzunden kendi halklarını ve kulturlerini hor gorduler Bu durum, Tabgacların, Cin kulturu ve Cin kalabalığı icinde eriyip gitmelerine sebep oldu Onların yerine 4 asrın sonunda, iktidar, Avar hanedanının eline gecti
Avar Hakanlığının ikiyuz yıl kadar suren hakimiyeti devrinde en muhum askeri teşebbusleri, İstanbul'u kuşatmalarıdır 619 ve 626 yıllarında iki defa olmak uzere, Sasanilerle ortak yapılan bu kuşatmalar cok şiddetli gecti Surlar onunde carpışmalar gunlerce surdu Ancak Avar ordusu kuşatmadan, donanması olmadığı icin bir sonuc alamadı Guc şartlar altında cekilmek zorunda kaldı Avarların, Bizans başşehrinde buyuk heyecan uyandıran ozellikle ikinci harekatı, tarihi birtakım hatıralar da bıraktı Avarların cekildiği gun, Bizans'ta bayram ilan edildi ve kiliselerde ayinler asırlarca devam etti Diğer taraftan İstanbul kuşatmasının başarısızlıkla sonuclanması, Avar Hakanlığının itibarını sarstı Tabi kavimler başkaldırmaya ve dağılmaya başladılar
Turk sozunu ilk defa resmi devlet adı olarak kullanan ve onu butun bir millete ad olarak vermek şerefini kazanan Gokturk Kağanlığı, Doğu Sibirya'daki Yakut Turkleriyle batıdaki Ogur (Bulgar) Turklerinin bir bolumu dışındaki Turk asıllı butun kutleleri, kendi idarelerinde birleştirdiler
Gokturklerin tarih sahnesine cıktıkları sıralarda, Altay Dağlarının doğu eteklerinde, toplu bir halde, geleneksel sanatları olan demircilikle uğraştıkları ve JuanJuan Devletine silah imal ettikleri bilinmektedir 552'de JuanJuan Devletinin cokmesi uzerine Gokturklerin boy beyi Uluc Yabgu'nun oğulları Bumin ve İstemi Kağanlar, Otuken merkez olmak uzere devleti kurdular Avar Kağanlığını yıktılar Bumin Kağan, devletin doğu bolgesine, İstemi Kağan da batı bolgesine hukumdar oldu
Doğu Gokturkler, siyasi bakımdan hep Cin'le karşı karşıya geldiler Cin'le sık sık savaşlar yapılıyor, arada uzun surmeyen barış donemleri geliyordu Doğu Gokturk Devletinin başına Bumin Kağan'dan sonra sırasıyla, İstemi Kağan, Kara Kağan, Mukan Kağan, Tapo Kağan, İşbara Kağan, Cur Bağa Kağan, Tulan Kağan, Bilge Tardu Kağan, Ture Kağan, Şipi Kağan, Culuk Kağan ve Kara Kağan gecti Bu Gokturk kağanları da onceki Turk hukumdarları gibi, Cinli prenseslerle evleniyorlardı Cinliler ise zaman zaman gonderdikleri elcilerle, zaman zaman da bu Cinli hatunlar sayesinde Gokturk ulkesinde siyasi karışıklıklar ve parcalanmalar meydana getirebiliyordu
Gokturklerin en buhranlı zamanında acılan bu savaş, Kara kağan ve onbinlerce Turkun esareti ve devletin yıkılmasıyla sonuclandı
582'de Doğu Gokturk Hakanlığı'ndan kesin olarak ayrılan; Otuken, Batı Moğolistan, Aral Golu havalisi, Kaşgar, Maveraunnehir ve Merv'e kadar Horasan sahaları uzerinde hakim bulunan Batı Gokturk Hakanlığı'nın hakimiyeti de uzun surmedi
630680 yılları arasındaki 50 yıllık zaman, Gokturklerin bağımsızlıklarını kaybettikleri bir matem devresi oldu Her ne kadar Orta Asya'da Turkler varlıklarını, dil, inanc ve geleneklerini korumuşlarsa da, mustakil bir devletten mahrumiyet, Gokturkler icin haysiyet kırıcı bir ıstırap kaynağıydı Kitabelerden anlaşıldığına gore, Gokturkleri bu felakete duşuren sebepler, uc noktada toplanmaktadır:
1 Sonra gelen devlet adamlarının kotu idaresi Kağan bilge imiş, cesur imiş; buyrukları bilge imiş, cesur imiş
2 Turk kavminin yanlış tutum ve davranışı Turk budunu Sen ac olduğun zaman tokluğunu duşunemezsin, tok olduğun zaman aclık nedir bilmezsin Bu sebeple hakanın iyi sozlerine kulak vermedin, yurdundan ayrıldın, harap, bitkin duştun
3 Cinlilerin bolucu ve yıkıcı propagandası Cin kavminin sozu tatlı, hediyesi guzel imiş Tatlı sozu, guzel hediyesi, uzak kavimleri yaklaştırır imiş Sonra da fesat bilgisini orada yayarmış İyi, bilge kişiyi yurutmez imiş Onun tatlı sozune, guzel hediyesine kapılan cok Turk kavmi oldu
Millet, kendisine de şoyle sesleniyordu:
Ulkeli bir kavim idim, şimdi ulkem nerede ? Hakanlı bir kavim idim, hakanım nerede?Bu duşunceler icindeki Turk prensleri, zaman zaman ihtilal girişimlerinde bulundularsa da, hepsi kanlı bir bicimde bastırıldı Bu hareketler arasında en hayret verici olanı, 639 yılında Kurşad'ın ihtilal teşebbusudur
Uygurlar devrinde Turkluk, bir din arayışına girdi Aralarında Manihaizm, Budizm, hatta Hıristiyanlık yayıldı Bu devirde Turkler, yerleşik medeniyete gecerek, Doğu Turkistan'da pek cok şehir kurdular ve kurulu şehirleri genişlettiler
468'den 965'e kadar, diğer bir Turk kavmi olan Hazarlar, Kuzey Karadeniz ve Kafkasya'da, kudretli, yuksek kultrulu bir hakanlık kurdular Bir kısmı Musluman olan Hazarların kağan denilen hakanları, daha cok Musevi dinine girdiler ve bu dine giren yegane Turk kitlesini teşkil ettiler
8 asırla 13 asır arasında yaşayan en tanınmış Turk kavimleri; Uygurlar, Kırgızlar, Kıpcaklar, Karluklar, Pecenekler ve Oğuzlardı
Karluklar, Gokturk İmparatorluğuna dahil en onemli Turk kavimlerinden birisiydi Gokturkler zamanında, Balkaş Golu'nun doğu kıyıları ile Kara İrtiş Irmağı kıyılarında oturuyorlardı 9 asrın ortalarından 13 asra kadar Ceyhun ve Tarım Irmağı ve Balkaş Golu arasındaki Turk ulkelerini idare eden Karahanlı Hanedanı, Karluk kavmindendir
Oğuzlar, Turk camiasının belkemiğini teşkil eden en muhim ve en buyuk koldur Tarihteki en buyuk ve en muhteşem devletleri onlar kurdular Gokturkler, Selcuklular ve Osmanlılar, Oğuzlar'ın birer koluydu