İslamiyetten onceki Devlet adamlarının vasıfları
1 Bilge olmalı
Asya Hunlarından beri bilinen ve “siyaset ve idarede hakim tabirinin karşılığı olan “Bilge sozu, Turkce’nin koklu kelimelerindendir Turk hukumdar, devlet adamı ve hatun’una “bilge sıfatının verilmesi, bigelik’in Turk idarecilerinden istenen başlıca şart olduğunu gosterir
“ Bilge kagan imiş cesur kagan imiş Buyruku yine bilge imiş (Kitabeler)
2 Akıllı ve bilgili olmalı
3 Cesaretli, kuvvetli ve kahraman olmalı
4 Asil soydan gelmeli “İki turlu asil insan vardır: biri bey, biri alim, bunlar insanların başıdır (Kutadgu Bilig)
5 Durust olmalı, doğruluktan ayrılmamalı
“Hukumdarlığın temeli doğruluktur Hukumdarlar doğru olursa, dunya huzura kavuşur Guneşe bak, kuculmez, butunluğunu daima muhafaza eder, parlaklığı hep aynı şekilde kuvvetlidir Hukumdarın tabiatı da ona benzer, doğruluk ile doludur ve hic bir vakit eksilmez Saadetle yukselmek icin insana doğruluk lazımdır İnsanlık doğruluğun adıdır İnsan nadir değil, insanlık nadirdir, insan az değil, doğruluk azdır Hukumdarın sozu doğru olmalı, tavır ve hareketi itimat telkin etmelidir ki, halk ona inansın ve huzur icinde yaşasın Ey hukumdar, Tanrı seni doğruluk icin bu mevkie getirdi, doğru ol, ve doğruluk ile yaşa (Kutadgu Bilig)
6 Fazilet sahibi olmalı
“Ey hukumdar yatacağın yer, şuphesiz mezardır, onu iyilikler ile susle Tanrının yarattıklarına karşı iyi ol ve temiz kalple muamele et (Kutadgu Bilig)
7 Sozunde durmalı ve verdiği sozden donmemeli
“Sozunde durmayan hukumdara umit bağlama, omrun boşuna gecer ve perişan olursun Hukumdarın sozu ve gonulu iyi olursa, onun hizmetinde bulunanlar doğruluk yolunu tutarlar (Kutadgu Bilig)
8 Hasis olmamalı, eli acık olmalı
“Hizmetkar darlıkta kalır ve muhtac duruma duşerse, onun sıkıntısını duyan hukumdar ihsan fermanını gondermelidir Hasis bir hukumdar memleketine hakim olamaz, hasislik ile hukumdarlık birbirine duşmandır Hasise karşı her yerde isyan edilir Bu dunyada boyle adet olmuştur: Hasise soğerler, comerdi oğerler (Kutadgu Bilig)
9 Yumuşak huylu, alcak gonullu, himmet ve haya sahibi olmalı
10 İhtiyatlı olmalı
Bir memleketin bağı ve kilidi iki şeyden ibarettir: biri ihtiyatlılık, biri kanun, bunlar esastır Hukumdarlar duşmanı ihtiyat ile vurmuşlar ve ihmalkarlık ile hukumdarlığın bağlarını cozmuşlerdir (Kutadgu Bilig)
11 Uyanık olmalı
“Gafil olma, gafil olursan, bu hukumdarlık gider, gafil insan her iki dunyada bedbaht olur İnsanı uyutan bu gaflettir Uyuyan insan işinigucunu bırakır İnsan bu gaflettir Uyuyan insan işinigucunu bırakır İnsan bu gaflete hic duşmese idi, o melek olur ve yalnız ibadet ederdi (Kutadgu Bilig)
12 İhmalkar olmamalı
13 Aceleci değil, sabırlı olmalı,
“Hic bir işde acele etme, sabret, kendini tut, kul sabırlı olursa, hukumdarlık mertebesini bulur Sabır ve sukUnet hukumdarlık icin bir ziynettir, bunlar hukumdarlığın başta gelen meziyetledir Din işinden başka işlerde acele etme (Kutadgu Bilig)
14 Zalim olmamalı
“Ey hukumdar, eğer her iki dunya hukumdarlığını istiyorsan, harama karışma, zulum etme, insan kanı dokme, duşmanlık besleme ve kin gutme Eğer devamlı ve ebedi hukumdarlık istiyorsan, adaletten ayrılma ve halk uzerinden zulmu kaldır Zalim adam uzun muddet beyliğe sahip olamaz, zalimin zulmune halk uzun muddet dayanamaz Zulum yanar ateştir, yaklaşanı yakar; kanun sudur, akarsa nimet yetişir Zalim olma, zulmu kotulere karşı tatbik et, butun memleketi kotulerden temizle (Kutadgu Bilig)
15 Merhametli ve şefkatli olmalı
“Halk koyun gibidir, hukumdar onun cobanıdır, coban koyunlara karşı merhametli olmalıdır Ey hukumdar, memleketinde gozunu ve kulağını keskin tut, merhametini herkese ulaştır (Kutadgu Bilig)
16 Yalancı olmamalı ve yalandan hoşlanmamalı
17 Siyasette mahir olmalı
“Hukumdar memleket ve kanunu siyaset ile duzene koyar, halk hareketini onun siyasetine bakarak tanzim eder (Kutadgu Bilig)
18 Sucluları affetmeli
Avrupa Hun hukumdarı Attila 448 yılında kendisine suikasd maksadı ile gelen Bizans elcilik heyetinin hicbirine dokunmıyarak affetmişti
19 İnatcı olmamalı
20 Temiz olmalı
21 Takva sahibi olmalı
22 Dili yumuşak (tatlı dilli) olmalı
“İnsanın gonlu bir bahcedir, onu yetiştiren su, hukumdarların sozleri ve nasihatleridir Hangi bahce devamlı sulanırsa, orada binlerce renkli ve kokulu cicek acar Hukumdar onun hakkında iyi sozler sarfederse, halkın gonlu acılır ve yuzu guler (Kutadgu bilig)
23 Mağrur ve kibirli olmamalı
“Hukumdar mağrur, kabadayı ve kibirli olmamalı, gurUr insanı doğru yoldan cıkarır (Kutadgu Bilig)
24 Tok gozlu olmalı
25 Gonlu temiz ve kalbi doğru olmalı
26 Anlayışlı olmalı
27 Misafirperver olmalı
28 Nefsine hakim olmalı
“Ey hukumdar, nefsine kuvvetle karşı koy: onun arzusunu yerine getirip, ona zevk surdurme En kotu duşmanın budur Bu dunya bir duşmandır, nefsin ise, başka bir duşmandır; bu iki duşmanın her yerde tuzağı hazırdır (Kutadgu Bilig)
29 Harama el uzatmamalı
30 Tanrı’ya kulluk etmeli, ibadet etmeli
“Olum gelmeden sen olume hazırlan,hayatta iken Tanrı’nın emirlerini yerine getir, ibadette kusur etme (Kutadgu Bilig)
31 İcki icmemeli, kumar oynamamalı ve fesattan uzak durmalı
“Hukumdar icki icmemeli Hukumdarlar şarabın tadına alışırsa, memleketin ve halkın bundan cekeceği cok acı olur (Kutadgu Bilig)
32 Kan dokmemeli, duşmanlık besleyip kin gutmemelidir
33 Kılıcı elden bırakmamalı
“Hukumdarlar kılıc ile memleketine hakim olurlar Kılıc ile balta memleketin bekcisidir Kılıc sayesinde memleketler ele gecirilir Kılıc kımıldadığı muddetce duşman kımıldayamaz Kılıc kınına girerse, hukumdarın huzuru kacar (Kutadgu Bilig)
34 Dunya malına değer vermemeli, dunyaya aldanmamalı ve varlığının fani olduğunu unutmamalıdır
“Olum olmasa ve insan baki kalsa idi, hukumdarlık ne guzel bir şey olurdu Ey hukumdar olum gelmeden sen olume hazırlan, olume gafil avlanma Ey hukumdar, sen saray ve koşkler yaptırma, kara toprak altında senin evin hazırdır Bu dunya bir zindandır, zindan icinde endişeden başka bir şey bulunmaz Zindanda sen fazla sevinc bekleme, sevinme ve avunma yeri ancak cennettir Bu dunya cok eski, ihtiyar bir dunyadır Bu haşin dunya cok hukumdarları gorupgecirdi Senin gibi yiğit bir cok hukumdarları ihtiyarlattı, seni de uzun muddet yaşatmaz Dunyaya nail olan nice cihan hukumdarlarını olum yakaladı ve onlar gozleri ile etrafında dua dilenerek gittiler (Kutadgu Bilig)
35 Guler yuzlu, yakışıklı, sacısakalı duzgun ve orta boylu olmalı
1 Bilge olmalı
Asya Hunlarından beri bilinen ve “siyaset ve idarede hakim tabirinin karşılığı olan “Bilge sozu, Turkce’nin koklu kelimelerindendir Turk hukumdar, devlet adamı ve hatun’una “bilge sıfatının verilmesi, bigelik’in Turk idarecilerinden istenen başlıca şart olduğunu gosterir
“ Bilge kagan imiş cesur kagan imiş Buyruku yine bilge imiş (Kitabeler)
2 Akıllı ve bilgili olmalı
3 Cesaretli, kuvvetli ve kahraman olmalı
4 Asil soydan gelmeli “İki turlu asil insan vardır: biri bey, biri alim, bunlar insanların başıdır (Kutadgu Bilig)
5 Durust olmalı, doğruluktan ayrılmamalı
“Hukumdarlığın temeli doğruluktur Hukumdarlar doğru olursa, dunya huzura kavuşur Guneşe bak, kuculmez, butunluğunu daima muhafaza eder, parlaklığı hep aynı şekilde kuvvetlidir Hukumdarın tabiatı da ona benzer, doğruluk ile doludur ve hic bir vakit eksilmez Saadetle yukselmek icin insana doğruluk lazımdır İnsanlık doğruluğun adıdır İnsan nadir değil, insanlık nadirdir, insan az değil, doğruluk azdır Hukumdarın sozu doğru olmalı, tavır ve hareketi itimat telkin etmelidir ki, halk ona inansın ve huzur icinde yaşasın Ey hukumdar, Tanrı seni doğruluk icin bu mevkie getirdi, doğru ol, ve doğruluk ile yaşa (Kutadgu Bilig)
6 Fazilet sahibi olmalı
“Ey hukumdar yatacağın yer, şuphesiz mezardır, onu iyilikler ile susle Tanrının yarattıklarına karşı iyi ol ve temiz kalple muamele et (Kutadgu Bilig)
7 Sozunde durmalı ve verdiği sozden donmemeli
“Sozunde durmayan hukumdara umit bağlama, omrun boşuna gecer ve perişan olursun Hukumdarın sozu ve gonulu iyi olursa, onun hizmetinde bulunanlar doğruluk yolunu tutarlar (Kutadgu Bilig)
8 Hasis olmamalı, eli acık olmalı
“Hizmetkar darlıkta kalır ve muhtac duruma duşerse, onun sıkıntısını duyan hukumdar ihsan fermanını gondermelidir Hasis bir hukumdar memleketine hakim olamaz, hasislik ile hukumdarlık birbirine duşmandır Hasise karşı her yerde isyan edilir Bu dunyada boyle adet olmuştur: Hasise soğerler, comerdi oğerler (Kutadgu Bilig)
9 Yumuşak huylu, alcak gonullu, himmet ve haya sahibi olmalı
10 İhtiyatlı olmalı
Bir memleketin bağı ve kilidi iki şeyden ibarettir: biri ihtiyatlılık, biri kanun, bunlar esastır Hukumdarlar duşmanı ihtiyat ile vurmuşlar ve ihmalkarlık ile hukumdarlığın bağlarını cozmuşlerdir (Kutadgu Bilig)
11 Uyanık olmalı
“Gafil olma, gafil olursan, bu hukumdarlık gider, gafil insan her iki dunyada bedbaht olur İnsanı uyutan bu gaflettir Uyuyan insan işinigucunu bırakır İnsan bu gaflettir Uyuyan insan işinigucunu bırakır İnsan bu gaflete hic duşmese idi, o melek olur ve yalnız ibadet ederdi (Kutadgu Bilig)
12 İhmalkar olmamalı
13 Aceleci değil, sabırlı olmalı,
“Hic bir işde acele etme, sabret, kendini tut, kul sabırlı olursa, hukumdarlık mertebesini bulur Sabır ve sukUnet hukumdarlık icin bir ziynettir, bunlar hukumdarlığın başta gelen meziyetledir Din işinden başka işlerde acele etme (Kutadgu Bilig)
14 Zalim olmamalı
“Ey hukumdar, eğer her iki dunya hukumdarlığını istiyorsan, harama karışma, zulum etme, insan kanı dokme, duşmanlık besleme ve kin gutme Eğer devamlı ve ebedi hukumdarlık istiyorsan, adaletten ayrılma ve halk uzerinden zulmu kaldır Zalim adam uzun muddet beyliğe sahip olamaz, zalimin zulmune halk uzun muddet dayanamaz Zulum yanar ateştir, yaklaşanı yakar; kanun sudur, akarsa nimet yetişir Zalim olma, zulmu kotulere karşı tatbik et, butun memleketi kotulerden temizle (Kutadgu Bilig)
15 Merhametli ve şefkatli olmalı
“Halk koyun gibidir, hukumdar onun cobanıdır, coban koyunlara karşı merhametli olmalıdır Ey hukumdar, memleketinde gozunu ve kulağını keskin tut, merhametini herkese ulaştır (Kutadgu Bilig)
16 Yalancı olmamalı ve yalandan hoşlanmamalı
17 Siyasette mahir olmalı
“Hukumdar memleket ve kanunu siyaset ile duzene koyar, halk hareketini onun siyasetine bakarak tanzim eder (Kutadgu Bilig)
18 Sucluları affetmeli
Avrupa Hun hukumdarı Attila 448 yılında kendisine suikasd maksadı ile gelen Bizans elcilik heyetinin hicbirine dokunmıyarak affetmişti
19 İnatcı olmamalı
20 Temiz olmalı
21 Takva sahibi olmalı
22 Dili yumuşak (tatlı dilli) olmalı
“İnsanın gonlu bir bahcedir, onu yetiştiren su, hukumdarların sozleri ve nasihatleridir Hangi bahce devamlı sulanırsa, orada binlerce renkli ve kokulu cicek acar Hukumdar onun hakkında iyi sozler sarfederse, halkın gonlu acılır ve yuzu guler (Kutadgu bilig)
23 Mağrur ve kibirli olmamalı
“Hukumdar mağrur, kabadayı ve kibirli olmamalı, gurUr insanı doğru yoldan cıkarır (Kutadgu Bilig)
24 Tok gozlu olmalı
25 Gonlu temiz ve kalbi doğru olmalı
26 Anlayışlı olmalı
27 Misafirperver olmalı
28 Nefsine hakim olmalı
“Ey hukumdar, nefsine kuvvetle karşı koy: onun arzusunu yerine getirip, ona zevk surdurme En kotu duşmanın budur Bu dunya bir duşmandır, nefsin ise, başka bir duşmandır; bu iki duşmanın her yerde tuzağı hazırdır (Kutadgu Bilig)
29 Harama el uzatmamalı
30 Tanrı’ya kulluk etmeli, ibadet etmeli
“Olum gelmeden sen olume hazırlan,hayatta iken Tanrı’nın emirlerini yerine getir, ibadette kusur etme (Kutadgu Bilig)
31 İcki icmemeli, kumar oynamamalı ve fesattan uzak durmalı
“Hukumdar icki icmemeli Hukumdarlar şarabın tadına alışırsa, memleketin ve halkın bundan cekeceği cok acı olur (Kutadgu Bilig)
32 Kan dokmemeli, duşmanlık besleyip kin gutmemelidir
33 Kılıcı elden bırakmamalı
“Hukumdarlar kılıc ile memleketine hakim olurlar Kılıc ile balta memleketin bekcisidir Kılıc sayesinde memleketler ele gecirilir Kılıc kımıldadığı muddetce duşman kımıldayamaz Kılıc kınına girerse, hukumdarın huzuru kacar (Kutadgu Bilig)
34 Dunya malına değer vermemeli, dunyaya aldanmamalı ve varlığının fani olduğunu unutmamalıdır
“Olum olmasa ve insan baki kalsa idi, hukumdarlık ne guzel bir şey olurdu Ey hukumdar olum gelmeden sen olume hazırlan, olume gafil avlanma Ey hukumdar, sen saray ve koşkler yaptırma, kara toprak altında senin evin hazırdır Bu dunya bir zindandır, zindan icinde endişeden başka bir şey bulunmaz Zindanda sen fazla sevinc bekleme, sevinme ve avunma yeri ancak cennettir Bu dunya cok eski, ihtiyar bir dunyadır Bu haşin dunya cok hukumdarları gorupgecirdi Senin gibi yiğit bir cok hukumdarları ihtiyarlattı, seni de uzun muddet yaşatmaz Dunyaya nail olan nice cihan hukumdarlarını olum yakaladı ve onlar gozleri ile etrafında dua dilenerek gittiler (Kutadgu Bilig)
35 Guler yuzlu, yakışıklı, sacısakalı duzgun ve orta boylu olmalı