İŞlemcİ SoĞutma Çeşitleri ,Soğutmanın Önemi ve Soğutma Mazemeleri
Soğutmanın Önemi
Her elektronik devre elemanı çalışırken ısınır. İşlemciler gibi yoğun işlem yapan
elektronik elemanlarının ise ısınmaları daha yüksek düzeydedir. Belli değerden sonra yüksek
ısı, işlemciye zarar vermektedir. Bu nedenle işlemcilere soğutma düzeneği takılmalıdır.
Soğutma işlemi iki aşamadan oluşur : İşlemcinin üzerindeki ısıyı emerek işlemcinin
ısısını azaltma ve emilen ısıyı dağıtarak işlemciden uzaklaştırma. İşlemcilerin çok ısınmaları
durumunda otomatik olarak kapanma özellikleri olmalarına rağmen, bu teknoloji her zaman
işe yaramayabilir ve işlemci yanabilir. Bu nedenle işi sağlama alıp, işlemcinin ısısını
dengede tutmak gereklidir.
İşlemciye uygun olmayan soğutucu düzeneğinin seçilmesi veya soğutucu düzeneğinin
yanlış takılması kimi zaman ufak ısı artışlarına neden olurken, kimi zaman sistem
çökmelerine, kilitlenmelere hatta işlemci yanmalarına neden olabilmektedir.
Soğutucu Malzemeleri
Soğutucu (Heatsink-hiğtsink diye okunur), işlemcinin üzerine yerleştirilen ve
işlemcinin çekirdeğindeki ısıyı kanatlarına çeken metallerdir. Kimi soğurucular kalın,
kimileri ise ince kanatlara sahiptir. İnce kanatlı soğurucular daha çok ısı çekerler, fakat daha
pahalıdırlar ve daha kolay kırılabilirler.
Soğutucular alüminyum, bakır metallerinden yapılır. Tamamı alüminyum olan,
işlemci üzerine oturan kısmı bakır, geri kalanı alüminyum olan soğutucular; tamamı bakır
olan soğutucular vardır. Bakırın ısı iletimi alüminyumdan daha fazladır.
Soğutucu seçerken eldeki işlemciye uygun tasarlanmış olanını kullanmalısınız. Bir tür
soket için tasarlanmış olan soğutucuyu başka tür bir soket üzerine yerleştirilmiş işlemci
üzerinde sabitlemeye çalışırken işlemciye zarar verebilirsiniz. Kimi zaman uygun olmayan
soğutucuyu yerine bir türlü sabitleyemezsiniz ve hatalı bir ürün aldığınızı fark edersiniz.
Tabiki ne olursa olsun sabitlerim derseniz çatlamış bir işlemciyle veya yeterince soğutmayan
bir düzenekle karşı karşıya kalabilirsiniz.
Soğutucuların internet sitelerindeki işlemci uyumluluğu (compatible CPUs) özelliğine
bakarak soğutucunun hangi işlemcilere uygun olarak üretildiğini tespit edebilirsiniz. Ayrıca
internet sitelerinden soğutucuların birçok özelliğini öğrenebilirsiniz. Soğutucuları ayrı bir
parça olarak satın alabilirseniz de, çoğu zaman soğutucu ve fan bir paket hâlinde satılır.
Kimi soğutucuları yerleştirirken tornavida gerekebilir. Tornavidayı da kullanırken
elinizden kaçmamasına dikkat etmelisiniz. Çünkü ana kart üzerinde oluşabilecek çizikler ana
kartı çalışmaz hâle getirebilir.
Fanlar
Fanlar bilgisayar sistemlerinde ısınan donanımlar üzerindeki ısıyı dağıtmak amacıyla
kullanılan pervanelerdir. Fanlarda işlemci üzerine sabitlenmeyi sağlayan mandal/kilit
düzeneği ve kanatları döndürmeye yarayan motor bulunmaktadır. Soğutucunun üzerine
yerleştirilirler. Farklı boyutlarda üretilirler. Markadan markaya fiyat değişmekle birlikte
genel olarak büyük olan fanlar, küçük olanlardan daha pahalıdır. Büyük fanlar, küçük fanlara
göre daha fazla hava akışı sağlar. Eğer fanı soğutucudan ayrı olarak satın alacaksanız dikkat
edeceğiniz nokta, soğutucunuz için uygun boyutta bir fan seçmektir.
Büyük fanların ittiği hava miktarı, küçük olanlardan daha fazla olduğundan genel
olarak ürettiği gürültü miktarı da daha fazladır. Bilgisayarda yazı yazma, internette gezinme
vb. programlar kullanırken işlemci fazla zorlanmadığından fazla ısı üretmez. Dolayısıyla fan
yavaş döner ve az gürültü çıkarır. Fakat bilgisayarı zorlayan uygulamalarda (örneğin, sistem
gereksinimi yüksek olan oyun, grafik programlarında) işlemci, yoğun çalıştığından ürettiği
ısıyı gidermek için fan daha hızlı döner ve fazla gürültü çıkar.
Fan motorunun gereksinim duyduğu elektrik, ana karttaki “CPU Fan” yazılı bağlantı
noktasına takılan enerji kablosuyla sağlanır.
Büyük kanatlı fanlar, küçük kanatlı fanlara göre düşük devirde daha etkili soğutma
sağlar. Bu da gürültüyü azaltır. Fanın dönüş hızı arttıkça soğutma oranı da ürettiği gürültü de
artar. Kasanın yapıldığı metal inceyse fanın gürültüsü daha fazla duyulur. Fanın hareket
ettirebildiği hava miktarı dakikada fit küp (cubic feet per minute=CFM) şeklinde ölçülür.
Ürettiği hava akışı yüksek olan fan daha etkili soğutma gerçekleştirir.
Kutulu (Box) işlemciler, kendilerine uygun soğutucu ve fan ikilisi ile gelmektedir.
Diğer işlemciler içinse doğru soğutucu ve fan seçebilmek önemlidir. Günümüzde hem fanın
soğutma etkinliğini artırmak hem de görünüşü çekici kılmak amacıyla çok çeşitli
tasarımlarda fanlar üretilmektedir.
Fanlar tozlandıklarında daha yavaş ve gürültülü çalışır. Bu nedenle belirli aralıklarla
fanları tozlardan arındırmak ve yağlamak gerekmektedir.
İşlemci ve soğutucunun yüzeyleri dümdüz gibi gözükse de aslında gözle
görülemeyecek düzeyde pürüzlere sahiptirler. İşlemcinin üzerine soğutucuyu
yerleştirdiğimizde aralarında hiçbir şekilde boşluk kalmadığını düşünebiliriz. Fakat
aralarında gözle göremediğimiz mikroskobik düzeyde boşluklar bulunur. Bu boşluklar
havayla doludur. Hava ısı iletimini gerçekleştirir. Fakat havadan daha iyi ısı iletimini
gerçekleştiren maddeler vardır. İşte bu mantıktan hareketle termal macun geliştirilmiştir.
Termal macun; işlemcinin üzerine sürülen, ısıyı oldukça hızlı soğutucuya ileten,
üzerinde tutmayan ve bu şekilde işlemcinin ısısını düşürmeye yarayan bileşiktir. Termal
macun, termal pasta, termal arayüz materyali, ısı iletici macun, termal bileşik gibi adlarla da
anılır. Genelde beyaz bir tutkala benzer. İçerdiği maddelere göre farklı renklerde olabilirler.
Termal macunların iletimini artırmak için içeriklerine çok çok ince öğütülmüş bakır,
alüminyum, gümüş gibi maddelerin tozları eklenmektedir. Bu madde tozları birbirlerine
değdiği zaman, sanki arada metal bir yüzey varmış gibi başarılı ısı iletimi sağlar. Bu tür
macunlar diğerlerinden daha pahalıdır. Ayrıca bu tür macunlar dışarıya taşıp işlemci veya
ana kartın iletken kısımlarına temas ederlerse kısa devreye neden olabilirler.
Termal macunların elektrik iletimleri ihmal edilebilir düzeyde olmalı. Isı iletimi ise
mümkün olduğunca yüksek olmalıdır. Ayrıca bu özelliklerini zamanla kaybetmemelidirler.
Katılaşıp kurumayan, aşırı akıcı da olmayan bir yapıda olmalıdırlar.
İşlemci ile soğurucu arasında kalan boşluk, gözle görülemeyecek düzeyde olduğundan
çok ince sürülmüş termal macun tabakası boşlukları doldurmaya yeterlidir. Genellikle bir
pirinç tanesi büyüklüğünde macun kullanmak ve bunu olabildiğince ince bir tabaka şeklinde
sürmek (dosya kâğıdı kalınlığında hatta daha ince) uygundur. Macunun termal iletkenliği
soğurucunun üretildiği malzemenin termal iletkenliğinden az olduğundan macunun fazla
sürülmesi iletimi azaltır. Termal macunun uygun kullanımı, işlemci sıcaklığını ortalama 3-4
derece düşürmektedir.
Eğer işlemcinizi değiştirecek, fakat aynı soğutucuyu kullanacaksanız; soğutucu
üzerindeki eskiden kalma termal macunu temizleyip yenisini sürmeniz gerekmektedir.
Ayrıca herhangi bir nedenle işlemcinizi çıkarıp geri taktıysanız termal macunu yenilemeniz
gerekir. Kimi zaman soğutucuyu temizlemek için termal macun paketleriyle satılan veya ayrı
olarak satılan temizleme sıvıları kullanılır.
Soğutma Çeşitleri
Havayla Soğutma
Havalı soğutma; işlemci üzerinde soğutucu, onun üzerinde de fanın bulunduğu
soğutma düzeneğidir. Günümüzde en yaygın soğutma türüdür, fakat işlemcilerin her geçen
gün daha fazla soğutulmaya ihtiyaç göstermesi, yeni soğutma sistemlerinin gelişmesine
neden olmuştur. Havalı soğutmada soğutucu ısıyı emer. Fan bu ısıyı işlemciden
uzaklaştırırken, soğutucuya doğru soğuk havayı gönderir. Bu tür bir sistemde iyi soğutma,
soğutucunun yapıldığı malzeme, işlemci ile soğutucu arasındaki termal macunun kalitesine,
uygun şekilde uygulanmasına, fanın kalitesine, uygun fanın kullanılmasına bağlıdır.
Suyla Soğutma
Su soğutma sistemi; işlemci üzerindeki ısının suya aktarıldığı, suyun ısısının da
radyatör-fan düzeneği vasıtasıyla dağıtıldığı sistemdir. Su soğutma sistemi hava soğutmalı
sistemden daha az gürültü üretir, fakat su soğutma sistemleri iyi bir hava soğutmalı
sistemden daha pahalıdır.
Suyun ısı iletkenliği havadan beş kat daha fazla olduğu için, ısı transferinde havadan
çok daha uygun bir malzemedir. Su soğutmalı sistemde, soğutma bloğu işlemci üzerinde
bulunur ve işlemci ısısını alıp içinden geçen suya aktarır. Su, bir boru sistemi ile radyatöre
gönderilir. Su, radyatörün kanatları aracılığıyla ısıyı havaya aktarır. Radyatör kanatları ne
kadar inceyse, radyatörün yüzeyi de o kadar geniş olur: Bylelikle soğutma daha etkili olur.
Radyatörün önüne yerleştirilen büyük ve düşük devirli bir fan soğutmayı artırır. Soğutulan su
radyatörden soğutma bloğuna geri döner.
Isı Borulu Soğutma
Bu soğutma sisteminde,işlemcinin ısısı soğutucu vasıtasıyla içinde özel bir sıvı olan ısı
borularına (heat pipes) aktarılır. Özel sıvı çok çabuk buharlaşabilen ve yoğunlaşabilen bir
sıvıdır. İşlemci üzerindeki ısı,soğutucu bloğun içinde bulunan boruların içindeki sıvıyı
buharlaştırır. Buharlaşarak yukarı doğru hareket eden sıvı, ısısını salarak boruların üst
kısmında tekrar yoğunlaşır ve aşağı iner. Sıvının bu hareketiyle işlemci ısısı işlemciden
uzaklaştırılmış olur.
Alıntıdır...
Soğutmanın Önemi
Her elektronik devre elemanı çalışırken ısınır. İşlemciler gibi yoğun işlem yapan
elektronik elemanlarının ise ısınmaları daha yüksek düzeydedir. Belli değerden sonra yüksek
ısı, işlemciye zarar vermektedir. Bu nedenle işlemcilere soğutma düzeneği takılmalıdır.
Soğutma işlemi iki aşamadan oluşur : İşlemcinin üzerindeki ısıyı emerek işlemcinin
ısısını azaltma ve emilen ısıyı dağıtarak işlemciden uzaklaştırma. İşlemcilerin çok ısınmaları
durumunda otomatik olarak kapanma özellikleri olmalarına rağmen, bu teknoloji her zaman
işe yaramayabilir ve işlemci yanabilir. Bu nedenle işi sağlama alıp, işlemcinin ısısını
dengede tutmak gereklidir.
İşlemciye uygun olmayan soğutucu düzeneğinin seçilmesi veya soğutucu düzeneğinin
yanlış takılması kimi zaman ufak ısı artışlarına neden olurken, kimi zaman sistem
çökmelerine, kilitlenmelere hatta işlemci yanmalarına neden olabilmektedir.
Soğutucu Malzemeleri
Soğutucu (Heatsink-hiğtsink diye okunur), işlemcinin üzerine yerleştirilen ve
işlemcinin çekirdeğindeki ısıyı kanatlarına çeken metallerdir. Kimi soğurucular kalın,
kimileri ise ince kanatlara sahiptir. İnce kanatlı soğurucular daha çok ısı çekerler, fakat daha
pahalıdırlar ve daha kolay kırılabilirler.
Soğutucular alüminyum, bakır metallerinden yapılır. Tamamı alüminyum olan,
işlemci üzerine oturan kısmı bakır, geri kalanı alüminyum olan soğutucular; tamamı bakır
olan soğutucular vardır. Bakırın ısı iletimi alüminyumdan daha fazladır.
Soğutucu seçerken eldeki işlemciye uygun tasarlanmış olanını kullanmalısınız. Bir tür
soket için tasarlanmış olan soğutucuyu başka tür bir soket üzerine yerleştirilmiş işlemci
üzerinde sabitlemeye çalışırken işlemciye zarar verebilirsiniz. Kimi zaman uygun olmayan
soğutucuyu yerine bir türlü sabitleyemezsiniz ve hatalı bir ürün aldığınızı fark edersiniz.
Tabiki ne olursa olsun sabitlerim derseniz çatlamış bir işlemciyle veya yeterince soğutmayan
bir düzenekle karşı karşıya kalabilirsiniz.
Soğutucuların internet sitelerindeki işlemci uyumluluğu (compatible CPUs) özelliğine
bakarak soğutucunun hangi işlemcilere uygun olarak üretildiğini tespit edebilirsiniz. Ayrıca
internet sitelerinden soğutucuların birçok özelliğini öğrenebilirsiniz. Soğutucuları ayrı bir
parça olarak satın alabilirseniz de, çoğu zaman soğutucu ve fan bir paket hâlinde satılır.
Kimi soğutucuları yerleştirirken tornavida gerekebilir. Tornavidayı da kullanırken
elinizden kaçmamasına dikkat etmelisiniz. Çünkü ana kart üzerinde oluşabilecek çizikler ana
kartı çalışmaz hâle getirebilir.
Fanlar
Fanlar bilgisayar sistemlerinde ısınan donanımlar üzerindeki ısıyı dağıtmak amacıyla
kullanılan pervanelerdir. Fanlarda işlemci üzerine sabitlenmeyi sağlayan mandal/kilit
düzeneği ve kanatları döndürmeye yarayan motor bulunmaktadır. Soğutucunun üzerine
yerleştirilirler. Farklı boyutlarda üretilirler. Markadan markaya fiyat değişmekle birlikte
genel olarak büyük olan fanlar, küçük olanlardan daha pahalıdır. Büyük fanlar, küçük fanlara
göre daha fazla hava akışı sağlar. Eğer fanı soğutucudan ayrı olarak satın alacaksanız dikkat
edeceğiniz nokta, soğutucunuz için uygun boyutta bir fan seçmektir.
Büyük fanların ittiği hava miktarı, küçük olanlardan daha fazla olduğundan genel
olarak ürettiği gürültü miktarı da daha fazladır. Bilgisayarda yazı yazma, internette gezinme
vb. programlar kullanırken işlemci fazla zorlanmadığından fazla ısı üretmez. Dolayısıyla fan
yavaş döner ve az gürültü çıkarır. Fakat bilgisayarı zorlayan uygulamalarda (örneğin, sistem
gereksinimi yüksek olan oyun, grafik programlarında) işlemci, yoğun çalıştığından ürettiği
ısıyı gidermek için fan daha hızlı döner ve fazla gürültü çıkar.
Fan motorunun gereksinim duyduğu elektrik, ana karttaki “CPU Fan” yazılı bağlantı
noktasına takılan enerji kablosuyla sağlanır.
Büyük kanatlı fanlar, küçük kanatlı fanlara göre düşük devirde daha etkili soğutma
sağlar. Bu da gürültüyü azaltır. Fanın dönüş hızı arttıkça soğutma oranı da ürettiği gürültü de
artar. Kasanın yapıldığı metal inceyse fanın gürültüsü daha fazla duyulur. Fanın hareket
ettirebildiği hava miktarı dakikada fit küp (cubic feet per minute=CFM) şeklinde ölçülür.
Ürettiği hava akışı yüksek olan fan daha etkili soğutma gerçekleştirir.
Kutulu (Box) işlemciler, kendilerine uygun soğutucu ve fan ikilisi ile gelmektedir.
Diğer işlemciler içinse doğru soğutucu ve fan seçebilmek önemlidir. Günümüzde hem fanın
soğutma etkinliğini artırmak hem de görünüşü çekici kılmak amacıyla çok çeşitli
tasarımlarda fanlar üretilmektedir.
Fanlar tozlandıklarında daha yavaş ve gürültülü çalışır. Bu nedenle belirli aralıklarla
fanları tozlardan arındırmak ve yağlamak gerekmektedir.
İşlemci ve soğutucunun yüzeyleri dümdüz gibi gözükse de aslında gözle
görülemeyecek düzeyde pürüzlere sahiptirler. İşlemcinin üzerine soğutucuyu
yerleştirdiğimizde aralarında hiçbir şekilde boşluk kalmadığını düşünebiliriz. Fakat
aralarında gözle göremediğimiz mikroskobik düzeyde boşluklar bulunur. Bu boşluklar
havayla doludur. Hava ısı iletimini gerçekleştirir. Fakat havadan daha iyi ısı iletimini
gerçekleştiren maddeler vardır. İşte bu mantıktan hareketle termal macun geliştirilmiştir.
Termal macun; işlemcinin üzerine sürülen, ısıyı oldukça hızlı soğutucuya ileten,
üzerinde tutmayan ve bu şekilde işlemcinin ısısını düşürmeye yarayan bileşiktir. Termal
macun, termal pasta, termal arayüz materyali, ısı iletici macun, termal bileşik gibi adlarla da
anılır. Genelde beyaz bir tutkala benzer. İçerdiği maddelere göre farklı renklerde olabilirler.
Termal macunların iletimini artırmak için içeriklerine çok çok ince öğütülmüş bakır,
alüminyum, gümüş gibi maddelerin tozları eklenmektedir. Bu madde tozları birbirlerine
değdiği zaman, sanki arada metal bir yüzey varmış gibi başarılı ısı iletimi sağlar. Bu tür
macunlar diğerlerinden daha pahalıdır. Ayrıca bu tür macunlar dışarıya taşıp işlemci veya
ana kartın iletken kısımlarına temas ederlerse kısa devreye neden olabilirler.
Termal macunların elektrik iletimleri ihmal edilebilir düzeyde olmalı. Isı iletimi ise
mümkün olduğunca yüksek olmalıdır. Ayrıca bu özelliklerini zamanla kaybetmemelidirler.
Katılaşıp kurumayan, aşırı akıcı da olmayan bir yapıda olmalıdırlar.
İşlemci ile soğurucu arasında kalan boşluk, gözle görülemeyecek düzeyde olduğundan
çok ince sürülmüş termal macun tabakası boşlukları doldurmaya yeterlidir. Genellikle bir
pirinç tanesi büyüklüğünde macun kullanmak ve bunu olabildiğince ince bir tabaka şeklinde
sürmek (dosya kâğıdı kalınlığında hatta daha ince) uygundur. Macunun termal iletkenliği
soğurucunun üretildiği malzemenin termal iletkenliğinden az olduğundan macunun fazla
sürülmesi iletimi azaltır. Termal macunun uygun kullanımı, işlemci sıcaklığını ortalama 3-4
derece düşürmektedir.
Eğer işlemcinizi değiştirecek, fakat aynı soğutucuyu kullanacaksanız; soğutucu
üzerindeki eskiden kalma termal macunu temizleyip yenisini sürmeniz gerekmektedir.
Ayrıca herhangi bir nedenle işlemcinizi çıkarıp geri taktıysanız termal macunu yenilemeniz
gerekir. Kimi zaman soğutucuyu temizlemek için termal macun paketleriyle satılan veya ayrı
olarak satılan temizleme sıvıları kullanılır.
Soğutma Çeşitleri
Havayla Soğutma
Havalı soğutma; işlemci üzerinde soğutucu, onun üzerinde de fanın bulunduğu
soğutma düzeneğidir. Günümüzde en yaygın soğutma türüdür, fakat işlemcilerin her geçen
gün daha fazla soğutulmaya ihtiyaç göstermesi, yeni soğutma sistemlerinin gelişmesine
neden olmuştur. Havalı soğutmada soğutucu ısıyı emer. Fan bu ısıyı işlemciden
uzaklaştırırken, soğutucuya doğru soğuk havayı gönderir. Bu tür bir sistemde iyi soğutma,
soğutucunun yapıldığı malzeme, işlemci ile soğutucu arasındaki termal macunun kalitesine,
uygun şekilde uygulanmasına, fanın kalitesine, uygun fanın kullanılmasına bağlıdır.
Suyla Soğutma
Su soğutma sistemi; işlemci üzerindeki ısının suya aktarıldığı, suyun ısısının da
radyatör-fan düzeneği vasıtasıyla dağıtıldığı sistemdir. Su soğutma sistemi hava soğutmalı
sistemden daha az gürültü üretir, fakat su soğutma sistemleri iyi bir hava soğutmalı
sistemden daha pahalıdır.
Suyun ısı iletkenliği havadan beş kat daha fazla olduğu için, ısı transferinde havadan
çok daha uygun bir malzemedir. Su soğutmalı sistemde, soğutma bloğu işlemci üzerinde
bulunur ve işlemci ısısını alıp içinden geçen suya aktarır. Su, bir boru sistemi ile radyatöre
gönderilir. Su, radyatörün kanatları aracılığıyla ısıyı havaya aktarır. Radyatör kanatları ne
kadar inceyse, radyatörün yüzeyi de o kadar geniş olur: Bylelikle soğutma daha etkili olur.
Radyatörün önüne yerleştirilen büyük ve düşük devirli bir fan soğutmayı artırır. Soğutulan su
radyatörden soğutma bloğuna geri döner.
Isı Borulu Soğutma
Bu soğutma sisteminde,işlemcinin ısısı soğutucu vasıtasıyla içinde özel bir sıvı olan ısı
borularına (heat pipes) aktarılır. Özel sıvı çok çabuk buharlaşabilen ve yoğunlaşabilen bir
sıvıdır. İşlemci üzerindeki ısı,soğutucu bloğun içinde bulunan boruların içindeki sıvıyı
buharlaştırır. Buharlaşarak yukarı doğru hareket eden sıvı, ısısını salarak boruların üst
kısmında tekrar yoğunlaşır ve aşağı iner. Sıvının bu hareketiyle işlemci ısısı işlemciden
uzaklaştırılmış olur.
Alıntıdır...