ISPARTA İLİ COĞRAFİ YAPI
TARİHÇESİ
Isparta’nın yerleşim tarihi, yazılı tarih öncesi bir dönem olan Üst Paleolitik Dönem ile başlamaktadır. M.Ö.2000’lerde ise Pisidya Bölgesi, Luvi ve Argova topluluklarının yerleşme alanıydı. Hititler siyasi bir güç olarak ortaya çıktıktan sonra yörede yüzyıllar süren çatışmalara karşılık Argova Ülkesinde kesin bir egemenlik kuramamışlardır. Yörede sırasıyla, frigler, Lidyalılar, Persler, Romalılar ve Bizanslılar egemenlik kurmuşlardır. Isparta ve çevresi III. Kılıçarslan tarafından 1204 yılında Selçuklular, 1300 yılında Hamitoğullarına, 1390 yılında Osmanlı topraklarına katılmıştır.
Osmanlı topraklarına katılan Isparta Merkezi yönetime, merkezi Kütahya olan Anadolu Eyaletinin bir sancağı olarak katıldı. Isparta ‘nın Hamitili Sancağının merkezi olarak önem kazanması Kanuni Sultan Süleyman devrinden itibaren başlamıştır. Sancağın ve şehrin asayişi 16.Yüzyılın sonlarından itibaren bozulmaya başlamış, 18.yüzyılın başlarında görülen “Celali İsyanları” ve bu ayaklanmaları izleyen “Büyük Kaçgunlar Devri’nde zarar görmüştür.
Isparta Sevr Antlaşmasıyla İtilaf Devletleri tarafından bölüşülen Anadolu’da işgale uğramamış bölgelerimizden birisidir. Antalya, Burdur ve Konya üçgenini işgal eden İtalyanlar Isparta’ya girememiş, Yunan kuvvetlerini de Ispartalılardan oluşan Demiralay durdurmuştur. Cumhuriyet ilanı ile birlikte Vilayet olmuştur.
KONUMU
Isparta İli, Akdeniz Bölgesinin batı bölümünün iç kesiminde yer alır. “Göller Bölgesi’nin merkezi konumundadır. İl, 30° 20 dk. Ve 31° 33 dk. doğu boylamları ile, 37° 18 dk. Ve 38° 30 dk. Kuzey enlemleri arasındadır. Yüzölçümü 8933 km² dir.
Isparta, doğuda Konya, kuzeyde Afyon, batıda Burdur, güney de ise Antalya İlleri ile komşudur.
DOĞAL DURUM
Isparta İli arazisi, III. Jeolojik zamanda teşekkül etmiş, beyaz tebeşir ve kalkerden meydana gelmiştir. İlin yüksek ve engebeli olan topraklarının, kuzeydoğuda ve doğuda Sultan Dağları, Beyşehir Gölü ve Dedegül Dağlarının güney uzantıları, güneyde Antalya Havzasının yüksek kesimleri, batıda ve güneybatıda Karakuş Dağları, Söğüt Dağları, Burdur Gölü, Ağlasun ve Bucak yaylaları ile doğal sınırları oluşmuştur. Isparta’nın yeryüzü şekillerinin % 68,4’ü dağlar, % 16,8’i ovalar ve % 14,8’i platolardan oluşmaktadır. İlin yüzölçümünün % 7,5’i göllerle kaplıdır.
Merkez ilçenin rakımı 1050 m.dir. Sütçüler ilçesinin Çandır, Şeyhler, Melikler ve Yeşilyurt köylerinin rakımı 300 m. civarında olup buralarda Akdeniz ikliminde yetişebilen pamuk ve yerfıstığı gibi endüstri bitkileri yetiştirilmektedir.
Isparta İlinde topraklar, genellikle kalkerli ana yapı üzerinde gelişmiştir. Meyil % 40’a kadar değişmektedir. Üst toprak 8-40 cm. arasında derinliğe sahip olup, genellikle killi-tınlı, kalkerli granüler ve dağılabilir durumdadır. Alt toprak üst toprakla aynı olmasına rağmen, daha kaba bünyeli ve killidir. Toprak seviyesi, bazı yerlerde taban suyu ile sınırlanmıştır.
DOĞAL BİTKİ ÖRTÜSÜ
Isparta’da bitki örtüsü, iklim değişikliklerine göre farklılıklar gösterir. Aksu vadisi boyunca Davraz Dağı eteklerine kadar Akdeniz sahillerinin tipik bitkilerinden olan zeytin, mersin, nar ve incir ağaçlarına rastlanır. Davraz dağının güney eteklerinde sedir ağaçları doğal bitki örtüsüne katılır.
Isparta’da 1500 m. Yüksekliğe ulaşıncaya kadar, Akdeniz iklimine has maki türü ağaçlıklarla birlikte, meşenin egemen olduğu yapraklı ormanlar bulunur. Deniz seviyesinden yüksekliğin 2500 m.ye ulaştığı yerlere kadar kızılçam, karaçam, sedir ve ardıç gibi ibreli ağaçlardan oluşan iğne yapraklı ormanlar vardır. Özellikle Sütçüler yöresinde bu ormanlar koru niteliği gösterir.
AKARSU VE GÖLLER
İlin önemli akarsuları, Antalya Havzasında yer alan Aksu Deresi ve Köprü Suyu’ dur. Volkanik ve tektonik hareketlerle oluşan çukurların zaman içerisinde suyla dolmasıyla göller oluşmuştur. Bu yolla oluşan su birikintilerinin çok sayıda olmasından dolayı bölgeye “Göller Bölgesi” adı verilmiştir. Isparta’da bulunan en büyük ve en önemli göl Eğirdir Gölüdür. Diğer gölleri Kovada ve Gölcük krater gölüdür.
EĞİRDİR GÖLÜ : Isparta İli sınırları içinde yer alan ve kuzey-güney uzanımlı büyük bir çöküntü alanının kuzey sınırında oluşmuş tektonik bir göl olan Eğirdir Gölü, 482 km²’lik yüzölçümü ile Türkiye’nin 4. Büyük gölüdür. Zengin balıkçılık potansiyelinin yanı sıra, sulama ve enerji üretimi bakımından da önem taşımaktadır. Kuzey-güney uzunluğu 50 km. olan gölün, doğu-batı genişliği 3-15 km. arasında değişmektedir.Deniz seviyesinden 917 m. Yükseklikte bulunan göl ortalama 14 m. Derinliğe sahiptir. Kuzeyde kalan ve daha küçük bir alanı kaplayan bölümüne Hoyran Gölü, güneyde kalan bölümüne Eğirdir Gölü denir. Her iki bölüm Hoyran Boğazı ile birleşir.
KOVADA GÖLÜ : Eğirdir İlçesinde bulunan ve karstik çöküntülerden meydana gelen Kovada Gölü’ nün çevresi zengin bitki örtüsüne sahiptir. Çeşitli hayvanları da barındırmasından dolayı “Milli Park” niteliği almıştır. Eğirdir Gölü’nde bulunan fazla su Kovada Gölü’ne akar. Gölün uzunluğu 9 km., genişliği 2-3 km.dir. Manzarası çok güzel olan Kovada Gölü’ nün yüzölçümü 40 km², rakımı 900 m., derinliği ise 6-7 m.dir.
GÖLCÜK : Isparta’nın 5 km. güneybatısında ve deniz yüzeyinden yüksekliği 1380 m. Olan krater çukurunun su ile dolmasından oluşmuş bir krater gölüdür.
Gölcük, 150-300 m. Kadar yükselen ve volkanik küllerle kaplı tepelerle çevrilidir. 1,5 km² çapında daire biçiminde olup, derinliği 32 m.yi bulmaktadır.
NÜFUS :
Isparta İlinin nüfusu, 1997 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre 461.645’tir. km²’ye düşen kişi sayısı 52’dir. Nüfusun % 42’si köylerde yaşamaktadır.
YERLEŞİM :
İlimizin ilçeleri sırasıyla Merkez, Aksu, Atabey, Eğirdir, Gelendost, Gönen, Keçiborlu, Senirkent, Sütçüler, Şarkikaraağaç, Uluborlu, Yalvaç ve Yenişarbademli’dir. Isparta İli nüfus, yerleşim ve İdari birimler durumu Tabloda gösterilmiştir.
ALT YAPI
KÖY YOLLARI : 1998 yılı sonu itibariyle Isparta İli köy yolları toplamı 2047 km.dir. Bunun 1018 km.si asfalt, 366 km.si stabilize, 425 km.si tesviyeli, 238 km.si ham yol niteliğindedir. Köy yollarının ilçeler üzerinden dağılımı tabloda gösterilmiştir.
ISPARTA
Yüzölçümü: 8.933 km²
Nüfus: 434.771 (1990)
İl Trafik No: 32
Ege, Akdeniz ve İç Anadolu Bölgelerinin kesiştiği Göller Bölgesi denilen noktada yer alan Isparta ili, Eğirdir, Kovada ve Gölcük gölleri, Kovada ve Kızıldağı Milli Parkları ile zengin bir fauna ve floraya sahiptir.
İnanç Turizminin merkezi Yalvaç ilçesi Anadolunun kültür zenginliğini tüm ihtişamı ile yansıtmaktadır.
Kayak Merkezinin yeraldığı Davraz Dağı, doğa yürüyüşü ve nehir sporlarına elverişli kanyonlar, mağaralar ve dağları ile pek çok doğa sporlarının yapıldığı merkezdir.
Isparta'nın turizm kapısı Eğirdir, alternatif turizm cennetidir. Dağcılık, trekking, rüzgarsörfü , yamaç paraşütü, kampçılık turizm çeşitlerinden birkaçıdır.
İLÇELER: Aksu, Atabey, Eğirdir, Gelendost , Gönen, Keçiborlu, Senirkent, Sütçüler, Şarkikaraağaç, Uluborlu,Yalvaç ve Yenişarbademli'dir.
Müzeler ve Ören Yerleri
Isparta Müzesi
Uluborlu Müzesi
Yalvaç Müzesi
Antiocheia
Gezilecek Yerler
Men Kutsal Alanı
Seleukeia Sidera (Bayat) Antik Kenti
Timbria Antik Kolonisi
Prostanna Antik Kenti
Parlais Antik Kenti
Fari (Binda) Harabeleri
Aziz Paul Kilisesi ve Aya Payana Kilisesi
Ertokuş ve Eğirdir Kervansarayı
Isparta Kızıldağ Milli Parkı
Isparta Kovada Gölü Milli Parkı
Yazılı Kanyon Tabiat Parkı
Zindan, İnönü ve Kuz Mağarası
Eğirdir Gölü
Kovada Gölü ve Milli Parkı
Sportif Etkinlikler
Kayak Merkezi: Isparta'ya 25 km uzaklıktaki Davraz Dağı bölgenin önemli kayak merkezlerindendir.
Hava Sporları: Isparta, Hava sporlarının yapıldığı elverişli alanlara sahiptir.
Ne Alınır ?
Isparta modern alışveriş merkezlerinin yanında geleneksel ürünlerin bulunabileceği satış merkezlerine de sahiptir. Özellikle gül ürünleri ve el dokuma halıları her mevsim satın alınabilir. Ayrıca Yalvaç ilçesinde geleneksel el sanat ürünleri, deri eşya ve keçe, geleneksel işlevlerin yanısıra turistlik hediyelik eşya olarak da satılmaktadır.
Ne Yenir ?
Isparta'nın ünlü, geleneksel tandır kebabının tadına merkezde çeşitli restoranlarda da bakılabilir. Eğirdir her türlü su ürününü lezzetli bir şekilde hizmete sunan bir ilçemizdir. Burada yapılan Sazan Dolmasının tadına doyum olmaz.
YAPMADAN DÖNME
Yalvaç Pisidia Antiocheia Antik Ören yerini gezmeden,
Kovada Milli Parkı ve göllerin kıyısında piknik yapıp fotoğraf çekmeden,
Eğirdir ilçesinde göle nazır bir Sazan (çapak) dolması yenmeden,
Isparta'dan gülyağı ve halı almadan,
1-3 Haziran tarihleri arasında yapılan Uluslararası Gül, Halı, Kültür ve Turizm Festivali'ni görmeden,
Davraz Dağında kayak, Eğirdir'de yamaç paraşütü, Çandır'da kanyoning yapmadan
TARİHÇESİ
Isparta’nın yerleşim tarihi, yazılı tarih öncesi bir dönem olan Üst Paleolitik Dönem ile başlamaktadır. M.Ö.2000’lerde ise Pisidya Bölgesi, Luvi ve Argova topluluklarının yerleşme alanıydı. Hititler siyasi bir güç olarak ortaya çıktıktan sonra yörede yüzyıllar süren çatışmalara karşılık Argova Ülkesinde kesin bir egemenlik kuramamışlardır. Yörede sırasıyla, frigler, Lidyalılar, Persler, Romalılar ve Bizanslılar egemenlik kurmuşlardır. Isparta ve çevresi III. Kılıçarslan tarafından 1204 yılında Selçuklular, 1300 yılında Hamitoğullarına, 1390 yılında Osmanlı topraklarına katılmıştır.
Osmanlı topraklarına katılan Isparta Merkezi yönetime, merkezi Kütahya olan Anadolu Eyaletinin bir sancağı olarak katıldı. Isparta ‘nın Hamitili Sancağının merkezi olarak önem kazanması Kanuni Sultan Süleyman devrinden itibaren başlamıştır. Sancağın ve şehrin asayişi 16.Yüzyılın sonlarından itibaren bozulmaya başlamış, 18.yüzyılın başlarında görülen “Celali İsyanları” ve bu ayaklanmaları izleyen “Büyük Kaçgunlar Devri’nde zarar görmüştür.
Isparta Sevr Antlaşmasıyla İtilaf Devletleri tarafından bölüşülen Anadolu’da işgale uğramamış bölgelerimizden birisidir. Antalya, Burdur ve Konya üçgenini işgal eden İtalyanlar Isparta’ya girememiş, Yunan kuvvetlerini de Ispartalılardan oluşan Demiralay durdurmuştur. Cumhuriyet ilanı ile birlikte Vilayet olmuştur.
KONUMU
Isparta İli, Akdeniz Bölgesinin batı bölümünün iç kesiminde yer alır. “Göller Bölgesi’nin merkezi konumundadır. İl, 30° 20 dk. Ve 31° 33 dk. doğu boylamları ile, 37° 18 dk. Ve 38° 30 dk. Kuzey enlemleri arasındadır. Yüzölçümü 8933 km² dir.
Isparta, doğuda Konya, kuzeyde Afyon, batıda Burdur, güney de ise Antalya İlleri ile komşudur.
DOĞAL DURUM
Isparta İli arazisi, III. Jeolojik zamanda teşekkül etmiş, beyaz tebeşir ve kalkerden meydana gelmiştir. İlin yüksek ve engebeli olan topraklarının, kuzeydoğuda ve doğuda Sultan Dağları, Beyşehir Gölü ve Dedegül Dağlarının güney uzantıları, güneyde Antalya Havzasının yüksek kesimleri, batıda ve güneybatıda Karakuş Dağları, Söğüt Dağları, Burdur Gölü, Ağlasun ve Bucak yaylaları ile doğal sınırları oluşmuştur. Isparta’nın yeryüzü şekillerinin % 68,4’ü dağlar, % 16,8’i ovalar ve % 14,8’i platolardan oluşmaktadır. İlin yüzölçümünün % 7,5’i göllerle kaplıdır.
Merkez ilçenin rakımı 1050 m.dir. Sütçüler ilçesinin Çandır, Şeyhler, Melikler ve Yeşilyurt köylerinin rakımı 300 m. civarında olup buralarda Akdeniz ikliminde yetişebilen pamuk ve yerfıstığı gibi endüstri bitkileri yetiştirilmektedir.
Isparta İlinde topraklar, genellikle kalkerli ana yapı üzerinde gelişmiştir. Meyil % 40’a kadar değişmektedir. Üst toprak 8-40 cm. arasında derinliğe sahip olup, genellikle killi-tınlı, kalkerli granüler ve dağılabilir durumdadır. Alt toprak üst toprakla aynı olmasına rağmen, daha kaba bünyeli ve killidir. Toprak seviyesi, bazı yerlerde taban suyu ile sınırlanmıştır.
DOĞAL BİTKİ ÖRTÜSÜ
Isparta’da bitki örtüsü, iklim değişikliklerine göre farklılıklar gösterir. Aksu vadisi boyunca Davraz Dağı eteklerine kadar Akdeniz sahillerinin tipik bitkilerinden olan zeytin, mersin, nar ve incir ağaçlarına rastlanır. Davraz dağının güney eteklerinde sedir ağaçları doğal bitki örtüsüne katılır.
Isparta’da 1500 m. Yüksekliğe ulaşıncaya kadar, Akdeniz iklimine has maki türü ağaçlıklarla birlikte, meşenin egemen olduğu yapraklı ormanlar bulunur. Deniz seviyesinden yüksekliğin 2500 m.ye ulaştığı yerlere kadar kızılçam, karaçam, sedir ve ardıç gibi ibreli ağaçlardan oluşan iğne yapraklı ormanlar vardır. Özellikle Sütçüler yöresinde bu ormanlar koru niteliği gösterir.
AKARSU VE GÖLLER
İlin önemli akarsuları, Antalya Havzasında yer alan Aksu Deresi ve Köprü Suyu’ dur. Volkanik ve tektonik hareketlerle oluşan çukurların zaman içerisinde suyla dolmasıyla göller oluşmuştur. Bu yolla oluşan su birikintilerinin çok sayıda olmasından dolayı bölgeye “Göller Bölgesi” adı verilmiştir. Isparta’da bulunan en büyük ve en önemli göl Eğirdir Gölüdür. Diğer gölleri Kovada ve Gölcük krater gölüdür.
EĞİRDİR GÖLÜ : Isparta İli sınırları içinde yer alan ve kuzey-güney uzanımlı büyük bir çöküntü alanının kuzey sınırında oluşmuş tektonik bir göl olan Eğirdir Gölü, 482 km²’lik yüzölçümü ile Türkiye’nin 4. Büyük gölüdür. Zengin balıkçılık potansiyelinin yanı sıra, sulama ve enerji üretimi bakımından da önem taşımaktadır. Kuzey-güney uzunluğu 50 km. olan gölün, doğu-batı genişliği 3-15 km. arasında değişmektedir.Deniz seviyesinden 917 m. Yükseklikte bulunan göl ortalama 14 m. Derinliğe sahiptir. Kuzeyde kalan ve daha küçük bir alanı kaplayan bölümüne Hoyran Gölü, güneyde kalan bölümüne Eğirdir Gölü denir. Her iki bölüm Hoyran Boğazı ile birleşir.
KOVADA GÖLÜ : Eğirdir İlçesinde bulunan ve karstik çöküntülerden meydana gelen Kovada Gölü’ nün çevresi zengin bitki örtüsüne sahiptir. Çeşitli hayvanları da barındırmasından dolayı “Milli Park” niteliği almıştır. Eğirdir Gölü’nde bulunan fazla su Kovada Gölü’ne akar. Gölün uzunluğu 9 km., genişliği 2-3 km.dir. Manzarası çok güzel olan Kovada Gölü’ nün yüzölçümü 40 km², rakımı 900 m., derinliği ise 6-7 m.dir.
GÖLCÜK : Isparta’nın 5 km. güneybatısında ve deniz yüzeyinden yüksekliği 1380 m. Olan krater çukurunun su ile dolmasından oluşmuş bir krater gölüdür.
Gölcük, 150-300 m. Kadar yükselen ve volkanik küllerle kaplı tepelerle çevrilidir. 1,5 km² çapında daire biçiminde olup, derinliği 32 m.yi bulmaktadır.
NÜFUS :
Isparta İlinin nüfusu, 1997 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre 461.645’tir. km²’ye düşen kişi sayısı 52’dir. Nüfusun % 42’si köylerde yaşamaktadır.
YERLEŞİM :
İlimizin ilçeleri sırasıyla Merkez, Aksu, Atabey, Eğirdir, Gelendost, Gönen, Keçiborlu, Senirkent, Sütçüler, Şarkikaraağaç, Uluborlu, Yalvaç ve Yenişarbademli’dir. Isparta İli nüfus, yerleşim ve İdari birimler durumu Tabloda gösterilmiştir.
ALT YAPI
KÖY YOLLARI : 1998 yılı sonu itibariyle Isparta İli köy yolları toplamı 2047 km.dir. Bunun 1018 km.si asfalt, 366 km.si stabilize, 425 km.si tesviyeli, 238 km.si ham yol niteliğindedir. Köy yollarının ilçeler üzerinden dağılımı tabloda gösterilmiştir.
ISPARTA
Yüzölçümü: 8.933 km²
Nüfus: 434.771 (1990)
İl Trafik No: 32
Ege, Akdeniz ve İç Anadolu Bölgelerinin kesiştiği Göller Bölgesi denilen noktada yer alan Isparta ili, Eğirdir, Kovada ve Gölcük gölleri, Kovada ve Kızıldağı Milli Parkları ile zengin bir fauna ve floraya sahiptir.
İnanç Turizminin merkezi Yalvaç ilçesi Anadolunun kültür zenginliğini tüm ihtişamı ile yansıtmaktadır.
Kayak Merkezinin yeraldığı Davraz Dağı, doğa yürüyüşü ve nehir sporlarına elverişli kanyonlar, mağaralar ve dağları ile pek çok doğa sporlarının yapıldığı merkezdir.
Isparta'nın turizm kapısı Eğirdir, alternatif turizm cennetidir. Dağcılık, trekking, rüzgarsörfü , yamaç paraşütü, kampçılık turizm çeşitlerinden birkaçıdır.
İLÇELER: Aksu, Atabey, Eğirdir, Gelendost , Gönen, Keçiborlu, Senirkent, Sütçüler, Şarkikaraağaç, Uluborlu,Yalvaç ve Yenişarbademli'dir.
Müzeler ve Ören Yerleri
Isparta Müzesi
Uluborlu Müzesi
Yalvaç Müzesi
Antiocheia
Gezilecek Yerler
Men Kutsal Alanı
Seleukeia Sidera (Bayat) Antik Kenti
Timbria Antik Kolonisi
Prostanna Antik Kenti
Parlais Antik Kenti
Fari (Binda) Harabeleri
Aziz Paul Kilisesi ve Aya Payana Kilisesi
Ertokuş ve Eğirdir Kervansarayı
Isparta Kızıldağ Milli Parkı
Isparta Kovada Gölü Milli Parkı
Yazılı Kanyon Tabiat Parkı
Zindan, İnönü ve Kuz Mağarası
Eğirdir Gölü
Kovada Gölü ve Milli Parkı
Sportif Etkinlikler
Kayak Merkezi: Isparta'ya 25 km uzaklıktaki Davraz Dağı bölgenin önemli kayak merkezlerindendir.
Hava Sporları: Isparta, Hava sporlarının yapıldığı elverişli alanlara sahiptir.
Ne Alınır ?
Isparta modern alışveriş merkezlerinin yanında geleneksel ürünlerin bulunabileceği satış merkezlerine de sahiptir. Özellikle gül ürünleri ve el dokuma halıları her mevsim satın alınabilir. Ayrıca Yalvaç ilçesinde geleneksel el sanat ürünleri, deri eşya ve keçe, geleneksel işlevlerin yanısıra turistlik hediyelik eşya olarak da satılmaktadır.
Ne Yenir ?
Isparta'nın ünlü, geleneksel tandır kebabının tadına merkezde çeşitli restoranlarda da bakılabilir. Eğirdir her türlü su ürününü lezzetli bir şekilde hizmete sunan bir ilçemizdir. Burada yapılan Sazan Dolmasının tadına doyum olmaz.
YAPMADAN DÖNME
Yalvaç Pisidia Antiocheia Antik Ören yerini gezmeden,
Kovada Milli Parkı ve göllerin kıyısında piknik yapıp fotoğraf çekmeden,
Eğirdir ilçesinde göle nazır bir Sazan (çapak) dolması yenmeden,
Isparta'dan gülyağı ve halı almadan,
1-3 Haziran tarihleri arasında yapılan Uluslararası Gül, Halı, Kültür ve Turizm Festivali'ni görmeden,
Davraz Dağında kayak, Eğirdir'de yamaç paraşütü, Çandır'da kanyoning yapmadan