İyot ve Tiroit
İyot vucutta ne işe yarar?
İyot, tiroit hormonu yapımı icin elzem olan bir maddedir Tiroit hormonları (T4 ve T3) bircok hucrenin metabolik işlemlerini duzenler, bircok organın ozellikle beynin erken buyumesi ve gelişmesininde rol oynar İnsanlarda beynin buyuyup gelişmesinin buyuk bir kısmı hamilelik sırasında ve doğumdan ilk 23 yıl sonra olur
İyot nerede bulunur? Gunluk iyot ihtiyacı ne kadardır?
İyot genel olarak yuksek miktarda deniz urunlerinde daha az miktarda sut, yumurta ve ette, cok az miktarda sebzelerde ve meyvelerde bulunur Bircok insanın cok az miktarda iyoda ihtiyacı olur
WHO (World Health Organization) tarafından belirlenen gunluk iyot ihtiyacı şoyledir:
059 aylık olan cocuklarda: 90 mikrogramgun,
612 yaş arasında: 120 mikrogramgun
Genc erişkinlerde ve erişkinlerde:150 mikrogramgun
Hamilelerde ve emzirme sırasında: 200 mikrogramgun
Hamilelerde ve emzirme sırasındaki iyot miktarı bazı kuruluşlara gore sırasıyla 220 ve 290 mikrogramgun''e kadar cıkarılmaktadır
Tiroit glandı yetersiz olanlarda gunluk ihtiyac cok daha fazladır Yiyeceklerdeki iyot miktarının olculmesi oldukca zordur Yeterli iyot alınıp alınmadığı iyot miktarının idrarda olculmesi ile ortaya cıkarılırCunku alınan iyodun coğu idrar, cok az bir kısmı ise dışkı ile atılır İyot eksikliği olmayan yerlerde idrardaki iyot atılımı en az 100 mikrogramgun, iyot eksikliği olan bolgelerde ise 345 mikrogramgun''dur Pratikte 24 saatlik idrar toplanması oldukca zordur Bu nedenle buna alternatif olarak iyot ve kreatinin arasındaki oran hesaplanır
İyot eksikliğinde ne olur?
Yeterince iyot alınamadığı durumlarda (orneğin doğu Karadeniz bolgesinde) tiroit hormonu yetersizliği ortaya cıkar Hormon yetersizliği feedback duzenleme mekanizması denilen bir mekanizma ile hipofizden TSH salgılanmasını sağlar TSH yeterli miktarda tiroit hormonu uretmesi icin tiroidi uyarır TSH''nın uzun sure tiroidi uyarması tiroit hucrelerinin buyumesine ve coğalmasına neden olur Bu ise tiroidin hacminin buyumesine dolayısıyla guatr oluşumuna neden olur Buzullar veya devamlı yağışlar topraktaki iyodu uzaklaştırarak yetişen sebze ve meyvelerde iyot eksikliğine neden olur Bu yiyeceklerle beslenenlerde guatr ortaya cıkar Bu hastaların tuzuna iyot ilave edilmesi (iyot suplemantasyonu) ile guatırları kuculur
Hamilelerde iyot eksikliği bebeğin beyin gelişmesini onler ve hipotiroidiye neden olur Sonuc olarak beyinde geri donuşumsuz zeka geriliği ortaya cıkar
İyot eksikliğine bağlı olarak ortaya cıkan hastalıklar İyot Eksikliği Hastalıkları olarak ifade edilir Bu hastalıklar şoyle ozetlenebilir:
Hamilelikte: Kendiliğinden duşuk, olu doğum, doğumsal anomali, hamilelik sırasında ve doğumdan sonra bebeklerde hastalık, endemik cucelik;
Yeni doğanda: Guatr, aşikar ve subklinik hipotiroidi, cucelik;
Cocuklarda ve genc erişkinlerde: Guatr, subklik ve aşikar hipotiroidi, zeka geriliği, fiziksel gelişme bozukluğu;
Erişkinlerde: Guatr ve komplikasyonları, hipotiroidi, zeka geriliği, kısırlıkta artma, kendiliğinden hipertiroidi, radyasyona karşı duyarlılıkta artma
İyot eksikliğine bağlı hastalıkların tedavisi ve onlenmesi nasıl yapılır?
Endemik bolgelerde oluşan guatırın tedavisinde uzun sureli iyot uygulaması (iyot suplemantasyonu) veya tiroit hormon uygulaması ile guatr kuculur Buyuk ve ozellikle soluk borusuna baskı yapan guatırlarda cerrahi girişim gerekebilir Ancak bu tedavi şeklini genel nufusa uygulamak mumkun değilidr En iyi tedavi şekli endemik guatra ve diğer tiroit hastalıklara neden olan iyot yetersizliğini ortadan kaldırmaktır Bunun icin iyot profilaksisi gerekmektedir İyot profilikasisinde tuza, ekmeğe veya suya iyot katmakla (iyot suplemantasyonu) mumkundur Bunlar icinde en yaygın iyot profilaksisi metodu tuza iyodun (potasyum iyodur)katılmasıdır İyotlu tuz 80 yıldan beri bircok memlekette başarılı bir şekilde uygulanmaktadır WHO (Dunya Sağlık Teşkilatı), gunluk ihtiyac olan 150 mikro gram iyodun elde edilmesi icin bir kilo tuza 2040 mg iyot ilave edilmesini onermektedir İyotlanmış tuzun uretiminden tuketiciye kadar sistemik olarak kontrol edilmesi gerekmektedir
Memleketimizde tuzun iyotlanmasına Sağlık Bakanlığı tarafından 1994 yılında başlanmış ve 1999 yılında sofra tuzunun iyotlanması zorunlu hale gelmiştir13 Ocak 2005 tarih ve 25699 sayılım kanun ile de iyotsuz gıda sanayi tuzunun doğrudan tuketiciye sunumu yasaklanmıştır
İyot yetersizlği icin uygulanan iyotlu tuzun ( iyot suplemantasyonu) yan etkisi var mı? Nelerdir?
İyot yetersizliği tiroit fonksiyon bozukluklarına neden olduğu gibi fazlalılığında da tiroit fonksiyonlarının bozabilmektedir Ozellikle aşırı iyot suplemantasyonundan sonra (yerine koyma) tiroidde 4 hastalık ortaya cıkabilir:
İyodun oluşturduğu hipertiroidi
Daha fazla 40 yaşın uzerinde ve multinoduler guatr olanlarda gorulur İyot suplemantasyonundan 110 yıl sonra hipertiroidi insidansı normale doner
Guatr ve iyodun oluşturduğu hipotiroidi
Surekli olarak yuksek miktarda iyot alımı sonucu ortaya cıkar Bunun nedeni muhtemelen iyodun otoimmun tiroit hastalıklarını artırması ve aşırı iyodun tiroit fonksiyonlarını gecici olarak bloke etmesidir
İyodun oluşturduğu tiroidit (Hashimoto tiroiditi)
Yuksek miktardaki iyot Tiroglobulin immunitesini artırarak otoimmun reaksiyonunu tetikler veya oluşan serbest radikaller tiroit hucrelerine zarar verir İlk defa Amerika''''da 1962 yılında tuza katılan iyodun cerrahi sonucu cıkarılan guatırlarda Hashimoto tiroiditine neden olduğu gosterilmiştir Daha sonra İyot suplemantasyonu sonucu Hashimoto tiroiditindeki ortaya cıkan artış, Yunanistan İtalya, İngiltere ve Danimarka''''da da dikkati cekmiştir 2002 yılında Batı Afrika''''da yapılan bir calışmada suya iyot katıldıktan 30 hafta sonra yuzde 40 vakada Hashimoto tiroiditinin geliştiği ve iyot miktarının azaltılması ile bunun azldığı gosterilmiştir
Okult papiller tiroit kanserlerinde (mikro kanser) artış
İyot suplemantasyonundan sonra okult tiroit kanserlerinde (15 cm''nin altında olan tiroit kanserler)artış olmuştur Buna rağmen iyot suplemantasyonu sonucu tiroit kanser sıklığında ve daha agresif (kotu) tiroit kanserlerde (follikuler ve anaplastik)azalma gorulmuştur
Sonuc olarak, yeterli iyot suplemantasyonu yukarıda belirtilen yan etkileri azaltmakta ve iyot eksikliğine bağlı olarak ortaya cıkacak istenmeyen etkileri ortadan kaldırmaktadır Bunun icin tuza katılan iyot miktarının ve kalitesinin duzenli olarak kontrol edilmesi gerekir
İyot vucutta ne işe yarar?
İyot, tiroit hormonu yapımı icin elzem olan bir maddedir Tiroit hormonları (T4 ve T3) bircok hucrenin metabolik işlemlerini duzenler, bircok organın ozellikle beynin erken buyumesi ve gelişmesininde rol oynar İnsanlarda beynin buyuyup gelişmesinin buyuk bir kısmı hamilelik sırasında ve doğumdan ilk 23 yıl sonra olur
İyot nerede bulunur? Gunluk iyot ihtiyacı ne kadardır?
İyot genel olarak yuksek miktarda deniz urunlerinde daha az miktarda sut, yumurta ve ette, cok az miktarda sebzelerde ve meyvelerde bulunur Bircok insanın cok az miktarda iyoda ihtiyacı olur
WHO (World Health Organization) tarafından belirlenen gunluk iyot ihtiyacı şoyledir:
059 aylık olan cocuklarda: 90 mikrogramgun,
612 yaş arasında: 120 mikrogramgun
Genc erişkinlerde ve erişkinlerde:150 mikrogramgun
Hamilelerde ve emzirme sırasında: 200 mikrogramgun
Hamilelerde ve emzirme sırasındaki iyot miktarı bazı kuruluşlara gore sırasıyla 220 ve 290 mikrogramgun''e kadar cıkarılmaktadır
Tiroit glandı yetersiz olanlarda gunluk ihtiyac cok daha fazladır Yiyeceklerdeki iyot miktarının olculmesi oldukca zordur Yeterli iyot alınıp alınmadığı iyot miktarının idrarda olculmesi ile ortaya cıkarılırCunku alınan iyodun coğu idrar, cok az bir kısmı ise dışkı ile atılır İyot eksikliği olmayan yerlerde idrardaki iyot atılımı en az 100 mikrogramgun, iyot eksikliği olan bolgelerde ise 345 mikrogramgun''dur Pratikte 24 saatlik idrar toplanması oldukca zordur Bu nedenle buna alternatif olarak iyot ve kreatinin arasındaki oran hesaplanır
İyot eksikliğinde ne olur?
Yeterince iyot alınamadığı durumlarda (orneğin doğu Karadeniz bolgesinde) tiroit hormonu yetersizliği ortaya cıkar Hormon yetersizliği feedback duzenleme mekanizması denilen bir mekanizma ile hipofizden TSH salgılanmasını sağlar TSH yeterli miktarda tiroit hormonu uretmesi icin tiroidi uyarır TSH''nın uzun sure tiroidi uyarması tiroit hucrelerinin buyumesine ve coğalmasına neden olur Bu ise tiroidin hacminin buyumesine dolayısıyla guatr oluşumuna neden olur Buzullar veya devamlı yağışlar topraktaki iyodu uzaklaştırarak yetişen sebze ve meyvelerde iyot eksikliğine neden olur Bu yiyeceklerle beslenenlerde guatr ortaya cıkar Bu hastaların tuzuna iyot ilave edilmesi (iyot suplemantasyonu) ile guatırları kuculur
Hamilelerde iyot eksikliği bebeğin beyin gelişmesini onler ve hipotiroidiye neden olur Sonuc olarak beyinde geri donuşumsuz zeka geriliği ortaya cıkar
İyot eksikliğine bağlı olarak ortaya cıkan hastalıklar İyot Eksikliği Hastalıkları olarak ifade edilir Bu hastalıklar şoyle ozetlenebilir:
Hamilelikte: Kendiliğinden duşuk, olu doğum, doğumsal anomali, hamilelik sırasında ve doğumdan sonra bebeklerde hastalık, endemik cucelik;
Yeni doğanda: Guatr, aşikar ve subklinik hipotiroidi, cucelik;
Cocuklarda ve genc erişkinlerde: Guatr, subklik ve aşikar hipotiroidi, zeka geriliği, fiziksel gelişme bozukluğu;
Erişkinlerde: Guatr ve komplikasyonları, hipotiroidi, zeka geriliği, kısırlıkta artma, kendiliğinden hipertiroidi, radyasyona karşı duyarlılıkta artma
İyot eksikliğine bağlı hastalıkların tedavisi ve onlenmesi nasıl yapılır?
Endemik bolgelerde oluşan guatırın tedavisinde uzun sureli iyot uygulaması (iyot suplemantasyonu) veya tiroit hormon uygulaması ile guatr kuculur Buyuk ve ozellikle soluk borusuna baskı yapan guatırlarda cerrahi girişim gerekebilir Ancak bu tedavi şeklini genel nufusa uygulamak mumkun değilidr En iyi tedavi şekli endemik guatra ve diğer tiroit hastalıklara neden olan iyot yetersizliğini ortadan kaldırmaktır Bunun icin iyot profilaksisi gerekmektedir İyot profilikasisinde tuza, ekmeğe veya suya iyot katmakla (iyot suplemantasyonu) mumkundur Bunlar icinde en yaygın iyot profilaksisi metodu tuza iyodun (potasyum iyodur)katılmasıdır İyotlu tuz 80 yıldan beri bircok memlekette başarılı bir şekilde uygulanmaktadır WHO (Dunya Sağlık Teşkilatı), gunluk ihtiyac olan 150 mikro gram iyodun elde edilmesi icin bir kilo tuza 2040 mg iyot ilave edilmesini onermektedir İyotlanmış tuzun uretiminden tuketiciye kadar sistemik olarak kontrol edilmesi gerekmektedir
Memleketimizde tuzun iyotlanmasına Sağlık Bakanlığı tarafından 1994 yılında başlanmış ve 1999 yılında sofra tuzunun iyotlanması zorunlu hale gelmiştir13 Ocak 2005 tarih ve 25699 sayılım kanun ile de iyotsuz gıda sanayi tuzunun doğrudan tuketiciye sunumu yasaklanmıştır
İyot yetersizlği icin uygulanan iyotlu tuzun ( iyot suplemantasyonu) yan etkisi var mı? Nelerdir?
İyot yetersizliği tiroit fonksiyon bozukluklarına neden olduğu gibi fazlalılığında da tiroit fonksiyonlarının bozabilmektedir Ozellikle aşırı iyot suplemantasyonundan sonra (yerine koyma) tiroidde 4 hastalık ortaya cıkabilir:
İyodun oluşturduğu hipertiroidi
Daha fazla 40 yaşın uzerinde ve multinoduler guatr olanlarda gorulur İyot suplemantasyonundan 110 yıl sonra hipertiroidi insidansı normale doner
Guatr ve iyodun oluşturduğu hipotiroidi
Surekli olarak yuksek miktarda iyot alımı sonucu ortaya cıkar Bunun nedeni muhtemelen iyodun otoimmun tiroit hastalıklarını artırması ve aşırı iyodun tiroit fonksiyonlarını gecici olarak bloke etmesidir
İyodun oluşturduğu tiroidit (Hashimoto tiroiditi)
Yuksek miktardaki iyot Tiroglobulin immunitesini artırarak otoimmun reaksiyonunu tetikler veya oluşan serbest radikaller tiroit hucrelerine zarar verir İlk defa Amerika''''da 1962 yılında tuza katılan iyodun cerrahi sonucu cıkarılan guatırlarda Hashimoto tiroiditine neden olduğu gosterilmiştir Daha sonra İyot suplemantasyonu sonucu Hashimoto tiroiditindeki ortaya cıkan artış, Yunanistan İtalya, İngiltere ve Danimarka''''da da dikkati cekmiştir 2002 yılında Batı Afrika''''da yapılan bir calışmada suya iyot katıldıktan 30 hafta sonra yuzde 40 vakada Hashimoto tiroiditinin geliştiği ve iyot miktarının azaltılması ile bunun azldığı gosterilmiştir
Okult papiller tiroit kanserlerinde (mikro kanser) artış
İyot suplemantasyonundan sonra okult tiroit kanserlerinde (15 cm''nin altında olan tiroit kanserler)artış olmuştur Buna rağmen iyot suplemantasyonu sonucu tiroit kanser sıklığında ve daha agresif (kotu) tiroit kanserlerde (follikuler ve anaplastik)azalma gorulmuştur
Sonuc olarak, yeterli iyot suplemantasyonu yukarıda belirtilen yan etkileri azaltmakta ve iyot eksikliğine bağlı olarak ortaya cıkacak istenmeyen etkileri ortadan kaldırmaktadır Bunun icin tuza katılan iyot miktarının ve kalitesinin duzenli olarak kontrol edilmesi gerekir
