Jean-Baptiste Lully
Jean-Baptiste Lully (d. Floransa, 28 Kasım 1632 - ö. Paris, 22 Mart 1687), İtalyan asıllı besteci, kemancı ve balet idi. Çalışma hayatının hemen hemen tümünü Fransa'da XIV. Louis'in sarayında sanatkâr müzisyen olarak geçirdi. 1661'de Fransız vatandaşlığına geçti. Zamanının en ünlü Fransız bestecisi olarak bilinmektedir. Lully yeni çıkan İtalyan stili operanın müzik ve şarkılarının Fransızca diline pek uymadığını çalışma hayatının başında anlayıp Fransızcaya daha uygun şarkıları kapsayan yeni bir opera türü yaratmıştır. Böylelikle Fransız opera stilinin babası Lully sayılmaktadır. Operalar yanında Lully bale için müzik ve ayinler için kilise müziği de bestelemiştir. Lully'nin acayip bir kaza dolayısıyla da ölümü de hatırlanmaktadır.
Hayatı
Lully İtalya'da Floransa'da doğdu. Lully pek fazla okul veya konservatuar eğitimi almadı; ama üstün yetenekli olduğu için kendi kendini yetiştirdi. Gitar ve keman çalmayı ve balet olarak bale dansı yapmayı kendi kendine öğrendi. 1646'da Fransiz "Guise Dükü"'nün oğlu tarafından Fransa'ya götürüldü ve Fransız "Montpensiere Düşeşi Anne Marie Louise d'Orl
ans"'in yanına önce hizmetkâr olarak sonra da ona İtalyanca dil dersleri vermek üzere girdi. Paris'te hem birçok konserlere giderek hem de Nicolas M
tru adlı müzisyenden müzik teorisi dersleri alarak sanatını geliştirdi. 20 yaşına yetiştiği zaman mükemmel bir besteci, kemancı ve dansçı balet olmuştu.
1952'de Fransa Kralı XIV. Louis için Versay Sarayında çalışmaya başladı ve 1653'te sarayda balet oldu. “Ballet des nuit” (Gece Balesi) adlı bir eğlence balesi için müziği besteledi. Bu balenin müziğini çok beğenen XIV. Louis tarafından sarayın enstrümantal müzik bestecisi olarak ve 24 kemandan oluşan “Grand Band “adı verilen saray orkestrasına şef olarak atandı. Bu orkestranın disiplinsiz hareketleri dolayısıyla Kral'ın izini ile “Petits Violons” adını verdiği önce 16 sonra 20 kemandan oluşan yeni bir orkestra kurdu ve bu orkestrayı gayet sıkı bir eğitimden geçirmeye koyuldu. Bu orkestra ile kendi tercihi olan fazla müziksel süsü bulunmayan parçalardan oluşan bir repretuvar kurdu.
1661'de Fransız vatandaşlığına geçti. 1662'de Kraliyet Ailesi için Usta Müzisyen unvanı verildi. Aynı yıl evlendiğinde evlilik vesikalarını kral ve kraliçe şahsen imzaladılar.
1650'li ve 1660'li yıllarda Kral için birçok bale eserinin müziğini ve dansların keografisini hazırladı. Bu balelerde de baş balet olarak görev yaptı. Kral da bale dansını sevmekte ve şahsen dans ederek bunlara katkı yapmakta idi. Versay Sarayı'nda oyun yazarı olarak gorev yapan Moliere ile ortaklaşa çalışmalara başladı ve Moliere'in “Le Mariage forc
” (Zoraki Evlenme, 1664), "L'Amour m
decin” (Aşk Doktoru, 1665) ve “Le Bourgeois gentilhomme” (Kibarlık Budalası, 1670) gibi ünlü komedilerine eşlik yapacak müzik besteledi. Moliere ile birlikte bir önemli Fransız sanat geleneği olacak Komedi-bale janrını geliştirdi. Kral yaşlandıkça (özellikle 1670’den sonra), bale dansı yapamayıp temsillere katkısı ve ilgisi azaldı.
Lully bu sefer yeni bir janr olarak İtalya'da geliştirilen opera bestelemeye önem verdi. “Alceste” (1674), “Th
s
e” (1675), “Atys” (1676), “Pha
ton” (1683) ve “Armide” (1686) adlı klasik operalar hazırladı. Kral ve maliye nazırı Jean-Baptiste Colbert desteği ile Fransa'da opera temsil edilmesi patentini ve her türlü müzik eseri notalarının yayınlanması tekel imtiyazları 1867de ölene kadar Lully'ye verildi. Bu geniş tenkide uğradı. Özellikle Lully'nin müzikli kukla oynatılmasını kabul etmeyişi çok şikâyete neden oldu. Lully bu imtiyazlardan büyükçe bir servet yapmayı başardı.
Lully, arkadaşı ve kendi gibi müzisyen olan Michel Lambert'le evli olmakla beraber, devamlı olarak bir hovarda olmakla, hem başka kadınlarla hem de erkeklerle aşk hayatı yaşamakla tanındı. Bu davranışları çok geniş söylentilere ve birkaç büyük skandala konu olduysa da Lully, Kral XIV. Louis tarafından desteklenmesi ve hatalarının hemen affedilmesi dolayısıyla, bu söylenti ve skandallardan pek zarar görmedi.
Ölümü
1686 sonlarına doğru Fransa Kralı hastalanmıştı ve iyileştiği zaman bu iyileşmeyi kutlamak için Lully'den yeni bir müzik konseri hazırlamasını istedi. Bu konser 8 Ocak 1687'de verildi. Orkestra bir Latince Te deum ilahi bestesini çaldı. Lully orkestra şefliğini yapmaktaydı. O zamanlar orkestra şefleri orkestrayı idare etmek için küçük orkestra şefi batonu kullanmazlardı ve şef ritmi ve birliği büyük bir değneği yere vurarak sağlardı. Lully orkestrayı idare ederken bu büyük değneği ayak başparmağına kazayla vurdu. Bu vurma ile ortaya çıkan yara ve abse enfeksiyonla büyüdü ve septik hale geldi. Lully doktorlara ayak başparmağını operasyonla kesmelerine izin vermedi. Enfeksiyon büyüdü, gangren oldu ve Lully 22 Mart 1687'de hayatına gözlerini yumdu.
Öldüğü zaman Lully'nin epeyce serveti olduğu ortaya çıktı. Mirasçılarına Paris şehrinde 5 ev, kırsal alanlarda iki kır evi ve 800.000 livre frank nakit miras bıraktığı bildirilir.
Müziği
Lully bestelerini Barok Müziği’ni gelişmiş olduğu “Orta Barok Dönemi”nde hazırlamıştır. Hızlı ve canlı ritimde müzik ve özellikle dans edilebilir müzik bestelemeyi tercih etmiştir. Lully besteleri ile Paris ve hatta Fransız müzik zevkini değiştirmiş olduğu kabul edilmektedir. Eserlerinde o zamana kadar kullanılmayan veya çok az kullanılır müziksel çalgılar kullanmaya önem vermiştir. Zamanının ünlü oyun yazarı ve Fransız sarayında çalışan Moliere ile yakın şahsi arkadaşlık kurmuş ve birlikte eserler vermiştir. Moliere ve Lully yeni bir müziksel şekil olan ve tiyatro, komedi ve baleyi bileştiren comedie-ballet janrını bulmuşlardır.
Lully bundan başka trag
die en musique (müzikli trajedi) veya trag
die lyrique (lirik trajedi) adi verilen yeni bir Fransız opera janrı yaratmıştır. Hazırladığı opera eserlerinde bestelediği şarkıları resitatif veya arya olarak ayırıp sınıflandıracağına, hızlı olarak geçen olaylar halinde bu iki çeşit şarkıyı birleştirip kaynaştırmıştır.
Jean-Baptiste Lully (d. Floransa, 28 Kasım 1632 - ö. Paris, 22 Mart 1687), İtalyan asıllı besteci, kemancı ve balet idi. Çalışma hayatının hemen hemen tümünü Fransa'da XIV. Louis'in sarayında sanatkâr müzisyen olarak geçirdi. 1661'de Fransız vatandaşlığına geçti. Zamanının en ünlü Fransız bestecisi olarak bilinmektedir. Lully yeni çıkan İtalyan stili operanın müzik ve şarkılarının Fransızca diline pek uymadığını çalışma hayatının başında anlayıp Fransızcaya daha uygun şarkıları kapsayan yeni bir opera türü yaratmıştır. Böylelikle Fransız opera stilinin babası Lully sayılmaktadır. Operalar yanında Lully bale için müzik ve ayinler için kilise müziği de bestelemiştir. Lully'nin acayip bir kaza dolayısıyla da ölümü de hatırlanmaktadır.
Hayatı
Lully İtalya'da Floransa'da doğdu. Lully pek fazla okul veya konservatuar eğitimi almadı; ama üstün yetenekli olduğu için kendi kendini yetiştirdi. Gitar ve keman çalmayı ve balet olarak bale dansı yapmayı kendi kendine öğrendi. 1646'da Fransiz "Guise Dükü"'nün oğlu tarafından Fransa'ya götürüldü ve Fransız "Montpensiere Düşeşi Anne Marie Louise d'Orl
ans"'in yanına önce hizmetkâr olarak sonra da ona İtalyanca dil dersleri vermek üzere girdi. Paris'te hem birçok konserlere giderek hem de Nicolas M
tru adlı müzisyenden müzik teorisi dersleri alarak sanatını geliştirdi. 20 yaşına yetiştiği zaman mükemmel bir besteci, kemancı ve dansçı balet olmuştu.
1952'de Fransa Kralı XIV. Louis için Versay Sarayında çalışmaya başladı ve 1653'te sarayda balet oldu. “Ballet des nuit” (Gece Balesi) adlı bir eğlence balesi için müziği besteledi. Bu balenin müziğini çok beğenen XIV. Louis tarafından sarayın enstrümantal müzik bestecisi olarak ve 24 kemandan oluşan “Grand Band “adı verilen saray orkestrasına şef olarak atandı. Bu orkestranın disiplinsiz hareketleri dolayısıyla Kral'ın izini ile “Petits Violons” adını verdiği önce 16 sonra 20 kemandan oluşan yeni bir orkestra kurdu ve bu orkestrayı gayet sıkı bir eğitimden geçirmeye koyuldu. Bu orkestra ile kendi tercihi olan fazla müziksel süsü bulunmayan parçalardan oluşan bir repretuvar kurdu.
1661'de Fransız vatandaşlığına geçti. 1662'de Kraliyet Ailesi için Usta Müzisyen unvanı verildi. Aynı yıl evlendiğinde evlilik vesikalarını kral ve kraliçe şahsen imzaladılar.
1650'li ve 1660'li yıllarda Kral için birçok bale eserinin müziğini ve dansların keografisini hazırladı. Bu balelerde de baş balet olarak görev yaptı. Kral da bale dansını sevmekte ve şahsen dans ederek bunlara katkı yapmakta idi. Versay Sarayı'nda oyun yazarı olarak gorev yapan Moliere ile ortaklaşa çalışmalara başladı ve Moliere'in “Le Mariage forc
” (Zoraki Evlenme, 1664), "L'Amour m
decin” (Aşk Doktoru, 1665) ve “Le Bourgeois gentilhomme” (Kibarlık Budalası, 1670) gibi ünlü komedilerine eşlik yapacak müzik besteledi. Moliere ile birlikte bir önemli Fransız sanat geleneği olacak Komedi-bale janrını geliştirdi. Kral yaşlandıkça (özellikle 1670’den sonra), bale dansı yapamayıp temsillere katkısı ve ilgisi azaldı.
Lully bu sefer yeni bir janr olarak İtalya'da geliştirilen opera bestelemeye önem verdi. “Alceste” (1674), “Th
s
e” (1675), “Atys” (1676), “Pha
ton” (1683) ve “Armide” (1686) adlı klasik operalar hazırladı. Kral ve maliye nazırı Jean-Baptiste Colbert desteği ile Fransa'da opera temsil edilmesi patentini ve her türlü müzik eseri notalarının yayınlanması tekel imtiyazları 1867de ölene kadar Lully'ye verildi. Bu geniş tenkide uğradı. Özellikle Lully'nin müzikli kukla oynatılmasını kabul etmeyişi çok şikâyete neden oldu. Lully bu imtiyazlardan büyükçe bir servet yapmayı başardı.
Lully, arkadaşı ve kendi gibi müzisyen olan Michel Lambert'le evli olmakla beraber, devamlı olarak bir hovarda olmakla, hem başka kadınlarla hem de erkeklerle aşk hayatı yaşamakla tanındı. Bu davranışları çok geniş söylentilere ve birkaç büyük skandala konu olduysa da Lully, Kral XIV. Louis tarafından desteklenmesi ve hatalarının hemen affedilmesi dolayısıyla, bu söylenti ve skandallardan pek zarar görmedi.
Ölümü
1686 sonlarına doğru Fransa Kralı hastalanmıştı ve iyileştiği zaman bu iyileşmeyi kutlamak için Lully'den yeni bir müzik konseri hazırlamasını istedi. Bu konser 8 Ocak 1687'de verildi. Orkestra bir Latince Te deum ilahi bestesini çaldı. Lully orkestra şefliğini yapmaktaydı. O zamanlar orkestra şefleri orkestrayı idare etmek için küçük orkestra şefi batonu kullanmazlardı ve şef ritmi ve birliği büyük bir değneği yere vurarak sağlardı. Lully orkestrayı idare ederken bu büyük değneği ayak başparmağına kazayla vurdu. Bu vurma ile ortaya çıkan yara ve abse enfeksiyonla büyüdü ve septik hale geldi. Lully doktorlara ayak başparmağını operasyonla kesmelerine izin vermedi. Enfeksiyon büyüdü, gangren oldu ve Lully 22 Mart 1687'de hayatına gözlerini yumdu.
Öldüğü zaman Lully'nin epeyce serveti olduğu ortaya çıktı. Mirasçılarına Paris şehrinde 5 ev, kırsal alanlarda iki kır evi ve 800.000 livre frank nakit miras bıraktığı bildirilir.
Müziği
Lully bestelerini Barok Müziği’ni gelişmiş olduğu “Orta Barok Dönemi”nde hazırlamıştır. Hızlı ve canlı ritimde müzik ve özellikle dans edilebilir müzik bestelemeyi tercih etmiştir. Lully besteleri ile Paris ve hatta Fransız müzik zevkini değiştirmiş olduğu kabul edilmektedir. Eserlerinde o zamana kadar kullanılmayan veya çok az kullanılır müziksel çalgılar kullanmaya önem vermiştir. Zamanının ünlü oyun yazarı ve Fransız sarayında çalışan Moliere ile yakın şahsi arkadaşlık kurmuş ve birlikte eserler vermiştir. Moliere ve Lully yeni bir müziksel şekil olan ve tiyatro, komedi ve baleyi bileştiren comedie-ballet janrını bulmuşlardır.
Lully bundan başka trag
die en musique (müzikli trajedi) veya trag
die lyrique (lirik trajedi) adi verilen yeni bir Fransız opera janrı yaratmıştır. Hazırladığı opera eserlerinde bestelediği şarkıları resitatif veya arya olarak ayırıp sınıflandıracağına, hızlı olarak geçen olaylar halinde bu iki çeşit şarkıyı birleştirip kaynaştırmıştır.