Karaciğer vücudumuzdaki en büyük organdır ve birebir kademede büyük vazifelere sahiptir: vücut kanını temizlemek, besin öğelerinin metabolize olması, enfeksiyonlarla savaş, kanın pıhtılaşması için gerekli proteinlerin üretimi ve çok daha ziyadesi. Gelgelelim tüm bu vazifelerinden ötürü karaciğer birçok istikametten atağa açık bir hale getirir. Bu ataklar devamında karaciğerde hasar oluşturabilir ve ileride karaciğer yetmezliği yahut kanser üzere marazlar kaçınılmaz hale gelir.
Birden fazla beşerde karaciğer hasarı alkol bağımlılığıyla ilişkilendirilir ama pek çok faktör karaciğer hasarında rol oynar. Bu faktörler ilaçlar ve hayat biçimi alışkanlıklarından oluşur.
Obezite
Obezite non alkolik karaciğer yağlanması illetinde rolü olan bir rahatsızlıktır. Karaciğerde çok çokça sayıda yağ hücresi birikmesi kelam mevzusudur. Non alkolik karaciğer yağlanması obezitenin yanında metabolik sendrom, yüksek kan basıncı, yüksek trigliserit seviyeleri ile de ilişkilendirilmektedir.
Karaciğer hücreleri çok ziyade ölçüde yağ ile dolduğunda bu bireylerde siroz ve karaciğer yetmezliği görülür. Yapılan araştırmalarda 40 ve 50li yaşlardaki kişilerde bu riskin daha yüksek olduğu saptanmıştır.
Gazlı İçecekler
Şekerli gazlı içecekler kilo almanın nedenlerinden biri olduğu için karaciğer hasarıyla da alakalı olması elbette şaşırtıcı değil. Yakın devirde yapılan bir araştırmada günde bir yahut daha çokça ölçüde şekerli içecek tüketimi olan kimselerde olmayanlara nazaran yağlı karaciğer marazı belirtilerinin görülme sıklığının daha yüksek olduğu saptanmıştır. Bir gayri araştırmada ise altı ay vadesince günde iki tane şekerli içecek tüketen insanların karaciğer illeti belirtileri gösterdikleri bulunmuştur.
Not: Gazlı içeceklerin diyetten çıkarılması bireylerin kilo kaybettiklerini göstermiştir. Kilo kaybının ise karaciğer sıhhatinin korunmasında tesirli olduğu bir gerçektir.
Parasetamol
Birtakım ilaçların içeriğinde bulunan parasetamol yüksek dozda alındığında karaciğer yetmezliği ve velev vefat üzere tablolar ortaya çıkabilir. Önerilen parasetamol dozundan fazlasını asla almayın ve bu bileşeni içeren birkaç farklı ilacı birebir anda kullanmamaya dikkat edin.
Başka İlaçlar
Parasetamolün yanında birtakım vesair ilaçlar da karaciğerinize zarar verebilir. Örneğin yapılan bir çalışmada uzun periyot anabolik steroid (bazı sporcuların performanslarını arttırmak için kullandıkları erkeklik hormonları gibi) kullanan bireylerde karaciğer kanseri riskinin daha yüksek olduğu görülmüştür. Ne olursa olsun legal yahut illegal ilaçları maksadından farklı formda kullanmayın. Karaciğer hasarı semptomları (sarılık, koyu renkli idrar, karın ortamında ağrı gibi) farkettiğinizde kesinlikle hekiminize danışın.
Hepatit
Kronik Hepatit B ve C yerküre genelindeki karaciğer kanserlerin pek birçoklarının altında yatan nedendir. Hepatit C enfekte olmuş kanın bulaşımasıyla yayılır. Kronik Hepatit C enfeksiyonu çoklukla ilaçlarla tedavi edilebilir lakin erken tanı çok kıymetlidir. Pek çok kişi bu illete yakalandığının farkında olmadıklarından devamında siroz, karaciğer kanseri, karaciğer yetmezliği ve tedavi edilmezse irtihal üzere tablolar ortaya çıkıyabilmektedir.
Hepatit B de enfekte kan yoluyla bulaşan bir hastalıktır fakat çocukluk çağında aşısı yapıldığı için yetişkinlerde daha az görülür.
Genetik Rahatsızlıklar
Genler karaciğer sağlığınızda değerli rol oynar ve çeşitli kalıtsal bozukluklar karaciğer hastalıklarına neden olabilir. Kalıtsal hemokromatoz vücutta demir imalatında bozukluklara neden olur ve tedavi edilmediği takdirde siroz velev karaciğer yetmezliği durumları görülür. Sistemli olarak demir takviyesi alınmasıyla kandaki demir sevileri yükseltilir. Vücutta bakır yapmında hasarın olmasına neden olan Wilson marazı tedavi edilmediğinde sadece karaciğer değil birebir devranda dimağ ve gayrı organ fonksiyonlarına da zarar verir. Bakır takviyesi kullanılarak bakır seviyeleri yükseltilir.
Otoimmün Rahatsızlıklar
Otoimmün rahatsızlıklar da karaciğer fonksiyonları üzerinde tesirli olan bir öbür etkendir. Vücudun bağışıklık sistemi kendi karaciğerine saldırdığında bu durum otoimmün hepatit halinde isimlendirilir. Vücudun neden kendi organına savaş açtığı tam olarak bilinemese de genetik faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir. Bu rahatsızlık ekseriyetle hatunları tesirler ve birden ziyade otoimmün rahatsızlığı bulunan şahıslarda görülme riski daha yüksektir. Primer biliyer siroz bir sair otoimmün hastalıktır ve bu da umumide hatunları tesirler. Tadavi edilmediğinde siroz ve karaciğer yetmezliklerine yol açar.
Sigara
İşte sigarayı bırakmak için bir gayrı neden: Sigara karaciğer kanseri ve siroz riskini arttırır. İçeriğindeki kimyasal toksinler inflamasyona neden olur. Tıpkı devranda karaciğer hücrelerinde daha çokça iltihaplanma ve hasara neden olan kimyasallar sitokinlerin üretimini arttırır. Bir farklı etken: Hepatit B ve C olan şahıslarda sigara tasarrufu karaciğer kanseri riskini arttırmaktadır.
Alkol
Saydığımız bütün faktörler tesirli olmasına karşın yüksek dozda alkol tasarrufu siroz ve devamında karaciğer hasarının ana nedenidir. Bayanların günde bir alkollü içecekten fazlasını tüketmemeleri gerekmektedir. Erkekler içinse bu kıymet en ziyade iki olmaktadır. Bir alkollü içki 60 ml bira yahut 150 ml şarap olarak kabul edilir.
ALKOLE BAĞLI OLMAYAN YAĞLI KARACİĞER ILLETINDE BESLENME UNSURLARI
Şiddetli alkol tüketimi olmadığı halde karaciğer hücrelerinde birikmesi durumunda ortaya çıkan bir rahatsızlıktır.
Kilolu iseniz sağlıklı müddette ülkü kilo aralığınıza inmeli ve ömrünüzün geri kalanında bu kiloyu korumalısınız.
Diyetinizde yağ tüketiminizi sonlandırın. Yağ içeriği yüksek diyetler tıpkı vakitte kalori açısından da yüksektir bu nedenle kilo denetiminizi sağlamada olumsuz tesire sahiptir.
Diyetinizde mekan verdiğiniz yağ tipi kıymetlidir: Doymuş ve trans yağları doymamış yağ asitleri ile değiştirmeye ihtimam gösterin. Böylelikle hem bu yağların karaciğeriniz üzerindeki olumsuz tesirlerine maruz kalmamış hem de yararlı yağların sıhhatinizi iyileştirmesine ek sağlamış olursunuz. Kalp illeti riskinizi de azaltırsınız.
Doymuş yağlar: Tam yağlı et, derili tavuk ve vesair kümes hayvanı etleri, tereyağ ve tam yağlı süt ve süt eserlerinde bol ölçüde bulunur. Bu kaynakların az yağlı yahut yağsız olanlarını tercih etmelisiniz.
Trans yağlar: Kraker, kek, cips, pasta üzere atıştırmalıklarda, kızartılmış yiyeceklerde bulunur. Paketli eserleri satın alırken “hidrojenize” yahut “kısmi hidrojenize” ibareleri bulunup bulunmadığına dikkat edin. Bunlar trans yağ içerdiklerini gösterir.
Tekli doymamış yağ asitleri: Zeytin, fıstık, kanola üzere bitkisel yağlarda bulunur.
Çoklu doymamış yağ asitleri: Mısır, soya, ayçiçek yağı ve başka yağlı tohumlardan elde edilen yağlarda bulunur. Omega-3 yağ asitleri de çoklu doymamış yağ asidi çeşididir. Somon, uskumru üzere bilhassa yağlı balıklar düzgün bir kaynağıdır. Ceviz ve keten tohumu ise bitkisel kaynakları arasında konum alır.
Yağ tüketiminizi azaltmak hedefiyle zerzevat yahut et yemeklerinizi kızartma ve kavurma üzere pişirme yönemleri mekanına buharda, suda, fırında, ızgarada yahut mikrodalgada pişirmeyi tercih edin. Yemeklerinize yağ eklemeniz gerektiğinde hayvansal kaynaklı katı yağlar mekanına bitkisel kaynaklı yağları tercih edin.
Bol likit tüketimine itina gösterin ( en az 2.5 Lt / gün).
Kaşar peyniri bölgesine öbür az yağlı peynir çeşitlerini tercih edin.
Yemeklerinizde ve sofranızda kullandığınız tuz ölçüsünü azaltın. Günde 1 tatlı kaşığı (6 gr) tuz ölçüsünü aşmamaya dikkat edin.
Öğünlerinizi küçük porsiyonlarda ve kan şekeri dengelerinizi bozmayacak biçimde sık aralıklarla yapmayı tercih edin.
Kan şekerinizi süratli yükseltip süratli düşüren glisemik indeksi yüksek besinlerden uzak durun. Patates, bezelye, mısır, havuç, üzüm, muz, kavun, incir, pirinç, beyaz makarna, hamurişi, kek, pasta, poğaça, şekerli yiyecek/içecekler/ gazlı içecekler, şeker ekli yiyeceklerden uzak durunuz. Düşük glisemik indeksli zerzevat, meyve ve tahılları tercih edin.
Yalın şeker içeriği yüksek yiyecek ve içeceklerden uzak durun. Münhasıran fruktoz içeren yiyeceklerden kaçının. Fruktoz sıklıkla, şekerli alkolsüz içecekler, sporcu içecekler ve meyve sularında bulunur.
Ağır alkol tüketiminden kaçının. Erkekler için günde 4 yahut haftada 14 alkollü içecekten ziyadesi; hatunlar içinse günde 3 yahut haftada 7 alkollü içecekten ziyadesi ağır alkol tüketimi olarak tanımlanmaktadır.
Sistemli egzersiz yapın, günlük 30 dk yürüyüş, yüzme hafif tempolu koşu üzere aktiviteler yapabilirsiniz.
Karaciğerinize yeterli gelecek yiyeceklere diyetinizde mahal verin.
- Kahve, inflamasyonu azaltmaya yardımcı olurken tıpkı devirde karaciğerdeki antioksidan seviyelerini arttırır. Karaciğer illeti, kanser ve yağlı karaciğer gelişme riskini azaltır.
- Üzüm içeriğindeki antioksidanlar sayesinde karaciğeri hasarını önlemede ve inflamasyonu azaltmada tesirli bir meyvedir. Diyetinize 1-2 yk çekirdekli kuru üzüm ek edebilirsiniz.
- Frenk yemişi iltihaplanmayı azaltarak karaciğerde hasara neden olan etkenlerle savaşmada tesirlidir. Ayrıyeten alkole bağlı karaciğer yağlanmasına karşı da hamidir.
- Pancar kökü ve suyu, doğal detoks tesiri gösterir. Karaciğeri hasar ve iltihaplanmalardan korur. Pancarı haşladıktan sonra sade bir biçimde tüketebilir yahut haşlama suyu ile birlikte blendera ekleyerek suyunu içebilirsiniz.
-Brokoli ve Brüksel lahanası üzere turpgil öbeği sebzeler karaciğerin doğal temizleyici enzimlerini artırarak, hasarlara karşı himaye gösterir. Izgara et yemeklerinizn yanında garnitür olarak yahut zerzevat yemeklerinizde tüketebilirsiniz.
-Ceviz, fındık, badem üzere kuru yemişler karaciğerdeki temizleyici enzimlerin fonksiyonlarını iyileştirler. Ara öğünlerinizde bir avuç içi kadar tüketebilirsiniz.
Birden fazla beşerde karaciğer hasarı alkol bağımlılığıyla ilişkilendirilir ama pek çok faktör karaciğer hasarında rol oynar. Bu faktörler ilaçlar ve hayat biçimi alışkanlıklarından oluşur.
Obezite
Obezite non alkolik karaciğer yağlanması illetinde rolü olan bir rahatsızlıktır. Karaciğerde çok çokça sayıda yağ hücresi birikmesi kelam mevzusudur. Non alkolik karaciğer yağlanması obezitenin yanında metabolik sendrom, yüksek kan basıncı, yüksek trigliserit seviyeleri ile de ilişkilendirilmektedir.
Karaciğer hücreleri çok ziyade ölçüde yağ ile dolduğunda bu bireylerde siroz ve karaciğer yetmezliği görülür. Yapılan araştırmalarda 40 ve 50li yaşlardaki kişilerde bu riskin daha yüksek olduğu saptanmıştır.
Gazlı İçecekler
Şekerli gazlı içecekler kilo almanın nedenlerinden biri olduğu için karaciğer hasarıyla da alakalı olması elbette şaşırtıcı değil. Yakın devirde yapılan bir araştırmada günde bir yahut daha çokça ölçüde şekerli içecek tüketimi olan kimselerde olmayanlara nazaran yağlı karaciğer marazı belirtilerinin görülme sıklığının daha yüksek olduğu saptanmıştır. Bir gayri araştırmada ise altı ay vadesince günde iki tane şekerli içecek tüketen insanların karaciğer illeti belirtileri gösterdikleri bulunmuştur.
Not: Gazlı içeceklerin diyetten çıkarılması bireylerin kilo kaybettiklerini göstermiştir. Kilo kaybının ise karaciğer sıhhatinin korunmasında tesirli olduğu bir gerçektir.
Parasetamol
Birtakım ilaçların içeriğinde bulunan parasetamol yüksek dozda alındığında karaciğer yetmezliği ve velev vefat üzere tablolar ortaya çıkabilir. Önerilen parasetamol dozundan fazlasını asla almayın ve bu bileşeni içeren birkaç farklı ilacı birebir anda kullanmamaya dikkat edin.
Başka İlaçlar
Parasetamolün yanında birtakım vesair ilaçlar da karaciğerinize zarar verebilir. Örneğin yapılan bir çalışmada uzun periyot anabolik steroid (bazı sporcuların performanslarını arttırmak için kullandıkları erkeklik hormonları gibi) kullanan bireylerde karaciğer kanseri riskinin daha yüksek olduğu görülmüştür. Ne olursa olsun legal yahut illegal ilaçları maksadından farklı formda kullanmayın. Karaciğer hasarı semptomları (sarılık, koyu renkli idrar, karın ortamında ağrı gibi) farkettiğinizde kesinlikle hekiminize danışın.
Hepatit
Kronik Hepatit B ve C yerküre genelindeki karaciğer kanserlerin pek birçoklarının altında yatan nedendir. Hepatit C enfekte olmuş kanın bulaşımasıyla yayılır. Kronik Hepatit C enfeksiyonu çoklukla ilaçlarla tedavi edilebilir lakin erken tanı çok kıymetlidir. Pek çok kişi bu illete yakalandığının farkında olmadıklarından devamında siroz, karaciğer kanseri, karaciğer yetmezliği ve tedavi edilmezse irtihal üzere tablolar ortaya çıkıyabilmektedir.
Hepatit B de enfekte kan yoluyla bulaşan bir hastalıktır fakat çocukluk çağında aşısı yapıldığı için yetişkinlerde daha az görülür.
Genetik Rahatsızlıklar
Genler karaciğer sağlığınızda değerli rol oynar ve çeşitli kalıtsal bozukluklar karaciğer hastalıklarına neden olabilir. Kalıtsal hemokromatoz vücutta demir imalatında bozukluklara neden olur ve tedavi edilmediği takdirde siroz velev karaciğer yetmezliği durumları görülür. Sistemli olarak demir takviyesi alınmasıyla kandaki demir sevileri yükseltilir. Vücutta bakır yapmında hasarın olmasına neden olan Wilson marazı tedavi edilmediğinde sadece karaciğer değil birebir devranda dimağ ve gayrı organ fonksiyonlarına da zarar verir. Bakır takviyesi kullanılarak bakır seviyeleri yükseltilir.
Otoimmün Rahatsızlıklar
Otoimmün rahatsızlıklar da karaciğer fonksiyonları üzerinde tesirli olan bir öbür etkendir. Vücudun bağışıklık sistemi kendi karaciğerine saldırdığında bu durum otoimmün hepatit halinde isimlendirilir. Vücudun neden kendi organına savaş açtığı tam olarak bilinemese de genetik faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir. Bu rahatsızlık ekseriyetle hatunları tesirler ve birden ziyade otoimmün rahatsızlığı bulunan şahıslarda görülme riski daha yüksektir. Primer biliyer siroz bir sair otoimmün hastalıktır ve bu da umumide hatunları tesirler. Tadavi edilmediğinde siroz ve karaciğer yetmezliklerine yol açar.
Sigara
İşte sigarayı bırakmak için bir gayrı neden: Sigara karaciğer kanseri ve siroz riskini arttırır. İçeriğindeki kimyasal toksinler inflamasyona neden olur. Tıpkı devranda karaciğer hücrelerinde daha çokça iltihaplanma ve hasara neden olan kimyasallar sitokinlerin üretimini arttırır. Bir farklı etken: Hepatit B ve C olan şahıslarda sigara tasarrufu karaciğer kanseri riskini arttırmaktadır.
Alkol
Saydığımız bütün faktörler tesirli olmasına karşın yüksek dozda alkol tasarrufu siroz ve devamında karaciğer hasarının ana nedenidir. Bayanların günde bir alkollü içecekten fazlasını tüketmemeleri gerekmektedir. Erkekler içinse bu kıymet en ziyade iki olmaktadır. Bir alkollü içki 60 ml bira yahut 150 ml şarap olarak kabul edilir.
ALKOLE BAĞLI OLMAYAN YAĞLI KARACİĞER ILLETINDE BESLENME UNSURLARI
Şiddetli alkol tüketimi olmadığı halde karaciğer hücrelerinde birikmesi durumunda ortaya çıkan bir rahatsızlıktır.
Kilolu iseniz sağlıklı müddette ülkü kilo aralığınıza inmeli ve ömrünüzün geri kalanında bu kiloyu korumalısınız.
Diyetinizde yağ tüketiminizi sonlandırın. Yağ içeriği yüksek diyetler tıpkı vakitte kalori açısından da yüksektir bu nedenle kilo denetiminizi sağlamada olumsuz tesire sahiptir.
Diyetinizde mekan verdiğiniz yağ tipi kıymetlidir: Doymuş ve trans yağları doymamış yağ asitleri ile değiştirmeye ihtimam gösterin. Böylelikle hem bu yağların karaciğeriniz üzerindeki olumsuz tesirlerine maruz kalmamış hem de yararlı yağların sıhhatinizi iyileştirmesine ek sağlamış olursunuz. Kalp illeti riskinizi de azaltırsınız.
Doymuş yağlar: Tam yağlı et, derili tavuk ve vesair kümes hayvanı etleri, tereyağ ve tam yağlı süt ve süt eserlerinde bol ölçüde bulunur. Bu kaynakların az yağlı yahut yağsız olanlarını tercih etmelisiniz.
Trans yağlar: Kraker, kek, cips, pasta üzere atıştırmalıklarda, kızartılmış yiyeceklerde bulunur. Paketli eserleri satın alırken “hidrojenize” yahut “kısmi hidrojenize” ibareleri bulunup bulunmadığına dikkat edin. Bunlar trans yağ içerdiklerini gösterir.
Tekli doymamış yağ asitleri: Zeytin, fıstık, kanola üzere bitkisel yağlarda bulunur.
Çoklu doymamış yağ asitleri: Mısır, soya, ayçiçek yağı ve başka yağlı tohumlardan elde edilen yağlarda bulunur. Omega-3 yağ asitleri de çoklu doymamış yağ asidi çeşididir. Somon, uskumru üzere bilhassa yağlı balıklar düzgün bir kaynağıdır. Ceviz ve keten tohumu ise bitkisel kaynakları arasında konum alır.
Yağ tüketiminizi azaltmak hedefiyle zerzevat yahut et yemeklerinizi kızartma ve kavurma üzere pişirme yönemleri mekanına buharda, suda, fırında, ızgarada yahut mikrodalgada pişirmeyi tercih edin. Yemeklerinize yağ eklemeniz gerektiğinde hayvansal kaynaklı katı yağlar mekanına bitkisel kaynaklı yağları tercih edin.
Bol likit tüketimine itina gösterin ( en az 2.5 Lt / gün).
Kaşar peyniri bölgesine öbür az yağlı peynir çeşitlerini tercih edin.
Yemeklerinizde ve sofranızda kullandığınız tuz ölçüsünü azaltın. Günde 1 tatlı kaşığı (6 gr) tuz ölçüsünü aşmamaya dikkat edin.
Öğünlerinizi küçük porsiyonlarda ve kan şekeri dengelerinizi bozmayacak biçimde sık aralıklarla yapmayı tercih edin.
Kan şekerinizi süratli yükseltip süratli düşüren glisemik indeksi yüksek besinlerden uzak durun. Patates, bezelye, mısır, havuç, üzüm, muz, kavun, incir, pirinç, beyaz makarna, hamurişi, kek, pasta, poğaça, şekerli yiyecek/içecekler/ gazlı içecekler, şeker ekli yiyeceklerden uzak durunuz. Düşük glisemik indeksli zerzevat, meyve ve tahılları tercih edin.
Yalın şeker içeriği yüksek yiyecek ve içeceklerden uzak durun. Münhasıran fruktoz içeren yiyeceklerden kaçının. Fruktoz sıklıkla, şekerli alkolsüz içecekler, sporcu içecekler ve meyve sularında bulunur.
Ağır alkol tüketiminden kaçının. Erkekler için günde 4 yahut haftada 14 alkollü içecekten ziyadesi; hatunlar içinse günde 3 yahut haftada 7 alkollü içecekten ziyadesi ağır alkol tüketimi olarak tanımlanmaktadır.
Sistemli egzersiz yapın, günlük 30 dk yürüyüş, yüzme hafif tempolu koşu üzere aktiviteler yapabilirsiniz.
Karaciğerinize yeterli gelecek yiyeceklere diyetinizde mahal verin.
- Kahve, inflamasyonu azaltmaya yardımcı olurken tıpkı devirde karaciğerdeki antioksidan seviyelerini arttırır. Karaciğer illeti, kanser ve yağlı karaciğer gelişme riskini azaltır.
- Üzüm içeriğindeki antioksidanlar sayesinde karaciğeri hasarını önlemede ve inflamasyonu azaltmada tesirli bir meyvedir. Diyetinize 1-2 yk çekirdekli kuru üzüm ek edebilirsiniz.
- Frenk yemişi iltihaplanmayı azaltarak karaciğerde hasara neden olan etkenlerle savaşmada tesirlidir. Ayrıyeten alkole bağlı karaciğer yağlanmasına karşı da hamidir.
- Pancar kökü ve suyu, doğal detoks tesiri gösterir. Karaciğeri hasar ve iltihaplanmalardan korur. Pancarı haşladıktan sonra sade bir biçimde tüketebilir yahut haşlama suyu ile birlikte blendera ekleyerek suyunu içebilirsiniz.
-Brokoli ve Brüksel lahanası üzere turpgil öbeği sebzeler karaciğerin doğal temizleyici enzimlerini artırarak, hasarlara karşı himaye gösterir. Izgara et yemeklerinizn yanında garnitür olarak yahut zerzevat yemeklerinizde tüketebilirsiniz.
-Ceviz, fındık, badem üzere kuru yemişler karaciğerdeki temizleyici enzimlerin fonksiyonlarını iyileştirler. Ara öğünlerinizde bir avuç içi kadar tüketebilirsiniz.