Beslenme ile ilintili kronik hastalık riskinin tüm yerkürede artması sağlıklı beslenme bilincini doğurmuştur. Beslenme ve sıhhat üzerine yapılan araştırmalar diyetin insan omurundaki ehemmiyetini her gün ortaya koymakta, uzun ve sağlıklı yaşamanın sırları, yerinde ve istikrarlı beslenmede aranmaktadır. Birtakım besinlerin “doğal” yollardan illetlerin önlenmesi ve tedavisindeki aktifliğinin ilmî olarak ortaya konulması, sıhhatimizin korunmasında beslenme desteğinin ehemmiyetini arttırmıştır. Bu nedenle gelişen bir besin sanayisi ortamı olarak kabul edilen fonksiyonel besinlerin tüketimi ve tesirleri, üzerinde durulan bahislerden biri olmuştur(2)
Fonksiyonel besinler alışılagelmiş bir diyetin modülü olarak tüketilmesi amaçlanan, temel beslenme fonksiyonları ötesinde insan sıhhatini arttırma ya da hastalık riskini azaltma potansiyeline sahip olan bileşenler içerir. Fonksiyonel besinler besin olarak kalmalı ve tesirlerini diyetle tüketilen ölçüler doğrultusunda sağlamalıdırlar. Hap yahut kapsül değil olağan besinin bir kesimi olmalıdırlar. Fonksiyonel besinler açlığı giderme ve gerekli besin öğelerini karşılamanın yanı sıra hastalık risklerini azaltmak, zihinsel ve fizikî performansı arttırmak, büyüme ve gelişmeyi teşvik etmek ve hayat kalitesini arttırmada tesirlidir.(1,2)Fonksiyonel besin kavramı birinci olarak Japonya‟nın ehliyetsiz doğal kaynaklarının yarattığı dertleri aşmak maksadını taşıyan sürdürülebilir ve güzel beslenme sağlayabilme çalışmalarının eseri olarak ortaya çıkmıştır. Japonların FOSHU (Foods For Specific Health Use) ismini verdikleri fonksiyonel besinler 1990‟lı yılların başlarında ABD‟de, ortalarında ise Avrupa‟da tartışılmaya başlanmıştır. Dünya‟da FOSHU logosuna sahip 800‟den çokça eser tüketime sunulmaktadır ve bu sayı giderek artmaktadır. Avrupa devletlerinde ise münhasıran spor ve kuvvet içecekleri başta olmak üzere fonksiyonel eserlere eğilim 1994 yılından itibaren artmaya başlamıştır. Fonksiyonel besinlerin Türkiye‟deki gelişimine bakıldığında, birinci olarak 2004 yılında sindirime yardımcı olan eserler, 2005 yılında bağışıklık sisteminin gelişimine ekte bulunan eserler ve 2006 yılında da kolesterolü düşürmeye yardımcı olan eserler dikkat çekmiştir .(1)Fonksiyonel besin tüketiminin, kanser riskinin azaltılması, kalp sıhhatinin geliştirilmesi,bağışıklık sisteminin güçlendirilmesi, menopoz semptom ve bulgularının azaltılması, gastrointestinal ve üriner sistem sıhhati, anti-inflamatuar tesirleri, kan basıncının azalması, görme fonksiyonlarının korunması, anti-bakteriyel ve anti-viral tesir göstermesi, osteoporoz ve obeziteyi azaltması üzere sıhhat açısından çok sayıda olumlu tesiri olduğu çeşitli memleketlerde yapılan epidemiyolojik araştırmalar ve randomize klinik çalışmalarla ortaya koyulmuştur.(2)
Kardiyovasküler illetler;İnsanda intimal kalınlaşma,lipit birikimi ve kalsifkasyonla karakterize arter lezyonları 17.yüzyılda tanımlanmıştır.Bu lezyonlara 1829 yılında “arteriosklerozis” denmiş,lipit birikimi ile belirlenen hususî biçimi 1904’de arterosklerozis olarak isimlendirilmiştir.Kokroner aterosklerozisin trombosiz ve miyokard enfarktüsü ile ilintisi 1912 de açıklanmıştır.Hastalığın diyetle ilintisi ise 1908 ‘den itibaren açıklanmaya başlanmıştır.(18)
Karotenoidler
Daha çok bitkilerde (meyveler,çiçekler, yosun ve fotosentetik bakteri) bulunan, yağda çözünen pigmentlerdir. Fotosentetik olmayan kimi bakterilerde (mayalar ve küfler) de bulunurlar.Doğal tüketilen besinlerde en çok rastlanan karotenoidler beta karoten, alfa karoten, likopen, lutein, beta kriptoksantin, zeaksantin ve astaksantindir(1,2).Karotenoidlerin antioksidan özelliklerinden dolayı esas biyolojik tesirleri lipid peroksidasyonuna, ateroskleroz patogenezi, DNA oksidasyonu ve kansere karşı potansiyel esirgeyici hizmet üstlenmesidir. Kolesterol sentezini inhibe edip, LDL degredasyonunu arttırdığından kardiyovasküler hastalık riskinide azaltır.(1) A vitamininin ön unsuru olan beta-karotenin kalp bunalımlarında, iskemi ve reperfüzyon esnasında da değerli aktifliği olduğu tabir edilmektedir.108 hasta ve denetim kümesinde yapılan Rotterdam çalışmasında aortik ateroskleroz insidansı diyetle likopen alımıyla mealli aşamada karşıt münasebet gösterilmiştir(2).
Diyet lifleri
Fizyolojik tesirlerine nazaran diyet posası çözünür posa ve çözünmez posa olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Besinler,her ikisinin karışımını içerirler(2).Hem çözünür hem de çözünmez lifler mide ve ince bağırsaktan sindirilmeden geçerler. Kalın bağırsakta kolon bakterileri tarafından farklı uzantılarla fermente edilirler. Bu süreç ahir lifin en kıymetli sıhhat yararını sağlayan kısa zincirli yağ asitlerini oluştururlar. Fonksiyonel liflere selüloz, maltodextrin, polidextroz ve inülin verilebilir.(1)Pektik ögeler, sakızlar, β glukan yapıdaki polisakkaritler, yulafta daha çok bulunan musilajlar ve kurubaklagilde daha çok bulunan dirençli nişasta suda çözünür posa cinsleridir ve tüm diyet posasının %15-50’sini oluştururlar. Çözünür posalar besinlerde sert bir doku alanına yulaf kepeğinde olduğu üzere yapışkan yahut viskoz (zamk, musilaj ve pektin) olacak formda erirler. Bu üzere posalar umumiyetle az yağlı yahut yağsız besinlerde, doku ve kıvam vermek için kullanılır. İnsan vücudunda pektin, yağlı hususlara yapışarak vücuttan dışarı atılmasını sağlayarak farklı bir rol oynar. Bu özellik kan kolesterol seviyesinin düşürülmesinde tesirli olmaktadır. Çözünür posa, bağırsaklardan safra asitlerinin emilimini engelleyerek karaciğerde kolesterol sentezi için gerekli öncü ögelerin konsantrasyonunu azaltmaktadır. Ayrıyeten yulaf, arpa, pirinç kabuğu üzere posa kaynaklarında bulunan gamma tokotrienol karaciğerde kolesterol sentezini engelleyerek serum kolesterolünü düşürmektedir(2). Amerikan Diyetisyenler Derneği (ADA) sindirimi uygunlaştırmak ve kabızlığı önlemek, doygunluk hissini arttırmak, obezite denetimine yardımcı olmak, divertiküliti önlemek ve tedavi etmek, bağırsakta kolesterol emilimini azaltmak, diyabetik hastalarda glisemi denetimi ve kolorektal kanser ile göğüs tümörlerini önlemek için diyetle 20 ila 35 gramlif alımı önermiştir(1,2).Posa (özellikle çözünür posa) tüketimi yüksek olan topluluklarda serum kolesterol seviyelerinin daha düşük ve kardioyvasküler illetlerden ölümlerin daha az olduğu bilinmektedir. (2)
Çözünebilir bir posa olan beta-glukan içerir. Beta glukan kalp damar hastalıklarında değerli bir risk faktörü olan kandaki kolesterol seviyesini düşürerek, kalp damar illetleri riskini azaltabilmektedir ( Özcan ve ark, 2006, Tudorica ve ark., 2004. β-glukan, sindirilemeyen, nişasta olmayan polisakkaritler olarak tanımlanmakta olup, en kıymetli diyet liflerinden biri olarak nitelendirilmektedir. β-glukanı en ziyade içeren tahıl kaynakları arpa ve yulaftır. β-glukan içerikli tahıl bazlı fonksiyonel azıkların tüketiminin; kan kolesterol seviyesini ve kalp ile ilgili hastalık riskini azalttığı, yekun serum kolesterol ve LDL- kolesterolü düşürücü tesiri olduğu belirtilmektedir(2,8,9).Betaglukan içeren yulaf unu günde 5-10gram tüketildiğinde kalp marazı riski azalrmaktadır. Düşük yağlı diyete ek olarak bir tahıl eseri olan psyllium tüketildiğinde kan kolesterol ve LDL-kolesterol seviyeleri dolayısı ile KKH riski azalmaktadır (Coşkun, 2005). 3gram betaglukan serum kolesterol seviyesini % 5oranında düşürmektedir. Bu nispet 40gram kuru yulaf kepeğinde bulunmaktadır(2). Son yıllarda yapılan çalışmalar keten tohumunda bulunan lifli bileşiklerden lignan üzerine ağırlaşmıştır (Setchell et al, 1981).Keten tohumu tüketiminin yekun ve LDL kolesterolü düşürdüğü ve damarlardaki birikimi azalttığı bulgulanmıştır (Açkurt, 1999).
Keten tohumu içeren besin bütünleyicilerle serum kolesterol seviyesinde de düşme gözlenmiştir. Hiperlipidemik hastalarda aterojenik riski azaltır, arteriyal fonksiyonu düzeltir ve platelet bileşimi ve işlevini olumlu istikamette tesirler (Oomah and Mazza, 2000).(2,15)Lignanlar serum kolestrolünü, kolestrol metabolizmasında taraf alan 7α-hidroksilaz ve açilCoA kolestrol transferaz enzimlerinin aktivitesini düzenleyerek düĢürebilirler. Ketendeki lignanlar ayrıyeten oksidatif gerilimi de azaltabilirler. SDG, enterediol ve enterolakton in vivo koşullarda çoklu doymamış yağ asitlerinin peroksidasyonunu inhibe ederek antioksidan tesir gösterirler .(15)
Yağ asitleri
Uzun zincirli esansiyel yağ asitleridir. İnsan vücudunda sentez edilmeyip diyetle alınmaları gereklidir.Omega 3 yağ asidi linolenik asitten, omega 6 yağ asidi linoleik asitten ve omega 9 yağ asidi de oleik asitten türetilmiştir. Omega 3 yağ asidi tipleri alfa linolenik asit (ALA), eikosapentaenoik asit (EPA) ve dokosaheksaenoik asitdir (DHA). İnsan vücudu alfa linoleik asidi EPA ve DHA‟ya çevirir. Omega 6 yağ asidi olan linoleik asit vücutta gama linoleik aside (GLA) dönüşür ve daha sonra araşidonik aside (AA) çevrilir. Omega 3‟ten sentezlenen EPA ve omega 6‟dan sentezlenen GLA daha sonra hormon gibisi bileşik olan eikosanoidlere dönüştürülür.(1). PUFA eksikliğinde, koroner kalp marazları, kan lipit dengesizlikleri, yüksek tansiyon, damar sertliği, trombosiz, damar spazmları, kanser, astım, oto-bağışıklık sistemi marazları, iltihaplı illetler, peroksimal bozukluklar ve sedef marazı riski artmaktadır.(5,7)..Kardiyovasküler hastalıklarda omega-3 yağ asitlerinin rolü 1970'li yıllarda Bang ve Dyerberg (1972) tarafından Eskimolarda rapor edilmiştir. Eskimolarda, diyetlerinde yüksek yağ bulunmasına rağmen kalp marazları insidansının düşük olduğu gözlenmiştir.(2,5)
Yapılan birtakım çalışmalarda omega-3 yağ asitlerinin trigliseritleri % 25-30 nispetlerinde düşürdüğü ama LDL kolesterolü etkilemediği saptanmıştır (Açkurt, 1999).Omega-3 yağ asitlerinin kanser, romatoid artrit, psoriazis, Crohn marazı, bilişsel disfonksiyon ve kardiyovasküler hastalık üzere birtakım kronik durumlardaki fizyolojik tesirlerinin araştırıldığı yüzlerce klinik çalışma yapılmıştır (Rice, 1999) ve en âlâ belgelenmiş yararı kalp sıhhati üzerindeki rolüdür. (2)EPA ve DHA alımı günde 2 gramı geçmemek kaydıyla omega-3 yağ asidi takviyelerinin tasarrufu sağlamdır. (Raghuveer, 2009).(2) . Günlük alınması gereken EPA+DHA ölçüleri umumî olarak 2000 kalorilik diyette; alınan kuvvetin %0.6-1.2'si yahut 1.3-2.7 g/gün EPA+DHA olarak iddia edilmektedir.Bu ölçüler da AHA Dietary Guidelines'ın haftada 2 sefer balık tüketimi önerisi ile örtüşmektedir.(7)
Balık yağlarının biyolojik tesirleri; triaçilgliserol ve çok düşük dansiteli lipoproteinlerin (VLDL) hepatik sentez ve sekresyonunun inhibisyonu yanında postprandial lipemide
azalma, dolaşımdaki yüksek dansiteli lipoproteinlerde(HDL) artma, trombosit agregasyonunun inhibisyonu ve kardiyak aritmilerin önlenmesidir (Corner, 2001).
Omega-3 yağ asitlerinin miyokardı elektrik olarak stabilize ettiği, ventrüküler aritmi
mümkünlüğünü düşürdüğü ve ani vefat riskini azalttığı düşünülmektedir(2) Kimi omega 6 yağ asitleri diyabetik nefropati, romatoid artirit, adet öncesi sendrom, cilt illetleri ve kanser tedavisinde illetin seyrini güzelleştirebilir.Tekli doymamış yağ asidi omega 9 ise kalp bunalımı ve ateroskleroz riskini düşürür ve kanserin önlenmesinde yardımcıdır.(1)
Fenolik bileşikler
Fenolik bileşikler: Flavonoidlerin bağımsız radikalleri yakalama, hür radikal zincirini bozma, demir, bakır üzere minerallerle çelat yapma, trombosit yapışmasını ve toplanmasını ve damar sertliğini tedbire üzere antioksidan özellikleri vardır(2,15,16).Özellikle antioksidan, antiöstrojenik ve antiproliferatif tesirleri flavonoidlerin kalp damar illetleri ve kanser üzerindeki olumlu tesirlerini açıklayabilmektedir.
Çayın polifenolik bileşikleri, lipit peroksidasyonunu önleyerek ve özgür radikal süpürücü özellikleriyle antioksidan tesir gösterirler.Epidemiyolojik çalışmalarda çay tüketiminin kalp bunalımı, koroner kalp illetleri, birtakım kanserler ve karaciğer rahatsızlıkları riskini azalttığı gösterilmiştir(2). Yüksek ölçüde flavonoid alımı (yaklaşık 30 mg/gün) ile düşük ölçüde alım (
Fonksiyonel besinler alışılagelmiş bir diyetin modülü olarak tüketilmesi amaçlanan, temel beslenme fonksiyonları ötesinde insan sıhhatini arttırma ya da hastalık riskini azaltma potansiyeline sahip olan bileşenler içerir. Fonksiyonel besinler besin olarak kalmalı ve tesirlerini diyetle tüketilen ölçüler doğrultusunda sağlamalıdırlar. Hap yahut kapsül değil olağan besinin bir kesimi olmalıdırlar. Fonksiyonel besinler açlığı giderme ve gerekli besin öğelerini karşılamanın yanı sıra hastalık risklerini azaltmak, zihinsel ve fizikî performansı arttırmak, büyüme ve gelişmeyi teşvik etmek ve hayat kalitesini arttırmada tesirlidir.(1,2)Fonksiyonel besin kavramı birinci olarak Japonya‟nın ehliyetsiz doğal kaynaklarının yarattığı dertleri aşmak maksadını taşıyan sürdürülebilir ve güzel beslenme sağlayabilme çalışmalarının eseri olarak ortaya çıkmıştır. Japonların FOSHU (Foods For Specific Health Use) ismini verdikleri fonksiyonel besinler 1990‟lı yılların başlarında ABD‟de, ortalarında ise Avrupa‟da tartışılmaya başlanmıştır. Dünya‟da FOSHU logosuna sahip 800‟den çokça eser tüketime sunulmaktadır ve bu sayı giderek artmaktadır. Avrupa devletlerinde ise münhasıran spor ve kuvvet içecekleri başta olmak üzere fonksiyonel eserlere eğilim 1994 yılından itibaren artmaya başlamıştır. Fonksiyonel besinlerin Türkiye‟deki gelişimine bakıldığında, birinci olarak 2004 yılında sindirime yardımcı olan eserler, 2005 yılında bağışıklık sisteminin gelişimine ekte bulunan eserler ve 2006 yılında da kolesterolü düşürmeye yardımcı olan eserler dikkat çekmiştir .(1)Fonksiyonel besin tüketiminin, kanser riskinin azaltılması, kalp sıhhatinin geliştirilmesi,bağışıklık sisteminin güçlendirilmesi, menopoz semptom ve bulgularının azaltılması, gastrointestinal ve üriner sistem sıhhati, anti-inflamatuar tesirleri, kan basıncının azalması, görme fonksiyonlarının korunması, anti-bakteriyel ve anti-viral tesir göstermesi, osteoporoz ve obeziteyi azaltması üzere sıhhat açısından çok sayıda olumlu tesiri olduğu çeşitli memleketlerde yapılan epidemiyolojik araştırmalar ve randomize klinik çalışmalarla ortaya koyulmuştur.(2)
Kardiyovasküler illetler;İnsanda intimal kalınlaşma,lipit birikimi ve kalsifkasyonla karakterize arter lezyonları 17.yüzyılda tanımlanmıştır.Bu lezyonlara 1829 yılında “arteriosklerozis” denmiş,lipit birikimi ile belirlenen hususî biçimi 1904’de arterosklerozis olarak isimlendirilmiştir.Kokroner aterosklerozisin trombosiz ve miyokard enfarktüsü ile ilintisi 1912 de açıklanmıştır.Hastalığın diyetle ilintisi ise 1908 ‘den itibaren açıklanmaya başlanmıştır.(18)
Karotenoidler
Daha çok bitkilerde (meyveler,çiçekler, yosun ve fotosentetik bakteri) bulunan, yağda çözünen pigmentlerdir. Fotosentetik olmayan kimi bakterilerde (mayalar ve küfler) de bulunurlar.Doğal tüketilen besinlerde en çok rastlanan karotenoidler beta karoten, alfa karoten, likopen, lutein, beta kriptoksantin, zeaksantin ve astaksantindir(1,2).Karotenoidlerin antioksidan özelliklerinden dolayı esas biyolojik tesirleri lipid peroksidasyonuna, ateroskleroz patogenezi, DNA oksidasyonu ve kansere karşı potansiyel esirgeyici hizmet üstlenmesidir. Kolesterol sentezini inhibe edip, LDL degredasyonunu arttırdığından kardiyovasküler hastalık riskinide azaltır.(1) A vitamininin ön unsuru olan beta-karotenin kalp bunalımlarında, iskemi ve reperfüzyon esnasında da değerli aktifliği olduğu tabir edilmektedir.108 hasta ve denetim kümesinde yapılan Rotterdam çalışmasında aortik ateroskleroz insidansı diyetle likopen alımıyla mealli aşamada karşıt münasebet gösterilmiştir(2).
Diyet lifleri
Fizyolojik tesirlerine nazaran diyet posası çözünür posa ve çözünmez posa olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Besinler,her ikisinin karışımını içerirler(2).Hem çözünür hem de çözünmez lifler mide ve ince bağırsaktan sindirilmeden geçerler. Kalın bağırsakta kolon bakterileri tarafından farklı uzantılarla fermente edilirler. Bu süreç ahir lifin en kıymetli sıhhat yararını sağlayan kısa zincirli yağ asitlerini oluştururlar. Fonksiyonel liflere selüloz, maltodextrin, polidextroz ve inülin verilebilir.(1)Pektik ögeler, sakızlar, β glukan yapıdaki polisakkaritler, yulafta daha çok bulunan musilajlar ve kurubaklagilde daha çok bulunan dirençli nişasta suda çözünür posa cinsleridir ve tüm diyet posasının %15-50’sini oluştururlar. Çözünür posalar besinlerde sert bir doku alanına yulaf kepeğinde olduğu üzere yapışkan yahut viskoz (zamk, musilaj ve pektin) olacak formda erirler. Bu üzere posalar umumiyetle az yağlı yahut yağsız besinlerde, doku ve kıvam vermek için kullanılır. İnsan vücudunda pektin, yağlı hususlara yapışarak vücuttan dışarı atılmasını sağlayarak farklı bir rol oynar. Bu özellik kan kolesterol seviyesinin düşürülmesinde tesirli olmaktadır. Çözünür posa, bağırsaklardan safra asitlerinin emilimini engelleyerek karaciğerde kolesterol sentezi için gerekli öncü ögelerin konsantrasyonunu azaltmaktadır. Ayrıyeten yulaf, arpa, pirinç kabuğu üzere posa kaynaklarında bulunan gamma tokotrienol karaciğerde kolesterol sentezini engelleyerek serum kolesterolünü düşürmektedir(2). Amerikan Diyetisyenler Derneği (ADA) sindirimi uygunlaştırmak ve kabızlığı önlemek, doygunluk hissini arttırmak, obezite denetimine yardımcı olmak, divertiküliti önlemek ve tedavi etmek, bağırsakta kolesterol emilimini azaltmak, diyabetik hastalarda glisemi denetimi ve kolorektal kanser ile göğüs tümörlerini önlemek için diyetle 20 ila 35 gramlif alımı önermiştir(1,2).Posa (özellikle çözünür posa) tüketimi yüksek olan topluluklarda serum kolesterol seviyelerinin daha düşük ve kardioyvasküler illetlerden ölümlerin daha az olduğu bilinmektedir. (2)
Çözünebilir bir posa olan beta-glukan içerir. Beta glukan kalp damar hastalıklarında değerli bir risk faktörü olan kandaki kolesterol seviyesini düşürerek, kalp damar illetleri riskini azaltabilmektedir ( Özcan ve ark, 2006, Tudorica ve ark., 2004. β-glukan, sindirilemeyen, nişasta olmayan polisakkaritler olarak tanımlanmakta olup, en kıymetli diyet liflerinden biri olarak nitelendirilmektedir. β-glukanı en ziyade içeren tahıl kaynakları arpa ve yulaftır. β-glukan içerikli tahıl bazlı fonksiyonel azıkların tüketiminin; kan kolesterol seviyesini ve kalp ile ilgili hastalık riskini azalttığı, yekun serum kolesterol ve LDL- kolesterolü düşürücü tesiri olduğu belirtilmektedir(2,8,9).Betaglukan içeren yulaf unu günde 5-10gram tüketildiğinde kalp marazı riski azalrmaktadır. Düşük yağlı diyete ek olarak bir tahıl eseri olan psyllium tüketildiğinde kan kolesterol ve LDL-kolesterol seviyeleri dolayısı ile KKH riski azalmaktadır (Coşkun, 2005). 3gram betaglukan serum kolesterol seviyesini % 5oranında düşürmektedir. Bu nispet 40gram kuru yulaf kepeğinde bulunmaktadır(2). Son yıllarda yapılan çalışmalar keten tohumunda bulunan lifli bileşiklerden lignan üzerine ağırlaşmıştır (Setchell et al, 1981).Keten tohumu tüketiminin yekun ve LDL kolesterolü düşürdüğü ve damarlardaki birikimi azalttığı bulgulanmıştır (Açkurt, 1999).
Keten tohumu içeren besin bütünleyicilerle serum kolesterol seviyesinde de düşme gözlenmiştir. Hiperlipidemik hastalarda aterojenik riski azaltır, arteriyal fonksiyonu düzeltir ve platelet bileşimi ve işlevini olumlu istikamette tesirler (Oomah and Mazza, 2000).(2,15)Lignanlar serum kolestrolünü, kolestrol metabolizmasında taraf alan 7α-hidroksilaz ve açilCoA kolestrol transferaz enzimlerinin aktivitesini düzenleyerek düĢürebilirler. Ketendeki lignanlar ayrıyeten oksidatif gerilimi de azaltabilirler. SDG, enterediol ve enterolakton in vivo koşullarda çoklu doymamış yağ asitlerinin peroksidasyonunu inhibe ederek antioksidan tesir gösterirler .(15)
Yağ asitleri
Uzun zincirli esansiyel yağ asitleridir. İnsan vücudunda sentez edilmeyip diyetle alınmaları gereklidir.Omega 3 yağ asidi linolenik asitten, omega 6 yağ asidi linoleik asitten ve omega 9 yağ asidi de oleik asitten türetilmiştir. Omega 3 yağ asidi tipleri alfa linolenik asit (ALA), eikosapentaenoik asit (EPA) ve dokosaheksaenoik asitdir (DHA). İnsan vücudu alfa linoleik asidi EPA ve DHA‟ya çevirir. Omega 6 yağ asidi olan linoleik asit vücutta gama linoleik aside (GLA) dönüşür ve daha sonra araşidonik aside (AA) çevrilir. Omega 3‟ten sentezlenen EPA ve omega 6‟dan sentezlenen GLA daha sonra hormon gibisi bileşik olan eikosanoidlere dönüştürülür.(1). PUFA eksikliğinde, koroner kalp marazları, kan lipit dengesizlikleri, yüksek tansiyon, damar sertliği, trombosiz, damar spazmları, kanser, astım, oto-bağışıklık sistemi marazları, iltihaplı illetler, peroksimal bozukluklar ve sedef marazı riski artmaktadır.(5,7)..Kardiyovasküler hastalıklarda omega-3 yağ asitlerinin rolü 1970'li yıllarda Bang ve Dyerberg (1972) tarafından Eskimolarda rapor edilmiştir. Eskimolarda, diyetlerinde yüksek yağ bulunmasına rağmen kalp marazları insidansının düşük olduğu gözlenmiştir.(2,5)
Yapılan birtakım çalışmalarda omega-3 yağ asitlerinin trigliseritleri % 25-30 nispetlerinde düşürdüğü ama LDL kolesterolü etkilemediği saptanmıştır (Açkurt, 1999).Omega-3 yağ asitlerinin kanser, romatoid artrit, psoriazis, Crohn marazı, bilişsel disfonksiyon ve kardiyovasküler hastalık üzere birtakım kronik durumlardaki fizyolojik tesirlerinin araştırıldığı yüzlerce klinik çalışma yapılmıştır (Rice, 1999) ve en âlâ belgelenmiş yararı kalp sıhhati üzerindeki rolüdür. (2)EPA ve DHA alımı günde 2 gramı geçmemek kaydıyla omega-3 yağ asidi takviyelerinin tasarrufu sağlamdır. (Raghuveer, 2009).(2) . Günlük alınması gereken EPA+DHA ölçüleri umumî olarak 2000 kalorilik diyette; alınan kuvvetin %0.6-1.2'si yahut 1.3-2.7 g/gün EPA+DHA olarak iddia edilmektedir.Bu ölçüler da AHA Dietary Guidelines'ın haftada 2 sefer balık tüketimi önerisi ile örtüşmektedir.(7)
Balık yağlarının biyolojik tesirleri; triaçilgliserol ve çok düşük dansiteli lipoproteinlerin (VLDL) hepatik sentez ve sekresyonunun inhibisyonu yanında postprandial lipemide
azalma, dolaşımdaki yüksek dansiteli lipoproteinlerde(HDL) artma, trombosit agregasyonunun inhibisyonu ve kardiyak aritmilerin önlenmesidir (Corner, 2001).
Omega-3 yağ asitlerinin miyokardı elektrik olarak stabilize ettiği, ventrüküler aritmi
mümkünlüğünü düşürdüğü ve ani vefat riskini azalttığı düşünülmektedir(2) Kimi omega 6 yağ asitleri diyabetik nefropati, romatoid artirit, adet öncesi sendrom, cilt illetleri ve kanser tedavisinde illetin seyrini güzelleştirebilir.Tekli doymamış yağ asidi omega 9 ise kalp bunalımı ve ateroskleroz riskini düşürür ve kanserin önlenmesinde yardımcıdır.(1)
Fenolik bileşikler
Fenolik bileşikler: Flavonoidlerin bağımsız radikalleri yakalama, hür radikal zincirini bozma, demir, bakır üzere minerallerle çelat yapma, trombosit yapışmasını ve toplanmasını ve damar sertliğini tedbire üzere antioksidan özellikleri vardır(2,15,16).Özellikle antioksidan, antiöstrojenik ve antiproliferatif tesirleri flavonoidlerin kalp damar illetleri ve kanser üzerindeki olumlu tesirlerini açıklayabilmektedir.
Çayın polifenolik bileşikleri, lipit peroksidasyonunu önleyerek ve özgür radikal süpürücü özellikleriyle antioksidan tesir gösterirler.Epidemiyolojik çalışmalarda çay tüketiminin kalp bunalımı, koroner kalp illetleri, birtakım kanserler ve karaciğer rahatsızlıkları riskini azalttığı gösterilmiştir(2). Yüksek ölçüde flavonoid alımı (yaklaşık 30 mg/gün) ile düşük ölçüde alım (
