KEMOTERAPİ VE RADYOTERAPİ HASTALARINDA AĞIZ VE DİŞ SIHHATININ GEREĞINCE ÜZERİNDE DURULMUYOR
Kemoterapi sırasında vücudun öteki kısımlarında olduğu üzere ağızda da değişiklikler meydana gelmektedir. Bu değişikliklerin başında ağız kuruluğu ve kemoterapi seanslarından sonra ortaya çıkan kusmaya bağlı dişlerde hızlanan harabiyet gelmektedir. Kemoterapi sonrası ömür kalitesinde bir düşüş olmaması için ve kişinin hayatına sağlıklı dişler ile devam edebilmesi için çok detaylı ve tesirli bir himaye programı uygulanmalıdır. Alınacak tedbirler 2 kümede incelenebilir:
A- Kemoterapi'ye başlanmadan evvel hastanın onkoloji tabibi tarafından diş doktoru ile işbirliği halinde ağzın durumu değerlendirilmelidir. Bu değerlendirmede ağızdaki zincirin zayıf halkaları olarak görünen, yani kemoterapi sırasında sorun yaratabilecek dişler gerekiyorsa çekilmelidir. Unutulmamalıdır ki, tedavi sırasında cerrahi süreçlerden, yara güzelleşmesinde meseleler ortaya çıkacağı için, mecbur kalınmadıkça, kaçınılacaktır. Kenar armonileri uygun olmayan dolgu yahut sabit protezler (örn. porselen köprüler) değiştirilmelidir. Diş tabibi tarafından ağız bakımının ehemmiyeti güzelce anlatılmalı ve diş paklığı tekrar öğretilmeli, kemoterapi mühletince neler beklenebileceği ayrıntılı olarak anlatılmalıdır. Dişeti kanaması ile kendini gösteren dişeti marazları kemoterapi öncesi geriletilmeli, sonlandırılmalıdır. Ayrıyeten radyolojik muayene ile kemik içinde gözden kaçabilecek dertler da uygunca incelenmelidir.
B- Kemoterapi vadesince ağız ve dişler çok daha müdafaasız olacakları için gerek diş doktoru tarafından gerekse kişinin çabaları ile kusursuz bir himaye programı uygulanmalıdır. Bu müdafaa programı ferdî aklık ve bakım, akıllıca beslenme, tabip tarafından uygulanan müdafaa tedbirlerinden oluşmaktadır.
Akıllıca beslenme:
Mukoza daha hassas ve yaralanmaya açık olacağı için asitli, baharatlı yahut acı besin ve içecekler (domates, portakal, greyfurt gibi) tahriş nedeniyle kaçınılacaklar listesinde mahal almalıdır. Soğuk yahut ılık yemekler tercih edilmelidir. Yumuşak besinler (Muz, bebek mamaları, haşlanmış patates, yumuşak peynir, puding, dondurma, sütlaç vb) tercih edilmelidir.
Çiğ meyveler, tost, kraker üzere sert ve kuru besinlerden uzak durulmalıdır.
Bunun dışında şekerli besinler hafif ve besleyici olmalarından ötürü yararlı olabilirler, lakin çürük riskini de beraberinde getirirler. Her beslenme sonrası ağzın sair bireylerdekinden çok daha ihtimamlı ariliği vazgeçilmezdir.
Ağız kuruluğunuz varsa şunlara dikkat edilmelidir:
• Yapay tükürük solüsyonları kullanılabilir.
• Bol bol likit alınmalıdır.
• Dudaklardaki kuruma için yumuşatıcı kremler kullanılabilir.
Ağızda yara ve yemek tarafken ağrı varsa:
• Ağrı olduğunda ağrıyı azaltacak solüsyon yahut likitler kullanılabilir.
Onkologdan bu hususta fikir alınmalıdır.
Bu tekliflere karşın ağızdaki yaralar geçmiyorsa onkoloğa başvurulmalıdır. Mantar yahut öbür nedenler göz önünde tutularak tedavi planlanmalıdır.
Beslenmede bulantı ve kusmaya karşı alınabilecek tedbirler:
- Günde 3 büyük öğün mekanına daha küçük porsiyonlardan oluşan 6-8 öğün yemeyi tercih edin.
- Ağzınızdaki berbat tadı uzaklaştırmak için ağzınızı yemekten evvel 1 tatlı kaşığı karbonat,3/4 tatlı kaşığı tuz ve 1 bardak ılık sudan oluşan karışımla çalkalayabilirsiniz.
- Şiddetli tatlı, yağlı, baharatlı besinler bulantınızı arttırabilir.
- Mümkünse sakin bir ortamda yemek yiyin. Huzurlu bir atmosferde yemek sizi sakinleştirir ve yemenizi kolaylaştırır. Oda havalandırılmış olmalı ve ortamda yemek kokusu olmamalıdır.
- Gün uzunluğu meyve suları ve/veya tuzsuz ayran içilebilir.
- Mentollü, limonlu şekerler bulantınızı hafifletebilir ve ağzınızdaki makûs tadı azaltabilir.
- Şayet çok ölçüde kusuyorsanız dehidratasyon (vücuttan elektrolit ve likit kaybetme) kıymetli bir sorun olabilir. Bu müddette likit almaya çalışın lakin bu biraz çetin olabilir. Kustuktan sonra ağzınızı suyla çalkalayın. Bir mühlet bekledikten sonra elma suyu, ılık tavuk suyu çorba, komposto üzere içecekler tercih edebilirsiniz. Şayet ehil ölçüde likit alamıyorsanız kesinlikle hekiminize danışın.
Ağızda acı ve metalik tat oluşuyorsa bunu azaltmak için neler yapılabilir ?
Şekersiz limonlu - naneli şekerler yiyebilir yahut sakız çiğneyebilirsiniz.
Yemeklerinizi fesleğen, biber, biberiye üzere baharatlarla yahut sarımsak üzere lezzet vericilerle, ketçap yahut hardal üzere soslarla tatlandabilirsiniz.
Metal çatal, bıçak noktasına plastik gereçler kullanabilirsiz.
Şayet al et yemekte zorlanıyorsanız proteinden varlıklı öbür yiyecekleri tercih edebilirsiniz. Örneğin kurubaklagiller (kurufasülye, mercimek, nohut gibi), balık, yumurta, tavuk, hindi, süt, yoğurt, ayran, soya sütü gibi…
Taze meyveleri dondurma, yoğurt yahut sütle blenderden geçirerek içecek haline getirebilirsiniz.
Ferdî arilik ve bakım:
Kemoterapi gören bireyler ağızdaki tükürük salgısındaki koruyuculardan mahrum kalacakları için diş ve ağız bakımına kişisel bir ihtimam göstermelidirler. Yalnızca dişlerin fırçalanması ehliyetli değildir.
Diş arası fırçası yahut harika floss üzere ara ortamları de temizlemeye yarayan yardımcı araçlar da kullanılmalıdır. Bunların dışında antibakteriyel tesire sahip ağız gargaraları da ağızdaki mikroorganizma sayılarını sınırlamak açısından yararlıdır. Tüm bunların yanında her hastama hatırlattığım üzere, yukarıda saydığım süreçlerden sonra ağız su ile durulanmamalı ve yalnızca tükürmek suretiyle ağızda kalan köpük uzaklaştırılabilir.
Esirgeyici tedbirler:
Kemoterapi müddetince ağızda diş çekimi, cerrahi müdaheleler, velev kanal tedavisi bile çok riskli olacağı için, rastgele bir sorunun büyümeden halledilmesi çok değerlidir. Bu nedenle gayri hastalar için 6 ayda bir diş doktoru ziyareti ehliyetli olurken, kemoterapi hastaları çok daha sık gelmelidirler. Profesyonel diş paklığı ve başlangıç çürüklerine müdahele dışında florlama, çürük riski testi ve fissür örtme üzere gözetici önlemler alınması çok kıymetlidir.
Radyoterapi hastaları için kişisel malumatlar
Radyoterapi sırasında çeneleriniz de ışın alabilir. Bu türlü bir durum dişleriniz, dişetleriniz ve çene kemikleriniz için tehlike oluşturabilir.. Öncelikle ışın alan kemik enfeksiyonlara karşı müdafaasız kalır, ayrıyeten oluşan ağız kuruluğu sonucu dişler çürüğe ve dişeti hastalıklarına daha yatkın hale gelir.
Radyoterapi vadesince mukoza ve dilinizde yanma hissi de duymanız doğaldır. Yanma hissi radyoterapinin bitmesiyle birlikte yavaş yavaş azalır ve ortadan kalkar, lakin ağız kuruluğu ve zararlı sonuçları birkaç yıl devam edebilir.
Enfeksiyon tehlikesine ve dişlerin harabiyetine ket olmak için radyoterapi öncesi dişhekimi muayenesi yapılmasında büyük yarar vardır.
Bu muayenede enfeksiyon riski olan dişler tespit edilir ve bu durumda umumiyetle en tutarlı tedavi diş çekimidir.Radyoterapi sırası ve sonrasında dişhekimi denetimi altında olmanızda çok büyük yarar vardır. Dişhekiminiz diş ve dişetlerinizi daima denetim altında tutacaktır ve pratiğiniz gereken ağız hijyeni önlemlerini size açıklayacaktır.
Aşağıda bahsedilen ağız hijyeni önlemlerine uymanızı tavsiye ederiz:
1.Diş fırçalamak:
Her yemekten sonra yiyecek artıklarını bir dişfırçası ve macunla dişlerinizden uzaklaştırın (Diş macununun fluorlu olması önerilir).
Akşamları son öğün sonrası dişlerinizi çok detaylı bir biçimde temizlemelisiniz (dişipi, süperfloss vs.).
Ağzınızda kendi dişleriniz üzerine dişhekiminiz tarafından hazırlanan plastik şineler sabahları klorheksidin içeren bir jel ile 10 dakika vadeyle uygulanır. Akşamları tıpkı süreç tekrarlanır, fakat bu sefer fluorlu bir jel uygulanır.
2. Protezler:
Hareketli protez taşıyıcısı iseniz (parsiyel protez yahut total protez), protezlerinizi yemekler sonrasında yeterlice protez fırçası ve dişmacunu ile temizlemelisiniz. Gece protezinizi su dolu bir kapta koruma ediniz.
Protezinizin ahengi güzel değilse dişetiniz üzerinde vuruklar oluşabilir; bu vuruklar ışınlanmış bir kesimde önemli enfeksiyonlara yolaçabilir. Bu türlü bir durumla müsabakadan evvel dişhekiminize başvurmanızda epeyce büyük yarar vardır.
3.Ağız kuruluğu:
Ağız kuruluğu umumî rahatınızı ve protez taşımadaki konforunuzu bozar. Bu nedenle yapay tükürük kullanmanız, örneğin Glandosane sprey tavsiye edilir. Biz başkaca diş kollayıcı sakız (örneğin Dentosan, V6. vs) öneriyoruz.
4.Gıda:
Tatlı, yapışkan azıktan kaçınınız. Asitli azık ve içeceklerden kaçınınız (Coca-Cola, portakal, limon vs).
Kemoterapi sırasında vücudun öteki kısımlarında olduğu üzere ağızda da değişiklikler meydana gelmektedir. Bu değişikliklerin başında ağız kuruluğu ve kemoterapi seanslarından sonra ortaya çıkan kusmaya bağlı dişlerde hızlanan harabiyet gelmektedir. Kemoterapi sonrası ömür kalitesinde bir düşüş olmaması için ve kişinin hayatına sağlıklı dişler ile devam edebilmesi için çok detaylı ve tesirli bir himaye programı uygulanmalıdır. Alınacak tedbirler 2 kümede incelenebilir:
A- Kemoterapi'ye başlanmadan evvel hastanın onkoloji tabibi tarafından diş doktoru ile işbirliği halinde ağzın durumu değerlendirilmelidir. Bu değerlendirmede ağızdaki zincirin zayıf halkaları olarak görünen, yani kemoterapi sırasında sorun yaratabilecek dişler gerekiyorsa çekilmelidir. Unutulmamalıdır ki, tedavi sırasında cerrahi süreçlerden, yara güzelleşmesinde meseleler ortaya çıkacağı için, mecbur kalınmadıkça, kaçınılacaktır. Kenar armonileri uygun olmayan dolgu yahut sabit protezler (örn. porselen köprüler) değiştirilmelidir. Diş tabibi tarafından ağız bakımının ehemmiyeti güzelce anlatılmalı ve diş paklığı tekrar öğretilmeli, kemoterapi mühletince neler beklenebileceği ayrıntılı olarak anlatılmalıdır. Dişeti kanaması ile kendini gösteren dişeti marazları kemoterapi öncesi geriletilmeli, sonlandırılmalıdır. Ayrıyeten radyolojik muayene ile kemik içinde gözden kaçabilecek dertler da uygunca incelenmelidir.
B- Kemoterapi vadesince ağız ve dişler çok daha müdafaasız olacakları için gerek diş doktoru tarafından gerekse kişinin çabaları ile kusursuz bir himaye programı uygulanmalıdır. Bu müdafaa programı ferdî aklık ve bakım, akıllıca beslenme, tabip tarafından uygulanan müdafaa tedbirlerinden oluşmaktadır.
Akıllıca beslenme:
Mukoza daha hassas ve yaralanmaya açık olacağı için asitli, baharatlı yahut acı besin ve içecekler (domates, portakal, greyfurt gibi) tahriş nedeniyle kaçınılacaklar listesinde mahal almalıdır. Soğuk yahut ılık yemekler tercih edilmelidir. Yumuşak besinler (Muz, bebek mamaları, haşlanmış patates, yumuşak peynir, puding, dondurma, sütlaç vb) tercih edilmelidir.
Çiğ meyveler, tost, kraker üzere sert ve kuru besinlerden uzak durulmalıdır.
Bunun dışında şekerli besinler hafif ve besleyici olmalarından ötürü yararlı olabilirler, lakin çürük riskini de beraberinde getirirler. Her beslenme sonrası ağzın sair bireylerdekinden çok daha ihtimamlı ariliği vazgeçilmezdir.
Ağız kuruluğunuz varsa şunlara dikkat edilmelidir:
• Yapay tükürük solüsyonları kullanılabilir.
• Bol bol likit alınmalıdır.
• Dudaklardaki kuruma için yumuşatıcı kremler kullanılabilir.
Ağızda yara ve yemek tarafken ağrı varsa:
• Ağrı olduğunda ağrıyı azaltacak solüsyon yahut likitler kullanılabilir.
Onkologdan bu hususta fikir alınmalıdır.
Bu tekliflere karşın ağızdaki yaralar geçmiyorsa onkoloğa başvurulmalıdır. Mantar yahut öbür nedenler göz önünde tutularak tedavi planlanmalıdır.
Beslenmede bulantı ve kusmaya karşı alınabilecek tedbirler:
- Günde 3 büyük öğün mekanına daha küçük porsiyonlardan oluşan 6-8 öğün yemeyi tercih edin.
- Ağzınızdaki berbat tadı uzaklaştırmak için ağzınızı yemekten evvel 1 tatlı kaşığı karbonat,3/4 tatlı kaşığı tuz ve 1 bardak ılık sudan oluşan karışımla çalkalayabilirsiniz.
- Şiddetli tatlı, yağlı, baharatlı besinler bulantınızı arttırabilir.
- Mümkünse sakin bir ortamda yemek yiyin. Huzurlu bir atmosferde yemek sizi sakinleştirir ve yemenizi kolaylaştırır. Oda havalandırılmış olmalı ve ortamda yemek kokusu olmamalıdır.
- Gün uzunluğu meyve suları ve/veya tuzsuz ayran içilebilir.
- Mentollü, limonlu şekerler bulantınızı hafifletebilir ve ağzınızdaki makûs tadı azaltabilir.
- Şayet çok ölçüde kusuyorsanız dehidratasyon (vücuttan elektrolit ve likit kaybetme) kıymetli bir sorun olabilir. Bu müddette likit almaya çalışın lakin bu biraz çetin olabilir. Kustuktan sonra ağzınızı suyla çalkalayın. Bir mühlet bekledikten sonra elma suyu, ılık tavuk suyu çorba, komposto üzere içecekler tercih edebilirsiniz. Şayet ehil ölçüde likit alamıyorsanız kesinlikle hekiminize danışın.
Ağızda acı ve metalik tat oluşuyorsa bunu azaltmak için neler yapılabilir ?
Şekersiz limonlu - naneli şekerler yiyebilir yahut sakız çiğneyebilirsiniz.
Yemeklerinizi fesleğen, biber, biberiye üzere baharatlarla yahut sarımsak üzere lezzet vericilerle, ketçap yahut hardal üzere soslarla tatlandabilirsiniz.
Metal çatal, bıçak noktasına plastik gereçler kullanabilirsiz.
Şayet al et yemekte zorlanıyorsanız proteinden varlıklı öbür yiyecekleri tercih edebilirsiniz. Örneğin kurubaklagiller (kurufasülye, mercimek, nohut gibi), balık, yumurta, tavuk, hindi, süt, yoğurt, ayran, soya sütü gibi…
Taze meyveleri dondurma, yoğurt yahut sütle blenderden geçirerek içecek haline getirebilirsiniz.
Ferdî arilik ve bakım:
Kemoterapi gören bireyler ağızdaki tükürük salgısındaki koruyuculardan mahrum kalacakları için diş ve ağız bakımına kişisel bir ihtimam göstermelidirler. Yalnızca dişlerin fırçalanması ehliyetli değildir.
Diş arası fırçası yahut harika floss üzere ara ortamları de temizlemeye yarayan yardımcı araçlar da kullanılmalıdır. Bunların dışında antibakteriyel tesire sahip ağız gargaraları da ağızdaki mikroorganizma sayılarını sınırlamak açısından yararlıdır. Tüm bunların yanında her hastama hatırlattığım üzere, yukarıda saydığım süreçlerden sonra ağız su ile durulanmamalı ve yalnızca tükürmek suretiyle ağızda kalan köpük uzaklaştırılabilir.
Esirgeyici tedbirler:
Kemoterapi müddetince ağızda diş çekimi, cerrahi müdaheleler, velev kanal tedavisi bile çok riskli olacağı için, rastgele bir sorunun büyümeden halledilmesi çok değerlidir. Bu nedenle gayri hastalar için 6 ayda bir diş doktoru ziyareti ehliyetli olurken, kemoterapi hastaları çok daha sık gelmelidirler. Profesyonel diş paklığı ve başlangıç çürüklerine müdahele dışında florlama, çürük riski testi ve fissür örtme üzere gözetici önlemler alınması çok kıymetlidir.
Radyoterapi hastaları için kişisel malumatlar
Radyoterapi sırasında çeneleriniz de ışın alabilir. Bu türlü bir durum dişleriniz, dişetleriniz ve çene kemikleriniz için tehlike oluşturabilir.. Öncelikle ışın alan kemik enfeksiyonlara karşı müdafaasız kalır, ayrıyeten oluşan ağız kuruluğu sonucu dişler çürüğe ve dişeti hastalıklarına daha yatkın hale gelir.
Radyoterapi vadesince mukoza ve dilinizde yanma hissi de duymanız doğaldır. Yanma hissi radyoterapinin bitmesiyle birlikte yavaş yavaş azalır ve ortadan kalkar, lakin ağız kuruluğu ve zararlı sonuçları birkaç yıl devam edebilir.
Enfeksiyon tehlikesine ve dişlerin harabiyetine ket olmak için radyoterapi öncesi dişhekimi muayenesi yapılmasında büyük yarar vardır.
Bu muayenede enfeksiyon riski olan dişler tespit edilir ve bu durumda umumiyetle en tutarlı tedavi diş çekimidir.Radyoterapi sırası ve sonrasında dişhekimi denetimi altında olmanızda çok büyük yarar vardır. Dişhekiminiz diş ve dişetlerinizi daima denetim altında tutacaktır ve pratiğiniz gereken ağız hijyeni önlemlerini size açıklayacaktır.
Aşağıda bahsedilen ağız hijyeni önlemlerine uymanızı tavsiye ederiz:
1.Diş fırçalamak:
Her yemekten sonra yiyecek artıklarını bir dişfırçası ve macunla dişlerinizden uzaklaştırın (Diş macununun fluorlu olması önerilir).
Akşamları son öğün sonrası dişlerinizi çok detaylı bir biçimde temizlemelisiniz (dişipi, süperfloss vs.).
Ağzınızda kendi dişleriniz üzerine dişhekiminiz tarafından hazırlanan plastik şineler sabahları klorheksidin içeren bir jel ile 10 dakika vadeyle uygulanır. Akşamları tıpkı süreç tekrarlanır, fakat bu sefer fluorlu bir jel uygulanır.
2. Protezler:
Hareketli protez taşıyıcısı iseniz (parsiyel protez yahut total protez), protezlerinizi yemekler sonrasında yeterlice protez fırçası ve dişmacunu ile temizlemelisiniz. Gece protezinizi su dolu bir kapta koruma ediniz.
Protezinizin ahengi güzel değilse dişetiniz üzerinde vuruklar oluşabilir; bu vuruklar ışınlanmış bir kesimde önemli enfeksiyonlara yolaçabilir. Bu türlü bir durumla müsabakadan evvel dişhekiminize başvurmanızda epeyce büyük yarar vardır.
3.Ağız kuruluğu:
Ağız kuruluğu umumî rahatınızı ve protez taşımadaki konforunuzu bozar. Bu nedenle yapay tükürük kullanmanız, örneğin Glandosane sprey tavsiye edilir. Biz başkaca diş kollayıcı sakız (örneğin Dentosan, V6. vs) öneriyoruz.
4.Gıda:
Tatlı, yapışkan azıktan kaçınınız. Asitli azık ve içeceklerden kaçınınız (Coca-Cola, portakal, limon vs).