Kimmerler
M.Ö. 15 ve M.Ö.14'üncü yüzyıllardan M.Ö. 8'inci yüzyılın ilk yarısına kadar İdil Nehri’inden Karadeniz’in kuzeyine doğru uzanan geniş bir alanda Kimmerya’da yaşamış savaşçı bir ulustur. Korkusuz ve cesur savaşçılar olarak ün salmışlardır.
Çok iyi kılıç kullanırlardı, ok atmada ve balta kullanma da ustaydılar. Kimmerlerden ilk söz eden Homeros Kimmerlerin ıssız dünyanın sisli ve karanlık ülkesinde yaşadıklarını yazar. Herodot Kimmerlerin Kuzey Pontus bölgesinden geldiğini söyler. Kimmerya, M.Ö. 8'inci yüzyılın ortalarında İskitler ‘in (Sakalar) eline geçince, yerlerinden olan Kimmerler büyük kafileler halinde güneye inerek Kafkaslar’daki Demir Kapı ve Derbent geçitlerini aşarak Doğu Anadolu’ya girdiler.
At üzerinde savaşan Sakalar, (İskit) yaya olarak savaşan Kimmerlere karşı üstünlük sağlamışlardı. M.Ö.714’ te Urartu sınırını aşarak Orta Anadolu’ya doğru saldırılara başladılar. Kummuh (Adıyaman yöresi ) Meluddu (Malatya) Tabal (Nevşehir - Kayseri yöresi) doğuda Şubria (Diyarbakır yöresi) ve batıda Hubuşna’ya (Ereğli) kadar yayıldılar. Kimmerler daha sonra Karadenizin güney kıyısı boyunca batıya ilerleyip Sinop (Sinope) civarında bir üs oluşturmuş ve Tabal'a doğru güneye yönelmişlerdi.
Kuzeyden gelen bu tehdit karşısında Muşku Kralı Mita, Asur ile ittifak yapmak zorunda kalmış ise de onun bu ittifakı bile Kimmer baskısını durduramamıştır. M.Ö.705 ‘te Muşku Kralı Mita'nın da desteğini alan Asur Kralı II. Sargon Kimmerlerle Tabal’da yaptığı savaşta ağır bir yenilgiye uğradı ve savaş alanında öldü. Muşku Kralı Mita da savaştan sonra bir daha tarih sahnesinde görülmemiştir.
Bu zafer üzerine Kimmerler bu bölgeyi bir süre daha ellerinde tuttular Sinop (Sinope) ele geçirdiler, batıda Kızılırmak’a kadar uzandılar, Kimmerler Dugdamme adındaki ünlü önderlerinin komutasında Frigler’in üzerine saldırdılar. M.Ö.696 ‘da Frigler başkenti Gordion’u yağmaladılar. Kimmerler Asur kralı Asarhaddon tarafından M.Ö. 679 yılında Hubuşna (Ereğli) mevkiinde bozguna uğratıldılar. Bozgundan sonra Kimmerler batıya yönelerek Lidya’yı tehdide başladılar.
Lidya Kralı Gyges, Asur Kralı Asurbanipal’le diplomatik ilişkiler kurup ondan sağladığı yardımla Kimmerleri M.Ö.657‘de büyük bir yenilgiye uğrattı. Ama Kimmerler bir süre sonra yeniden Lidya’ya saldırıp, başkentleri Sardes’i aldılar. Gyges savaş alanında öldü. Sardes’i yakıp yıkan Kimmerler orada kalmayarak hızla Orta Anadolu’ya döndüler. Bir bölümü kuzeybatıya doğru çıkarak Balıkesir'in Edremit ilçesine bağlı Altınoluk beldesinde, Antandros kenti çevresine yerleşti.
Gyges’ten sonra Lidya tahtına oğlu Ardys geçti. Ardys ülkesini Kimmer saldırılarının yarattığı güç durumdan kurtarmak amacıyla yeniden Asurdan yardım istedi. Ama kimmerler kuzeybatıdan Boğazlar üzerinden gelen soydaşları Trerler ile birleşip yeniden Lidya’ya saldırdılar ve M.Ö.638‘de Sardes’i krallık sarayının bulunduğu Akropolis dışında, bir kez daha istila ettiler. Bununla da yetinmeyip Ege denizi kıyısındaki kentlerden Ephesos, Menderes Magnesiası, Myos, Priene, Lebedos, Melia ve (bir olasılıkla) Miletos’u yağmaladılar.
Sonra Büyük Menderes vadisi boyunca doğuya yönelerek, o dönemlerde yurt edinmiş oldukları Kapadokya bölgesine döndüler. (M.Ö.630) Düzenli bir devlet örgütleri bulunmayan Kimmerler zaman içinde güçlerini yitirmeye başladılar. M.Ö.630’dan kısa bir süre sonra ünlü önderleri Dugdamme’nin Kilikya bölgesindeki bir savaşta ölmesi, onların Anadolu’daki etkinliklerine son verdi. M.Ö. 680-660 yılları arasında Tabal , Hilukku ve Lidya Kimmer saldırılarından Asur yardımına sığınmak zorunda kalmışlar, bir süre sonra M.Ö.630 yılında Asurlular bu istilacıları yenmeyi başarmışlardır. (J. G. Macqueen, Hititler ve Hitit çağında Anadolu, (çev. Esra Davutoğlu), Ankara, 2001,s. 173-6)
Sonuçta Lidya Kralı Alyattes tarafından M.Ö.595’te büyük bir yenilgiye uğratılarak Kızılırmak’ın doğusuna sürüldüler. Anadolu’da kalanlar Balıkesir'in Edremit ilçesine bağlı Altınoluk beldesinde Antandros kentinde yaşamışlardır. Diğerleri ikiye ayrılarak Asya ve Avrupa’ya dağıldılar.Batıya giden bir kol M.Ö.500 ‘e kadar Macar ovalarında yaşadı. Kırım yöresinde yaşayan Kimmerler ise M.Ö. 4 ve 3. yüzyıllara kadar varlıklarını sürdürmüşlerdir. Asurluların Gimirai dediği ve Tevrat’da da Gimiraya, Antik Grek kaynaklarında Kymmerio olarak geçen Kimmerlerin kökenleri hakkında çok detaylı bilgi olmamakla birlikte, Hint-Avrupa kökenli bir kavim olduğu ve irani bir dil ya da trakça konuştuğuna inanılır. [1] [2][3]..
Bunun böyle olmadığı Kimmerlerin Türk kökenli olduğu da iddialar arasındadır. Ünlü tarihçi Prof. Dr. Taner Tarhan, Kimmerler ve İskitler hakkında yazdığı bir makalesine şöyle bir girişle başlıyor. "Kimmerler ve İskitler Eskiçağ'daki "Türk Kültür Tarihi"nin, daha genel bir deyişle de "Millî Tarihimiz"in ilk temsilcileridir. Büyük tarihçi Prokopius, Kimmerleri doğrudan Bulgarlar’ın atası olarak gösterir. Iran-Hazar rivayetleri de Bulgarların atası olarak “Kimarî”den (Kimmer) bahseder. “Mücmel el-tavarih”te Yafes’in yedinci oğlu “Kemari”nin (Kimmer) Bulgarların babası olduğu yazılıdır.
Macar mitolojisinde, “Vaktiyle Kimmer kralının Kutirgur ve Utirgur adlı iki oğlu varmış” şeklinde Kimmerlerin Kutirgur ve Utirgurların (Bulgarların) ataları olduğu ifade edilmektedir. Bulgarların yakın akrabası Hazar Türklerinin hakanları da kendi atalarını sırasıyla “Nuh-Yafes-Kimmer-Togarma” şeklinde göstermişlerdir. Kimmer’in oğlu Togarma ise bütün Türklerin atası sayılmaktadır. Kimmerlerin Karadeniz Bölgesindeki varlığını gösteren arkeolojik ve filolojik kanıtlar mevcuttur. Ünye'de bulunan bir gümüş kap Ekrem Akurgal (Akurgal 1969: 224vd. P1.67) tarafından M.Ö. 6. yüzyılın sonuna tarihlendirilmekte ve Kimmer sanatının son yapıtlarından biri olarak nitelendirilmektedir.
H. T. Okutan'a göre Kimmerler'e ilişkin yapıtlara Şebinkarahisar'da rastlanmaktadır. Bazı yer adları da Kimmerler tarih sahnesinden çekildikleri halde yüzyıllarca devam etmiş ve kullanılmıştır. Trabzon’daki Kimmerius Dağı (Ağarmış Dağı) batı Anadoludaki Bosfornos Kimmerius (Kimmer Boğazı) Kimmeris, Kimmerikum, Kimmerike vs.) gibi. Halen kullanılan Kırım adının da Kimmer adından türediği bir gerçektir. Bunun yanı sıra kaynaklarda Kapadokya bölgesinin Gomer veya Gamir adı ile anılması Kimmerler’in bu bölgede ne ölçüde etkili olduklarını yansıtmaktadır. Amerikalı yazar Robert Ervin Howard tarafından yaratılmış fantastik bir çizgi roman kahramanı olan Barbar Kimmeryalı Conan ‘ın serüvenleri tüm dünyada yayınlanmış ve insanlarda Kimmerler hakkında merak ve ilgi uyandırmıştır.
M.Ö. 15 ve M.Ö.14'üncü yüzyıllardan M.Ö. 8'inci yüzyılın ilk yarısına kadar İdil Nehri’inden Karadeniz’in kuzeyine doğru uzanan geniş bir alanda Kimmerya’da yaşamış savaşçı bir ulustur. Korkusuz ve cesur savaşçılar olarak ün salmışlardır.
Çok iyi kılıç kullanırlardı, ok atmada ve balta kullanma da ustaydılar. Kimmerlerden ilk söz eden Homeros Kimmerlerin ıssız dünyanın sisli ve karanlık ülkesinde yaşadıklarını yazar. Herodot Kimmerlerin Kuzey Pontus bölgesinden geldiğini söyler. Kimmerya, M.Ö. 8'inci yüzyılın ortalarında İskitler ‘in (Sakalar) eline geçince, yerlerinden olan Kimmerler büyük kafileler halinde güneye inerek Kafkaslar’daki Demir Kapı ve Derbent geçitlerini aşarak Doğu Anadolu’ya girdiler.
At üzerinde savaşan Sakalar, (İskit) yaya olarak savaşan Kimmerlere karşı üstünlük sağlamışlardı. M.Ö.714’ te Urartu sınırını aşarak Orta Anadolu’ya doğru saldırılara başladılar. Kummuh (Adıyaman yöresi ) Meluddu (Malatya) Tabal (Nevşehir - Kayseri yöresi) doğuda Şubria (Diyarbakır yöresi) ve batıda Hubuşna’ya (Ereğli) kadar yayıldılar. Kimmerler daha sonra Karadenizin güney kıyısı boyunca batıya ilerleyip Sinop (Sinope) civarında bir üs oluşturmuş ve Tabal'a doğru güneye yönelmişlerdi.
Kuzeyden gelen bu tehdit karşısında Muşku Kralı Mita, Asur ile ittifak yapmak zorunda kalmış ise de onun bu ittifakı bile Kimmer baskısını durduramamıştır. M.Ö.705 ‘te Muşku Kralı Mita'nın da desteğini alan Asur Kralı II. Sargon Kimmerlerle Tabal’da yaptığı savaşta ağır bir yenilgiye uğradı ve savaş alanında öldü. Muşku Kralı Mita da savaştan sonra bir daha tarih sahnesinde görülmemiştir.
Bu zafer üzerine Kimmerler bu bölgeyi bir süre daha ellerinde tuttular Sinop (Sinope) ele geçirdiler, batıda Kızılırmak’a kadar uzandılar, Kimmerler Dugdamme adındaki ünlü önderlerinin komutasında Frigler’in üzerine saldırdılar. M.Ö.696 ‘da Frigler başkenti Gordion’u yağmaladılar. Kimmerler Asur kralı Asarhaddon tarafından M.Ö. 679 yılında Hubuşna (Ereğli) mevkiinde bozguna uğratıldılar. Bozgundan sonra Kimmerler batıya yönelerek Lidya’yı tehdide başladılar.
Lidya Kralı Gyges, Asur Kralı Asurbanipal’le diplomatik ilişkiler kurup ondan sağladığı yardımla Kimmerleri M.Ö.657‘de büyük bir yenilgiye uğrattı. Ama Kimmerler bir süre sonra yeniden Lidya’ya saldırıp, başkentleri Sardes’i aldılar. Gyges savaş alanında öldü. Sardes’i yakıp yıkan Kimmerler orada kalmayarak hızla Orta Anadolu’ya döndüler. Bir bölümü kuzeybatıya doğru çıkarak Balıkesir'in Edremit ilçesine bağlı Altınoluk beldesinde, Antandros kenti çevresine yerleşti.
Gyges’ten sonra Lidya tahtına oğlu Ardys geçti. Ardys ülkesini Kimmer saldırılarının yarattığı güç durumdan kurtarmak amacıyla yeniden Asurdan yardım istedi. Ama kimmerler kuzeybatıdan Boğazlar üzerinden gelen soydaşları Trerler ile birleşip yeniden Lidya’ya saldırdılar ve M.Ö.638‘de Sardes’i krallık sarayının bulunduğu Akropolis dışında, bir kez daha istila ettiler. Bununla da yetinmeyip Ege denizi kıyısındaki kentlerden Ephesos, Menderes Magnesiası, Myos, Priene, Lebedos, Melia ve (bir olasılıkla) Miletos’u yağmaladılar.
Sonra Büyük Menderes vadisi boyunca doğuya yönelerek, o dönemlerde yurt edinmiş oldukları Kapadokya bölgesine döndüler. (M.Ö.630) Düzenli bir devlet örgütleri bulunmayan Kimmerler zaman içinde güçlerini yitirmeye başladılar. M.Ö.630’dan kısa bir süre sonra ünlü önderleri Dugdamme’nin Kilikya bölgesindeki bir savaşta ölmesi, onların Anadolu’daki etkinliklerine son verdi. M.Ö. 680-660 yılları arasında Tabal , Hilukku ve Lidya Kimmer saldırılarından Asur yardımına sığınmak zorunda kalmışlar, bir süre sonra M.Ö.630 yılında Asurlular bu istilacıları yenmeyi başarmışlardır. (J. G. Macqueen, Hititler ve Hitit çağında Anadolu, (çev. Esra Davutoğlu), Ankara, 2001,s. 173-6)
Sonuçta Lidya Kralı Alyattes tarafından M.Ö.595’te büyük bir yenilgiye uğratılarak Kızılırmak’ın doğusuna sürüldüler. Anadolu’da kalanlar Balıkesir'in Edremit ilçesine bağlı Altınoluk beldesinde Antandros kentinde yaşamışlardır. Diğerleri ikiye ayrılarak Asya ve Avrupa’ya dağıldılar.Batıya giden bir kol M.Ö.500 ‘e kadar Macar ovalarında yaşadı. Kırım yöresinde yaşayan Kimmerler ise M.Ö. 4 ve 3. yüzyıllara kadar varlıklarını sürdürmüşlerdir. Asurluların Gimirai dediği ve Tevrat’da da Gimiraya, Antik Grek kaynaklarında Kymmerio olarak geçen Kimmerlerin kökenleri hakkında çok detaylı bilgi olmamakla birlikte, Hint-Avrupa kökenli bir kavim olduğu ve irani bir dil ya da trakça konuştuğuna inanılır. [1] [2][3]..
Bunun böyle olmadığı Kimmerlerin Türk kökenli olduğu da iddialar arasındadır. Ünlü tarihçi Prof. Dr. Taner Tarhan, Kimmerler ve İskitler hakkında yazdığı bir makalesine şöyle bir girişle başlıyor. "Kimmerler ve İskitler Eskiçağ'daki "Türk Kültür Tarihi"nin, daha genel bir deyişle de "Millî Tarihimiz"in ilk temsilcileridir. Büyük tarihçi Prokopius, Kimmerleri doğrudan Bulgarlar’ın atası olarak gösterir. Iran-Hazar rivayetleri de Bulgarların atası olarak “Kimarî”den (Kimmer) bahseder. “Mücmel el-tavarih”te Yafes’in yedinci oğlu “Kemari”nin (Kimmer) Bulgarların babası olduğu yazılıdır.
Macar mitolojisinde, “Vaktiyle Kimmer kralının Kutirgur ve Utirgur adlı iki oğlu varmış” şeklinde Kimmerlerin Kutirgur ve Utirgurların (Bulgarların) ataları olduğu ifade edilmektedir. Bulgarların yakın akrabası Hazar Türklerinin hakanları da kendi atalarını sırasıyla “Nuh-Yafes-Kimmer-Togarma” şeklinde göstermişlerdir. Kimmer’in oğlu Togarma ise bütün Türklerin atası sayılmaktadır. Kimmerlerin Karadeniz Bölgesindeki varlığını gösteren arkeolojik ve filolojik kanıtlar mevcuttur. Ünye'de bulunan bir gümüş kap Ekrem Akurgal (Akurgal 1969: 224vd. P1.67) tarafından M.Ö. 6. yüzyılın sonuna tarihlendirilmekte ve Kimmer sanatının son yapıtlarından biri olarak nitelendirilmektedir.
H. T. Okutan'a göre Kimmerler'e ilişkin yapıtlara Şebinkarahisar'da rastlanmaktadır. Bazı yer adları da Kimmerler tarih sahnesinden çekildikleri halde yüzyıllarca devam etmiş ve kullanılmıştır. Trabzon’daki Kimmerius Dağı (Ağarmış Dağı) batı Anadoludaki Bosfornos Kimmerius (Kimmer Boğazı) Kimmeris, Kimmerikum, Kimmerike vs.) gibi. Halen kullanılan Kırım adının da Kimmer adından türediği bir gerçektir. Bunun yanı sıra kaynaklarda Kapadokya bölgesinin Gomer veya Gamir adı ile anılması Kimmerler’in bu bölgede ne ölçüde etkili olduklarını yansıtmaktadır. Amerikalı yazar Robert Ervin Howard tarafından yaratılmış fantastik bir çizgi roman kahramanı olan Barbar Kimmeryalı Conan ‘ın serüvenleri tüm dünyada yayınlanmış ve insanlarda Kimmerler hakkında merak ve ilgi uyandırmıştır.