Birçok marazın cerrahi tedavisinde stoma (kolostomi, ileostomi, vb) oluşturulması (barsak ya da idrar yolunun karına ağızlaştırılması) hala sıklıkla gerekebilmektedir. Tıbbi sebep ne olursa olsun ostomi açılması bireyin fizyolojik, ruhsal ve sosyo-kültürel açıdan çeşitli sıkıntılar yaşamasına yol açabilmektedir. Nispeten tali bir bahis üzere algılanmasına rağmen, kendilerini sakat ve/veya önemli bir marazın sahibi olarak düşünen bu hasta kümesi umumiyetle depresyona yönelmekte ve çok önemli meseleler için dahi tabibe başvurmamaktadır.
Eğitim, stomalı hastaların rehabilitasyonunda vazgeçilmez bir ögedir. Yetkin bir rehabilitasyonun, ameliyatın fonksiyonel sonucuna ve bu hastaların hayat kalitesine sağladığı ek çok ziyade olabilmektedir. Ostomi (stoma açma) ameliyatının vücudunda ve ömür usulünde oluşturacağı değişikliği bilen, ameliyat sonrası stoma bakımını öğrenen ve elverişli halde yapabilen bireylerin bu meseleleri daha kolay çözdükleri bir gerçektir. Garp topluluğunda rehabilitasyonun süratli ve kolay yapılabilmesi için çalışmalar yıllarca evvel başlatılmıştır. Daha 1960'larda United Ostomy Association (UOA) kurulmuştur.
Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Umumî Cerrahi Anabilim Kolu bünyesinde Eylül 2000 tarihinde hizmete açılan Stomaterapi Ünitesi'nde stoma açılacak hastaların ve ailesinin ameliyat öncesi ve sonrası bakım, eğitim ve rehabilitasyonu gerçekleştirilmektedir. Türkiye'de BIRINCI olan bu ünitede, Hemşirelik Yüksek Mektebi ve Tıp Fakültesi'nden tedrisat üyeleri ve araştırma vazifelileri hizmet vermektedir. Ünite, Türkiye'nin acilen her yöresinden gelen stomalı hastaları da kabul etmektedir.
Felsefesi bütüncül sıhhat bakımına dayalı Stomaterapi ünitesinde verilen en önemli hizmetler şunlardır;
Hastayı ve hasta yakınlarını illeti ve yapılacak ameliyata ait haberlendirme,
Ameliyat öncesinde stoma alanının tayini,
Ameliyat öncesi ve ameliyat sonrası devirde hastaların ve hasta yakınlarının anksiyete seviyelerini azaltma,
Hastaya ve hasta yakınlarına stoma bakımı (cilt aklığı, torbanın değiştirilmesi vb.) yapabilme becerisi kazandırma,
Kalıcı kolostomisi olan hasta ve hasta yakınlarına kolostomi irrigasyonu yapabilme becerisi kazandırma,
Hastayı ve hasta yakınlarını stoma bakım eserleri ve münâsib eser seçme konusunda haberlendirme,
Ödemin azalması, hastanın kilo alıp vermesi üzere durumlarda değişebilecek stoma çapının izlenmesi ve cilt problemleri gelişmeden gerekli eser değişikliğinin yapılması,
Kullanılan eserlere karşı gelişen alerjik reaksiyonları ve deri meselelerini erken saptama, tedavi etme ve gerektiğinde dermatoloji konsültasyonu isteme ,
Stoma iskemisi ve nekrozu, stoma retraksiyonu, parastomal infeksiyon, stoma stenozu, kanama, stomal fistül, barsak tıkanması, stoma prolapsusu ve parastomal herni üzere komplikasyonların erken tanısı, konservatif tedavisi ve cerrahi konsültasyonun sağlanması,
Emosyonel destek, mümkün psikiyatrik sorunların erken tanısı ve psikiyatri konsültasyonunun sağlanması,
Periyodik takiplerle hastaların, karşılaştıkları sıkıntıların tahliline ve günlük ömür aktivitelerini sürdürmeye yönelik tekliflerinde bulunma,
Stomaterapi ünitesine başvuran hastalara ait kayıtların tutulması, klinik araştırmaların yapılması ve sonuçların ilgili kişi ve kuruluşlara gönderilmesi,
Memleketimizde stoma bakım hemşireliğinin geliştirilmesini sağlayan kursların düzenlenmesi.
Unutmayın ki stoma ile alışılagelmiş bir yaşantı sürdürmek mümkün
STOMA NEDİR?
Stoma Yunanca'dan gelen bir söz olup açıklık' yahut ağız' manasındadır. Barsak stoması, barsağın karın duvarına ağızlaştırıldığı yapay bir açıklıktır. Her yaş öbeğinde açılabilen stomalar, muvakkat yahut kalıcı olabilir. Süreksiz stomalar isminden da anlaşılacağı üzere stoma açılmasını gerektiren durum ortadan kalktıktan sonra kapatılır. Kalıcı stomalar ise ömür uzunluğu kalır. Sıradanda stoma, nemli, ağzımızın iç kısmı üzere kırmızıya yakın parlak pembe renkte olup, dışa gerçek çıkıktır ve dokunulduğunda ağrı duyusu yoktur.
Barsak stomaları ikiye ayrılmaktadır:
1. Kolostomi
2. İleostomi
KOLOSTOMİ
Kolostomi,ameliyatla kolonun (kalın barsağın) karın duvarına ağızlaştırılmasıdır.Kolostomilerde stoma ekseriyetle karnın sol alt tarafında açılır. Kolostominin esas fonksiyonu, barsak içeriğinin stoma aracılığı ile dışarı atılmasını sağlamaktır. Kolostomide anüsteki üzere sfinkter kası bulunmadığı için kolostomisi olan birey barsak hareketlerini ve dışkı boşaltımını denetim edemez. Kolostomiler ekseriyetle kalın barsak üzerindeki mekanlarına nazaran; çıkan (assendan) kolostomi, yatay (transvers) kolostomi, inen (dessendan) kolostomi ve sigmoid kolostomi olarak isimlendirilirler. Kolostomiler cerrahi teknik ve ağızlaştırma biçimlerine nazaran de sınıflandırılabilirler. Örneğin uç (end) kolostomi, loop kolostomi, Hartman prosedürü ya da ikili namlusu (double barrel) kolostomi üzere.
Stomanın açıldığı mekana nazaran dışkının kıvamı değişmektedir. Stoma anüsten ne kadar uzakta ise dışkı o aşama suludur. Buna nazaran, kolostomi çıkan barsakta ve yatay barsakta ise dışkı daha likit halde, inen barsakta ve sigmoid kolonda ise dışkı katı halde olur. Kalın barsakta gaz oluşumu daha ziyade olduğu için kolostomisi olan bireylerin filtreli torba kullanmaları gerekir.
İLEOSTOMİ
İleostomi;ince barsağın son kısmının karın duvarına ağızlaştırılmasıdır . İleostomi umumiyetle karnın sağ alt tarafına açılır. Değişik nedenlerle kalın barsak ve rektumun ameliyatla külliyen alındığı ya da devre dışı bırakıldığı durumlarda ileostomi açılır. İleostomiler muvakkat yahut kalıcı olabilir. Kolostomide olduğu üzere ilostomide de dışkı çıkışı denetim edilemez.İlostomide dışkı likit halde, yakıcı nitelikte ve çokça ölçüdedir.İleostomide makul bakım yapılmazsa, yakıcı olan dışkının stoma etrafındaki deriyi tahriş etme riski yüksektir.
KOLOSTOMİ VE İLEOSTOMİLİ BİREYLERİN KARŞILAŞABİLECEKLERİ MESELELER VE TAHLILINE YÖNELİK TEKLIFLER
Stomalı bireyler fizyolojik, çevre ve ruhsal olmak üzere pek çok meseleyle karşılaşabilmektedir.Fizyolojik meseleler arasında gaz ve koku oluşumu, dışkı sızıntısı, deri meseleleri, yorgunluk, iştahsızlık, hazımsızlık, bulantı, ishal, kabızlık, ağrı mekan almaktadır. Bunların içinde hastalar en ziyade koku ve dışkı sızıntısından rahatsızlık duymaktadır. Stomalı birey, gaz ve koku çıkması nedeniyle kendini topluluktan kısıtlama ve soyutlama eğilimindedir.Birçok hasta ameliyat öncesi yaptıkları toplumsal aktiviteleri ameliyat sonrası yapmaktan vazgeçmişlerdir. Bireylerin aile bağlantıları de etkilenmektedir. Ayrıyeten bireylerin iş yaşantısı da olumsuz etkilenmekte ve ameliyat sonrası işi bırakma, çalışma saatlerini azaltma, iş veriminde azalma ve iş değiştirme görülmektedir.
Stomalı bireylerde fizyolojik ve çevre meselelerin yanı sıra ruhsal problemler da görülmektedir. Bunların arasında vücut imgesinde değişme, depresyon, cinsî sıkıntılar vb. mekan almaktadır. Ameliyat sonrasında hastaların stomaya armonisi uzun hengam alabilmektedir. Stomalı hasta kendini olağan bir kişi olarak kabul etmeyebilir, işe yaramadığını ve artık alışılagelmiş bir ömür sürdüremeyeceğini düşünebilir. Vücut imgesinin değişmesi ile birlikte hasta, vücudunda olan değişikliği kabullenmez ve stomasını görmek istemez. Stomasının sızıntı ve kokuya neden olacağı dehşetiyle kişilerden uzak durur, içe kapanır ve yalnız kalmak isteyebilir.
Halbuki stomalı bireylerin karşılaştıkları bu sıkıntılar münasip bakım ile değerli ölçüde azaltılabilmekte ve velev devranla büsbütün önlenebilmektedir.
DERİ BAKIMI
Dışkıda bulunan kimi kimyasal hususlar nedeniyle stomalı bireylerde birtakım deri sorunları olabilir. Bu meseleler; derinin tahriş olması, kullanılan torbalara bağlı alerjik reaksiyonlar, egzama üzere deri hastalıklarıdır. Bu durumlarda, birinci belirtiler ekseriyetle kızarıklık ve isilik üzere kabartılardır. Mütenasip deri bakımı ile deri meseleleri önlenebilir. Deri meselelerini önlemek için aşağıda belirtilen tatbikleri yapınız.
Stoma muhitindeki derinin bakımını ılık su ve yumuşak bir kağıt mendil yahut gazlı bezle yapınız.
Torbayı çıkardıktan sonra stoma ve etrafını siliniz.
Stoma ve muhitini sildikten sonra uygunca kurulayınız.
Bunlara karşın deri sorunları gelişirse yahut mevcut sorunlar gerilemezse, bir stomaterapi ünitesine başvurmanız ve size önerilen yara örtüsü, merhem, losyon ve pudralar üzere ilaç ya da gereçleri kullanmanız gerekebilir.
Ayrıyeten iki kesimli torbaların kullanılması deri sorunlarını azaltabilir. Zira, vücuda yapıştırılan modül (adaptör), tek kesimli torbalarda olduğu üzere, hem torba değiştirildiğinde deriden çıkarılmayacağı için derinin tahrişini önler, hem de derinin dışkı yahut idrarla temasını önler.
YEME İÇME
Stomalı bireyler istedikleri her şeyi yiyebilirler. Lakin beslenmenin güzel dengelenmiş olması gerekmektedir. Haddinden fazla kilo alma, gayrikâfi beslenme, gaz, koku sorunları ile karşılaşmamak için beslenmede göz önüne alınması gereken kimi noktalar aşağıda belirtilmiştir:
Size rastgele bir rahatsızlık vermeyen yiyecekleri vakitle öğreneceksiniz. Kendinize güzel gelmeyen yiyecekleri not ediniz ve hekiminiz yahut Stomaterapi Ünitesi çalışanları ile görüşerek bu yiyecekleri azaltınız, diyetinizden çıkartınız yahut bunların konumuna size önerilen besinleri alınız.
Kilo değişimleri stomanın çapını ve birtakım komplikasyonların gelişmesini etkileyeceğinden (stoma çapının büyümesi, stomanın içe kaçması, stoma muhitinde fıtıklaşmalar gibi) kilonuzu istikrarda tutmaya çalışınız.
Şimdiye kadar hiç yemediğiniz bir yiyeceği deneyeceksiniz bu yiyecekten az ölçüde ve yanında gayrı bir şey almadan deneyip sonucunu görünüz. Şayet yiyecek size dokunuyorsa, bir mühlet sonra birebir yiyeceği tekrar deneyin. Şayet tekrar rahatsız olduysanız, bu yiyeceği yemeyiniz.
Gaz ve koku oluşumunu azaltmaya yönelik olarak Stomaterapi Ünitesi'nde size verilen diyet listesini uygulayınız.
Kolostomide;
Daha evvel yediğiniz her şeyi yiyebilirsiniz. Lakin, herkes üzere kabız yahut ishal olabileceğinizi unutmayınız. Ehliyetsiz ve münâsib olmayan diyet, gayrikâfi likit alımı, hareketsizlik ve kimi ilaçlar kabızlığa neden olabilir. Kabızlığı önlemek için;
Tertipli olarak yemek yiyiniz.
Yediğiniz zerzevat ve meyve ölçüsünü artırınız.
Hafif egzersizler yapınız.
Kepekli yiyecekler de kabızlığı önlemede yardımcı olur.
İleostomide;
Hususî bir diyete gereksiniminiz yoktur. Ama şu durumları göz önünde tutmakta yarar vardır:
İleostomili hastalar daha çok suya ve tuza gereksinim duyarlar. Zira ileostomi yoluyla sıradandan ziyade ölçüde tuz ve su kaybedilir.
Birtakım lifli besinlerin ziyade alımı ishale neden olabilir. Bu besinler; lahana, taze fasulye, portakal, marul, patlamış mısır, kereviz, ananas üzere besinlerdir.
Lifli azıkları bölgeyken yeterlice çiğneyiniz. Bu sindirime yardımcı olur.
Günde en az 2 litre su içiniz.
KOKU
Stomalı bireylerin birden fazla, stomalarından beğenilen olmayan kokunun çıkacağı telaşını taşırlar. Günümüz teknolojisinde üretilen torbalar gaz ve koku derdini değerli ölçüde çözmektedir. Şayet kullandığınız torbayı yeterli yerleştirdiyseniz koku sıradanda dışarı çıkmaz, yalnızca torbayı değiştirirken dışarı çıkar. Filtreli torba tasarrufu ve filtrelerin size önerilen müddette (genellikle 12 saatte bir) değiştirilmesi de koku çıkışını engellemektedir.
Beslenmeniz de koku oluşumunu etkilemektedir. Koku oluşumunu artırdığı belirtilen kimi yiyecekler şunlardır: Balık, yumurta, soğan, sarımsak, yeşil sebzeler, salatalık, peynir, lahana, karnabahar, kuru baklagiller. Kokuyu baskılayabilecek birtakım yiyecekler ise yoğurt, yayık ayranı ve nane şekeridir.
GAZ ÇIKARMA
Besinlerin sindirimi esnasında gaz meydana gelir. Stomalı bireyler gaz çıkışını denetim edemezler. Zira stomada anüste bulunan büzücü kaslar (sfinkter) bulunmaz.
Çokça gaz oluşumunu engellemek için:
Sistemli olarak yemek yiyiniz.
Yiyecekleri düzgünce çiğneyiniz.
Yemek tarafken konuşmayınız.
Asitli içeceklerden kaçınınız (kola, soda, bira, portakal suyu).
Gaz yapan yiyeceklerden kaçınınız (karnıbahar, mısır, salatalık, bezelye, nohut, fasulye, lahana, ıspanak).
İSHAL
İshalde öncelikle nedeni bulmak kıymetlidir. Birtakım yiyecekler, birtakım ilaçlar (örneğin antibiyotikler), uygun yıkanmamış zerzevat ve meyve, arı olmayan suyun içilmesi herkeste olabileceği üzerestomalı hastada da ishale neden olabilir.
İshal olduğunuzda hekiminize müracaatınız.
Bol su içiniz.
Öteki bir meseleniz yoksa tuz alımını artırınız.
İshal müddetince dışkıyı sıvılaştıran yiyecek ve içecekleri tüketmeyiniz (üzüm, üzüm suyu, yeşil fasulye, bezelye, erik, baharatlı yiyecekler, bira, alkollü içecekler, taze meyveler ve çikolata).
İshal mühletince dışkıyı katılaştırabilen besinleri tüketiniz (muz, şeftali, elma, peynir, yoğurt, pirinç lapası, şehriye, patates püresi).
Kolostomi irrigasyonu yapıyorsanız ishaliniz geçene kadar irrigasyon yapmayınız
BANYO YAPMA VE GİYİNME
Stoma torbanız takılı iken ya da torbanızı çıkartarak banyo yapabilirsiniz.Kolostomi torbaları suya karşı dayanıklı olup suda bile yapışık olarak kalabilmektedir.
Olağan günlük kıyafetlerinizi giyebilirsiniz. Sıradandan büyük vücut giymenize gerek yoktur. Zira stoma torbaları yapılarından ötürü vücudunuza armoni sağlar ve giysilerin üzerinden şişkinlik yapmaz.
Denize girerken erkeklerin şort tipi mayo, hatunların ise tek modüllü desenli mayoları tercih etmeleri ve torba noktasına stoma kepi takmaları önerilmektedir.
DİNLENME VE SPORTİF FAALİYETLER
Kolostomi ve ileostomi spor yapmanıza mahzur bir durum değildir. Ameliyata neden olan hastalık ve geçirilen ameliyattan ötürü umumî bir halsizlik hissetmeniz olağandır. Ameliyattan sonra birkaç hafta içinde hastalanmadan evvel yapabildiğiniz tüm fizikî aktiviteyi yapabilirsiniz. Boks, güreş, yük kaldırma üzere sert spor aktiviteleri iyi olmayabilir. Teklifler;
Tenis, basketbol, voleybol, golf, futbol oynayabilir, su kayağı yapabilirsiniz.
Spora başlamadan ve münhasıran yüzmeden evvel torbanızı boşaltınız.
Spor yaparken biçimli mayo yahut şort giyiniz.
Banyo ve sauna üzere sıcak konumlarda torba yapışkanı gevşeyebilir, tedbir olarak yedek torba alınız.
İŞE DÖNME VE TOPLUMSAL ÖMÜR
Ameliyattan 6-8 hafta sonra çalışma hayatına başlayabilirsiniz. Günün büyük bir kısmının işyerinde geçirildiğiniz düşünüldüğünde, işyerinin tuvaletinde stoma paklığında kullanılan birtakım materyalleri bulundurmanız (örneğin tuvalet kağıdı, sabun, ağzı kapaklı çöp kutusu üzere ) size stoma bakımında rahatlık sağlar.
Sıhhatinize kavuşur kavuşmaz daha evvelki toplumsal yaşantınıza dönebilirsiniz(arkadaş-akraba ziyaretleri, davetlerde bulunma, filme gitme vb.). Koku ve/veya gaz çıkarma dehşetiyle toplumsal yaşantınızı sınırlamayınız. Şayet stomanıza ihtimamla bakıp, mütenasip materyaller kullanırsanız, bu çeşit sorunlarla müsabakanız en aza inecektir. Sizi seven ve değer veren arkadaş ve akrabalarınızla tıpkı ortamı paylaşmak yalnızca çevre cihetten değil, ruhsal cihetten de kendinizi uygun hissetmenizi sağlayacaktır.
TATİLE ÇIKMA
Seyahat etme konusunda rastgele bir kısıtlama yoktur. İyileştiğiniz, stomanızın bakımını yapabildiğiniz sürece istediğiniz bölgeye, istediğiniz araçla gidebilirsiniz. Uçakla yolculuk ettiğiniz vakit kabin basıncı binaenaleyh daha çok gaz oluşabilir.Tatile çıkarken şu noktaları göz önünde tutmalısınız:
Yolculuğa çıkmadan evvel torbanızı boşaltınız.
Yolculuk boyunca gazlı/asitli içecek içmeyiniz.
Stoma gereçlerini, yanınızda bulunduracağınız bir el çantasında taşıyınız.
Yanınızda yeteri kadar gereç bulundurmaya ihtimam şovunuz. Gittiğiniz mekanda gereç bulamayabilirsiniz. Şayet varsa, tatile gittiğiniz noktada gereçleri temin edebileceğiniz adresleri öğreniniz.
Gideceğiniz konum sıcak bir iklime sahipse, bol su içmeye itina şovunuz. Sakıncası yoksa tuz alımını artırınız.
İshal olma ihtimaline karşı hekiminiz ile konuşunuz.
Gittiğiniz noktada çeşme suyu içmeyiniz. Şişe suyu kullanınız. Velev stomanızı temizlerken bile şişe suyu kullanınız.
Güzel yıkanmamış yahut açıkta satılan yiyecekleri yemeyiniz.
CINSÎ HAYAT
Stoma sıradan cinsî hayatınızı sürdürmeye mahzur olmaz. Ama cinsî yaşantınızın olağana dönmesi için biraz vakte gereksiniminiz vardır. Çok ivedi etmeyiniz ve kendinize devir tanıyınız. Ostomi ameliyatı her iki eşi de etkileyeceğinden anlayış ve muhaberenin en değerli öge olduğunu unutmayınız. Daha rahat bir cinsî ömür için aşağıdaki teklifleri dikkate alınız;
Torbanın imajından rahatsızlık duyuyorsanız torba kılıfları yahut kimi iç çamaşırları ile torbayı örtebilirsiniz.
Cinsel alakadan evvel torbanızı boşaltınız.
İlişki sırasında stoma kepi takmayı tercih ediniz.
Lakin kimi tip ameliyatlar sonucunda hadlerde rastgele bir hasar oluşmuşsa, çeşitli meselelerle karşılaşabilirsiniz. Bunlar; hatunlarda cinsî alaka sırasında ağrı, cinsî organın iç yüzeyinde sertleşme ve organın daralması, erkeklerde sertleşmede zorluk (impotans) üzere durumlardır. Bu türlü bir durumla karşılaştığınızda hekiminize müracaatınız. Unutmayınız ki kolostomi hayatınızı kurtarmak emeliyle yapılan bir tatbiktir.
HAMİLELİK
Stomalı bayanlar, şayet isterlerse ve başkaca nedenlerle tıbbi bir sakınca yoksa gebe kalabilirler. Ama büyüyen karın münasebetiyle stomanın genişliği artabilir, başkaca stomayı görmek zorlaşabilir. Bu türlü bir durumda stomayı görmek için ayna kullanabilir yahut birinden yardım alabilirsiniz.
Stomalı bir hatunun emzirmemesi için de hiçbir neden yoktur. Bebeği emzirmeden evvel stoma torbasının boşaltılması, bebeğin torba üzerine yaratacağı basınçla sızıntı olma mümkünlüğünü azaltmaktadır.
Stomalı bayanlar gebelikten korunmak için tevellüt denetim hapı kullanabilirler. Ama ileostomisi olan bireylerde bu hapın emilemeden dışkı ile atılacağı düşünüldüğünden farklı yollar kullanılması önerilir. Stomalı bir erkeğin peder olmasında da hiçbir sakınca yoktur.
Eğitim, stomalı hastaların rehabilitasyonunda vazgeçilmez bir ögedir. Yetkin bir rehabilitasyonun, ameliyatın fonksiyonel sonucuna ve bu hastaların hayat kalitesine sağladığı ek çok ziyade olabilmektedir. Ostomi (stoma açma) ameliyatının vücudunda ve ömür usulünde oluşturacağı değişikliği bilen, ameliyat sonrası stoma bakımını öğrenen ve elverişli halde yapabilen bireylerin bu meseleleri daha kolay çözdükleri bir gerçektir. Garp topluluğunda rehabilitasyonun süratli ve kolay yapılabilmesi için çalışmalar yıllarca evvel başlatılmıştır. Daha 1960'larda United Ostomy Association (UOA) kurulmuştur.
Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Umumî Cerrahi Anabilim Kolu bünyesinde Eylül 2000 tarihinde hizmete açılan Stomaterapi Ünitesi'nde stoma açılacak hastaların ve ailesinin ameliyat öncesi ve sonrası bakım, eğitim ve rehabilitasyonu gerçekleştirilmektedir. Türkiye'de BIRINCI olan bu ünitede, Hemşirelik Yüksek Mektebi ve Tıp Fakültesi'nden tedrisat üyeleri ve araştırma vazifelileri hizmet vermektedir. Ünite, Türkiye'nin acilen her yöresinden gelen stomalı hastaları da kabul etmektedir.
Felsefesi bütüncül sıhhat bakımına dayalı Stomaterapi ünitesinde verilen en önemli hizmetler şunlardır;
Hastayı ve hasta yakınlarını illeti ve yapılacak ameliyata ait haberlendirme,
Ameliyat öncesinde stoma alanının tayini,
Ameliyat öncesi ve ameliyat sonrası devirde hastaların ve hasta yakınlarının anksiyete seviyelerini azaltma,
Hastaya ve hasta yakınlarına stoma bakımı (cilt aklığı, torbanın değiştirilmesi vb.) yapabilme becerisi kazandırma,
Kalıcı kolostomisi olan hasta ve hasta yakınlarına kolostomi irrigasyonu yapabilme becerisi kazandırma,
Hastayı ve hasta yakınlarını stoma bakım eserleri ve münâsib eser seçme konusunda haberlendirme,
Ödemin azalması, hastanın kilo alıp vermesi üzere durumlarda değişebilecek stoma çapının izlenmesi ve cilt problemleri gelişmeden gerekli eser değişikliğinin yapılması,
Kullanılan eserlere karşı gelişen alerjik reaksiyonları ve deri meselelerini erken saptama, tedavi etme ve gerektiğinde dermatoloji konsültasyonu isteme ,
Stoma iskemisi ve nekrozu, stoma retraksiyonu, parastomal infeksiyon, stoma stenozu, kanama, stomal fistül, barsak tıkanması, stoma prolapsusu ve parastomal herni üzere komplikasyonların erken tanısı, konservatif tedavisi ve cerrahi konsültasyonun sağlanması,
Emosyonel destek, mümkün psikiyatrik sorunların erken tanısı ve psikiyatri konsültasyonunun sağlanması,
Periyodik takiplerle hastaların, karşılaştıkları sıkıntıların tahliline ve günlük ömür aktivitelerini sürdürmeye yönelik tekliflerinde bulunma,
Stomaterapi ünitesine başvuran hastalara ait kayıtların tutulması, klinik araştırmaların yapılması ve sonuçların ilgili kişi ve kuruluşlara gönderilmesi,
Memleketimizde stoma bakım hemşireliğinin geliştirilmesini sağlayan kursların düzenlenmesi.
Unutmayın ki stoma ile alışılagelmiş bir yaşantı sürdürmek mümkün
STOMA NEDİR?
Stoma Yunanca'dan gelen bir söz olup açıklık' yahut ağız' manasındadır. Barsak stoması, barsağın karın duvarına ağızlaştırıldığı yapay bir açıklıktır. Her yaş öbeğinde açılabilen stomalar, muvakkat yahut kalıcı olabilir. Süreksiz stomalar isminden da anlaşılacağı üzere stoma açılmasını gerektiren durum ortadan kalktıktan sonra kapatılır. Kalıcı stomalar ise ömür uzunluğu kalır. Sıradanda stoma, nemli, ağzımızın iç kısmı üzere kırmızıya yakın parlak pembe renkte olup, dışa gerçek çıkıktır ve dokunulduğunda ağrı duyusu yoktur.
Barsak stomaları ikiye ayrılmaktadır:
1. Kolostomi
2. İleostomi
KOLOSTOMİ
Kolostomi,ameliyatla kolonun (kalın barsağın) karın duvarına ağızlaştırılmasıdır.Kolostomilerde stoma ekseriyetle karnın sol alt tarafında açılır. Kolostominin esas fonksiyonu, barsak içeriğinin stoma aracılığı ile dışarı atılmasını sağlamaktır. Kolostomide anüsteki üzere sfinkter kası bulunmadığı için kolostomisi olan birey barsak hareketlerini ve dışkı boşaltımını denetim edemez. Kolostomiler ekseriyetle kalın barsak üzerindeki mekanlarına nazaran; çıkan (assendan) kolostomi, yatay (transvers) kolostomi, inen (dessendan) kolostomi ve sigmoid kolostomi olarak isimlendirilirler. Kolostomiler cerrahi teknik ve ağızlaştırma biçimlerine nazaran de sınıflandırılabilirler. Örneğin uç (end) kolostomi, loop kolostomi, Hartman prosedürü ya da ikili namlusu (double barrel) kolostomi üzere.
Stomanın açıldığı mekana nazaran dışkının kıvamı değişmektedir. Stoma anüsten ne kadar uzakta ise dışkı o aşama suludur. Buna nazaran, kolostomi çıkan barsakta ve yatay barsakta ise dışkı daha likit halde, inen barsakta ve sigmoid kolonda ise dışkı katı halde olur. Kalın barsakta gaz oluşumu daha ziyade olduğu için kolostomisi olan bireylerin filtreli torba kullanmaları gerekir.
İLEOSTOMİ
İleostomi;ince barsağın son kısmının karın duvarına ağızlaştırılmasıdır . İleostomi umumiyetle karnın sağ alt tarafına açılır. Değişik nedenlerle kalın barsak ve rektumun ameliyatla külliyen alındığı ya da devre dışı bırakıldığı durumlarda ileostomi açılır. İleostomiler muvakkat yahut kalıcı olabilir. Kolostomide olduğu üzere ilostomide de dışkı çıkışı denetim edilemez.İlostomide dışkı likit halde, yakıcı nitelikte ve çokça ölçüdedir.İleostomide makul bakım yapılmazsa, yakıcı olan dışkının stoma etrafındaki deriyi tahriş etme riski yüksektir.
KOLOSTOMİ VE İLEOSTOMİLİ BİREYLERİN KARŞILAŞABİLECEKLERİ MESELELER VE TAHLILINE YÖNELİK TEKLIFLER
Stomalı bireyler fizyolojik, çevre ve ruhsal olmak üzere pek çok meseleyle karşılaşabilmektedir.Fizyolojik meseleler arasında gaz ve koku oluşumu, dışkı sızıntısı, deri meseleleri, yorgunluk, iştahsızlık, hazımsızlık, bulantı, ishal, kabızlık, ağrı mekan almaktadır. Bunların içinde hastalar en ziyade koku ve dışkı sızıntısından rahatsızlık duymaktadır. Stomalı birey, gaz ve koku çıkması nedeniyle kendini topluluktan kısıtlama ve soyutlama eğilimindedir.Birçok hasta ameliyat öncesi yaptıkları toplumsal aktiviteleri ameliyat sonrası yapmaktan vazgeçmişlerdir. Bireylerin aile bağlantıları de etkilenmektedir. Ayrıyeten bireylerin iş yaşantısı da olumsuz etkilenmekte ve ameliyat sonrası işi bırakma, çalışma saatlerini azaltma, iş veriminde azalma ve iş değiştirme görülmektedir.
Stomalı bireylerde fizyolojik ve çevre meselelerin yanı sıra ruhsal problemler da görülmektedir. Bunların arasında vücut imgesinde değişme, depresyon, cinsî sıkıntılar vb. mekan almaktadır. Ameliyat sonrasında hastaların stomaya armonisi uzun hengam alabilmektedir. Stomalı hasta kendini olağan bir kişi olarak kabul etmeyebilir, işe yaramadığını ve artık alışılagelmiş bir ömür sürdüremeyeceğini düşünebilir. Vücut imgesinin değişmesi ile birlikte hasta, vücudunda olan değişikliği kabullenmez ve stomasını görmek istemez. Stomasının sızıntı ve kokuya neden olacağı dehşetiyle kişilerden uzak durur, içe kapanır ve yalnız kalmak isteyebilir.
Halbuki stomalı bireylerin karşılaştıkları bu sıkıntılar münasip bakım ile değerli ölçüde azaltılabilmekte ve velev devranla büsbütün önlenebilmektedir.
DERİ BAKIMI
Dışkıda bulunan kimi kimyasal hususlar nedeniyle stomalı bireylerde birtakım deri sorunları olabilir. Bu meseleler; derinin tahriş olması, kullanılan torbalara bağlı alerjik reaksiyonlar, egzama üzere deri hastalıklarıdır. Bu durumlarda, birinci belirtiler ekseriyetle kızarıklık ve isilik üzere kabartılardır. Mütenasip deri bakımı ile deri meseleleri önlenebilir. Deri meselelerini önlemek için aşağıda belirtilen tatbikleri yapınız.
Stoma muhitindeki derinin bakımını ılık su ve yumuşak bir kağıt mendil yahut gazlı bezle yapınız.
Torbayı çıkardıktan sonra stoma ve etrafını siliniz.
Stoma ve muhitini sildikten sonra uygunca kurulayınız.
Bunlara karşın deri sorunları gelişirse yahut mevcut sorunlar gerilemezse, bir stomaterapi ünitesine başvurmanız ve size önerilen yara örtüsü, merhem, losyon ve pudralar üzere ilaç ya da gereçleri kullanmanız gerekebilir.
Ayrıyeten iki kesimli torbaların kullanılması deri sorunlarını azaltabilir. Zira, vücuda yapıştırılan modül (adaptör), tek kesimli torbalarda olduğu üzere, hem torba değiştirildiğinde deriden çıkarılmayacağı için derinin tahrişini önler, hem de derinin dışkı yahut idrarla temasını önler.
YEME İÇME
Stomalı bireyler istedikleri her şeyi yiyebilirler. Lakin beslenmenin güzel dengelenmiş olması gerekmektedir. Haddinden fazla kilo alma, gayrikâfi beslenme, gaz, koku sorunları ile karşılaşmamak için beslenmede göz önüne alınması gereken kimi noktalar aşağıda belirtilmiştir:
Size rastgele bir rahatsızlık vermeyen yiyecekleri vakitle öğreneceksiniz. Kendinize güzel gelmeyen yiyecekleri not ediniz ve hekiminiz yahut Stomaterapi Ünitesi çalışanları ile görüşerek bu yiyecekleri azaltınız, diyetinizden çıkartınız yahut bunların konumuna size önerilen besinleri alınız.
Kilo değişimleri stomanın çapını ve birtakım komplikasyonların gelişmesini etkileyeceğinden (stoma çapının büyümesi, stomanın içe kaçması, stoma muhitinde fıtıklaşmalar gibi) kilonuzu istikrarda tutmaya çalışınız.
Şimdiye kadar hiç yemediğiniz bir yiyeceği deneyeceksiniz bu yiyecekten az ölçüde ve yanında gayrı bir şey almadan deneyip sonucunu görünüz. Şayet yiyecek size dokunuyorsa, bir mühlet sonra birebir yiyeceği tekrar deneyin. Şayet tekrar rahatsız olduysanız, bu yiyeceği yemeyiniz.
Gaz ve koku oluşumunu azaltmaya yönelik olarak Stomaterapi Ünitesi'nde size verilen diyet listesini uygulayınız.
Kolostomide;
Daha evvel yediğiniz her şeyi yiyebilirsiniz. Lakin, herkes üzere kabız yahut ishal olabileceğinizi unutmayınız. Ehliyetsiz ve münâsib olmayan diyet, gayrikâfi likit alımı, hareketsizlik ve kimi ilaçlar kabızlığa neden olabilir. Kabızlığı önlemek için;
Tertipli olarak yemek yiyiniz.
Yediğiniz zerzevat ve meyve ölçüsünü artırınız.
Hafif egzersizler yapınız.
Kepekli yiyecekler de kabızlığı önlemede yardımcı olur.
İleostomide;
Hususî bir diyete gereksiniminiz yoktur. Ama şu durumları göz önünde tutmakta yarar vardır:
İleostomili hastalar daha çok suya ve tuza gereksinim duyarlar. Zira ileostomi yoluyla sıradandan ziyade ölçüde tuz ve su kaybedilir.
Birtakım lifli besinlerin ziyade alımı ishale neden olabilir. Bu besinler; lahana, taze fasulye, portakal, marul, patlamış mısır, kereviz, ananas üzere besinlerdir.
Lifli azıkları bölgeyken yeterlice çiğneyiniz. Bu sindirime yardımcı olur.
Günde en az 2 litre su içiniz.
KOKU
Stomalı bireylerin birden fazla, stomalarından beğenilen olmayan kokunun çıkacağı telaşını taşırlar. Günümüz teknolojisinde üretilen torbalar gaz ve koku derdini değerli ölçüde çözmektedir. Şayet kullandığınız torbayı yeterli yerleştirdiyseniz koku sıradanda dışarı çıkmaz, yalnızca torbayı değiştirirken dışarı çıkar. Filtreli torba tasarrufu ve filtrelerin size önerilen müddette (genellikle 12 saatte bir) değiştirilmesi de koku çıkışını engellemektedir.
Beslenmeniz de koku oluşumunu etkilemektedir. Koku oluşumunu artırdığı belirtilen kimi yiyecekler şunlardır: Balık, yumurta, soğan, sarımsak, yeşil sebzeler, salatalık, peynir, lahana, karnabahar, kuru baklagiller. Kokuyu baskılayabilecek birtakım yiyecekler ise yoğurt, yayık ayranı ve nane şekeridir.
GAZ ÇIKARMA
Besinlerin sindirimi esnasında gaz meydana gelir. Stomalı bireyler gaz çıkışını denetim edemezler. Zira stomada anüste bulunan büzücü kaslar (sfinkter) bulunmaz.
Çokça gaz oluşumunu engellemek için:
Sistemli olarak yemek yiyiniz.
Yiyecekleri düzgünce çiğneyiniz.
Yemek tarafken konuşmayınız.
Asitli içeceklerden kaçınınız (kola, soda, bira, portakal suyu).
Gaz yapan yiyeceklerden kaçınınız (karnıbahar, mısır, salatalık, bezelye, nohut, fasulye, lahana, ıspanak).
İSHAL
İshalde öncelikle nedeni bulmak kıymetlidir. Birtakım yiyecekler, birtakım ilaçlar (örneğin antibiyotikler), uygun yıkanmamış zerzevat ve meyve, arı olmayan suyun içilmesi herkeste olabileceği üzerestomalı hastada da ishale neden olabilir.
İshal olduğunuzda hekiminize müracaatınız.
Bol su içiniz.
Öteki bir meseleniz yoksa tuz alımını artırınız.
İshal müddetince dışkıyı sıvılaştıran yiyecek ve içecekleri tüketmeyiniz (üzüm, üzüm suyu, yeşil fasulye, bezelye, erik, baharatlı yiyecekler, bira, alkollü içecekler, taze meyveler ve çikolata).
İshal mühletince dışkıyı katılaştırabilen besinleri tüketiniz (muz, şeftali, elma, peynir, yoğurt, pirinç lapası, şehriye, patates püresi).
Kolostomi irrigasyonu yapıyorsanız ishaliniz geçene kadar irrigasyon yapmayınız
BANYO YAPMA VE GİYİNME
Stoma torbanız takılı iken ya da torbanızı çıkartarak banyo yapabilirsiniz.Kolostomi torbaları suya karşı dayanıklı olup suda bile yapışık olarak kalabilmektedir.
Olağan günlük kıyafetlerinizi giyebilirsiniz. Sıradandan büyük vücut giymenize gerek yoktur. Zira stoma torbaları yapılarından ötürü vücudunuza armoni sağlar ve giysilerin üzerinden şişkinlik yapmaz.
Denize girerken erkeklerin şort tipi mayo, hatunların ise tek modüllü desenli mayoları tercih etmeleri ve torba noktasına stoma kepi takmaları önerilmektedir.
DİNLENME VE SPORTİF FAALİYETLER
Kolostomi ve ileostomi spor yapmanıza mahzur bir durum değildir. Ameliyata neden olan hastalık ve geçirilen ameliyattan ötürü umumî bir halsizlik hissetmeniz olağandır. Ameliyattan sonra birkaç hafta içinde hastalanmadan evvel yapabildiğiniz tüm fizikî aktiviteyi yapabilirsiniz. Boks, güreş, yük kaldırma üzere sert spor aktiviteleri iyi olmayabilir. Teklifler;
Tenis, basketbol, voleybol, golf, futbol oynayabilir, su kayağı yapabilirsiniz.
Spora başlamadan ve münhasıran yüzmeden evvel torbanızı boşaltınız.
Spor yaparken biçimli mayo yahut şort giyiniz.
Banyo ve sauna üzere sıcak konumlarda torba yapışkanı gevşeyebilir, tedbir olarak yedek torba alınız.
İŞE DÖNME VE TOPLUMSAL ÖMÜR
Ameliyattan 6-8 hafta sonra çalışma hayatına başlayabilirsiniz. Günün büyük bir kısmının işyerinde geçirildiğiniz düşünüldüğünde, işyerinin tuvaletinde stoma paklığında kullanılan birtakım materyalleri bulundurmanız (örneğin tuvalet kağıdı, sabun, ağzı kapaklı çöp kutusu üzere ) size stoma bakımında rahatlık sağlar.
Sıhhatinize kavuşur kavuşmaz daha evvelki toplumsal yaşantınıza dönebilirsiniz(arkadaş-akraba ziyaretleri, davetlerde bulunma, filme gitme vb.). Koku ve/veya gaz çıkarma dehşetiyle toplumsal yaşantınızı sınırlamayınız. Şayet stomanıza ihtimamla bakıp, mütenasip materyaller kullanırsanız, bu çeşit sorunlarla müsabakanız en aza inecektir. Sizi seven ve değer veren arkadaş ve akrabalarınızla tıpkı ortamı paylaşmak yalnızca çevre cihetten değil, ruhsal cihetten de kendinizi uygun hissetmenizi sağlayacaktır.
TATİLE ÇIKMA
Seyahat etme konusunda rastgele bir kısıtlama yoktur. İyileştiğiniz, stomanızın bakımını yapabildiğiniz sürece istediğiniz bölgeye, istediğiniz araçla gidebilirsiniz. Uçakla yolculuk ettiğiniz vakit kabin basıncı binaenaleyh daha çok gaz oluşabilir.Tatile çıkarken şu noktaları göz önünde tutmalısınız:
Yolculuğa çıkmadan evvel torbanızı boşaltınız.
Yolculuk boyunca gazlı/asitli içecek içmeyiniz.
Stoma gereçlerini, yanınızda bulunduracağınız bir el çantasında taşıyınız.
Yanınızda yeteri kadar gereç bulundurmaya ihtimam şovunuz. Gittiğiniz mekanda gereç bulamayabilirsiniz. Şayet varsa, tatile gittiğiniz noktada gereçleri temin edebileceğiniz adresleri öğreniniz.
Gideceğiniz konum sıcak bir iklime sahipse, bol su içmeye itina şovunuz. Sakıncası yoksa tuz alımını artırınız.
İshal olma ihtimaline karşı hekiminiz ile konuşunuz.
Gittiğiniz noktada çeşme suyu içmeyiniz. Şişe suyu kullanınız. Velev stomanızı temizlerken bile şişe suyu kullanınız.
Güzel yıkanmamış yahut açıkta satılan yiyecekleri yemeyiniz.
CINSÎ HAYAT
Stoma sıradan cinsî hayatınızı sürdürmeye mahzur olmaz. Ama cinsî yaşantınızın olağana dönmesi için biraz vakte gereksiniminiz vardır. Çok ivedi etmeyiniz ve kendinize devir tanıyınız. Ostomi ameliyatı her iki eşi de etkileyeceğinden anlayış ve muhaberenin en değerli öge olduğunu unutmayınız. Daha rahat bir cinsî ömür için aşağıdaki teklifleri dikkate alınız;
Torbanın imajından rahatsızlık duyuyorsanız torba kılıfları yahut kimi iç çamaşırları ile torbayı örtebilirsiniz.
Cinsel alakadan evvel torbanızı boşaltınız.
İlişki sırasında stoma kepi takmayı tercih ediniz.
Lakin kimi tip ameliyatlar sonucunda hadlerde rastgele bir hasar oluşmuşsa, çeşitli meselelerle karşılaşabilirsiniz. Bunlar; hatunlarda cinsî alaka sırasında ağrı, cinsî organın iç yüzeyinde sertleşme ve organın daralması, erkeklerde sertleşmede zorluk (impotans) üzere durumlardır. Bu türlü bir durumla karşılaştığınızda hekiminize müracaatınız. Unutmayınız ki kolostomi hayatınızı kurtarmak emeliyle yapılan bir tatbiktir.
HAMİLELİK
Stomalı bayanlar, şayet isterlerse ve başkaca nedenlerle tıbbi bir sakınca yoksa gebe kalabilirler. Ama büyüyen karın münasebetiyle stomanın genişliği artabilir, başkaca stomayı görmek zorlaşabilir. Bu türlü bir durumda stomayı görmek için ayna kullanabilir yahut birinden yardım alabilirsiniz.
Stomalı bir hatunun emzirmemesi için de hiçbir neden yoktur. Bebeği emzirmeden evvel stoma torbasının boşaltılması, bebeğin torba üzerine yaratacağı basınçla sızıntı olma mümkünlüğünü azaltmaktadır.
Stomalı bayanlar gebelikten korunmak için tevellüt denetim hapı kullanabilirler. Ama ileostomisi olan bireylerde bu hapın emilemeden dışkı ile atılacağı düşünüldüğünden farklı yollar kullanılması önerilir. Stomalı bir erkeğin peder olmasında da hiçbir sakınca yoktur.
