Dış etkenlerle oluşan ekzemalara (dermatit) kontakt ekzemalar denir. Kontakt ekzemaları meydana getiren bu maddelere irritanlar denir. Akut fazda genellikle kızarıklık, şişlik, veziküller ön planda iken kronik fazda kuruluk, kabuklanma, deride kalınlaşma ve çatlaklar ön planda olur.
Basit olarak kontakt ekzemalar ;
İrritan kontakt ekzemalar
akut irritan kontakt ekzema
kronik irritan kontakt ekzema
2-Allerjik kontakt ekzemalar
-akut alerjik kontakt ekzem
- kronik alerjik kontakt ekzema
3- Fototoksik, fotoallerjik kontakt ekzemalar
Olarak sınıflandırılabilir.
İrritan Kontakt Ekzema
Dış kaynaklı bir veya birden fazla etken sorumludur. Deride immunolojik cevap oluşturmadan bazı mediatörleri uyararak inflamatuar reaksiyonları başlatırlar. İrritanların sürekli ve tekrarlayıcı teması ile inflamasyonu takiben deride doku hasarı başlar. Deride batma, sızlama, yanmanın yanı sıra kuruluk ve gerginlik hissi oluşur. Alkali veya asitlerin meydana getirdiği ciddi doku hasarlarında ise kimyasal yanıklar ortaya çıkar. İrritan kontakt ekzemalar temas bölgesi dışına yayılma göstermezler.
Akut İrritan Kontakt Ekzemalar
İrritan veya kostik kimyasal maddenin tek seferde temas etmesi sonucu 3- 4 dakika içinde oluşan enflamasyondur. Sızlama, kızarma, ödem, vezikül, bül ve nekroz oluşabilir. X –ışını, iyonize radyasyon, organik çözücüler, karbontetraklorid gibi lipit çözücüler, hardal gazı, gözyaşartıcı gazlar, bitkisel ürünler gibi çok farklı irritanlarla ortaya çıkabilir.
Tedaviden önce kimyasallarla uğraşan kişilerde korunma tedbirleri iyi alınmalı, buna rağmen temas olursa bol su ile hızlı bir şekilde yıkanmalı veya nötralize edici maddelerle temizlenmelidir. Daha sonra ıslak pansumanlar ve kapalı sargılarla tedavi yapılmalıdır.
Kronik İrritan Kontakt Ekzemalar
Düşük konsantrasyondaki hasar oluşturmayan maddelerle tekrar tekrar deri teması ile oluşur. Çeşitli kimyasal maddeler, fiziksel travmalar, düşük neme bağlı kuru deri, soğuk- sıcak, solventler, yağlanma azaltıcı maddeler( sabun ve deterjanlar), kurutucu pudralar, sürekli su ile uğraşılması sonucunda biyolojik koruyucu bariyer ortadan kalkar ve ciltte hassasiyet oluşur. Bu tür egzema en sık evhanımlarında , inşaat işçilerinde, kuaför çalışanları, hastane çalışanları ve motor tamircileri gibi meslek gruplarında ortaya çıkar. El sırtlarında ve ön kollarda hafif kızarıklıkla başlar. Daha sonra soyulma ve ciltte kabalaşma oluşur. Nadiren ödem ve sulantı oluşur. Kronik irritan ekzemaların sürekli tekrarlaması alerjik kontakt ekzemalara zemin hazırlar. Tedavide öncelikle alışkanlıkları sorgulanmalı ve bu ekzemaya sebep olan etkenler uzaklaştırılmalıdır. Mesleki uygulamalar sırasında iç astarı pamuktan kumaşla kaplanmış nonirritan eldivenler kullanılmalıdır.
Alerjik Kontakt Ekzema
Vücudun bir alerjen ile duyarlanmasını takiben aynı alerjen ile tekrar karşılaşması sonucu oluşan antijen antikor reaksiyonuna bağlı deride tip-ıv gecikmiş aşırı duyarlılıkla ( hücresel) meydana gelen bir dizi klinik inflamatuar reaksiyonlardır.
Temasın sıklığı, kişinin yatkınlığı, sistemik hastalıkların varlığı, kuruluk ve atopi gibi bünyesel faktörler, kullanılan sistemik ilaçlar kişiden kişiye alerjik kontakt dermatitin kliniğini farklı kılar.
Oluşum mekanizması
1.Evrede allejen kontakt duyarlanma ile deriye girer.T-lenfositlerinin allerjeni tanıması sağlanır.
2.evrede ise maddenin deriye yeniden teması ile ortaya çıkar.T-lenfositleri temas eden bölgeye göç eder.Oluşan antijen antikor reaksiyon sonucu dermal inflamasyon oluşur.Bu evre 24-48 saatte ortaya çıkar.
Duyarlanmış t-lenfositlerinin ve allerjenlerin dolaşıma girip diğer vücut bölgelerine ulaşmasıyla jeneralize reaksiyona dönüşebilir.Eğer vücut bu maddeye karşı duyarlanmış ise duyarlılık ömür boyu devam eder.
Klinik allerjen ile teması takiben 24-48 saat içinde kızarıklık şişme ve veziküller karşımıza çıkar.Dokunun gevşek olduğu göz çevresi gibi yerlerde ileri derecede ödem oluşabilir.Kronik dönemde simetrik yerleşimli keskin kenarlı zaman zaman alevlenen kaşıntı,kalınlaşma,kabuklanma ve kuruluk gözlenebilir.
Sıklıkla alerjik kontakt dermatit yapan maddelerde
1.Metaller:Nikel sülfat(yüzük,küpe,kolye,bozuk para,fermuar,makas),potasyum dikromat(çimento,baskı malzemesi,cilalar,diş protezleri),kobalt(seramik,boya,vernik,saç boyaları,deterjanlar,kağıt ve cam endistrüsü).
2.Koruyuculararabenler(kozmetik ürünler,deri bakım ürünleri,makyaj malzemeleri),formaldehit(dezenfektan,insektisit).
3.Kokular(Fragrances):Koku karışımları(sabun,diş macunu,ev temizleme ürünleri,parfüm kolonya),peru balsamı(tatlandırıcı,sakız,çikolata,dondurma,şarap,öksürük şurubu,kokulu çaylar).
4.Lateks(kauçuk)katkı maddeleri:Merkapto karışımı,karba karışımı,merkaptobenzotiyazol,siyah kauçuk karışımı.(eldiven,şırınga,kablo,deniz gözlüğü,balon ve oyuncaklar)
5.Bitkilerrimin,seskuiterpen,lakton karışımı
6.Diğerleri(taşıyıcılar ve diğer kozmetik-ilaç bileşenleri):Lanolin(topikal nemlendirici preparatlar ve kozmetikler),para-fenilendiamin(saç boyaları,kürk boyaları,geçici dövmeler ve mürekkepler).
Tanı:Ayrıntılı bir çykü alınlmalıdır alışkanlıkları hobileri temas ettiği maddeler sorgulanmalıdır.İlk lezyonun başladığı yerin belirlenmesi önemlidir.Lezyonun yerleşim yeri ve şeklinin önemsenmesi bize ipuçları verir(flaster alerjisi gibi).Saçlı deri hizasında ise saç boyaları kulakta olanlar küpeye bağlı nikel alerjisi yara etrafında olan kızarıklık ve sulantılar kullanılan ilaca bağlı olabilir.Bu nedenle ayrıntılı bir fizik muayene çok önemlidir.
Yama testi(patch)bilinen standart allerjenlerle deriye temasla reaksiyon oluşturma prensibine dayalı bir testtir.Tanımlanmış alerjen serileriyle yapılır.Hastanın öyküsünü desteklediği gibi,bilmediği ama temas ettiği birçok maddeye karşı duyarlı olduğunda göstermede yardımcıdır.Bu testin özgüllüğü %70 olduğu tespit edilmiş.En sık kullanılan Avrupa standart yama testi serisidir.Eğer bunlarda sonuç alınamazsa dental,ilaç,ayakkabı gibi daha spesifik testlere geçilebilir.Sırta bant tarzında yapıştırılan maddeler 48saat sonra açılır.
Basit olarak kontakt ekzemalar ;
İrritan kontakt ekzemalar
akut irritan kontakt ekzema
kronik irritan kontakt ekzema
2-Allerjik kontakt ekzemalar
-akut alerjik kontakt ekzem
- kronik alerjik kontakt ekzema
3- Fototoksik, fotoallerjik kontakt ekzemalar
Olarak sınıflandırılabilir.
İrritan Kontakt Ekzema
Dış kaynaklı bir veya birden fazla etken sorumludur. Deride immunolojik cevap oluşturmadan bazı mediatörleri uyararak inflamatuar reaksiyonları başlatırlar. İrritanların sürekli ve tekrarlayıcı teması ile inflamasyonu takiben deride doku hasarı başlar. Deride batma, sızlama, yanmanın yanı sıra kuruluk ve gerginlik hissi oluşur. Alkali veya asitlerin meydana getirdiği ciddi doku hasarlarında ise kimyasal yanıklar ortaya çıkar. İrritan kontakt ekzemalar temas bölgesi dışına yayılma göstermezler.
Akut İrritan Kontakt Ekzemalar
İrritan veya kostik kimyasal maddenin tek seferde temas etmesi sonucu 3- 4 dakika içinde oluşan enflamasyondur. Sızlama, kızarma, ödem, vezikül, bül ve nekroz oluşabilir. X –ışını, iyonize radyasyon, organik çözücüler, karbontetraklorid gibi lipit çözücüler, hardal gazı, gözyaşartıcı gazlar, bitkisel ürünler gibi çok farklı irritanlarla ortaya çıkabilir.
Tedaviden önce kimyasallarla uğraşan kişilerde korunma tedbirleri iyi alınmalı, buna rağmen temas olursa bol su ile hızlı bir şekilde yıkanmalı veya nötralize edici maddelerle temizlenmelidir. Daha sonra ıslak pansumanlar ve kapalı sargılarla tedavi yapılmalıdır.
Kronik İrritan Kontakt Ekzemalar
Düşük konsantrasyondaki hasar oluşturmayan maddelerle tekrar tekrar deri teması ile oluşur. Çeşitli kimyasal maddeler, fiziksel travmalar, düşük neme bağlı kuru deri, soğuk- sıcak, solventler, yağlanma azaltıcı maddeler( sabun ve deterjanlar), kurutucu pudralar, sürekli su ile uğraşılması sonucunda biyolojik koruyucu bariyer ortadan kalkar ve ciltte hassasiyet oluşur. Bu tür egzema en sık evhanımlarında , inşaat işçilerinde, kuaför çalışanları, hastane çalışanları ve motor tamircileri gibi meslek gruplarında ortaya çıkar. El sırtlarında ve ön kollarda hafif kızarıklıkla başlar. Daha sonra soyulma ve ciltte kabalaşma oluşur. Nadiren ödem ve sulantı oluşur. Kronik irritan ekzemaların sürekli tekrarlaması alerjik kontakt ekzemalara zemin hazırlar. Tedavide öncelikle alışkanlıkları sorgulanmalı ve bu ekzemaya sebep olan etkenler uzaklaştırılmalıdır. Mesleki uygulamalar sırasında iç astarı pamuktan kumaşla kaplanmış nonirritan eldivenler kullanılmalıdır.
Alerjik Kontakt Ekzema
Vücudun bir alerjen ile duyarlanmasını takiben aynı alerjen ile tekrar karşılaşması sonucu oluşan antijen antikor reaksiyonuna bağlı deride tip-ıv gecikmiş aşırı duyarlılıkla ( hücresel) meydana gelen bir dizi klinik inflamatuar reaksiyonlardır.
Temasın sıklığı, kişinin yatkınlığı, sistemik hastalıkların varlığı, kuruluk ve atopi gibi bünyesel faktörler, kullanılan sistemik ilaçlar kişiden kişiye alerjik kontakt dermatitin kliniğini farklı kılar.
Oluşum mekanizması
1.Evrede allejen kontakt duyarlanma ile deriye girer.T-lenfositlerinin allerjeni tanıması sağlanır.
2.evrede ise maddenin deriye yeniden teması ile ortaya çıkar.T-lenfositleri temas eden bölgeye göç eder.Oluşan antijen antikor reaksiyon sonucu dermal inflamasyon oluşur.Bu evre 24-48 saatte ortaya çıkar.
Duyarlanmış t-lenfositlerinin ve allerjenlerin dolaşıma girip diğer vücut bölgelerine ulaşmasıyla jeneralize reaksiyona dönüşebilir.Eğer vücut bu maddeye karşı duyarlanmış ise duyarlılık ömür boyu devam eder.
Klinik allerjen ile teması takiben 24-48 saat içinde kızarıklık şişme ve veziküller karşımıza çıkar.Dokunun gevşek olduğu göz çevresi gibi yerlerde ileri derecede ödem oluşabilir.Kronik dönemde simetrik yerleşimli keskin kenarlı zaman zaman alevlenen kaşıntı,kalınlaşma,kabuklanma ve kuruluk gözlenebilir.
Sıklıkla alerjik kontakt dermatit yapan maddelerde
1.Metaller:Nikel sülfat(yüzük,küpe,kolye,bozuk para,fermuar,makas),potasyum dikromat(çimento,baskı malzemesi,cilalar,diş protezleri),kobalt(seramik,boya,vernik,saç boyaları,deterjanlar,kağıt ve cam endistrüsü).
2.Koruyuculararabenler(kozmetik ürünler,deri bakım ürünleri,makyaj malzemeleri),formaldehit(dezenfektan,insektisit).
3.Kokular(Fragrances):Koku karışımları(sabun,diş macunu,ev temizleme ürünleri,parfüm kolonya),peru balsamı(tatlandırıcı,sakız,çikolata,dondurma,şarap,öksürük şurubu,kokulu çaylar).
4.Lateks(kauçuk)katkı maddeleri:Merkapto karışımı,karba karışımı,merkaptobenzotiyazol,siyah kauçuk karışımı.(eldiven,şırınga,kablo,deniz gözlüğü,balon ve oyuncaklar)
5.Bitkilerrimin,seskuiterpen,lakton karışımı
6.Diğerleri(taşıyıcılar ve diğer kozmetik-ilaç bileşenleri):Lanolin(topikal nemlendirici preparatlar ve kozmetikler),para-fenilendiamin(saç boyaları,kürk boyaları,geçici dövmeler ve mürekkepler).
Tanı:Ayrıntılı bir çykü alınlmalıdır alışkanlıkları hobileri temas ettiği maddeler sorgulanmalıdır.İlk lezyonun başladığı yerin belirlenmesi önemlidir.Lezyonun yerleşim yeri ve şeklinin önemsenmesi bize ipuçları verir(flaster alerjisi gibi).Saçlı deri hizasında ise saç boyaları kulakta olanlar küpeye bağlı nikel alerjisi yara etrafında olan kızarıklık ve sulantılar kullanılan ilaca bağlı olabilir.Bu nedenle ayrıntılı bir fizik muayene çok önemlidir.
Yama testi(patch)bilinen standart allerjenlerle deriye temasla reaksiyon oluşturma prensibine dayalı bir testtir.Tanımlanmış alerjen serileriyle yapılır.Hastanın öyküsünü desteklediği gibi,bilmediği ama temas ettiği birçok maddeye karşı duyarlı olduğunda göstermede yardımcıdır.Bu testin özgüllüğü %70 olduğu tespit edilmiş.En sık kullanılan Avrupa standart yama testi serisidir.Eğer bunlarda sonuç alınamazsa dental,ilaç,ayakkabı gibi daha spesifik testlere geçilebilir.Sırta bant tarzında yapıştırılan maddeler 48saat sonra açılır.
