Kurtuluş Savaşında Yapılan Kongreler ve Alınan Kararlar Nelerdir ?
AMASYA GENELGESİ (BİLDİRİSİ - Tamimi) 21-22 Haziran 1919
Havza'dakiçalışmalarınıtamamladıktan sonra Mustafa Kemal ve arkadaşları, 12Haziran 1919'daAmasya'ya geçtiler. Milli Mücadele çalışmalarınısürdüren Mustafa Kemal,Hüseyin Rauf Orbay, Refet Bele ve Ali FuatCebesoy birlikte AmasyaGenelgesi'ni hazırladılar. Hazırlanan bildiri,Erzurum'da 15. KolorduKomutanı Kazım Karabekir'e sunuldu. O'nun daonayının alınmasındansonra, bildiri, 22 Haziran 1919'da tüm mülki amirve askeri komutanlaratelgrafla Abdurrahman Rahmi Efendi tarafındanulaştırıldı. AmasyaGenelgesi, milli mücadelenin temel gerekçe, amaç veyöntemini ilk olarakbelirtmiş oldu. Amasya Genelgesi'nin yayınlanmasıİstanbul'da bulunanişgal güçlerinin tepkisini çekmişti. Özellikleİngilizlerin, MustafaKemal'i geri getirmek için İstanbul Hükümetiüzerindeki baskıları iyiceartmıştı. Mustafa Kemal, İstanbul'adönmediği için daha sonra görevindenalınacaktır. O sırada İçişleriBakanı olan ve Milli Mücadele'ye sıcakbakmayan Ali Kemal Bey, birgenelge yayınlayarak, Mustafa Kemal'in iyibir asker olduğunu, fakatİngiliz baskısı sonucu görevinden alındığınıduyurmuştur.
Amasya Genelgesi'nin içeriği şöyledir:
1- Vatanın bütünlüğü, milletin istiklâli tehlikededir.
2- İstanbul Hükümeti, üzerine aldığı sorumluluğu yerine getirememektedir. Bu hal, milletimizi âdeta yok olmuş göstermektedir.
3- Milletin istiklâlini, yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.
4-Milletin içinde bulunduğu bu duruma göre harekete geçmek vehaklarınıyüksek sesle cihana işittirmek için her türlü tesir vedenetimden uzakmilli bir heyetin varlığı zaruridir.
5- Anadolu'nun her bakımdan emniyetli yeri olan Sivas'ta bir kongre toplanacaktır.
6-Bunun için her ilden milletin güvenini kazanmış üç temsilcininmümkünolduğu kadar çabuk yetişmek üzere yola çıkarılmasıgerekmektedir. Butemsilciler, Müdafaa-i Hukuk, Redd-i İlhakcemiyetleri ve belediyelertarafından seçilecektir.
7- Her ihtimale karşı, bu meselenin birmilli sır halindetutulması ve temsilcilerin, lüzum görülen yerlerde,seyahatlerinikendilerini tanıtmadan yapmaları lazımdır.
8- Doğuilleri için, 10 Temmuz'da Erzurum'da bir kongretoplanacaktır. Bu tarihekadar diğer illerin temsilcileri de Sivas'agelebilirlerse; ErzurumKongresi'nin üyeleri, Sivas genel kongresinekatılmak üzere hareketedecektir.
BALIKESİR KONGRELERİ (28 Haziran - 12 Temmuz 1919)
BalıkesirKongresi,bölgedeki milli kuvvetlerin sayılarının artması karşısında,bunların birdüzen altına alınması, beslenme ve teçhizatın sağlanmasıamacıyladüzenlendi. 28 Haziran - 12 Temmuz 1919 günleri arasında HacımMuhittinÇarıklı başkanlığında toplandı. Balıkesir ve çevresindeYunanlılar'ıAnadolu'dan çıkarmak için bir direniş hattı oluşturuldu.
26-30Temmuzarasında, I. Balıkesir Kongresi'nde kurulan Merkez Heyeti,teşkilatıkuvvetlendirmek için Erzurum Kongresi sürerken, ikinci birkongretopladı. Kongreye katılanlar bütün güçlerini birleştirmeyi,Yunanlılarakarşı savaşmak için asker toplamayı ve gereken diğer bütünönlemlerialmayı kararlaştırdı. Kongre, direniş hareketininmeşruiyetinisağlayacak bir dil kullandı. Yöre halkına ve İstanbul'ayumuşakmesajlar göndererek, faaliyetlerinin ittihatçılık veçeteciliklealakası olmadığını, amaçlarının saltanatın ve hilafetinkorunmasıolduğunu belirtti. Ayrıca, mücadelelerinin Yunan işgalinibertarafetmekle sınırlı olduğu ve herhangi bir iktidar kaygısınadüşmediklerivurgulandı. Bu kongre, asker toplamanın yanında, bütünkongrelerdeolduğu gibi, padişaha olan bağlılığını da bildirmişti.İşgaldevletlerinin temsilcilerine telgraflar çekilmişti.
ERZURUM KONGRESİ (23 Temmuz - 7 Ağustos 1919)Anadolu'damillimücadele birliğinin kurulmasının ikinci adımı Erzurum Kongresiileatıldı. Amasya Genelgesi'nden sonra İstanbul ve askerlikleilişkisikesilen Mustafa Kemal'e, başta Kazım Karabekir olmak üzereAnadolu'dakikomutan ve mülki amirlerin büyük bir çoğunluğu verdikleridesteğisürdürmeye devam ettiler. Amasya Genelgesi'nde yer aldığı gibi,MustafaKemal bu dönemde milli bir kongre toplayarak, milli mücadele ileilgilitüm faaliyetleri birleştirmeyi planlıyordu. Kazım Karabekir,milli birkongreden önce Doğu illeri için bölgesel bir kongretoplanmasınınfaydalı olacağı görüşündeydi. Mustafa Kemal, bölgesel birkongreyekarşı olmasına rağmen, Kazım Karabekir ve Doğu AnadoluMüdafaa-i HukukCemiyeti'nin ısrarları karşısında bir kongretoplanmasını ve kongreyekatılmayı kabul etti.Kongre, 10 Temmuz'datoplanması kararlaştırılmış olmasına rağmen, 23Temmuz'da bir okulsalonunda 54 delege ile çalışmalarına başladı.Mustafa Kemal'in davetliolarak katıldığı bu kongreye asil üyeolabilmesi için, Erzurum delegesiCevat Dursunoğlu istifa ederek, kendiyerine Mustafa Kemal'inseçilmesini sağladı. İlk gün, Mustafa Kemalkongre başkanlığına seçildi.Milli bir hal alan kongrede, geneldeğerlendirmeler yapıldı ve doğuillerinin durumu görüşüldü. Millimücadelenin temelleri açısından önemlikararlar alındı.Erzurum Kongresi'ne katılanlar, 17 çiftçi ve tüccar, 5emekli subay, 4emekli memur, 5 öğretmen, 4 gazeteci, 5 hukukçu, 2mühendis, 1 doktor,6 din adamı, 3 eski milletvekili, 1 general ve 1eski bakan olmak üzere54 delegeden oluşmuştu.
Alınan Kararlar
1. Milli sınırlar içinde vatan bölünmez bir bütündür; parçalanamaz.
2. Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı millet top yekün kendisini savunacak ve direnecektir.
3.Vatanı korumayı ve istiklali elde etmeyi İstanbul Hükümetisağlayamadığıtakdirde, bu gayeyi gerçekleştirmek için geçici birhükümetkurulacaktır. Bu hükümet üyeleri milli kongrece seçilecektir.Kongretoplanmamışsa, bu seçimi Temsil Heyeti yapacaktır.
4. Kuva-yı Milliyeyi tek kuvvet tanımak ve milli iradeyi hakim kılmak temel esastır.
5. Hıristiyan azınlıklara siyasi hakimiyet ve sosyal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilemez.
6. Manda ve himaye kabul edilemez.
7. Milli Meclisin derhal toplanmasını ve hükümet işlerinin Meclis tarafından kontrol edilmesini sağlamak için çalışılacaktır.
8. Milli irade padişahı ve halifeyi kurtaracaktır.
ALAŞEHİR KONGRESİ (16 - 25 Ağustos 1919)
ErzurumKongresisürerken, Ege'deki vatanseverler de Balıkesir'de büyük birkongretoplamıştı. Erzurum Kongresi bittikten sonra, buvatanseverlerAlaşehir'de tekrar bir araya gelip yeni bir kongretopladılar. Bukongrede, Balıkesir Kongresi ve Erzurum Kongresininkararlarıgörüşüldü. İki önemli konuda karar alındı. Batı Anadolu'daYunanlılarakarşı direnilecek ve ölünceye dek bu direniş sürecekti. Buamaçlasilahlanma ve askere alma gibi her tür işlem yapılacaktı.Gerekirseİtilaf Devletlerinden yardım istenecekti. Kongreye katılanlar,mutlakagerekli ise bölgelerinin Yunanlılar yerine İtilafDevletlerinceişgalinin daha uygun olacağını saptamışlardı.
SİVAS KONGRESİ (4 -11 Eylül, 1919)
SivasKongresi,Amasya Genelgesi ile milli bir kongre olarak öngörülmüştü.ErzurumKongresi'nden sonra kongre ile ilgili çalışmalar yapılıyordu. Buarada,Fransızlar Sivas Kongresine karşı bazı önlemler alıyordu.FransızBinbaşı Brunot, kongrenin toplanması halinde Sivas Valisi ReşitPaşa'yaşehrin işgal edileceğini söylemişti. Hatta, Elazığ Valisi AliGalip,kongreyi basmakla görevlendirilmişti. Tüm engellemelere rağmen,kongre4 Eylül 1919'da bugün lise olarak kullanılan binada saat15:00'detoplandı. (Katılanlar)Mustafa Kemal'in Kongre başkanlığınaseçilmesine kimi üyelerdenitirazlar geldi. Ancak yapılan seçimde kongrebaşkanlığına MustafaKemal Paşa getirildi. Kongre ilk günlerinde,İttihat ve TerakkiCemiyeti ile ilişkisi olup olmadığını tartıştı. Dahasonra manda sorunugündeme geldi. Sivas Kongresi, ilk milli kongreniteliğinde olduğu içinkararlar da bu doğrultuda alınmıştır. ErzurumKongresinde alınankararların tümü kabul edilmiştir. Yurtta ayrı ayrıbölgesel olarakçalışan tüm cemiyetlerin birleştirilmesi ve tek yönetimaltına alınmasısağlandı. Yeni bir Temsil Heyeti oluşturuldu ve buheyetin başınaMustafa Kemal getirildi.
Sivas Kongresi Kararları
1. Milli sınırları içinde vatan bölünmez bir bütündür; parçalanamaz.
2. Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı millet top yekün kendisini savunacak ve direnecektir.
3.İstanbul Hükümeti, harici bir baskı karşısında memleketimizinherhangibir parçasını terk mecburiyetinde kalırsa, vatanınbağımsızlığını vebütünlüğünü temin edecek her türlü tedbir ve kararalınmıştır.
4. Kuvay-ı Milliye'yi tek kuvvet tanımak ve milli iradeyi hakim kılmak temel esastır.
5. Manda ve himaye kabul olunamaz.
6. Milli iradeyi temsil etmek üzere, Meclis-i Mebusan'ın derhal toplanması mecburidir.
7.Aynı gaye ile, milli vicdandan doğan cemiyetler, "Anadolu veRumeliMüdafaa-i Hukuk Cemiyeti" adı altında genel bir teşkilatolarakbirleştirilmiştir.
8. Genel teşkilatı idare ve alınan kararları yürütmek için kongre tarafından Temsil Heyeti seçilmiştir.
AMASYA GENELGESİ (BİLDİRİSİ - Tamimi) 21-22 Haziran 1919
Havza'dakiçalışmalarınıtamamladıktan sonra Mustafa Kemal ve arkadaşları, 12Haziran 1919'daAmasya'ya geçtiler. Milli Mücadele çalışmalarınısürdüren Mustafa Kemal,Hüseyin Rauf Orbay, Refet Bele ve Ali FuatCebesoy birlikte AmasyaGenelgesi'ni hazırladılar. Hazırlanan bildiri,Erzurum'da 15. KolorduKomutanı Kazım Karabekir'e sunuldu. O'nun daonayının alınmasındansonra, bildiri, 22 Haziran 1919'da tüm mülki amirve askeri komutanlaratelgrafla Abdurrahman Rahmi Efendi tarafındanulaştırıldı. AmasyaGenelgesi, milli mücadelenin temel gerekçe, amaç veyöntemini ilk olarakbelirtmiş oldu. Amasya Genelgesi'nin yayınlanmasıİstanbul'da bulunanişgal güçlerinin tepkisini çekmişti. Özellikleİngilizlerin, MustafaKemal'i geri getirmek için İstanbul Hükümetiüzerindeki baskıları iyiceartmıştı. Mustafa Kemal, İstanbul'adönmediği için daha sonra görevindenalınacaktır. O sırada İçişleriBakanı olan ve Milli Mücadele'ye sıcakbakmayan Ali Kemal Bey, birgenelge yayınlayarak, Mustafa Kemal'in iyibir asker olduğunu, fakatİngiliz baskısı sonucu görevinden alındığınıduyurmuştur.
Amasya Genelgesi'nin içeriği şöyledir:
1- Vatanın bütünlüğü, milletin istiklâli tehlikededir.
2- İstanbul Hükümeti, üzerine aldığı sorumluluğu yerine getirememektedir. Bu hal, milletimizi âdeta yok olmuş göstermektedir.
3- Milletin istiklâlini, yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.
4-Milletin içinde bulunduğu bu duruma göre harekete geçmek vehaklarınıyüksek sesle cihana işittirmek için her türlü tesir vedenetimden uzakmilli bir heyetin varlığı zaruridir.
5- Anadolu'nun her bakımdan emniyetli yeri olan Sivas'ta bir kongre toplanacaktır.
6-Bunun için her ilden milletin güvenini kazanmış üç temsilcininmümkünolduğu kadar çabuk yetişmek üzere yola çıkarılmasıgerekmektedir. Butemsilciler, Müdafaa-i Hukuk, Redd-i İlhakcemiyetleri ve belediyelertarafından seçilecektir.
7- Her ihtimale karşı, bu meselenin birmilli sır halindetutulması ve temsilcilerin, lüzum görülen yerlerde,seyahatlerinikendilerini tanıtmadan yapmaları lazımdır.
8- Doğuilleri için, 10 Temmuz'da Erzurum'da bir kongretoplanacaktır. Bu tarihekadar diğer illerin temsilcileri de Sivas'agelebilirlerse; ErzurumKongresi'nin üyeleri, Sivas genel kongresinekatılmak üzere hareketedecektir.
BALIKESİR KONGRELERİ (28 Haziran - 12 Temmuz 1919)
BalıkesirKongresi,bölgedeki milli kuvvetlerin sayılarının artması karşısında,bunların birdüzen altına alınması, beslenme ve teçhizatın sağlanmasıamacıyladüzenlendi. 28 Haziran - 12 Temmuz 1919 günleri arasında HacımMuhittinÇarıklı başkanlığında toplandı. Balıkesir ve çevresindeYunanlılar'ıAnadolu'dan çıkarmak için bir direniş hattı oluşturuldu.
26-30Temmuzarasında, I. Balıkesir Kongresi'nde kurulan Merkez Heyeti,teşkilatıkuvvetlendirmek için Erzurum Kongresi sürerken, ikinci birkongretopladı. Kongreye katılanlar bütün güçlerini birleştirmeyi,Yunanlılarakarşı savaşmak için asker toplamayı ve gereken diğer bütünönlemlerialmayı kararlaştırdı. Kongre, direniş hareketininmeşruiyetinisağlayacak bir dil kullandı. Yöre halkına ve İstanbul'ayumuşakmesajlar göndererek, faaliyetlerinin ittihatçılık veçeteciliklealakası olmadığını, amaçlarının saltanatın ve hilafetinkorunmasıolduğunu belirtti. Ayrıca, mücadelelerinin Yunan işgalinibertarafetmekle sınırlı olduğu ve herhangi bir iktidar kaygısınadüşmediklerivurgulandı. Bu kongre, asker toplamanın yanında, bütünkongrelerdeolduğu gibi, padişaha olan bağlılığını da bildirmişti.İşgaldevletlerinin temsilcilerine telgraflar çekilmişti.
ERZURUM KONGRESİ (23 Temmuz - 7 Ağustos 1919)Anadolu'damillimücadele birliğinin kurulmasının ikinci adımı Erzurum Kongresiileatıldı. Amasya Genelgesi'nden sonra İstanbul ve askerlikleilişkisikesilen Mustafa Kemal'e, başta Kazım Karabekir olmak üzereAnadolu'dakikomutan ve mülki amirlerin büyük bir çoğunluğu verdikleridesteğisürdürmeye devam ettiler. Amasya Genelgesi'nde yer aldığı gibi,MustafaKemal bu dönemde milli bir kongre toplayarak, milli mücadele ileilgilitüm faaliyetleri birleştirmeyi planlıyordu. Kazım Karabekir,milli birkongreden önce Doğu illeri için bölgesel bir kongretoplanmasınınfaydalı olacağı görüşündeydi. Mustafa Kemal, bölgesel birkongreyekarşı olmasına rağmen, Kazım Karabekir ve Doğu AnadoluMüdafaa-i HukukCemiyeti'nin ısrarları karşısında bir kongretoplanmasını ve kongreyekatılmayı kabul etti.Kongre, 10 Temmuz'datoplanması kararlaştırılmış olmasına rağmen, 23Temmuz'da bir okulsalonunda 54 delege ile çalışmalarına başladı.Mustafa Kemal'in davetliolarak katıldığı bu kongreye asil üyeolabilmesi için, Erzurum delegesiCevat Dursunoğlu istifa ederek, kendiyerine Mustafa Kemal'inseçilmesini sağladı. İlk gün, Mustafa Kemalkongre başkanlığına seçildi.Milli bir hal alan kongrede, geneldeğerlendirmeler yapıldı ve doğuillerinin durumu görüşüldü. Millimücadelenin temelleri açısından önemlikararlar alındı.Erzurum Kongresi'ne katılanlar, 17 çiftçi ve tüccar, 5emekli subay, 4emekli memur, 5 öğretmen, 4 gazeteci, 5 hukukçu, 2mühendis, 1 doktor,6 din adamı, 3 eski milletvekili, 1 general ve 1eski bakan olmak üzere54 delegeden oluşmuştu.
Alınan Kararlar
1. Milli sınırlar içinde vatan bölünmez bir bütündür; parçalanamaz.
2. Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı millet top yekün kendisini savunacak ve direnecektir.
3.Vatanı korumayı ve istiklali elde etmeyi İstanbul Hükümetisağlayamadığıtakdirde, bu gayeyi gerçekleştirmek için geçici birhükümetkurulacaktır. Bu hükümet üyeleri milli kongrece seçilecektir.Kongretoplanmamışsa, bu seçimi Temsil Heyeti yapacaktır.
4. Kuva-yı Milliyeyi tek kuvvet tanımak ve milli iradeyi hakim kılmak temel esastır.
5. Hıristiyan azınlıklara siyasi hakimiyet ve sosyal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilemez.
6. Manda ve himaye kabul edilemez.
7. Milli Meclisin derhal toplanmasını ve hükümet işlerinin Meclis tarafından kontrol edilmesini sağlamak için çalışılacaktır.
8. Milli irade padişahı ve halifeyi kurtaracaktır.
ALAŞEHİR KONGRESİ (16 - 25 Ağustos 1919)
ErzurumKongresisürerken, Ege'deki vatanseverler de Balıkesir'de büyük birkongretoplamıştı. Erzurum Kongresi bittikten sonra, buvatanseverlerAlaşehir'de tekrar bir araya gelip yeni bir kongretopladılar. Bukongrede, Balıkesir Kongresi ve Erzurum Kongresininkararlarıgörüşüldü. İki önemli konuda karar alındı. Batı Anadolu'daYunanlılarakarşı direnilecek ve ölünceye dek bu direniş sürecekti. Buamaçlasilahlanma ve askere alma gibi her tür işlem yapılacaktı.Gerekirseİtilaf Devletlerinden yardım istenecekti. Kongreye katılanlar,mutlakagerekli ise bölgelerinin Yunanlılar yerine İtilafDevletlerinceişgalinin daha uygun olacağını saptamışlardı.
SİVAS KONGRESİ (4 -11 Eylül, 1919)
SivasKongresi,Amasya Genelgesi ile milli bir kongre olarak öngörülmüştü.ErzurumKongresi'nden sonra kongre ile ilgili çalışmalar yapılıyordu. Buarada,Fransızlar Sivas Kongresine karşı bazı önlemler alıyordu.FransızBinbaşı Brunot, kongrenin toplanması halinde Sivas Valisi ReşitPaşa'yaşehrin işgal edileceğini söylemişti. Hatta, Elazığ Valisi AliGalip,kongreyi basmakla görevlendirilmişti. Tüm engellemelere rağmen,kongre4 Eylül 1919'da bugün lise olarak kullanılan binada saat15:00'detoplandı. (Katılanlar)Mustafa Kemal'in Kongre başkanlığınaseçilmesine kimi üyelerdenitirazlar geldi. Ancak yapılan seçimde kongrebaşkanlığına MustafaKemal Paşa getirildi. Kongre ilk günlerinde,İttihat ve TerakkiCemiyeti ile ilişkisi olup olmadığını tartıştı. Dahasonra manda sorunugündeme geldi. Sivas Kongresi, ilk milli kongreniteliğinde olduğu içinkararlar da bu doğrultuda alınmıştır. ErzurumKongresinde alınankararların tümü kabul edilmiştir. Yurtta ayrı ayrıbölgesel olarakçalışan tüm cemiyetlerin birleştirilmesi ve tek yönetimaltına alınmasısağlandı. Yeni bir Temsil Heyeti oluşturuldu ve buheyetin başınaMustafa Kemal getirildi.
Sivas Kongresi Kararları
1. Milli sınırları içinde vatan bölünmez bir bütündür; parçalanamaz.
2. Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı millet top yekün kendisini savunacak ve direnecektir.
3.İstanbul Hükümeti, harici bir baskı karşısında memleketimizinherhangibir parçasını terk mecburiyetinde kalırsa, vatanınbağımsızlığını vebütünlüğünü temin edecek her türlü tedbir ve kararalınmıştır.
4. Kuvay-ı Milliye'yi tek kuvvet tanımak ve milli iradeyi hakim kılmak temel esastır.
5. Manda ve himaye kabul olunamaz.
6. Milli iradeyi temsil etmek üzere, Meclis-i Mebusan'ın derhal toplanması mecburidir.
7.Aynı gaye ile, milli vicdandan doğan cemiyetler, "Anadolu veRumeliMüdafaa-i Hukuk Cemiyeti" adı altında genel bir teşkilatolarakbirleştirilmiştir.
8. Genel teşkilatı idare ve alınan kararları yürütmek için kongre tarafından Temsil Heyeti seçilmiştir.