KUTADGU BİLİG
Kutadgu Bilig, her iki Dunya'da da mutluluğa kavuşmak icin gidilmesi gereken yolu gostermek maksadıyla yazılmıştır Yusuf Has Hacib'e gore, oteki Dunya'yı kazanmak icin bu Dunya'dan el etek cekerek yalnızca ibadetle vakit gecirmek doğru değildir Cunku boyle bir insanın ne kendisine ne de toplumuna bir yararı vardır; oysa başkalarına yararlı olmayanlar olulere benzer; bir insanın erdemi, ancak başka insanlar arasındayken belli olur Asıl din yolu, kotuleri iyileştirmek, cefaya karşı vefa gostermek ve yanlışları bağışlamaktan gecer İnsanlara hizmet etmek suretiyle faydalı olmak, bir kimseyi, hem bu Dunya'da hem de oteki Dunya'da mutlu kılacaktır
Yusuf Has Hacib bu yapıtında bilimin değerini de tartışır Ona gore, alimlerin ilmi, halkın yolunu aydınlatır; ilim, bir meşale gibidir; geceleri yanar ve insanlığa doğru yolu gosterir Bu nedenle alimlere hurmet gostermek ve ilimlerinden yararlanmaya calışmak gerekir Eğer dikkat edilirse, bir alimin ilminin diğerinin ilminden farklı olduğu gorulur Mesela hekimler hastaları tedavi ederler; astronomlar ise yılların, ayların ve gunlerin hesabını tutarlar Bu ilimlerin hepsi de halk icin faydalıdır Alimler, koyun surusunun onundeki koc gibidirler; başa gecip suruyu doğru yola surerler
ATABETU'LHAKAYIK
Atabetu'lHakayık, Edip Ahmet Yukneki'nin, Karahanlı beylerinden Muhammed Dad Sipehsalar'a hediye ettiği, hadis ve Arapca beyitlere dayanarak yazdığı şiirlerle, ahlaklı insan olmanın yollarını, ahlak ilkelerini acıklamış, ceşitli ahlaki oğutlerde bulunmuş, İslami duşunce ve goruşlere yol gosterici olmuştur
Modern zamanda ilk bilindiğinde Hibetu'lHakayıkveya Aybetu'lAkayıkolarak, yanlış bir şekilde isimlendirmiştir Eserde dunyayı, Allah'ı, insanı bilmenin sadece bilim yoluyla olabileceği anlatılır Bilginin faydası ve bilgisizliğin zararı hakkında olan konuyu işlemiştir
Nazım birimi beyit ve dortluklerden oluşan bu eserini şair, Yusuf Has Hacib'in Kutadgu Bilig’i gibi aruz vezniyle ve Kaşgar Turkcesi ile yazmıştır Şairin bu eserini nerede ve ne zaman yazdığı kesin olarak bilinmemektedir Atabetu'lHakayık'ın Kaşgar şivesiyle, Uygur harfleriyle yazılmış ilk yazması İstanbul'da Ayasofya Kutuphanesi'nde bulunmaktadır
Ozellikleri
Konusu din ve ahlaktır Didaktik (oğretici) bir eserdir Gazel ve kaside denilebilecek tarzda şiirler vardır Eser mesnevi tarzında yazılmıştır 46 beyit ve 101 dortlukten oluşmaktadır Aruz olcusuyle yazılmıştır Telmih (hatırlatma) sanatı kullanılmıştır Eser 14 bolumden oluşur Baştaki 5 bolum giriş, şairin neviadını verdiği 8 bolum asıl konu, sondaki 1 bolum de bitiriş bolumudur Giriş bolumleri kaside bicimiyle (aa ba ca da), asıl konu ile ilgili bolumler ve bitiriş bolumu dortluklerle (aaba) yazılmıştır Giriş bolumunde 40 beyit, asıl konu ve bitiriş bolumlerinde 101 dortluk vardır Eserin tamamı 484 dizeden oluşur Eser geciş donemi edebiyatı urunudur
Kutadgu Bilig, her iki Dunya'da da mutluluğa kavuşmak icin gidilmesi gereken yolu gostermek maksadıyla yazılmıştır Yusuf Has Hacib'e gore, oteki Dunya'yı kazanmak icin bu Dunya'dan el etek cekerek yalnızca ibadetle vakit gecirmek doğru değildir Cunku boyle bir insanın ne kendisine ne de toplumuna bir yararı vardır; oysa başkalarına yararlı olmayanlar olulere benzer; bir insanın erdemi, ancak başka insanlar arasındayken belli olur Asıl din yolu, kotuleri iyileştirmek, cefaya karşı vefa gostermek ve yanlışları bağışlamaktan gecer İnsanlara hizmet etmek suretiyle faydalı olmak, bir kimseyi, hem bu Dunya'da hem de oteki Dunya'da mutlu kılacaktır
Yusuf Has Hacib bu yapıtında bilimin değerini de tartışır Ona gore, alimlerin ilmi, halkın yolunu aydınlatır; ilim, bir meşale gibidir; geceleri yanar ve insanlığa doğru yolu gosterir Bu nedenle alimlere hurmet gostermek ve ilimlerinden yararlanmaya calışmak gerekir Eğer dikkat edilirse, bir alimin ilminin diğerinin ilminden farklı olduğu gorulur Mesela hekimler hastaları tedavi ederler; astronomlar ise yılların, ayların ve gunlerin hesabını tutarlar Bu ilimlerin hepsi de halk icin faydalıdır Alimler, koyun surusunun onundeki koc gibidirler; başa gecip suruyu doğru yola surerler
ATABETU'LHAKAYIK
Atabetu'lHakayık, Edip Ahmet Yukneki'nin, Karahanlı beylerinden Muhammed Dad Sipehsalar'a hediye ettiği, hadis ve Arapca beyitlere dayanarak yazdığı şiirlerle, ahlaklı insan olmanın yollarını, ahlak ilkelerini acıklamış, ceşitli ahlaki oğutlerde bulunmuş, İslami duşunce ve goruşlere yol gosterici olmuştur
Modern zamanda ilk bilindiğinde Hibetu'lHakayıkveya Aybetu'lAkayıkolarak, yanlış bir şekilde isimlendirmiştir Eserde dunyayı, Allah'ı, insanı bilmenin sadece bilim yoluyla olabileceği anlatılır Bilginin faydası ve bilgisizliğin zararı hakkında olan konuyu işlemiştir
Nazım birimi beyit ve dortluklerden oluşan bu eserini şair, Yusuf Has Hacib'in Kutadgu Bilig’i gibi aruz vezniyle ve Kaşgar Turkcesi ile yazmıştır Şairin bu eserini nerede ve ne zaman yazdığı kesin olarak bilinmemektedir Atabetu'lHakayık'ın Kaşgar şivesiyle, Uygur harfleriyle yazılmış ilk yazması İstanbul'da Ayasofya Kutuphanesi'nde bulunmaktadır
Ozellikleri
Konusu din ve ahlaktır Didaktik (oğretici) bir eserdir Gazel ve kaside denilebilecek tarzda şiirler vardır Eser mesnevi tarzında yazılmıştır 46 beyit ve 101 dortlukten oluşmaktadır Aruz olcusuyle yazılmıştır Telmih (hatırlatma) sanatı kullanılmıştır Eser 14 bolumden oluşur Baştaki 5 bolum giriş, şairin neviadını verdiği 8 bolum asıl konu, sondaki 1 bolum de bitiriş bolumudur Giriş bolumleri kaside bicimiyle (aa ba ca da), asıl konu ile ilgili bolumler ve bitiriş bolumu dortluklerle (aaba) yazılmıştır Giriş bolumunde 40 beyit, asıl konu ve bitiriş bolumlerinde 101 dortluk vardır Eserin tamamı 484 dizeden oluşur Eser geciş donemi edebiyatı urunudur
