CoLLer
Yeryuzunun yedide birini kaplayan coller yaşamın olanaksız olduğu bolgelerden sayılır Bununla birlikte yeryuzunun en etkileyici doğa parcaları arasında bazı coller de vardır Buralarda yaşayan hayvan ve bitkiler bolgeye uyum sağlayarak varlıklarını surdurmeyi başarmışlardır Bolgede yaşayan insanlar ise vahalar oluşturarak ve hayvancılık yaparak gecimlerini sağlamaktadırlar Bu kurak arazide sulama yoluyla gercek cennetler oluşturmak olanaklıdır Bugun pek cok colden petrol ve değerli madenler cıkarılmaktadır
Yaşama Duşman Bir Ortam
Yeryuzunun en kurak, bitkileri cok az ya da hic olmayan bolgelerine col denir Colun en onemli ozelliği buharlaşmanın yağış miktarından daha cok oluşudur Tam collerde 1112 ay suren bir kuraklık doneminden sonra 10 mmden az bir yağış gorulur Gece ile gunduz arasındaki sıcaklık farkı cok buyuktur; bu fark +58 derece ile 10 derece arasında değişir Bu yuksek sıcaklık farkı kayaların parcalanmasına yol acar Boylece dağlar giderek birer moloz yığınına donuşur Sıcaklık değişmeleri kum ve toz fırtınalarına neden olur Kum tanecikleriyle yuklu ruzgarlar onlerine cıkan kayaları yontup bicimlerini değiştirir Yağmur yağdıktan sonra suların akıp gideceği yataklar olmadığından bunlar ceşitli yerlerdeki duzluklerde birikir ve guclu buharlaşmanın etkisiyle Cezayir ve Namibiadaki gibi tuz golleri ortaya cıkarCollerin Dağılımı
Colun en ayırt edici ozelliği olan kuraklık ceşitli nedenlerden kaynaklanır Coller bulundukları yerlere gore alize ya da donence colleri, ic coller ya da kıta colleri ve kıyı colleri biciminde sınıflandırılır Alize colleri neredeyse tum yeryuzunu cepecevre saran bir kuşak oluşturur Bunlar ekvatoral alcak basınc kuşağının her iki yanında uzanan yuksek basınc bolgesinde yer alır Ekvatorda ısınan hava yukselerek kuzey ya da guneydoğuya yonelirken karşı akımlara yol acar Bunların bir bolumu yere doğru inerek alcalır ve boylece iclerindeki nem oranı yuzde 10un altına duşer Bunlar ustunden gectikleri alanlara kuraklık getirir Buyuk Sahra ya da Arabistan Yarımadasındaki collerde surekli bu tur ruzgarlar eser Denizden esen alize ruzgarları ise Antillerde olduğu gibi, yuksek oranda nem taşır ve yağışa neden olur
Kıtaların icindeki collerin az yağış almasının nedeni denize cok uzak olmaları ve onlerinde bulunan sıradağların yağış yuklu bulutların ilerlemesini engellemesidir Kışların cok soğuk gectiği bu tur collere ornek olarak Gobi verilebilir Kıtaların batısında yer alan kıyı collerinin ortaya cıkış nedeni soğuk okyanus akıntılarıdır (Orneğin Afrikanın guneybatısındaki Benguela Akıntısı ile Guney Amerikanın batısındaki Humboldt Akıntısı) Bu tur soğuk okyanus akıntıları hava sıcaklığının 6° Cye kadar duşmesine neden olur; bu nedenle denizden esen ruzgarlar iclerindeki nemi kıyıya ulaşamadan deniz ustunde boşaltmak zorunda kalır Bu tur collere ornek olarak Namib ve Atacama verilebilir
Uygarlık Geliyor
Ucak ve oteki ulaşım araclarının ortaya cıkmasıyla kervanlarla yapılan ticaret ve taşımacılık onemini yitirmiş ve Sahradaki gocebelerin coğu yerleşik yaşama gecmiştir Ekolojik dengeleri cok duyarlı olan ve gitgide kalabalıklaşan vahalar colun genişleyerek kendilerini yutma tehlikesiyle karşı karşıyadır Bir zamanlar col şovalyeleri olarak adlandırılan insanlar artık ya petrol kuyularında, komur, uranyum ocaklarında ya da col kıyısında kurulmuş sanayi tesislerinde calışmaktadır Yabancı gezginler de colu keşfetmiştir Eski cağlarda insanlar duşunceleriyle başbaşa kalmak icin collere cekilirken, bugun uygarlık yorgunu Avrupalılar colde seruven
Yeryuzunun yedide birini kaplayan coller yaşamın olanaksız olduğu bolgelerden sayılır Bununla birlikte yeryuzunun en etkileyici doğa parcaları arasında bazı coller de vardır Buralarda yaşayan hayvan ve bitkiler bolgeye uyum sağlayarak varlıklarını surdurmeyi başarmışlardır Bolgede yaşayan insanlar ise vahalar oluşturarak ve hayvancılık yaparak gecimlerini sağlamaktadırlar Bu kurak arazide sulama yoluyla gercek cennetler oluşturmak olanaklıdır Bugun pek cok colden petrol ve değerli madenler cıkarılmaktadır
Yaşama Duşman Bir Ortam
Yeryuzunun en kurak, bitkileri cok az ya da hic olmayan bolgelerine col denir Colun en onemli ozelliği buharlaşmanın yağış miktarından daha cok oluşudur Tam collerde 1112 ay suren bir kuraklık doneminden sonra 10 mmden az bir yağış gorulur Gece ile gunduz arasındaki sıcaklık farkı cok buyuktur; bu fark +58 derece ile 10 derece arasında değişir Bu yuksek sıcaklık farkı kayaların parcalanmasına yol acar Boylece dağlar giderek birer moloz yığınına donuşur Sıcaklık değişmeleri kum ve toz fırtınalarına neden olur Kum tanecikleriyle yuklu ruzgarlar onlerine cıkan kayaları yontup bicimlerini değiştirir Yağmur yağdıktan sonra suların akıp gideceği yataklar olmadığından bunlar ceşitli yerlerdeki duzluklerde birikir ve guclu buharlaşmanın etkisiyle Cezayir ve Namibiadaki gibi tuz golleri ortaya cıkarCollerin Dağılımı
Colun en ayırt edici ozelliği olan kuraklık ceşitli nedenlerden kaynaklanır Coller bulundukları yerlere gore alize ya da donence colleri, ic coller ya da kıta colleri ve kıyı colleri biciminde sınıflandırılır Alize colleri neredeyse tum yeryuzunu cepecevre saran bir kuşak oluşturur Bunlar ekvatoral alcak basınc kuşağının her iki yanında uzanan yuksek basınc bolgesinde yer alır Ekvatorda ısınan hava yukselerek kuzey ya da guneydoğuya yonelirken karşı akımlara yol acar Bunların bir bolumu yere doğru inerek alcalır ve boylece iclerindeki nem oranı yuzde 10un altına duşer Bunlar ustunden gectikleri alanlara kuraklık getirir Buyuk Sahra ya da Arabistan Yarımadasındaki collerde surekli bu tur ruzgarlar eser Denizden esen alize ruzgarları ise Antillerde olduğu gibi, yuksek oranda nem taşır ve yağışa neden olur
Kıtaların icindeki collerin az yağış almasının nedeni denize cok uzak olmaları ve onlerinde bulunan sıradağların yağış yuklu bulutların ilerlemesini engellemesidir Kışların cok soğuk gectiği bu tur collere ornek olarak Gobi verilebilir Kıtaların batısında yer alan kıyı collerinin ortaya cıkış nedeni soğuk okyanus akıntılarıdır (Orneğin Afrikanın guneybatısındaki Benguela Akıntısı ile Guney Amerikanın batısındaki Humboldt Akıntısı) Bu tur soğuk okyanus akıntıları hava sıcaklığının 6° Cye kadar duşmesine neden olur; bu nedenle denizden esen ruzgarlar iclerindeki nemi kıyıya ulaşamadan deniz ustunde boşaltmak zorunda kalır Bu tur collere ornek olarak Namib ve Atacama verilebilir
Uygarlık Geliyor
Ucak ve oteki ulaşım araclarının ortaya cıkmasıyla kervanlarla yapılan ticaret ve taşımacılık onemini yitirmiş ve Sahradaki gocebelerin coğu yerleşik yaşama gecmiştir Ekolojik dengeleri cok duyarlı olan ve gitgide kalabalıklaşan vahalar colun genişleyerek kendilerini yutma tehlikesiyle karşı karşıyadır Bir zamanlar col şovalyeleri olarak adlandırılan insanlar artık ya petrol kuyularında, komur, uranyum ocaklarında ya da col kıyısında kurulmuş sanayi tesislerinde calışmaktadır Yabancı gezginler de colu keşfetmiştir Eski cağlarda insanlar duşunceleriyle başbaşa kalmak icin collere cekilirken, bugun uygarlık yorgunu Avrupalılar colde seruven