Lenf sistemi
Lenfatik sistem lenf damarları, lenf likidi, lenf dokusu ve lenf organlarından oluşan bir sistemdir.
Vücudu enfeksiyonlara karşı korumak ve dokular arasında yan alan sıvının bir kısmının kan dolaşımına geri dönüşünü sağlamak olmak üzere iki hizmeti vardır.
Lenf damarlarını vücutta dağılımı sistemli bir şema halindedir. Ve kesin çizgilerle ayrılmıştır. Lenf sisteminin vazifesi ziyade sıvının, proteinlerin, bakterilerin, virüslerin ve vücut hücreleri ile dokular arasındaki boşluklarda oluşan işe yaramayan unsurların atılmasıdır.
Lenfödem nasıl oluşur?
Lenfödem lenfatik sistemdeki bozukluktan ötürü dokulardaki lenf sıvısının boşaltılamaması sonucu dokularda birikmesi nedeniyle, ilgili vücut kesiminin (genellikle bacaklar ve kollar) şişmesidir.Bu durum yüzde , uzunluğunda, karında ve akciğerlerde de görülebilir. Lenf damarlarının hasar görmesi, tıkanması yada tahrip edilmesi durumunda o nahiyeden merkeze akıllıca lenf akışı olamayacağı için ödem gelişir. Bu durum büyük çoğunlukla tartı hissine, kozmetik deformasyona, rahatsızlık hissine, tekrarlayan enfeksiyon vakalarına ve beğenilmeyen huylu dejenerasyona neden olmaktadır. İlerleyen aşamalarda da cilt değişiklikleri, kol ve bacaklarda sertleşme, lenf sızıntısı ve çok ödem görülür.
Yerkürede lenfödemli hasta sayısı hiç de anımsanmayacak seviyededir. 140 milyon primer lenfödem (doğuştan gelen lenfödem) ve 250 milyon sekonder lenfödem (sonradan lenf yollarının tahrip edilmesiyle oluşan kanser vb.) hastası vardır. Birçok tabibin lenfödemin yaygın olmadığını düşünmesine karşın kabaca nüfusun %1’i bu marazdan etkilenmektedir. Münhasıran kanser sonrası cerrahi geçiren hastaların % 25’inde lenfödem görülmektedir. Şayet hasta radyoterapi aldıysa bu orantı % 45’e ulaşmaktadır. Bu da önemli bir hasta kümesini temsil eder.
Lenfödem kronik ilerleyen bir durum olmasına karşın uygun bakım ve hastaların birtakım kurallara dikkat etmesiyle umumiyetle denetim altına alınabilir.
Lenfödem çeşitleri:
2 tip lenfödem vardır.
- Primer lenfödem (doğuştan gelen)
- Sekonder lenfödem (sonradan oluşan )
Primer Lenfödem:
Umumide sarih bir sebep olmadan ortaya çıkar. Bebeğin ana karnında gelişimi sırasında lenf damarlarının ehil gelişmemesi sonucunda gelişebilir. Ya da ileriki yıllarda oluşabilir. Sebebi tam olarak bilinmemektedir. Bayanlarda daha sık görülür ve umumide bacaklar etkilenir.
Sekender lenfödem:
Sekonder lenfödemde lenf sistemi evvelden sağlıklıyken sonradan zarar görür ve işlevini yapmada ehliyetsiz kalır.Bunun pek çok nedeni olabilir: yaralanmalar, kanser sonrası cerrahiyle lenf nodüllerinin alınması (göğüs kanseri, prostat/mesane/rahim kanseri), yanıklar, obesite, kronik venöz yetmezlik, filariasis lenfödem ( Tropik yerlerde bir çeşit sinek ısırığıyla oluşan lenfödem)
Lenfödem 4 aşamada sınıflandırılır:
1. Evre 0 ( Ön evre):
Latent evre de denir. Doku olağandır fakat dokuda patofizyolojik değişiklikler başlamıştır. Ödem yoktur. Ancak hasta likit birikimi ve fibrotik değişikliklerden ötürü rahatsızlık ve yük hissi duyar. Bu mühlet aylarca yıllarca sürebilir ve hasta bu seviyede kalabilir.
2. Evre 1:
Ödem yumuşak hissedilir ve proteinden varlıklı bir ödem mevcuttur. Hasta kolunu yada bacağını yukarı kaldırınca ödem azalır velev yok olur. Ödemli kol yada bacağa parmakla basılınca çukurluk( gode) oluşur.
3. Evre 2:
Cilt serttir ve fibrötik değişiklikler mevcuttur. Ödem kol yada bacağın yukarda tutulmasıyla inmez. Parmakla çok kuvvetli basıldığında gode oluşur.
4. Evre 3:
Çok önemli konnektif doku artışı vardır. Cilt daha derin tabakalarına kadar etkilenmiştir. Bu evreye fil illeti (elefanthiasis) da denir. Ciltte çatlaklar, yaralar oluşur ve bakterilerin bu çatlaklardan içeri girerek enfeksiyona neden olma riski artar. Yaralardan lenf likidi dışarı sızar.
Lenfödem tedavisi
Lenfödem mevcut tedavi sistemleriyle kalıcı olarak tedavi edilememekte ama semptomları azaltılarak denetim altına alınabilmektedir. Hastaların bu illetle yaşamaları sağlanıp kol yada bacaklarının şişmesi önlenmektedir. Hastalar şişen kol yada bacaklarının nasıl denetim altında tutulacağını öğrenip dikkat etmeleri gerekenleri uyguladıktan sonra alışılagelmiş hayatlarına devam edebilirler.
Lenfödemin en dinamik tedavisi Kompleks Boşaltıcı Fizyoterapi (KBF)’dir. Tedaviye erken devirde başlanırsa ödemin o yerde yaratacağı değişikliklerin önüne geçilebilir ve hastalık denetim altına alınarak tedavide muvaffakiyet bahtı artırılır.
Kompleks boşaltıcı fizyoterapi(KBF)
4 ana komponentden oluşur.
[*] Manuel lenf drenajı[*] Cilt bakımı[*] Kompresyon (basınç uygulaması)[*] Egzersiz
Kompleks boşaltıcı fizyoterapi her türlü ödem durumunda ödemi gidermek için uygulanabilir.Kompleks boşaltıcı fizyoterapi 2 fazda uygulanır.
Faz 1(İyileştirme fazı):
Mevcut ödemin inmesi için ağır bir tedavi pratiğinin yapıldığı fazdır. Hasta hergün tedaviye alınır. Manuel lenf drenajı, cilt bakımı, bandajlama ve kişisel egzersizler yapılır.
[*]Faz 2 (Koruma fazı):
Bu fazda, faz 1’de elde edilen ödemdeki azalma devam ettirilip tekrar ödem artışı engellenmeye çalışılır. Fizyoterapist denetiminde hasta tarafından yürütülen süreçtir. Hasta bası giysisi giyer ve egzersizlerini yapar. Yapması ve yapmaması gerekenlere dikkat eder. Ömür uzunluğu devam eden bir süreçtir.
Manuel lenf drenajı
Lenf yolları takip edilerek hasta taraftaki ödemin sağlam tarafa aktarılması prensibine dayanan boşaltım sürecidir. Illete kişisel el tutuşları ve tekniklerle yapılır. Evvel sağlam taraftaki lenf nodları uyarılır. Sonra hasta taraftaki ödem sağlam taraftaki lenf nodlarına yönlendirilerek buradan drene olması sağlanır. Manuel lenf drenajı bu bahiste eğitim almış mütehassıs fizyoterapistler tarafından yapılmalıdır. Klasik masajdan çok farklıdır. Klasik masajda el yada ayaktan masaja başlanır ve yukarıya gerçek ilerlenir. Bu da lenfödemde daha ziyade ödem artışına neden olur. Bu yüzden muhakkak klasik masaj yaptırılmaz.
Cilt bakımı
Lenfödemli hastalarda vakitle orada bulunan ödemin meydana getirdiği cilt değişiklikleri vardır. Konnektif doku sertleşir. Cilt katlantılarının arasında mantarlar oluşur. Ciltte nasır/siğil oluşumu (papilloma) görülür. Cilt çok hassaslaşır ve her türlü enfeksiyona açık hale gelir. En ufak bir yaralanmada derhal kızarıklık oluşur ve sonrasında kişinin antibiyotik kullanması gerekebilir. Lenfödem hastalarına hususî, derdine tutarlı cilt bakımı yapılmalıdır.Cilt bakımıyla mantar ve bakteri oluşumuna pürüz olunur. Hastaya hassas cilt ve tırnak bakımı öğretilir.
Kompresyon (Bandajlama)
Manuel lenf drenajı ile üst merkezlere hakikat hareketlendirilen ödemin geri dönmesini engellemek ve lenf damarları tarafından emilimini artırmak için kompresyon pratiği yapılır. Kompresyon pratiği faz 1’de yani düzgünleşme fazında bandajlamayla sağlanır. Faz 2’de yani muhafaza fazında ise bası giysisiyle sağlanır.
Egzersiz
Lenfödemli hastalara mütenasip hususî egzersizler ödemin iletilmesini hızlandırmak ve kas-eklem pompasından faydalanmak için uygulanır. Egzersizlerin lenf sisteminin sıvıyı dokulardan uzaklaştırma kapasitesini artırdığı için tedavide değerli bir mekanı vardır. Bandaj yahut çorap tasarrufu eşliğinde yapılmalıdır.Hastaya kişisel olarak, tedaviyi yürüten fizyoterapist tarafından hazırlanmalıdır.
Lenfödem tedavisinde öteki tedavilerin aktifliği
Lenfödem tedavisinde tesirli bir ilaç tedavisi bulunmamaktadır. Sıklıkla diüretik ilaçlar reçete edilir lakin bunlar uzun vadeli yahut yararlı bir tesir göstermemektedir.
Tabipler tarafından sıklıkla önerilen pnömotik kompresyon cihazları ödemi yüksek bir basınçla merkeze gerçek iter lakin buradaki lenf kanallarında sorun olduğu için ödem umumide daha yukarda bir kesimde toplanır ve vakitle ödem daha da artar.
Hastalara önerilen bası giysileri yada varis çorapları da tek başına tesirli bir tedavi formu değildir.
Hastalara uygulanan çeşitli cerrahi prosedürler vardır. Mikrocerrahi sistemiyle lenfödem tedavi edilmeye çalışılsa da başarılı olunamamıştır.
Uluslar arası Lenfoloji Birliğinin 2003 yılında yayınladığı sonuç bildirgesinde ‘’Kompleks Boşaltıcı Fizyoterapi (KBF) lenfödem tedavisinde en tesirli yöntem’’olarak deklare edilmiştir.
Lenfatik sistem lenf damarları, lenf likidi, lenf dokusu ve lenf organlarından oluşan bir sistemdir.
Vücudu enfeksiyonlara karşı korumak ve dokular arasında yan alan sıvının bir kısmının kan dolaşımına geri dönüşünü sağlamak olmak üzere iki hizmeti vardır.
Lenf damarlarını vücutta dağılımı sistemli bir şema halindedir. Ve kesin çizgilerle ayrılmıştır. Lenf sisteminin vazifesi ziyade sıvının, proteinlerin, bakterilerin, virüslerin ve vücut hücreleri ile dokular arasındaki boşluklarda oluşan işe yaramayan unsurların atılmasıdır.
Lenfödem nasıl oluşur?
Lenfödem lenfatik sistemdeki bozukluktan ötürü dokulardaki lenf sıvısının boşaltılamaması sonucu dokularda birikmesi nedeniyle, ilgili vücut kesiminin (genellikle bacaklar ve kollar) şişmesidir.Bu durum yüzde , uzunluğunda, karında ve akciğerlerde de görülebilir. Lenf damarlarının hasar görmesi, tıkanması yada tahrip edilmesi durumunda o nahiyeden merkeze akıllıca lenf akışı olamayacağı için ödem gelişir. Bu durum büyük çoğunlukla tartı hissine, kozmetik deformasyona, rahatsızlık hissine, tekrarlayan enfeksiyon vakalarına ve beğenilmeyen huylu dejenerasyona neden olmaktadır. İlerleyen aşamalarda da cilt değişiklikleri, kol ve bacaklarda sertleşme, lenf sızıntısı ve çok ödem görülür.
Yerkürede lenfödemli hasta sayısı hiç de anımsanmayacak seviyededir. 140 milyon primer lenfödem (doğuştan gelen lenfödem) ve 250 milyon sekonder lenfödem (sonradan lenf yollarının tahrip edilmesiyle oluşan kanser vb.) hastası vardır. Birçok tabibin lenfödemin yaygın olmadığını düşünmesine karşın kabaca nüfusun %1’i bu marazdan etkilenmektedir. Münhasıran kanser sonrası cerrahi geçiren hastaların % 25’inde lenfödem görülmektedir. Şayet hasta radyoterapi aldıysa bu orantı % 45’e ulaşmaktadır. Bu da önemli bir hasta kümesini temsil eder.
Lenfödem kronik ilerleyen bir durum olmasına karşın uygun bakım ve hastaların birtakım kurallara dikkat etmesiyle umumiyetle denetim altına alınabilir.
Lenfödem çeşitleri:
2 tip lenfödem vardır.
- Primer lenfödem (doğuştan gelen)
- Sekonder lenfödem (sonradan oluşan )
Primer Lenfödem:
Umumide sarih bir sebep olmadan ortaya çıkar. Bebeğin ana karnında gelişimi sırasında lenf damarlarının ehil gelişmemesi sonucunda gelişebilir. Ya da ileriki yıllarda oluşabilir. Sebebi tam olarak bilinmemektedir. Bayanlarda daha sık görülür ve umumide bacaklar etkilenir.
Sekender lenfödem:
Sekonder lenfödemde lenf sistemi evvelden sağlıklıyken sonradan zarar görür ve işlevini yapmada ehliyetsiz kalır.Bunun pek çok nedeni olabilir: yaralanmalar, kanser sonrası cerrahiyle lenf nodüllerinin alınması (göğüs kanseri, prostat/mesane/rahim kanseri), yanıklar, obesite, kronik venöz yetmezlik, filariasis lenfödem ( Tropik yerlerde bir çeşit sinek ısırığıyla oluşan lenfödem)
Lenfödem 4 aşamada sınıflandırılır:
1. Evre 0 ( Ön evre):
Latent evre de denir. Doku olağandır fakat dokuda patofizyolojik değişiklikler başlamıştır. Ödem yoktur. Ancak hasta likit birikimi ve fibrotik değişikliklerden ötürü rahatsızlık ve yük hissi duyar. Bu mühlet aylarca yıllarca sürebilir ve hasta bu seviyede kalabilir.
2. Evre 1:
Ödem yumuşak hissedilir ve proteinden varlıklı bir ödem mevcuttur. Hasta kolunu yada bacağını yukarı kaldırınca ödem azalır velev yok olur. Ödemli kol yada bacağa parmakla basılınca çukurluk( gode) oluşur.
3. Evre 2:
Cilt serttir ve fibrötik değişiklikler mevcuttur. Ödem kol yada bacağın yukarda tutulmasıyla inmez. Parmakla çok kuvvetli basıldığında gode oluşur.
4. Evre 3:
Çok önemli konnektif doku artışı vardır. Cilt daha derin tabakalarına kadar etkilenmiştir. Bu evreye fil illeti (elefanthiasis) da denir. Ciltte çatlaklar, yaralar oluşur ve bakterilerin bu çatlaklardan içeri girerek enfeksiyona neden olma riski artar. Yaralardan lenf likidi dışarı sızar.
Lenfödem tedavisi
Lenfödem mevcut tedavi sistemleriyle kalıcı olarak tedavi edilememekte ama semptomları azaltılarak denetim altına alınabilmektedir. Hastaların bu illetle yaşamaları sağlanıp kol yada bacaklarının şişmesi önlenmektedir. Hastalar şişen kol yada bacaklarının nasıl denetim altında tutulacağını öğrenip dikkat etmeleri gerekenleri uyguladıktan sonra alışılagelmiş hayatlarına devam edebilirler.
Lenfödemin en dinamik tedavisi Kompleks Boşaltıcı Fizyoterapi (KBF)’dir. Tedaviye erken devirde başlanırsa ödemin o yerde yaratacağı değişikliklerin önüne geçilebilir ve hastalık denetim altına alınarak tedavide muvaffakiyet bahtı artırılır.
Kompleks boşaltıcı fizyoterapi(KBF)
4 ana komponentden oluşur.
[*] Manuel lenf drenajı[*] Cilt bakımı[*] Kompresyon (basınç uygulaması)[*] Egzersiz
Kompleks boşaltıcı fizyoterapi her türlü ödem durumunda ödemi gidermek için uygulanabilir.Kompleks boşaltıcı fizyoterapi 2 fazda uygulanır.
Faz 1(İyileştirme fazı):
Mevcut ödemin inmesi için ağır bir tedavi pratiğinin yapıldığı fazdır. Hasta hergün tedaviye alınır. Manuel lenf drenajı, cilt bakımı, bandajlama ve kişisel egzersizler yapılır.
[*]Faz 2 (Koruma fazı):
Bu fazda, faz 1’de elde edilen ödemdeki azalma devam ettirilip tekrar ödem artışı engellenmeye çalışılır. Fizyoterapist denetiminde hasta tarafından yürütülen süreçtir. Hasta bası giysisi giyer ve egzersizlerini yapar. Yapması ve yapmaması gerekenlere dikkat eder. Ömür uzunluğu devam eden bir süreçtir.
Manuel lenf drenajı
Lenf yolları takip edilerek hasta taraftaki ödemin sağlam tarafa aktarılması prensibine dayanan boşaltım sürecidir. Illete kişisel el tutuşları ve tekniklerle yapılır. Evvel sağlam taraftaki lenf nodları uyarılır. Sonra hasta taraftaki ödem sağlam taraftaki lenf nodlarına yönlendirilerek buradan drene olması sağlanır. Manuel lenf drenajı bu bahiste eğitim almış mütehassıs fizyoterapistler tarafından yapılmalıdır. Klasik masajdan çok farklıdır. Klasik masajda el yada ayaktan masaja başlanır ve yukarıya gerçek ilerlenir. Bu da lenfödemde daha ziyade ödem artışına neden olur. Bu yüzden muhakkak klasik masaj yaptırılmaz.
Cilt bakımı
Lenfödemli hastalarda vakitle orada bulunan ödemin meydana getirdiği cilt değişiklikleri vardır. Konnektif doku sertleşir. Cilt katlantılarının arasında mantarlar oluşur. Ciltte nasır/siğil oluşumu (papilloma) görülür. Cilt çok hassaslaşır ve her türlü enfeksiyona açık hale gelir. En ufak bir yaralanmada derhal kızarıklık oluşur ve sonrasında kişinin antibiyotik kullanması gerekebilir. Lenfödem hastalarına hususî, derdine tutarlı cilt bakımı yapılmalıdır.Cilt bakımıyla mantar ve bakteri oluşumuna pürüz olunur. Hastaya hassas cilt ve tırnak bakımı öğretilir.
Kompresyon (Bandajlama)
Manuel lenf drenajı ile üst merkezlere hakikat hareketlendirilen ödemin geri dönmesini engellemek ve lenf damarları tarafından emilimini artırmak için kompresyon pratiği yapılır. Kompresyon pratiği faz 1’de yani düzgünleşme fazında bandajlamayla sağlanır. Faz 2’de yani muhafaza fazında ise bası giysisiyle sağlanır.
Egzersiz
Lenfödemli hastalara mütenasip hususî egzersizler ödemin iletilmesini hızlandırmak ve kas-eklem pompasından faydalanmak için uygulanır. Egzersizlerin lenf sisteminin sıvıyı dokulardan uzaklaştırma kapasitesini artırdığı için tedavide değerli bir mekanı vardır. Bandaj yahut çorap tasarrufu eşliğinde yapılmalıdır.Hastaya kişisel olarak, tedaviyi yürüten fizyoterapist tarafından hazırlanmalıdır.
Lenfödem tedavisinde öteki tedavilerin aktifliği
Lenfödem tedavisinde tesirli bir ilaç tedavisi bulunmamaktadır. Sıklıkla diüretik ilaçlar reçete edilir lakin bunlar uzun vadeli yahut yararlı bir tesir göstermemektedir.
Tabipler tarafından sıklıkla önerilen pnömotik kompresyon cihazları ödemi yüksek bir basınçla merkeze gerçek iter lakin buradaki lenf kanallarında sorun olduğu için ödem umumide daha yukarda bir kesimde toplanır ve vakitle ödem daha da artar.
Hastalara önerilen bası giysileri yada varis çorapları da tek başına tesirli bir tedavi formu değildir.
Hastalara uygulanan çeşitli cerrahi prosedürler vardır. Mikrocerrahi sistemiyle lenfödem tedavi edilmeye çalışılsa da başarılı olunamamıştır.
Uluslar arası Lenfoloji Birliğinin 2003 yılında yayınladığı sonuç bildirgesinde ‘’Kompleks Boşaltıcı Fizyoterapi (KBF) lenfödem tedavisinde en tesirli yöntem’’olarak deklare edilmiştir.