Lenfatik dolaşımın doğuştan veya sonradan gelişen nedenlerle bozulması sonucu, proteinden zengin sıvının birikimi olarak tanımlanabilir. Örneğin, meme kanseri cerrahisi sonrası koltuk altı lenf bezlerinin çıkarılması sonucunda ortaya çıkan en sıkıntı verici komplikasyonlardan biridir.
LENFÖDEM NEDEN OLUR?
Lenfödem, herhangi bir kanser tipinde, cerrahi veya radyoterapi (ışın tedavisi) sonrası gelişebilir. Ancak özellikle meme, prostat ve alt karın bölge kanserleri sonrası gelişir. Kola darbe, sıyrık-kesik, böcek ısırığı ve infeksiyon gibi küçük yaralanmalar lenfödeme neden olabilir.
Lenfödem altta yatan nedene bağlı olarak primer ve sekonder olabilir.
Primer Lenfödem: Lenfatik sistemdeki gelişimsel anormallikler sonucunda ortaya çıkar, doğuştan veya kalıtsal olabilir.
Herediter (Kalıtımsal) Lenfödem Tıp1A (Milroy Hastalığı): Lenf damarların anne karnında gelişimsel anomalisine bağlı olarak yaşamın ilk 2 yılında ortaya çıkar. Sıklıkla vücudun alt kısmı etkilenir ve çift taraflı tutulum vardır, intestinal lenfanjiektazi ve kolestazis eşlik edebilir. Ödem genellikle ayak sırtındadır. Erkeklerde hidrosel (testis torbasında şişme)
Herediter (Kalıtımsal) Lenfödem Tip2 Prekoks (Meige Hastalığı): Primer lenfödemin %65-80’ini oluşturur. Kadınlar daha fazla etkilenir. Klinik tablo 35 yaştan önce ve çoğunlukla ergenlikte ortaya çıkar.
Lenfödem Tarda: 35 yaştan sonra ortaya çıkar. Lenfatik valv disfonksiyonu (lenfatik kapak bozukluğu) vardır. Primer lenfödem olgularının %10’unu oluşturur.
Sekonder Lenfödem:Gelişimsel olarak normal olan lenfatik sistemin bir nedene bağlı olarak etkilenmesi sonucu oluşur. En sık sekonder lefödem nedeni filariazistir. Gelişmiş ülkelerde ise en sık neden meme kanserli hastalarda görülen postmastektomi lenfödemdir.
Filariazis:Güney kesimlerde görülen endemik bir hastalıktır. Sivrisinekler tarafından taşınan larvalarla sineğin insanı sokması ile lenfatik sisteme geçer. Lenfatik filariaziste daha çok vücudun alt kısmı, meme ve dış genital organlar etkilenir. Vücudun bölümlerinde ileri derecede artarak, ağrı ve hareketsizliğe yol açar.
Meme Kanseri ile İlişkili Lenfödem: Meme kanseri ile ilişkili lenfödemde koltukaltı lenf bezlerinin çıkarılması, radyoterapi, vücut kütle indeksi (VKİ) yüksek olması ve ileri yaş risk faktörüdür.
Lenfödem Evreleri Nelerdir?
Evre 0 (Subklinik Evre):Hasta cerrahi ya da travma geçirmiş ve henüz lenfödem başlamamıştır ancak lenfödem riski altındadır. Klinik olarak şişlik yoktur ancak hasta ağırlık hissi tanımlayabilir.
Evre 1 (Reversibl Evre): Bu evrede şişlik klinik olarak ortaya çıkar. Şişlik henüz yumuşaktır, çukurlaşma pozitiftir ve henüz sertleşme yoktur. Lenfödemli uzuvdaki şişlik; aşağı- yukarı hareket ettirerek veya gece dinlenme sonrası sabah azalır. Bu evrede uygun ve zamanında tedavi uygulanırsa uzvu normal boyutlara getirmek mümkündür.
Evre 2 (Spontan İversibl Evre):Bu evrede doku büyümesi ve sertleşmesi başlar. Zamanla doku sertleşir, çukurlaşma zorlaşır ve Stemmer işareti pozitiftir. (Stemmer belirtisinde, parmaklar hizasında deri iki parmakla tutulup kaldırılmaya çalışıldığında derinin kakmaması durumu) Bu evrede volüm artışıyla birlikte bölgesel bağışıklık koruma mekanizmaları bozulmaya başlar ve lenfanjit, selülit gibi enfeksiyonlar sık görülür.
Evre 3 (Lenfostatik Elenfantiazis): Lenfatik ödem volümünde artma ve doku değişiklikleri olur. Bağ doku hücrelerinin büyümesi, kollajen liflerde artış, yağ depolarında artış ve sertleşmeler olur. Doku sıkılaşıp, sertleşir. Stemmer işareti daha belirginleşir. Cilt değişiklikleri; papillomlar, kistler, fistüller, hiperkeratoz, hiperpigmentasyon, lenfore, tırnak-cilt mantar enfeksiyonları ve ülserasyonlar sıklıkla görülür.
NE ZAMAN GELİŞİR?
* Cerrahiden hemen sonra hafif şişlik görülebilir. Şişlik hızlı bir şekilde iyileşir.
* Cerrahi-radyoterapiden 6-8 hafta sonra gelişen tip, daha yavaş iyileşir.
* En yaygın olan, aylar ya da yıllar içinde yavaş gelişen tiptir.
Lenf bezlerinin cerrahi olarak çıkarılması risk artışına neden olur. Unutulmaması gereken nokta; koltuk altı bezinden yapılan biyopsi (sentinel nod biyopsi) ile tedavi planlanmış olsa bile şişme riski vardır. Radyoterapi sırasında şişlik olabilir veya olan şişlik artabilir.
BELİRTİLERİ NELERDİR?
Kolda sıkışma ya da dolgunluk hissi, ağrı, ağırlık, karıncalanma, şişlik ve kızarıklık, kol, el ve el bileğinde hareket zorluğu, saat, yüzük ya da bileziğin sıkması, deride gerginlik hissi, buna bağlı sıkıntı ve huzursuzluk.
Yavaş yavaş şiştiğinde ölçüm yapılmadıkça, hasta, hasta yakınları veya doktor tarafından fark edilmeyebilir. Gözle fark edildiğinde çap farkı tedavi edilmesi gereken düzeye gelmiş olabilir.
LENFÖDEM TEDAVİSİ NASIL OLMALI?
Fizik tedavi doktorunuz tarafından planlanan tedaviye uyum, tedavi başarısını etkiler. Tedavi bazen 1 haftadan kısa, bazen 1 aydan uzun sürebilir. Doğru uygulama yapılmazsa başarı sağlanamaz.
Tedavide amaç, şişliği indirmek ve tekrar oluşmasını önlemeye çalışmaktır.
1. Doğru cilt bakımı (kola uygun nemlendirici aşağıdan yukarı tek yönde uygulanmalıdır, cilt kuru olmamalıdır) (2 defa /gün)
2. Kendi kendine masaj ve elle yapılan lenf drenajı (bu konuda eğitim almış, deneyimli kişilerce uygulanmalıdır, size basit şekli öğretilebilir. Deneyimsiz kişilere lütfen yaptırmayın, şişliğiniz artabilir!)
3. Basınç kolluğu /bandajlama (egzersizler sırasında mutlaka kullanılmalı)
Çap farkı fazla ise (iki kol arasında 2- 2.5 cm) bandaj tedavisi başlanır. Yapılan bandaj tedavisi ve kullanılan malzeme özelliklidir. Kısa germeli bandaj ile çok katlı bir uygulama yapılır. Deneyimli fizik tedavi ve rehabilitasyon hekimi tarafından yapılmalıdır. Çap farklı istenen sınırlara indiğinde, basınç kolluğuna geçilir. Hasta yakınlarına bandajlama öğretilebilir.
4. Basınç pompaları
5. Egzersizler
Tedavide doktor tarafından ölçülen kol çapı önemlidir. Çap farklarına göre bu tedavilerin hepsi veya birkaçı uygulanır.
LENFÖDEM NEDEN OLUR?
Lenfödem, herhangi bir kanser tipinde, cerrahi veya radyoterapi (ışın tedavisi) sonrası gelişebilir. Ancak özellikle meme, prostat ve alt karın bölge kanserleri sonrası gelişir. Kola darbe, sıyrık-kesik, böcek ısırığı ve infeksiyon gibi küçük yaralanmalar lenfödeme neden olabilir.
Lenfödem altta yatan nedene bağlı olarak primer ve sekonder olabilir.
Primer Lenfödem: Lenfatik sistemdeki gelişimsel anormallikler sonucunda ortaya çıkar, doğuştan veya kalıtsal olabilir.
Herediter (Kalıtımsal) Lenfödem Tıp1A (Milroy Hastalığı): Lenf damarların anne karnında gelişimsel anomalisine bağlı olarak yaşamın ilk 2 yılında ortaya çıkar. Sıklıkla vücudun alt kısmı etkilenir ve çift taraflı tutulum vardır, intestinal lenfanjiektazi ve kolestazis eşlik edebilir. Ödem genellikle ayak sırtındadır. Erkeklerde hidrosel (testis torbasında şişme)
Herediter (Kalıtımsal) Lenfödem Tip2 Prekoks (Meige Hastalığı): Primer lenfödemin %65-80’ini oluşturur. Kadınlar daha fazla etkilenir. Klinik tablo 35 yaştan önce ve çoğunlukla ergenlikte ortaya çıkar.
Lenfödem Tarda: 35 yaştan sonra ortaya çıkar. Lenfatik valv disfonksiyonu (lenfatik kapak bozukluğu) vardır. Primer lenfödem olgularının %10’unu oluşturur.
Sekonder Lenfödem:Gelişimsel olarak normal olan lenfatik sistemin bir nedene bağlı olarak etkilenmesi sonucu oluşur. En sık sekonder lefödem nedeni filariazistir. Gelişmiş ülkelerde ise en sık neden meme kanserli hastalarda görülen postmastektomi lenfödemdir.
Filariazis:Güney kesimlerde görülen endemik bir hastalıktır. Sivrisinekler tarafından taşınan larvalarla sineğin insanı sokması ile lenfatik sisteme geçer. Lenfatik filariaziste daha çok vücudun alt kısmı, meme ve dış genital organlar etkilenir. Vücudun bölümlerinde ileri derecede artarak, ağrı ve hareketsizliğe yol açar.
Meme Kanseri ile İlişkili Lenfödem: Meme kanseri ile ilişkili lenfödemde koltukaltı lenf bezlerinin çıkarılması, radyoterapi, vücut kütle indeksi (VKİ) yüksek olması ve ileri yaş risk faktörüdür.
Lenfödem Evreleri Nelerdir?
Evre 0 (Subklinik Evre):Hasta cerrahi ya da travma geçirmiş ve henüz lenfödem başlamamıştır ancak lenfödem riski altındadır. Klinik olarak şişlik yoktur ancak hasta ağırlık hissi tanımlayabilir.
Evre 1 (Reversibl Evre): Bu evrede şişlik klinik olarak ortaya çıkar. Şişlik henüz yumuşaktır, çukurlaşma pozitiftir ve henüz sertleşme yoktur. Lenfödemli uzuvdaki şişlik; aşağı- yukarı hareket ettirerek veya gece dinlenme sonrası sabah azalır. Bu evrede uygun ve zamanında tedavi uygulanırsa uzvu normal boyutlara getirmek mümkündür.
Evre 2 (Spontan İversibl Evre):Bu evrede doku büyümesi ve sertleşmesi başlar. Zamanla doku sertleşir, çukurlaşma zorlaşır ve Stemmer işareti pozitiftir. (Stemmer belirtisinde, parmaklar hizasında deri iki parmakla tutulup kaldırılmaya çalışıldığında derinin kakmaması durumu) Bu evrede volüm artışıyla birlikte bölgesel bağışıklık koruma mekanizmaları bozulmaya başlar ve lenfanjit, selülit gibi enfeksiyonlar sık görülür.
Evre 3 (Lenfostatik Elenfantiazis): Lenfatik ödem volümünde artma ve doku değişiklikleri olur. Bağ doku hücrelerinin büyümesi, kollajen liflerde artış, yağ depolarında artış ve sertleşmeler olur. Doku sıkılaşıp, sertleşir. Stemmer işareti daha belirginleşir. Cilt değişiklikleri; papillomlar, kistler, fistüller, hiperkeratoz, hiperpigmentasyon, lenfore, tırnak-cilt mantar enfeksiyonları ve ülserasyonlar sıklıkla görülür.
NE ZAMAN GELİŞİR?
* Cerrahiden hemen sonra hafif şişlik görülebilir. Şişlik hızlı bir şekilde iyileşir.
* Cerrahi-radyoterapiden 6-8 hafta sonra gelişen tip, daha yavaş iyileşir.
* En yaygın olan, aylar ya da yıllar içinde yavaş gelişen tiptir.
Lenf bezlerinin cerrahi olarak çıkarılması risk artışına neden olur. Unutulmaması gereken nokta; koltuk altı bezinden yapılan biyopsi (sentinel nod biyopsi) ile tedavi planlanmış olsa bile şişme riski vardır. Radyoterapi sırasında şişlik olabilir veya olan şişlik artabilir.
BELİRTİLERİ NELERDİR?
Kolda sıkışma ya da dolgunluk hissi, ağrı, ağırlık, karıncalanma, şişlik ve kızarıklık, kol, el ve el bileğinde hareket zorluğu, saat, yüzük ya da bileziğin sıkması, deride gerginlik hissi, buna bağlı sıkıntı ve huzursuzluk.
Yavaş yavaş şiştiğinde ölçüm yapılmadıkça, hasta, hasta yakınları veya doktor tarafından fark edilmeyebilir. Gözle fark edildiğinde çap farkı tedavi edilmesi gereken düzeye gelmiş olabilir.
LENFÖDEM TEDAVİSİ NASIL OLMALI?
Fizik tedavi doktorunuz tarafından planlanan tedaviye uyum, tedavi başarısını etkiler. Tedavi bazen 1 haftadan kısa, bazen 1 aydan uzun sürebilir. Doğru uygulama yapılmazsa başarı sağlanamaz.
Tedavide amaç, şişliği indirmek ve tekrar oluşmasını önlemeye çalışmaktır.
1. Doğru cilt bakımı (kola uygun nemlendirici aşağıdan yukarı tek yönde uygulanmalıdır, cilt kuru olmamalıdır) (2 defa /gün)
2. Kendi kendine masaj ve elle yapılan lenf drenajı (bu konuda eğitim almış, deneyimli kişilerce uygulanmalıdır, size basit şekli öğretilebilir. Deneyimsiz kişilere lütfen yaptırmayın, şişliğiniz artabilir!)
3. Basınç kolluğu /bandajlama (egzersizler sırasında mutlaka kullanılmalı)
Çap farkı fazla ise (iki kol arasında 2- 2.5 cm) bandaj tedavisi başlanır. Yapılan bandaj tedavisi ve kullanılan malzeme özelliklidir. Kısa germeli bandaj ile çok katlı bir uygulama yapılır. Deneyimli fizik tedavi ve rehabilitasyon hekimi tarafından yapılmalıdır. Çap farklı istenen sınırlara indiğinde, basınç kolluğuna geçilir. Hasta yakınlarına bandajlama öğretilebilir.
4. Basınç pompaları
5. Egzersizler
Tedavide doktor tarafından ölçülen kol çapı önemlidir. Çap farklarına göre bu tedavilerin hepsi veya birkaçı uygulanır.