Mani çeşitlerine örnek
Mani çeşitleri ve mani örnekleri
Kaç çeşit mani vardırManileri yapı bakımından incelerken,1.mısralarındaki hece sayısının eksik olması;mısra sayısının değişik olması ve kafiyelerin cinaslı olmasına göre değişik adlar aldığını görürüz.Bu yüzden manileri:
a-Düz veya Tam Mani.
b-Yedekli veya Artık Mani.
c-Cinaslı veya Kesik Mani.
d-Karşılıklı Mani(Deyiş).
e-Katar Mani’ler olmak üzere ayırabiliriz.
a-Düz veya Tam Mani
Bu mani kafiyesine göre aaba,hece sayısını bütün mısralarda 7 ve 3 /4 veya 4/3 duraklı,dört mısradan meydana gelen kafiyeli,cinassız olan manilerdir.Bu maninin (abab) söylenişleri kolay olduğu için değersiz sayılır.Cinaslı olanları azdır.Bu düz manide çoğu zaman ilk iki mısra konu ve nükteyle ilgisiz ve doldurma laflardır.Bu kusur kabul edilen bir özürdür.Manideki 3. mısra,nüktenin sürprizini,dördüncü mısraın kafiyesiyle birleşerek bir bütünlük sağlar.Esasında,düz maninin güzelliği dört mısrada aynı düşünceyi oluşturması bakımından daha uygun düşer ve tercih edilir.Böylece manicinin ustalığı veya acemiliği bu bütünlük ile ölçülür.Bu türün örnekleri oldukça fazladır:
A benim bahtiyarim Bahçelerde baz olur
Gönülde tahtı yarim Gül açılır yaz olur
Yüzünde göz izi var Ben sana gülüm demem
Sana kim bahtı yarim Gülün ömrü az olur
(baz:doğan)
b-Yedekli veya Artık Mani:
Dört mısralık Düz mani sonuna,aynı kafiyede anlamı tamamlıyan başka mısralar eklenerek (eserde 6 mısralık) yapılan manilere Yedekli veya Artık mani denir.Bunları dörtten fazla olan,Kesik veya Cinaslı manilerle karıştırmamalıdır.Bu tür manilere bilhassa cinaslı kafiye olmadığı için I. Mısraları da anlamlıdır.
Örnekler:
Bülbülün yuvasına Derdim var beller gibi
Gül girer rü’yasına Söylemem eller gibi
Bülbül güle aşıktır Kalbimin hüsnü var
Mecnun da Leyla’sına Yıkılmış iller gibi
Mecnun Leyla der iken Gözlerimden yaş akar
Erişti Mevla’sına Coşmuş seller gibi
c-Cinaslı veya Kesik Mani:
1.mısraın hece sayısı yediden az olan (3,4,5,6 heceli) manilerdir.Mısra sayısı en az dörtten başlayıp 6,7-14 arası olabilir.Mısraları cinaslı kafiyelerle kurulur ve bu kafiyeler tam,yarım olabilir.
Cinaslı manilerde,1. mısra cinaslı ayağı oluşturan kelimedir.Bu kelime veya kelime gurubu anlamlı olsa veya olmasa,düşünceye bir giriş ve kafiyeye başlangıç teşkil ettiğinden maninin yapısında ve anlamında bir değişikliğe yol açmaz.
Bu mani çeşidinde mana birimi beyittir.Yani her beyitin anlamca,öteki beyitlerle bir ilgisi yoktur.Aradan bir beyit çıkarılmasıyla maninin yapısında ve anlamında bir bozukluk meydana gelmez.
Fuad Köprülü,bu tür cinaslı manilere ‘’Tuyug’’ adını verir.
Ayrıca bu Kesik Maniler içinde,1. mısraı yedi heceli olanlarda vardır ki,bunlara ‘’Doldurmalı Kesik Mani veya Ayaklı Mani’’de denir ve 4 veya 5 mısra olabilir.
Cinaslı Mani Örnekleri:
Budala Bağ bana
Bülbül konar bu dala Bahçe sana bağ bana
Ne kadar aklım olsa Değme zincir kar itmez
Yine derler budala Zülfün teli bağ bana
Kara tavuk bensiz Yüz güzel
Güzel ölemem sensiz Elli güzel yüz güzel
Koynuna yılan girsin Nice sevmem o yari
Nice yatarsın bensiz Gerdan beyaz yüz güzel
Sürüne Her gün ah
Koyun kuzu sürü ne Her gün aman her gün ah
Çünkü çoban değilsin Sana gönül vereli
Arkandaki sürü ne Etmedeyim her gün ah
Ben bir körpe kuzuyum Her günah bizde imiş
Al kat beni sürüne Ben sanırdım bir günah
Beni böyle yandıran Elbette seni tutar
Yüz üstüne sürüne Eyler isem bir gün ah
d-Karşılıklı Mani(Deyiş):
Bu tür maniler karşılıklı iki kişinin söyledikleri manilerdir.Bu manilerde maniyi kimin söylediği ve cevaplıyanın kim olduğu belirtilir.
Ağa-Adilem sen na-çarsın Adile-Ağam derim na-çarım
La’l ü gevher saçarsın İnci mercan saçarım
Ben Azrail olunca Sen Azrail olunca
Kuzum nere kaçarsın Ben cennete kaçarım
Yine bazı saz ve tekke şairlerinin söylediği mahlaslı maniler vardır ki,bunlarda şair,maninin I.mısraında mahlasını söyler.Mesela Hatayi’nin (1486-1524) şu manisi örnektir:
Hatayim hal çağında
Hak gönül alçağında
Bin Kabe’den yegrektir
Bir gönül al çağında
e-Katar Mani:
Bir konu bütünlüğü içinde birbiri ardı sıra gelen manilere Katar Mani denir.
Bu mani çeşitlerinden başka,Karşılıklı Katar Manileri,Düğün Manileri,Saya Manileri,Şehir Manileri,Ramazan Manileri,Çağatay Manileri,Gagavuz Manileri,Müstezat Gagavuz Manileri ve Kerkük Manileri olmak üzere çeşitleri vardır.
Mani çeşitleri ve mani örnekleri
Kaç çeşit mani vardırManileri yapı bakımından incelerken,1.mısralarındaki hece sayısının eksik olması;mısra sayısının değişik olması ve kafiyelerin cinaslı olmasına göre değişik adlar aldığını görürüz.Bu yüzden manileri:
a-Düz veya Tam Mani.
b-Yedekli veya Artık Mani.
c-Cinaslı veya Kesik Mani.
d-Karşılıklı Mani(Deyiş).
e-Katar Mani’ler olmak üzere ayırabiliriz.
a-Düz veya Tam Mani
Bu mani kafiyesine göre aaba,hece sayısını bütün mısralarda 7 ve 3 /4 veya 4/3 duraklı,dört mısradan meydana gelen kafiyeli,cinassız olan manilerdir.Bu maninin (abab) söylenişleri kolay olduğu için değersiz sayılır.Cinaslı olanları azdır.Bu düz manide çoğu zaman ilk iki mısra konu ve nükteyle ilgisiz ve doldurma laflardır.Bu kusur kabul edilen bir özürdür.Manideki 3. mısra,nüktenin sürprizini,dördüncü mısraın kafiyesiyle birleşerek bir bütünlük sağlar.Esasında,düz maninin güzelliği dört mısrada aynı düşünceyi oluşturması bakımından daha uygun düşer ve tercih edilir.Böylece manicinin ustalığı veya acemiliği bu bütünlük ile ölçülür.Bu türün örnekleri oldukça fazladır:
A benim bahtiyarim Bahçelerde baz olur
Gönülde tahtı yarim Gül açılır yaz olur
Yüzünde göz izi var Ben sana gülüm demem
Sana kim bahtı yarim Gülün ömrü az olur
(baz:doğan)
b-Yedekli veya Artık Mani:
Dört mısralık Düz mani sonuna,aynı kafiyede anlamı tamamlıyan başka mısralar eklenerek (eserde 6 mısralık) yapılan manilere Yedekli veya Artık mani denir.Bunları dörtten fazla olan,Kesik veya Cinaslı manilerle karıştırmamalıdır.Bu tür manilere bilhassa cinaslı kafiye olmadığı için I. Mısraları da anlamlıdır.
Örnekler:
Bülbülün yuvasına Derdim var beller gibi
Gül girer rü’yasına Söylemem eller gibi
Bülbül güle aşıktır Kalbimin hüsnü var
Mecnun da Leyla’sına Yıkılmış iller gibi
Mecnun Leyla der iken Gözlerimden yaş akar
Erişti Mevla’sına Coşmuş seller gibi
c-Cinaslı veya Kesik Mani:
1.mısraın hece sayısı yediden az olan (3,4,5,6 heceli) manilerdir.Mısra sayısı en az dörtten başlayıp 6,7-14 arası olabilir.Mısraları cinaslı kafiyelerle kurulur ve bu kafiyeler tam,yarım olabilir.
Cinaslı manilerde,1. mısra cinaslı ayağı oluşturan kelimedir.Bu kelime veya kelime gurubu anlamlı olsa veya olmasa,düşünceye bir giriş ve kafiyeye başlangıç teşkil ettiğinden maninin yapısında ve anlamında bir değişikliğe yol açmaz.
Bu mani çeşidinde mana birimi beyittir.Yani her beyitin anlamca,öteki beyitlerle bir ilgisi yoktur.Aradan bir beyit çıkarılmasıyla maninin yapısında ve anlamında bir bozukluk meydana gelmez.
Fuad Köprülü,bu tür cinaslı manilere ‘’Tuyug’’ adını verir.
Ayrıca bu Kesik Maniler içinde,1. mısraı yedi heceli olanlarda vardır ki,bunlara ‘’Doldurmalı Kesik Mani veya Ayaklı Mani’’de denir ve 4 veya 5 mısra olabilir.
Cinaslı Mani Örnekleri:
Budala Bağ bana
Bülbül konar bu dala Bahçe sana bağ bana
Ne kadar aklım olsa Değme zincir kar itmez
Yine derler budala Zülfün teli bağ bana
Kara tavuk bensiz Yüz güzel
Güzel ölemem sensiz Elli güzel yüz güzel
Koynuna yılan girsin Nice sevmem o yari
Nice yatarsın bensiz Gerdan beyaz yüz güzel
Sürüne Her gün ah
Koyun kuzu sürü ne Her gün aman her gün ah
Çünkü çoban değilsin Sana gönül vereli
Arkandaki sürü ne Etmedeyim her gün ah
Ben bir körpe kuzuyum Her günah bizde imiş
Al kat beni sürüne Ben sanırdım bir günah
Beni böyle yandıran Elbette seni tutar
Yüz üstüne sürüne Eyler isem bir gün ah
d-Karşılıklı Mani(Deyiş):
Bu tür maniler karşılıklı iki kişinin söyledikleri manilerdir.Bu manilerde maniyi kimin söylediği ve cevaplıyanın kim olduğu belirtilir.
Ağa-Adilem sen na-çarsın Adile-Ağam derim na-çarım
La’l ü gevher saçarsın İnci mercan saçarım
Ben Azrail olunca Sen Azrail olunca
Kuzum nere kaçarsın Ben cennete kaçarım
Yine bazı saz ve tekke şairlerinin söylediği mahlaslı maniler vardır ki,bunlarda şair,maninin I.mısraında mahlasını söyler.Mesela Hatayi’nin (1486-1524) şu manisi örnektir:
Hatayim hal çağında
Hak gönül alçağında
Bin Kabe’den yegrektir
Bir gönül al çağında
e-Katar Mani:
Bir konu bütünlüğü içinde birbiri ardı sıra gelen manilere Katar Mani denir.
Bu mani çeşitlerinden başka,Karşılıklı Katar Manileri,Düğün Manileri,Saya Manileri,Şehir Manileri,Ramazan Manileri,Çağatay Manileri,Gagavuz Manileri,Müstezat Gagavuz Manileri ve Kerkük Manileri olmak üzere çeşitleri vardır.
