MedeniyetLer Tarihi
İskit UygarLığı
M.Ö.VII yüzyılda Avrupa ile Asya'nın batı kesiminde, Tuna ile Volga ırmakları arasındaki bölgede yaşamış bir Orta Asya kavmidir.
İranlılarla beraber Türklerin de Sakalar diye andığı bu kavimin ilk yurtlarının trabzon olduğu ve kilat köyünde yaşadıkları bilinmektedir. Sakaların ilk boyları M.Ö. 8. yüzyılda bu bölgeden batıya göç etmişlerdir.
İskitler hakkındaki bilgilerin çoğunluğu Yunan kaynaklarından gelmektedir. O kaynaklarda ise İskitlerin İranlı olduklarına dair herhangi bir bilgi yoktur. Herodot tarihi ise İskitlerin Asya'dan geldiklerini ve Massagetlerin baskısı ile Batı'ya göç etmeye zorlandıklarını belirtmektedir. Ayrıca İran İmparatoru Darius'un İskit ülkesini ele geçirmek için açtığı savaşı anlatırken, Herodot, İskitlerin kesinlikle İranlılara benzemediğini açıklamaktadır.
İskitler, Tarihi kayıtlara göre
atlı-göçebe Saka Türkleri, ilk önce M.Ö. 680 yıllarında Kafkas geçitlerinden aşıp Kür Irmağı boylarına yayıldılar. Arkasından gelen yeni ve daha güçlü Saka göç kolları Aras boylarını da ele geçirip Urmiye gölüne varınca Azerbaycan8217;a yerleştiler. Az sonra da bütün Anadolu, Suriye ve Filistin8217;e yayılarak, İran8217;ı da kendilerine bağladılar. Doğuda Çin8217;den batıda Tuna boylarıyla Karpatlar8217;a , kuzeyde Sibir8217;den, güneyde Mısır kapısı Sina8217;ya değin Asya ve Avrupa topraklarına hakim olarak; dünyanın bilinen en ulu ilk geniş imparatorluğunu kurdular.
İskit Adı
İskit adı Önasya8217;da ilk kez Urartu kralı Argişti I8217;in yıllıklarında İşkigulu Ülkesi coğrafi terimiyle karşımıza çıkmaktadır. İşkigulu Ülkesi terimi büyük olasılıkla İskitler8217;in görülmeye başladığı Mannai topraklarını işaret etmektedir. Mannai toprakları Assur ile Urartu arasında politik bir sorun olmuş ve zaman zaman bu iki büyük devletten birine bağlanmıştır. Assur kralı Asarhaddon8217;un yıllıklarına göre, Asarhaddon İskit kralı İşpakai8217;yi M.Ö. 679 yılında Kuzeybatı İran8217;da mağlup etmiştir. Bu belgelerde ise, İskitler Assur yazılı kaynaklarında ilk kez belirmektedir. Bazı yazılı belgeler ise, Urartu ile İskitler arasında diplomatik gelişmeler olduğuna işaret etmektedir. Bu belgelerde, Urartu kralı Rusa II ile İşkigulu kralı Sagastara arasında bir antlaşma yapılmış ve İskitler8217;in Urartu topraklarını sorunsuz geçerek Mannai8217;ye yerleşmelerine izin verilmiştir. Anlaşıldığına göre, Urartu kralı Rusa II İskitler8217;le anlaşarak hem ülkesini istiladan kurtarmış, hem de kurduğu Mannai-İskit ittifakı ile Mannai toplumunu Assur egemenliğinden kurtarmayı amaçlamıştır. İskitler8217;in gelecekte Urartu Krallığı için önemli bir tehlike olabileceğini düşünen Rusa II söz konusu bu politik girişimlere ek olarak, özellikle İskitler8217;in yoğunlaştığı bölge olan Kuzeybatı İran'da savunmaya yönelik inşa faaliyetlerine girişmiştir.
Örneğin, Bastam/Rusa-i URU.TUR İskitler8217;e karşı savunma amacıyla kurmuş kale tipi bir yerleşmedir. Urmiya Gölü civarında M.Ö. 7. yüzyılda inşa edilmiş olan Kale Siyah, Kız Kalesi, Danalu, Kaleoğlu ve Sangar gibi çok sayıda kale de bu inşa faaliyetinin bir devamı olarak değerlendirilmektedir. Kuzeybatı, Batı ve Kuzey İran8217;da bulunan Demir Çağı yerleşmelerinde ele geçmiş olan İskit tipi okuçları, İskitler8217;in söz konusu bu bölgelerde ne kadar etkili olduklarını açıkça ortaya koyan arkeolojik buluntulardır.
Sakalar8217;a Asurlular 8ÜAşkuzai/Askuzai8221; ve 8Üİşkuza8221;, bazen de 8ÜAsagarta/Sakarta/Zakarti/Zakruti/Zikirtu8221;; Yahudiler8217;in Tevratında 8ÜAşkenaz8221;; Eski Yunanlılar 8ÜScythe8221; (İskit), hükümdarlar boyuna 8ÜSokolot8221; ve sonraları 8ÜSak/Saka8221; ; İranlılar 8ÜSaka8221;; Hintliler 8ÜSakya8221; ve Çinliler de 8211;hükümdarlar sülalesine göre- 8ÜSu8221; ve 8ÜSe8221; diyorlardı. Kaşgarlı Mahmud8217;un Divan-ı Lügati8217;t Türkünde anıldığı gibi, Tanrı Dağları bölgesindeki 8Ü350u/Su8221; sülalesi, M.Ö. 800'lü yıllardan beri Sakalar8217;ın hükümdarlar sülalesi idi.
İskit Tarihi
İskitler ve Kimmerler Döneminde Önasya
Yazılı kaynaklarda verilen bilgilere göre İskitler8217;in Karadeniz8217;in kuzeyindeki stepleri istila etmelerinin ilk evresi, onların Aşağı Don Havzası ve Pre-Kafkasya bölgelerinde görünmesiyle bağlantılıdır. Kimmerler8217;i yaşadıkları topraklardan çıkaran İskitler, bu hareketle Karadeniz8217;in kuzeyindeki steplerde büyük bir yıkım ve değişime neden olmuşlardır. Bunun sonucunda M.Ö 800'lü yıllarda Karadeniz8217;in kuzeyindeki steplerde çok sayıda yerleşme tahrip edilmiş, bununla doğru orantılı da olarak yerleşik hayat özellikleri ortadan kalkmaya başlamıştır. Büyük bir tahribatla yansıyan bu durum olasılıkla Kimmer-İskit çekişmesinin bir sonucu olarak belirmektedir. Bu durumun genel sonucunda söz konusu bölgede hem karma ekonomiden hayvancılığa geçiş olmuş hem de Kimmerler8217;in Önasya8217;ya zorunlu göçleri gerçekleşmiştir.
İskitler ile Urartu ve Asur İlişkileri
İskitler, Herodotos8217;un bildirdiğine göre, Kafkasları doğudan dolaşarak, Hazar Denizi kıyısını izlemişler, Derbent geçidini kullanarak, Kimmerler8217;in ardından Önasya8217;ya girmişlerdir. Bunlara ek olarak bir grup İskitli8217;nin Transkafkasya Dağları8217;nı geçerek Önasya8217;ya giriş yaptığı düşünülmektedir. Bu durum İskitler8217;in tek bir liderin yönetiminde, belli bir amaca yönelik düzenli askeri ordular şeklinde değil, klanlar ve boylar halinde, birbirlerinin ardısıra Önasya8217;ya girmiş olduklarını göstermektedir. Bu göçler sırasında İskitler güzergahları üzerinde bulunan ve Kuzeybatı İran8217;daki Urmiya Gölü civarına lokalize edilen Mannai8217;ye gelmişlerdir. Bu olay Herodotos8217;un eserinde İskitler8217;in Medya8217;ya girmiş oldukları şeklinde belirmektedir.
İskitler'in Mannailer ile İlişkileri
Urartular8217;dan başka Önasya8217;daki diğer uluslarda İskitler8217;le ilişkilerini iyi tutmak istemişlerdir. Örneğin Mannai yöneticileri Assur İmparatorluğu8217;na karşı verdikleri savaşta İskitler8217;i yanlarına çekmek istemişlerdir. Ancak Mannai-İskit ittifakına karşın Mannai8217;nin büyük bölümü M.Ö. 673 yılında yeniden Assur İmparatorluğu8217;nun eline geçmiştir. Çünkü bereketli ovaları ve at kaynakları ile Mannai, Assur İmparatorluğu için son derece önemliydi.
Bazı araştırmacılar İskitler8217;in Mannai8217;nin sınırları içinde olan Urmiya Gölü8217;nün kuzey veya kuzeybatısında, bazı araştırmacılar ise güney ve güneydoğusunda yerleştiklerini ileri sürmektedirler. Bu dönem için Mannai8217;deki Sakız yöresinin İskitler8217;in siyasi yönetim merkezi olabileceği düşünülmektedir. Urmiya Gölü8217;nün güneyindeki Sakız kasabasının 49 km doğusunda yer alan Ziwiye8217;de gerçekleştirilen arkeolojik kazılar burasının büyük olasılıkla İskit kralının oturduğu ve çok güçlü bir şekilde tahkim edilmiş bir kale olduğuna işaret etmiştir. Sakız kasabasının yakınlarında ortaya çıkarılan bir İskit kralına ait mezarda ele geçmiş olan ve İÖ 6. yüzyıla tarihlendirilen zengin ****l buluntular ile İskit tipi okuçları, İskitler8217;in Ziwiye yöresindeki varlıklarını güçlü bir şekilde desteklemektedir.
İskitler8217;in Assur topraklarına yaptıkları ve kayıtlara geçmiş ilk akın olasılıkla M.Ö. 676 ya da M.Ö. 675 yılının Mayıs-Haziran aylarında Kral Işpakai liderliğinde meydana gelmiştir. Assur kralı Asarhaddon8217;un yazıtına göre Van Gölü8217;nün güneyinde yer alan Hubuskia üzerinden gerçekleşen bu akın sırasında İskit ve Mannai kuvvetleri Asarhaddon tarafından mağlup edilmişlerdir. Bu savaş sonucunda İskit Ülkesi8217;nin kralı olarak Bartatua8217;nın adının geçmesi İşpakai8217;nin öldürüldüğünü düşündürmektedir. Gelişmelerden anlaşıldığına göre Bartatua Assur kralı Asarhaddon8217;un kızı Sern8217;a-etert ile evlenmek isteyecek kadar güçlü bir liderdi. Asarhaddon bu evliliği onaylamakla birlikte, Bartatua8217;ya güvenmediği için bu evliliğin Assur İmparatorluğu için yararlı olup olmayacağı konusunda şüpheler duymuştur. Bir fal metninde Kral Asarhaddon8217;un Tanrı Samas8217;a yönelttiği kehanet sorularında bu durum açıkça belli olmaktadır. Kral Asarhaddon bu politik evlilikle kurulan ilişkiler sayesinde Urartu, Mannai, Kimmer ve Medler8217;e karşı kuvvetli bir müttefik kazanmıştır. İskitler ve Assur arasında kurulan kan bağı temelindeki bu ittifak Assurbanipal döneminde (İÖ 668-627) de sürmüştür. Bu bağlamda İÖ 653-6528217;de Assur İmparatorluğu8217;nun Medler8217;e karşı kazandığı zaferde, İskitler Assur8217;a yardım etmiştir. İÖ 7. yüzyılın ortalarında Kral Bartatua8217;nın emri altında bulunan İskitler Önasya8217;da güçlerinin zirvesine ulaşmışlardır.
İskit kralı Bartatua büyük olasılıkla İÖ 645 yılında ölmüş ve yerine oğlu Madyes geçmiştir. İÖ 7. yüzyılın ikinci yarısında gerek Bartatua gerekse Madyes döneminde İskitler8217;in gücünün büyük ölçüde Assur ile olan yakın işbirliğine dayandığı düşünülmektedir
İskit UygarLığı
M.Ö.VII yüzyılda Avrupa ile Asya'nın batı kesiminde, Tuna ile Volga ırmakları arasındaki bölgede yaşamış bir Orta Asya kavmidir.
İranlılarla beraber Türklerin de Sakalar diye andığı bu kavimin ilk yurtlarının trabzon olduğu ve kilat köyünde yaşadıkları bilinmektedir. Sakaların ilk boyları M.Ö. 8. yüzyılda bu bölgeden batıya göç etmişlerdir.
İskitler hakkındaki bilgilerin çoğunluğu Yunan kaynaklarından gelmektedir. O kaynaklarda ise İskitlerin İranlı olduklarına dair herhangi bir bilgi yoktur. Herodot tarihi ise İskitlerin Asya'dan geldiklerini ve Massagetlerin baskısı ile Batı'ya göç etmeye zorlandıklarını belirtmektedir. Ayrıca İran İmparatoru Darius'un İskit ülkesini ele geçirmek için açtığı savaşı anlatırken, Herodot, İskitlerin kesinlikle İranlılara benzemediğini açıklamaktadır.
İskitler, Tarihi kayıtlara göre
atlı-göçebe Saka Türkleri, ilk önce M.Ö. 680 yıllarında Kafkas geçitlerinden aşıp Kür Irmağı boylarına yayıldılar. Arkasından gelen yeni ve daha güçlü Saka göç kolları Aras boylarını da ele geçirip Urmiye gölüne varınca Azerbaycan8217;a yerleştiler. Az sonra da bütün Anadolu, Suriye ve Filistin8217;e yayılarak, İran8217;ı da kendilerine bağladılar. Doğuda Çin8217;den batıda Tuna boylarıyla Karpatlar8217;a , kuzeyde Sibir8217;den, güneyde Mısır kapısı Sina8217;ya değin Asya ve Avrupa topraklarına hakim olarak; dünyanın bilinen en ulu ilk geniş imparatorluğunu kurdular.
İskit Adı
İskit adı Önasya8217;da ilk kez Urartu kralı Argişti I8217;in yıllıklarında İşkigulu Ülkesi coğrafi terimiyle karşımıza çıkmaktadır. İşkigulu Ülkesi terimi büyük olasılıkla İskitler8217;in görülmeye başladığı Mannai topraklarını işaret etmektedir. Mannai toprakları Assur ile Urartu arasında politik bir sorun olmuş ve zaman zaman bu iki büyük devletten birine bağlanmıştır. Assur kralı Asarhaddon8217;un yıllıklarına göre, Asarhaddon İskit kralı İşpakai8217;yi M.Ö. 679 yılında Kuzeybatı İran8217;da mağlup etmiştir. Bu belgelerde ise, İskitler Assur yazılı kaynaklarında ilk kez belirmektedir. Bazı yazılı belgeler ise, Urartu ile İskitler arasında diplomatik gelişmeler olduğuna işaret etmektedir. Bu belgelerde, Urartu kralı Rusa II ile İşkigulu kralı Sagastara arasında bir antlaşma yapılmış ve İskitler8217;in Urartu topraklarını sorunsuz geçerek Mannai8217;ye yerleşmelerine izin verilmiştir. Anlaşıldığına göre, Urartu kralı Rusa II İskitler8217;le anlaşarak hem ülkesini istiladan kurtarmış, hem de kurduğu Mannai-İskit ittifakı ile Mannai toplumunu Assur egemenliğinden kurtarmayı amaçlamıştır. İskitler8217;in gelecekte Urartu Krallığı için önemli bir tehlike olabileceğini düşünen Rusa II söz konusu bu politik girişimlere ek olarak, özellikle İskitler8217;in yoğunlaştığı bölge olan Kuzeybatı İran'da savunmaya yönelik inşa faaliyetlerine girişmiştir.
Örneğin, Bastam/Rusa-i URU.TUR İskitler8217;e karşı savunma amacıyla kurmuş kale tipi bir yerleşmedir. Urmiya Gölü civarında M.Ö. 7. yüzyılda inşa edilmiş olan Kale Siyah, Kız Kalesi, Danalu, Kaleoğlu ve Sangar gibi çok sayıda kale de bu inşa faaliyetinin bir devamı olarak değerlendirilmektedir. Kuzeybatı, Batı ve Kuzey İran8217;da bulunan Demir Çağı yerleşmelerinde ele geçmiş olan İskit tipi okuçları, İskitler8217;in söz konusu bu bölgelerde ne kadar etkili olduklarını açıkça ortaya koyan arkeolojik buluntulardır.
Sakalar8217;a Asurlular 8ÜAşkuzai/Askuzai8221; ve 8Üİşkuza8221;, bazen de 8ÜAsagarta/Sakarta/Zakarti/Zakruti/Zikirtu8221;; Yahudiler8217;in Tevratında 8ÜAşkenaz8221;; Eski Yunanlılar 8ÜScythe8221; (İskit), hükümdarlar boyuna 8ÜSokolot8221; ve sonraları 8ÜSak/Saka8221; ; İranlılar 8ÜSaka8221;; Hintliler 8ÜSakya8221; ve Çinliler de 8211;hükümdarlar sülalesine göre- 8ÜSu8221; ve 8ÜSe8221; diyorlardı. Kaşgarlı Mahmud8217;un Divan-ı Lügati8217;t Türkünde anıldığı gibi, Tanrı Dağları bölgesindeki 8Ü350u/Su8221; sülalesi, M.Ö. 800'lü yıllardan beri Sakalar8217;ın hükümdarlar sülalesi idi.
İskit Tarihi
İskitler ve Kimmerler Döneminde Önasya
Yazılı kaynaklarda verilen bilgilere göre İskitler8217;in Karadeniz8217;in kuzeyindeki stepleri istila etmelerinin ilk evresi, onların Aşağı Don Havzası ve Pre-Kafkasya bölgelerinde görünmesiyle bağlantılıdır. Kimmerler8217;i yaşadıkları topraklardan çıkaran İskitler, bu hareketle Karadeniz8217;in kuzeyindeki steplerde büyük bir yıkım ve değişime neden olmuşlardır. Bunun sonucunda M.Ö 800'lü yıllarda Karadeniz8217;in kuzeyindeki steplerde çok sayıda yerleşme tahrip edilmiş, bununla doğru orantılı da olarak yerleşik hayat özellikleri ortadan kalkmaya başlamıştır. Büyük bir tahribatla yansıyan bu durum olasılıkla Kimmer-İskit çekişmesinin bir sonucu olarak belirmektedir. Bu durumun genel sonucunda söz konusu bölgede hem karma ekonomiden hayvancılığa geçiş olmuş hem de Kimmerler8217;in Önasya8217;ya zorunlu göçleri gerçekleşmiştir.
İskitler ile Urartu ve Asur İlişkileri
İskitler, Herodotos8217;un bildirdiğine göre, Kafkasları doğudan dolaşarak, Hazar Denizi kıyısını izlemişler, Derbent geçidini kullanarak, Kimmerler8217;in ardından Önasya8217;ya girmişlerdir. Bunlara ek olarak bir grup İskitli8217;nin Transkafkasya Dağları8217;nı geçerek Önasya8217;ya giriş yaptığı düşünülmektedir. Bu durum İskitler8217;in tek bir liderin yönetiminde, belli bir amaca yönelik düzenli askeri ordular şeklinde değil, klanlar ve boylar halinde, birbirlerinin ardısıra Önasya8217;ya girmiş olduklarını göstermektedir. Bu göçler sırasında İskitler güzergahları üzerinde bulunan ve Kuzeybatı İran8217;daki Urmiya Gölü civarına lokalize edilen Mannai8217;ye gelmişlerdir. Bu olay Herodotos8217;un eserinde İskitler8217;in Medya8217;ya girmiş oldukları şeklinde belirmektedir.
İskitler'in Mannailer ile İlişkileri
Urartular8217;dan başka Önasya8217;daki diğer uluslarda İskitler8217;le ilişkilerini iyi tutmak istemişlerdir. Örneğin Mannai yöneticileri Assur İmparatorluğu8217;na karşı verdikleri savaşta İskitler8217;i yanlarına çekmek istemişlerdir. Ancak Mannai-İskit ittifakına karşın Mannai8217;nin büyük bölümü M.Ö. 673 yılında yeniden Assur İmparatorluğu8217;nun eline geçmiştir. Çünkü bereketli ovaları ve at kaynakları ile Mannai, Assur İmparatorluğu için son derece önemliydi.
Bazı araştırmacılar İskitler8217;in Mannai8217;nin sınırları içinde olan Urmiya Gölü8217;nün kuzey veya kuzeybatısında, bazı araştırmacılar ise güney ve güneydoğusunda yerleştiklerini ileri sürmektedirler. Bu dönem için Mannai8217;deki Sakız yöresinin İskitler8217;in siyasi yönetim merkezi olabileceği düşünülmektedir. Urmiya Gölü8217;nün güneyindeki Sakız kasabasının 49 km doğusunda yer alan Ziwiye8217;de gerçekleştirilen arkeolojik kazılar burasının büyük olasılıkla İskit kralının oturduğu ve çok güçlü bir şekilde tahkim edilmiş bir kale olduğuna işaret etmiştir. Sakız kasabasının yakınlarında ortaya çıkarılan bir İskit kralına ait mezarda ele geçmiş olan ve İÖ 6. yüzyıla tarihlendirilen zengin ****l buluntular ile İskit tipi okuçları, İskitler8217;in Ziwiye yöresindeki varlıklarını güçlü bir şekilde desteklemektedir.
İskitler8217;in Assur topraklarına yaptıkları ve kayıtlara geçmiş ilk akın olasılıkla M.Ö. 676 ya da M.Ö. 675 yılının Mayıs-Haziran aylarında Kral Işpakai liderliğinde meydana gelmiştir. Assur kralı Asarhaddon8217;un yazıtına göre Van Gölü8217;nün güneyinde yer alan Hubuskia üzerinden gerçekleşen bu akın sırasında İskit ve Mannai kuvvetleri Asarhaddon tarafından mağlup edilmişlerdir. Bu savaş sonucunda İskit Ülkesi8217;nin kralı olarak Bartatua8217;nın adının geçmesi İşpakai8217;nin öldürüldüğünü düşündürmektedir. Gelişmelerden anlaşıldığına göre Bartatua Assur kralı Asarhaddon8217;un kızı Sern8217;a-etert ile evlenmek isteyecek kadar güçlü bir liderdi. Asarhaddon bu evliliği onaylamakla birlikte, Bartatua8217;ya güvenmediği için bu evliliğin Assur İmparatorluğu için yararlı olup olmayacağı konusunda şüpheler duymuştur. Bir fal metninde Kral Asarhaddon8217;un Tanrı Samas8217;a yönelttiği kehanet sorularında bu durum açıkça belli olmaktadır. Kral Asarhaddon bu politik evlilikle kurulan ilişkiler sayesinde Urartu, Mannai, Kimmer ve Medler8217;e karşı kuvvetli bir müttefik kazanmıştır. İskitler ve Assur arasında kurulan kan bağı temelindeki bu ittifak Assurbanipal döneminde (İÖ 668-627) de sürmüştür. Bu bağlamda İÖ 653-6528217;de Assur İmparatorluğu8217;nun Medler8217;e karşı kazandığı zaferde, İskitler Assur8217;a yardım etmiştir. İÖ 7. yüzyılın ortalarında Kral Bartatua8217;nın emri altında bulunan İskitler Önasya8217;da güçlerinin zirvesine ulaşmışlardır.
İskit kralı Bartatua büyük olasılıkla İÖ 645 yılında ölmüş ve yerine oğlu Madyes geçmiştir. İÖ 7. yüzyılın ikinci yarısında gerek Bartatua gerekse Madyes döneminde İskitler8217;in gücünün büyük ölçüde Assur ile olan yakın işbirliğine dayandığı düşünülmektedir