Biliyoruz ki meslek, insanlara faydalı mal ve hizmet üretmek ve karşılığında bir gelir elde etmek gayesiyle yapılan, muhakkak eğitimle kazanılan ve kuralları toplumca belirlenmiş faaliyetler bütünü. Bizler mesleklerimiz sayemizde hayatımızı sürdürür, mesleğimizi, işyerimizdeki performasımızla süreğenlik içinde yürütmeye çalışır, maddi ve manevi doyum gayesinde oluruz.
yıllarca mesleksel rehberlik ve danışmanlık alanında çalışmalar yürütmüş olan Y. Kuzgun, meslek seçimini bir kimsenin kendisine açık olan meslekleri çeşitli istikametleri ile değerlendirip kendi gereksinimleri ve beklentileri açısından istenilen tarafları çok istenilmeyen az olan birine yönelmeye karar vermesidir. Meslek seçimi bir anda verilen bir karar değildir ve mesleksel gelişim süreci içerisinde biçimlenerek ortaya çıkar. formunda tanımlamıştır. Yeniden bir öbür kıymetli akademisyenimiz B. Yeşilyaprak ise meslek seçimini Bireyin çocukluktan başlayarak kendisi ve meslekler hakkında geliştirdiği algısal çerçeve ile şartların etkileşimi içinde oluşan mesleksel karar, mesleksel gelişim sürecinin belirli bir etabında yapılan bir seçimdir olarak tanımlamakta.
Bize mesleğimizi seçtirenin ilgi ve yeteneklerimiz olduğu düşünüldüğünde, meslek ile kişilik yapısını bir ortada ele almalı ve bilmeliyiz ki meslek gelişimi kişilik gelişimine paralel bir yapı olduğu unutulmamalı. Buradan hareketle meslek gelişimi; bizim tüm gelişim alanlarımızın bir tarafı olarak kıymetlendirilebilir. Kişilik gelişimi içindeki farklı ömür evreleri, mesleksel gelişim içinde de bulmak mümkün. Nasıl ki gelişim vazifelerini tamamlamayan birey, sonraki gelişim basamağında çeşitli regresyonlar yaşamakta, mesleksel gelişim vazifelerinin yaşanması gereken evrede yaşanmaması ya da bir diğer söz ile yaşantı fırsatlarının yaşanması gereken vakitlerde yaşantı zenginliğine katılmaması bir eksiklik. Bu eksiklik bireylerin meslek seçiminden tutun da mesleğini icra ettiği sırada yaşadığı başarısızlıkların toplamı ile mana bulmakta, bireyin meslekten soğuması, motivasyonunun azalması ve kimi başka handikaplar yaşaması sonucunu ortaya çıkarmakta.
Her ne kadar meslek (ya da günümüz sözü ile kariyer) danışmanları kişinin mesleksel karar verme sürecinde kişinin başta yetenek olmak üzere, ilgi ve kıymetleri ile bir tahlil yolu üretse de bireylerin meslek seçiminde kararlarına taraf veren, yaşantıları, algıları ve gerçek ortasındaki ahengi sağlayan bir süreç bulunmakta. Bu süreç kişinin toplumsal, kültürel ekonomik yaşantılarından etkilendiği kadar, içsel dünyasını oluşturan “maruz kalınan ” yaşantılarını, örneğin ana baba tavırları, ruhsal algıları ya da doyuma ulaşamayan muhtaçlıkları da kişininin mesleksel karar verme sürecinde etkendir.
Persons’un Uzlaştırmacı tavrı, Anna Roe’ nin gereksinimler tahlili, Holland’ ın mesleksel kişilik tipleri, Fraud’ un bilinçdışı güdüleri, Super’ in prototipleri, Ginzberg’ in karakterize ettiği süreç ya da Katz-Gelatt’ın benlik dizaynları; her ne olursa olsun, hangi kuram açısından değerlendirilirse değerlendirilsin, gerek insan yaşantısı gerek psikoloji bilimi hiç bir vakit tekdüze doğrular üzerinde ilerlemiyor. Bu güçlü içeriği Daha rahat İş Bulurum karşılığı ile sordurmayan “Neden Bu Meslek?” sorusu aslında içinde apayrı öğeleri saklıyor.
Çevresinizdeki meslek elemanlarına lütfen sorun, neden bu meslek. Akabinde hayat hikayesini dinleyin. Elbette o kişinin mesleği ile yaşantısı ortasında önemli bir bağ yakalamış olacaksınız ve emin olun ki bu bağ, mantığa bürüme değil.
Ülkemizde mesleksel gelişim sürecinin en değerli basamağını eğitim yaşantısı oluşturuyor. Akademik başarımız bizim meslek seçiminde adeta belirleyici. Sınıfın en başarılı çocuğu tabip, mühendis, şimdi kâfi akademik gelişim gösteremeyen “biri” tabi, bizlerin ayakkabı tamircisine de muhtaçlığı var şablonu içinde. Bu baskı altındaki mesleksel gelişim ne derece sağlıklı ilerler, karar sizin.
İşin bir öbür tarafı var ki toplumun hatta tahminen bu yazıyı okuyan sizin bâtın bir yaranız. İmtihanlarda en yüksek puanı almana karşın yeteneğine, ilgine ve bedellerine uygun meslekler seçmeyen sen, ya üniversite sırasında seçtiğin alandan uzaklaştın ya da meslek yaşantında kendinden beklenen ya da senin beklediğin doyumu alamadığın / veremediğin için farklı bir mesleğe adım attın.
Emeksiz yemek olmadığı üzere, yeteneksiz meslek de olmaz. Bir mesleği yapabilmek ve o meslekten beklentileri karşılamak için yetenek en kıymetli zorunluluktur. Lakin tek başına yetenek de o mesleği yapabilmemize imkan sağlamıyor. O yeteneğin ilgiler ile birleşmesi ve şahsî kıymetlerle de uyumlu olacak ki, sabahları işe giderken heyecan hissedebilelim.
2006 yılı içinde kıymetli arkadaşım Gökçe Çokamay ile mesleksel danışmanlık konusunda bir çalışma yapmıştık. Yapılan çalışmada pek başarılı olarak görülen bir müzisyenin yaşantını inceledik/ tahlil etmeye çalıştık. gayemiz meslek ile hayat doyumu ortasındaki bağlantıyı açıklamak idi. Çalışma bağlamında mesleksel seçim süreci, mesleksel olgunluğu bize bir çok ip ucu verdi.
Çalışmanın sonucunda ortaya çıkan gerçek, tıpkı Ginzberg’ in yıllar öncesinde kuramında yer verdiği betimlemeleri anlatıyordu. Geri Dönülmez Yaşantılar, bizlere meslek değil, hayatı devam ettirme olasılıkları ortasından bir seçenek sunuyor ve kendimizi bir meslek seçmiş sanıyoruz.
Meslek yalnızca hayatımızı nasıl sürdüreceğimiz konusunda kararların alınmasın tesirli değil. Ek olarak, nasıl bir hayat süreceğimiz, nerede – hangi kültürde yaşayacağımız, nasıl bir dünya görüşümüzün olacağı ve hatta kiminle evleneceğimizi dahi belirleyebilmekte.
Yaptığımız Uygulamada; C.B Hukuk mezunu olan bir baterist. 1981 yılında İzmir’ de dünyaya geldi, ve çabucak sonra ailesinin Ankara’ ya gelmesi ile yaşantısına Ankara’ da devam etti. Aile kültürü Yüksek SED’ e içinde tanımlanmakta. Akademik yaşantısı ise içinde bulunduğu SED ile uyumlu. İlköğretim, kolej; lise devlet lisesi, özel bir üniversiteden Hukuk Fakültesi mezunu.
Süreçte kendisinin kimi cümlelerini sizlerle paylaşmak ne anlatmak istediğimizi daha düzgün söz edecektir.
“Hukuk, insanın idealist olması gereken bir alan birebir biçimde müzisyenlikte de bu türlü. Ha tabi ikisini bir ortada yapmaya çalışırsan idealistlik bir yerde tıkanır. Lakin esasen hukuk istemeden yerleştiğim bir tercihimdi.”
“O eşik benim için her vakit değişiyor. Hiçbir vakit kendimi kâfi bulmadım zati profesyonelliği para kazanmakla da bağdaştırmıyorum, kendi gözümde hala amatörüm daha uygunu için, şahsî hazlarım ve karşımdakilerin memnuniyeti için çalışıyorum. Ve bu işte gün geçtikçe mükemmeliyetçiliğim artıyor.”
“Ben çalarken konsantre olmaya çalışıyorum yaptığım işin en uygununu icra edebilmek için.”
(Hemen telefonunu çıkarıyor ve küçükken çekilen bir fotoğrafı gösteriyor, fotoğrafta babaannesi, trampet çalan oyuncak maymunu ile birlikte poz vermiş)
“Küçükken bu türlü oyuncak davullarım, trampet çalan maymunlarım varmış. Zati vurmalı enstrümanlara karşı bir ilgim varmış fakat ben bunu keşfettiğimde lise-2 deydim. Zati şu an ilgilendiğim müziği dinlemeye de arkadaşlarıma nazaran çok geç başladım. Lisede Queen dinlemekle başladı sonra devamı geldi işte…”
“Annem orkestrada çaldığından klasik müziğin bendeki yeri annemin haftanın muhakkak günleri yanımda olmamasıydı…”
“Rock dinlemezsem yapamıyorum, kendimi berbat hissediyorum hakikaten.”
“Ama kendimi makûs hissettiğimde bir yer değiştirme kelam konusu. O vakit kelamlar ön plana geçiyor. Bazen de kimi müzikler bana birtakım olayları hatırlatabiliyor.”
“Program esnasında yanlış yaptığımda çok makus oluyorum. Tamam diyorum bu gece bu türlü masraf artık…”
“İnsan ilgilerinde de bir hatandan ötürü her şeyin mahvolacağını düşünürüm”
Kişinin mesleksel gelişiminin incelenmesinde tek kutuplu çalışmak, bize at gözlüğü takmış bir bakış açısı içine sokar. Farklı kuramlardan yola çıkarak tahliller üretmek üretkenliğimizi zenginleştirecektir.
Malum,insanoğlu gereksinimler üzerine bir niyet sistemi geliştirir, rutin ve zorunlu gereksinimlerimiz üzerine üstteki cümleleri değerlendirdiğimizde; kişinin alt seviyedeki gereksinimleri, cümlelerinde etkin bir formda görülmektedir. Kaldı ki alt seviye gereksinimlerin nadiren doyurulması durumunda, gereksinimler bilinçsiz bir güdüleyici haline dönüşür ve üst seviyedeki gereksinimlerin ortaya çıkmasını pürüzler. Yüksek seviyedeki gereksinimler doyurulduğunda ise alt seviyedeki gereksinimler başat güdü haline gelir. Örneğin ailenin maddi durumu epey değişken, bazen düzgün bazen de berbat olduğunu varsayın, bu durumda çocuğun eline ne vakit para geçeceği muhakkak olmaz. Haliyle bu nevrotik dert sonrasında çocuk temel eksikliğini çektiği şeye yönelerek seçeceği mesleklerde maddi getiri kıymetli bir etken olacaktır.
Meslek çeşitleri de bir mesleğin seçimi konusunda belirleyici tesire sahiptir. İnsanlara uzak olan ya da beşerlerle etkin olarak bir ortada bulunduğumuz meslekler diye bir ayrıma gideceksek, aile kültüründe bağlılık ve bir ortada olmanın çok yaşandığı aile kültürlerinde çocuklar çoklukla özgür, ara davranış tavır ve davranışları olan ailelerin çocukları ise seçeceği mesleklerde objelere ve nesnelere yönelmeleri beklenir. Bu cins çocuklar, aile ortamı içinde bulamadıkları ilgiyi öbür alanlarda tatmin etmeye çalışmakta, bunu yaparken de insanlara değil nesnelere yönelmeyi tercih etmektedirler.
Psikoanalitik Kuramın mesleksel gelişim üzerine telaffuzları ise daha can alıcı. Ruhsal taraftan sağlıklı bir beşerde dahi bilinçdışı güdüler kişinin meslek seçiminde karar düzeneğini oluşturduğu varsayılır. Bireyde egonun tatminsizliği ve narsist eğilimlerin bulunması durumunda bilinçdışı güdüler yüceltilir. Başat sadistlik güdüsü olan birey ise kendini cerrah olarak yüceltebilir. Böylelikle güdüsünü doyurur. Tıpkı vakitte saygınlık, itibar ve para da kazanır. 0-5 yaş ortasında ortaya çıkan bu bilinçdışı güdülerin doyurulması konusunda anaokullarında uygulanan meslek seçim aktiflikleri, bireylerin sağlıklı meslek seçimleri için kaçırılmaz bir fırsattır.
Yapılan mesleksel danışmanlık sürecine dönecek olursak, Roe’ nun kuramı göz önünde bulundurulduğunda, alt seviye muhtaçlıklarının karşılanmadığı karşımıza çıkmaktadır. Bunu “Annem orkestrada çaldığından klasik müziğin bendeki yeri annemin haftanın muhakkak günleri yanımda olmamasıydı…” cümlesinden çok anlaşılabilmekte. Bu ferdî kıymetlendirme bize “öz” hakkında net bilgiyi sunmakta. Kişi hem içinde bulunduğu etrafın tesirinden, hem oynadığı oyuncaklarından ve bunların getirisi bilinçdışı muhtaçlığı olan anneye yakınlık gereksiniminden ötürü müziğe yöneldiği görülmekte. Kişinin temel beklentisi ve doyurulması gereken gereksinim anne yakınlığıdır, reaksiyonu ise müzik. Lakin “Farkında olmadığımız bilinçdışı güdülerimiz bizi mesleğe yönlendirir” cümlelerinden doğacak olan sorun üzere kişi model alarak klasik müzik yapmak yerine zıt kutupta olan rock müzik ile ilgilenmiştir, öfkesini bu halde tabir etmiştir. Bir öbür bağlamda, bu bahis yalnızca meslek seçimini değil, bağlanma modeli sonucunu da düşündürmektedir. Rock müziği bir bağlanma aracı olarak seçmiş olabilir. Gereksinimi olan yakınlık hissini rock müzik tipi ile lisana getirdiğinden ötürü bundan uzak kaldığında eksiklik yaşayacak ve ruhsal ruh hali sağlıklı olmayacaktır.
Malesef, ülkemizdeki meslek seçme süreçlerinin içeriği yalnızca gelir düzeyi ve çalışma şartları ile alakalı. Meslek seçimine bu paha yargıları vakit zaman gelir ve iş gücü kaybına neden olmakta. Şuurlu ve muhtaçlığa yönelik tercih edilen meslek kişi ve toplum açısından daha faydalıdır. Bu tıp değerlendirmelerin sayısının artması ve topluma aktarılmasında ruhsal danışmanlara da değerli misyonlar düşmektedir.
Bilhassa meslek tercihi periyotlarında bu mevzu hakkında her kesite düzenlenecek olan eğitici seminerler şuurlu tercih yapma konusunda faydalı olmakta, sayılarının artması için ruhsal danışmanlara özel misyonlar düşmektedir. Gerek bir ruhsal danışman gerekse bir insan kaynakları uzmanı olarak söyleyebilirim ki, Sağlıklı çocuk yetiştirmek kadar, sağlıklı bir meslek seçim süreci de, işyerinizde size söylenen sıcak bir “Günaydın” sayısını arttıracaktır.
yıllarca mesleksel rehberlik ve danışmanlık alanında çalışmalar yürütmüş olan Y. Kuzgun, meslek seçimini bir kimsenin kendisine açık olan meslekleri çeşitli istikametleri ile değerlendirip kendi gereksinimleri ve beklentileri açısından istenilen tarafları çok istenilmeyen az olan birine yönelmeye karar vermesidir. Meslek seçimi bir anda verilen bir karar değildir ve mesleksel gelişim süreci içerisinde biçimlenerek ortaya çıkar. formunda tanımlamıştır. Yeniden bir öbür kıymetli akademisyenimiz B. Yeşilyaprak ise meslek seçimini Bireyin çocukluktan başlayarak kendisi ve meslekler hakkında geliştirdiği algısal çerçeve ile şartların etkileşimi içinde oluşan mesleksel karar, mesleksel gelişim sürecinin belirli bir etabında yapılan bir seçimdir olarak tanımlamakta.
Bize mesleğimizi seçtirenin ilgi ve yeteneklerimiz olduğu düşünüldüğünde, meslek ile kişilik yapısını bir ortada ele almalı ve bilmeliyiz ki meslek gelişimi kişilik gelişimine paralel bir yapı olduğu unutulmamalı. Buradan hareketle meslek gelişimi; bizim tüm gelişim alanlarımızın bir tarafı olarak kıymetlendirilebilir. Kişilik gelişimi içindeki farklı ömür evreleri, mesleksel gelişim içinde de bulmak mümkün. Nasıl ki gelişim vazifelerini tamamlamayan birey, sonraki gelişim basamağında çeşitli regresyonlar yaşamakta, mesleksel gelişim vazifelerinin yaşanması gereken evrede yaşanmaması ya da bir diğer söz ile yaşantı fırsatlarının yaşanması gereken vakitlerde yaşantı zenginliğine katılmaması bir eksiklik. Bu eksiklik bireylerin meslek seçiminden tutun da mesleğini icra ettiği sırada yaşadığı başarısızlıkların toplamı ile mana bulmakta, bireyin meslekten soğuması, motivasyonunun azalması ve kimi başka handikaplar yaşaması sonucunu ortaya çıkarmakta.
Her ne kadar meslek (ya da günümüz sözü ile kariyer) danışmanları kişinin mesleksel karar verme sürecinde kişinin başta yetenek olmak üzere, ilgi ve kıymetleri ile bir tahlil yolu üretse de bireylerin meslek seçiminde kararlarına taraf veren, yaşantıları, algıları ve gerçek ortasındaki ahengi sağlayan bir süreç bulunmakta. Bu süreç kişinin toplumsal, kültürel ekonomik yaşantılarından etkilendiği kadar, içsel dünyasını oluşturan “maruz kalınan ” yaşantılarını, örneğin ana baba tavırları, ruhsal algıları ya da doyuma ulaşamayan muhtaçlıkları da kişininin mesleksel karar verme sürecinde etkendir.
Persons’un Uzlaştırmacı tavrı, Anna Roe’ nin gereksinimler tahlili, Holland’ ın mesleksel kişilik tipleri, Fraud’ un bilinçdışı güdüleri, Super’ in prototipleri, Ginzberg’ in karakterize ettiği süreç ya da Katz-Gelatt’ın benlik dizaynları; her ne olursa olsun, hangi kuram açısından değerlendirilirse değerlendirilsin, gerek insan yaşantısı gerek psikoloji bilimi hiç bir vakit tekdüze doğrular üzerinde ilerlemiyor. Bu güçlü içeriği Daha rahat İş Bulurum karşılığı ile sordurmayan “Neden Bu Meslek?” sorusu aslında içinde apayrı öğeleri saklıyor.
Çevresinizdeki meslek elemanlarına lütfen sorun, neden bu meslek. Akabinde hayat hikayesini dinleyin. Elbette o kişinin mesleği ile yaşantısı ortasında önemli bir bağ yakalamış olacaksınız ve emin olun ki bu bağ, mantığa bürüme değil.
Ülkemizde mesleksel gelişim sürecinin en değerli basamağını eğitim yaşantısı oluşturuyor. Akademik başarımız bizim meslek seçiminde adeta belirleyici. Sınıfın en başarılı çocuğu tabip, mühendis, şimdi kâfi akademik gelişim gösteremeyen “biri” tabi, bizlerin ayakkabı tamircisine de muhtaçlığı var şablonu içinde. Bu baskı altındaki mesleksel gelişim ne derece sağlıklı ilerler, karar sizin.
İşin bir öbür tarafı var ki toplumun hatta tahminen bu yazıyı okuyan sizin bâtın bir yaranız. İmtihanlarda en yüksek puanı almana karşın yeteneğine, ilgine ve bedellerine uygun meslekler seçmeyen sen, ya üniversite sırasında seçtiğin alandan uzaklaştın ya da meslek yaşantında kendinden beklenen ya da senin beklediğin doyumu alamadığın / veremediğin için farklı bir mesleğe adım attın.
Emeksiz yemek olmadığı üzere, yeteneksiz meslek de olmaz. Bir mesleği yapabilmek ve o meslekten beklentileri karşılamak için yetenek en kıymetli zorunluluktur. Lakin tek başına yetenek de o mesleği yapabilmemize imkan sağlamıyor. O yeteneğin ilgiler ile birleşmesi ve şahsî kıymetlerle de uyumlu olacak ki, sabahları işe giderken heyecan hissedebilelim.
2006 yılı içinde kıymetli arkadaşım Gökçe Çokamay ile mesleksel danışmanlık konusunda bir çalışma yapmıştık. Yapılan çalışmada pek başarılı olarak görülen bir müzisyenin yaşantını inceledik/ tahlil etmeye çalıştık. gayemiz meslek ile hayat doyumu ortasındaki bağlantıyı açıklamak idi. Çalışma bağlamında mesleksel seçim süreci, mesleksel olgunluğu bize bir çok ip ucu verdi.
Çalışmanın sonucunda ortaya çıkan gerçek, tıpkı Ginzberg’ in yıllar öncesinde kuramında yer verdiği betimlemeleri anlatıyordu. Geri Dönülmez Yaşantılar, bizlere meslek değil, hayatı devam ettirme olasılıkları ortasından bir seçenek sunuyor ve kendimizi bir meslek seçmiş sanıyoruz.
Meslek yalnızca hayatımızı nasıl sürdüreceğimiz konusunda kararların alınmasın tesirli değil. Ek olarak, nasıl bir hayat süreceğimiz, nerede – hangi kültürde yaşayacağımız, nasıl bir dünya görüşümüzün olacağı ve hatta kiminle evleneceğimizi dahi belirleyebilmekte.
Yaptığımız Uygulamada; C.B Hukuk mezunu olan bir baterist. 1981 yılında İzmir’ de dünyaya geldi, ve çabucak sonra ailesinin Ankara’ ya gelmesi ile yaşantısına Ankara’ da devam etti. Aile kültürü Yüksek SED’ e içinde tanımlanmakta. Akademik yaşantısı ise içinde bulunduğu SED ile uyumlu. İlköğretim, kolej; lise devlet lisesi, özel bir üniversiteden Hukuk Fakültesi mezunu.
Süreçte kendisinin kimi cümlelerini sizlerle paylaşmak ne anlatmak istediğimizi daha düzgün söz edecektir.
“Hukuk, insanın idealist olması gereken bir alan birebir biçimde müzisyenlikte de bu türlü. Ha tabi ikisini bir ortada yapmaya çalışırsan idealistlik bir yerde tıkanır. Lakin esasen hukuk istemeden yerleştiğim bir tercihimdi.”
“O eşik benim için her vakit değişiyor. Hiçbir vakit kendimi kâfi bulmadım zati profesyonelliği para kazanmakla da bağdaştırmıyorum, kendi gözümde hala amatörüm daha uygunu için, şahsî hazlarım ve karşımdakilerin memnuniyeti için çalışıyorum. Ve bu işte gün geçtikçe mükemmeliyetçiliğim artıyor.”
“Ben çalarken konsantre olmaya çalışıyorum yaptığım işin en uygununu icra edebilmek için.”
(Hemen telefonunu çıkarıyor ve küçükken çekilen bir fotoğrafı gösteriyor, fotoğrafta babaannesi, trampet çalan oyuncak maymunu ile birlikte poz vermiş)
“Küçükken bu türlü oyuncak davullarım, trampet çalan maymunlarım varmış. Zati vurmalı enstrümanlara karşı bir ilgim varmış fakat ben bunu keşfettiğimde lise-2 deydim. Zati şu an ilgilendiğim müziği dinlemeye de arkadaşlarıma nazaran çok geç başladım. Lisede Queen dinlemekle başladı sonra devamı geldi işte…”
“Annem orkestrada çaldığından klasik müziğin bendeki yeri annemin haftanın muhakkak günleri yanımda olmamasıydı…”
“Rock dinlemezsem yapamıyorum, kendimi berbat hissediyorum hakikaten.”
“Ama kendimi makûs hissettiğimde bir yer değiştirme kelam konusu. O vakit kelamlar ön plana geçiyor. Bazen de kimi müzikler bana birtakım olayları hatırlatabiliyor.”
“Program esnasında yanlış yaptığımda çok makus oluyorum. Tamam diyorum bu gece bu türlü masraf artık…”
“İnsan ilgilerinde de bir hatandan ötürü her şeyin mahvolacağını düşünürüm”
Kişinin mesleksel gelişiminin incelenmesinde tek kutuplu çalışmak, bize at gözlüğü takmış bir bakış açısı içine sokar. Farklı kuramlardan yola çıkarak tahliller üretmek üretkenliğimizi zenginleştirecektir.
Malum,insanoğlu gereksinimler üzerine bir niyet sistemi geliştirir, rutin ve zorunlu gereksinimlerimiz üzerine üstteki cümleleri değerlendirdiğimizde; kişinin alt seviyedeki gereksinimleri, cümlelerinde etkin bir formda görülmektedir. Kaldı ki alt seviye gereksinimlerin nadiren doyurulması durumunda, gereksinimler bilinçsiz bir güdüleyici haline dönüşür ve üst seviyedeki gereksinimlerin ortaya çıkmasını pürüzler. Yüksek seviyedeki gereksinimler doyurulduğunda ise alt seviyedeki gereksinimler başat güdü haline gelir. Örneğin ailenin maddi durumu epey değişken, bazen düzgün bazen de berbat olduğunu varsayın, bu durumda çocuğun eline ne vakit para geçeceği muhakkak olmaz. Haliyle bu nevrotik dert sonrasında çocuk temel eksikliğini çektiği şeye yönelerek seçeceği mesleklerde maddi getiri kıymetli bir etken olacaktır.
Meslek çeşitleri de bir mesleğin seçimi konusunda belirleyici tesire sahiptir. İnsanlara uzak olan ya da beşerlerle etkin olarak bir ortada bulunduğumuz meslekler diye bir ayrıma gideceksek, aile kültüründe bağlılık ve bir ortada olmanın çok yaşandığı aile kültürlerinde çocuklar çoklukla özgür, ara davranış tavır ve davranışları olan ailelerin çocukları ise seçeceği mesleklerde objelere ve nesnelere yönelmeleri beklenir. Bu cins çocuklar, aile ortamı içinde bulamadıkları ilgiyi öbür alanlarda tatmin etmeye çalışmakta, bunu yaparken de insanlara değil nesnelere yönelmeyi tercih etmektedirler.
Psikoanalitik Kuramın mesleksel gelişim üzerine telaffuzları ise daha can alıcı. Ruhsal taraftan sağlıklı bir beşerde dahi bilinçdışı güdüler kişinin meslek seçiminde karar düzeneğini oluşturduğu varsayılır. Bireyde egonun tatminsizliği ve narsist eğilimlerin bulunması durumunda bilinçdışı güdüler yüceltilir. Başat sadistlik güdüsü olan birey ise kendini cerrah olarak yüceltebilir. Böylelikle güdüsünü doyurur. Tıpkı vakitte saygınlık, itibar ve para da kazanır. 0-5 yaş ortasında ortaya çıkan bu bilinçdışı güdülerin doyurulması konusunda anaokullarında uygulanan meslek seçim aktiflikleri, bireylerin sağlıklı meslek seçimleri için kaçırılmaz bir fırsattır.
Yapılan mesleksel danışmanlık sürecine dönecek olursak, Roe’ nun kuramı göz önünde bulundurulduğunda, alt seviye muhtaçlıklarının karşılanmadığı karşımıza çıkmaktadır. Bunu “Annem orkestrada çaldığından klasik müziğin bendeki yeri annemin haftanın muhakkak günleri yanımda olmamasıydı…” cümlesinden çok anlaşılabilmekte. Bu ferdî kıymetlendirme bize “öz” hakkında net bilgiyi sunmakta. Kişi hem içinde bulunduğu etrafın tesirinden, hem oynadığı oyuncaklarından ve bunların getirisi bilinçdışı muhtaçlığı olan anneye yakınlık gereksiniminden ötürü müziğe yöneldiği görülmekte. Kişinin temel beklentisi ve doyurulması gereken gereksinim anne yakınlığıdır, reaksiyonu ise müzik. Lakin “Farkında olmadığımız bilinçdışı güdülerimiz bizi mesleğe yönlendirir” cümlelerinden doğacak olan sorun üzere kişi model alarak klasik müzik yapmak yerine zıt kutupta olan rock müzik ile ilgilenmiştir, öfkesini bu halde tabir etmiştir. Bir öbür bağlamda, bu bahis yalnızca meslek seçimini değil, bağlanma modeli sonucunu da düşündürmektedir. Rock müziği bir bağlanma aracı olarak seçmiş olabilir. Gereksinimi olan yakınlık hissini rock müzik tipi ile lisana getirdiğinden ötürü bundan uzak kaldığında eksiklik yaşayacak ve ruhsal ruh hali sağlıklı olmayacaktır.
Malesef, ülkemizdeki meslek seçme süreçlerinin içeriği yalnızca gelir düzeyi ve çalışma şartları ile alakalı. Meslek seçimine bu paha yargıları vakit zaman gelir ve iş gücü kaybına neden olmakta. Şuurlu ve muhtaçlığa yönelik tercih edilen meslek kişi ve toplum açısından daha faydalıdır. Bu tıp değerlendirmelerin sayısının artması ve topluma aktarılmasında ruhsal danışmanlara da değerli misyonlar düşmektedir.
Bilhassa meslek tercihi periyotlarında bu mevzu hakkında her kesite düzenlenecek olan eğitici seminerler şuurlu tercih yapma konusunda faydalı olmakta, sayılarının artması için ruhsal danışmanlara özel misyonlar düşmektedir. Gerek bir ruhsal danışman gerekse bir insan kaynakları uzmanı olarak söyleyebilirim ki, Sağlıklı çocuk yetiştirmek kadar, sağlıklı bir meslek seçim süreci de, işyerinizde size söylenen sıcak bir “Günaydın” sayısını arttıracaktır.
