Meslek insanlara faydalı mal ve hizmet üretmek ve karşılığında bir gelir elde etmek emeliyle yapılan, muhakkak eğitimle kazanılan ve kuralları toplumca belirlenmiş faaliyetler bütünüdür (Kuzgun, 1999).
Meslek bireyin hayatını sürdürebilmesi için yaptığı iştir. Süreklilik gerektirir; bireye maddi ve manevi doyum sağlar. Belli bir eğitim deneyimini gerektirir ve toplumca kabul edilen ahlak unsurlarına nazaran sürdürülür. (Temel, 2005)
Meslek seçimi ise bir kimsenin kendisine açık olan meslekleri çeşitli tarafları ile değerlendirip kendi muhtaçlıkları ve beklentileri açısından istenilen tarafları çok istenilmeyen az olan birine yönelmeye karar vermesidir. Meslek seçimi bir anda verilen bir karar değildir ve mesleksel gelişim süreci içerisinde biçimlenerek ortaya çıkar. (Kuzgun, 1999).
Bireyin çocukluktan başlayarak kendisi ve meslekler hakkında geliştirdiği algısal çerçeve ile şartların etkileşimi içinde oluşan mesleksel karar, mesleksel gelişim sürecinin belirli bir kademesinde yapılan bir seçimdir (Yeşilyaprak, 2004).
Mesleksel gelişim kuramcıları, meslek gelişiminin kişilik gelişimine paralel olduğunu ve hiyerarşik bir yapı izlediğini belirtirler (Super,l963; Bartlett, l971; Bohn,l966). Nelson-Jones’e (1982) nazaran meslek gelişimi, toplumsal, duygusal ve, zihinsel gelişme üzere bireyin gelişiminin bir tarafı olarak görülebilir. Genel gelişim sürecinin evreleri üzere mesleksel gelişiminin de aşikâr evreleri vardır. Muhteşem ( 1957) her bir mesleksel gelişim evresi için bireylerden beklenen kimi vazifeler belirlemiştir. Her bir mesleksel gelişim evresi için bireyin üstlenmesi gereken bu misyonlara “Mesleki Gelişim Görevleri” denir. Bir kişinin mesleksel gelişim vazifelerini muvaffakiyet ile yerine getirebilmesi o vazifelere ait yaşantı fırsatlarını elde edebilmesine bağlıdır.
Her ne kadar meslek (Kariyer) danışmanları kişinin mesleksel karar verme sürecinde kişinin başta yetenek olmak üzere, ilgi ve pahaları ile bir tahlil yolu üretse de şahısların meslek seçiminde kararlarına istikamet veren, yaşantıları, algıları ve gerçek ortasındaki ahengi sağlayan bir süreç bulunmaktadır. Bu süreç kişinin toplumsal, kültürel ekonomik yaşantılarından etkilendiği kadar, içsel dünyasını oluşturan “maruz kalınan ” yaşantılarını, örneğin ana baba tavırları, ruhsal algıları ya da doyuma ulaşamayan gereksinimleri da kişininin mesleksel karar verme sürecinde etkendir.
Bireylerin meslek seçim süreçlerini açıklayan kuramlar söyledir.
1. Persons’un Özellik-Faktör Kuramı
Bireyin Tahlili + Mesleğin Tahlili → Uzlaştırma
2. Anna Roe’nun Muhtaçlıklar Kuramı
a) Muhtaçlıklar:
● Rutin Gereksinimler ● Alt Seviyedeki Muhtaçlıklar
● Uzun Mahrumluk Devrinden Sonra Doyurulan Muhtaçlıklar
b) Ebeveyn Tavırları
● Çok Kollayıcı ● Reddeden ● Demokratik
3. Holland’ın Mesleksel Tipolojisi
● Realistik Tip ●Entelektüel ● Toplumsal
● Klâsik ● Teşebbüsçü ● Artistik
4. Psikoanalitik Kuram
● Farkında olmadığımız bilinçdışı güdülerimiz kişiyi mesleğe yönlendirir.
● Bilinçdışı güdülerin yüceltilmesi kıymetlidir.
● Bu bilinçdışı güdüler 0-5 yaş ortasında ortaya çıkar ve şayet uygun kullanılırsa
meslek, bu güdülerin doyumu için bir fırsattır.
5. Super’ın Benlik kuramı
Bireyin kendine yüklediği sıfatlarla o mesleğin prototipine yüklediği sıfatlar ne kadar benzeriyse o mesleği seçme eğilimi artar.
● Keşif (15-24) ● Yerleşme (25-44) ● Müdafaa (45-64)
6. Ginzberg ve Arkadaşlarının Gelişim Kuramı
Bireyin istekleri, istekleri, gereksinimleri, yetenekleri ortasında yaptığı uzlaşmanın karakterize edildiği bir süreçtir
● Fantezi Seçimler ● Süreksiz Seçimler ●Gerçekçi Seçimler
7. Katz-Gelatt’ın Karar Kuramı
Her şeyden evvel, bireyin kişilik özellikleri ve benlik dizaynları değerlidir.
(Yaşantılar, Etrafın özellikleri ve imkanları, etraf ile etkileşim)
Psikolojinin hiçbir vakit tekdüze doğrular üzerine ilerlemeyeceği düşünülürse her bir kuramın bireye özelleştirilmesi ve aktarılması ile şahısların “Neden bu meslek?” sorusuna daha gerçekçi karşılıklar verebiliriz. Bunu ise “Mesleki Gelişim Süreci” ile yalnızca lakin güçlü içeriği ile açıklayabiliriz.
Bireye ve etrafına ilişkin birçok etkenin, çocukluktan yetişkinliğe dek, birbirini ve bireyi etkilemesi ile oluşan “Mesleki Gelişim Süreci” beş evreden oluşur. Bu evreler birbirlerini izleyen gelişim evreleridir. Her gelişim evresi kendinden sonra gelen basamakları tesirler. Bu evreler şu biçimde sıralanır (Isaacson 1986).
1. Uyanış ve farkında olma (Awareness): 5-12 yaş ortası, ilkokul periyodunu kapsar.
2. Meslekleri keşfetme ve araştırma (Exploration): 12-15 yaş ortası, ortaokul
devrini kapsar.
3. Karar verme (Decision Making): 15-18 yaş ortası, lise devrini kapsar.
4. Hazırlık (Preparation): 18-23 yaş ortası, yükseköğrenim devrini kapsar.
5. İşe yerleşme (Employment): 23 yaş ve sonrası, iş ömrüne atılma devrini kapsar.
Türkiye’ de mesleksel gelişim sürecinin en kıymetli basamağını eğitim yaşantısı oluşturmaktadır. Kişinin akademik başarısı onun meslek seçiminde en kıymetli yere sahiptir. Lakin bu söz de bizim için her vakit gerçekleri göstermemektedir. İmtihanlarda en yüksek puanları almalarına karşın yeteneklerine, ilgilerine ve kıymetlerine uygun meslekler seçmeyen bireylerin, ya üniversite sırasında seçtikleri alandan uzaklaştıklarını ya da meslek yaşantılarında kendilerinden beklenen doyumu almadıklarına ait bilgiler bu yargımızı kanıtlamaktadır.
Bir mesleği yapabilmek, o meslekten beklentileri karşılamak için yetenek bir zorunluluktur. Lakin tek başına yetenek de o mesleği yapabilmemize imkan sağlamamaktadır. o yeteneği ilgiler ile birleşmesi ve ferdî bedellerle de uyumlu olması gerekmektedir. Bu çalışmada da, (göreli olarak) başarılı sayılabilecek bir müzisyenin yaşantısı incelenmesi, mesleğinin kendisinin yetenek ve ilgiler ile birlikte meslek seçim sürecinde yaşantısındaki hangi olaylardan etkilediğini ortaya koymak, seçtiği meslekten ötürü hayat doyumunun kendisinin tabiri ile ortaya konulması bu çalışmanın sorununu oluşturmaktadır.
Çalışma bağlamında incelenen müzisyenin, yaşantısının meslek seçiminde, mesleksel olgunlukta olup olmadığına ait bulgular, kendinin hayat doyumuna ait betimlemeleri bu çalışmanın maksadını oluşturmaktadır.
Ülkemiz gerçekleri de dikkate alındığında meslek seçimi, Ginzberg’ in tabir ettiği üzere büyük oranda “geri dönülmezliği” içermektedir. Bu nedenle mesleklerin gerektirdiği yetenek ve ilgi ve ferdî ve mesleksel bedeller, öğrencilere eğitim yaşantısının başlaması ile tanıtılmaya başlanmalı, meslek yaşantısı da yeniden o çağlarda kazandırılmalıdır. Fakat bu halde yeterli bir zamanlamada bulunulmuş olur. Türkiye’ de Ruhsal İstişare ve Rehberlik Hizmetlerinin gerektiği manası ve bedeli bulamaması, esas vazifelerinden birisi mesleksel rehberlik yapmakta olan ruhsal danışmanların da yapabilirliklerini ve çalışma alanlarını sonlandırmaktadır.
Tıpkı vakitte da kişinin seçtiği meslek, onun nasıl bir iş ortamında çalışacağını, nasıl bir ömür süreceğini, nerede yaşayacağını, nasıl bir dünya görüşünün olacağını hatta kiminle evleneceğini belirleyebilmektedir. Uygulanan mesleksel istişare örneği ile bahsin somutlaştırılması, profesyonellerce yapılması gereken meslek danışmanlığının, sahip olunan meslek ile kişinin ömür kalitesi / hayat doyumu ile alakasının kıymeti de bu çalışmanın yapılmasını bedelli kılmaktadır.
Görüşme Yapılan Kişi:
C.B, Hukuk Mezunu(1 yıl), baterist (10 yıl )
1981 İzmir doğumlu. Doğduktan çabucak sonra ailesi ile Ankara’ya yerleşti.
Yüksek SED üyesi bir aile yapısı
İlköğretim, kolej; lise devlet lisesi, özel bir üniversiteden Hukuk Fakültesi mezunu.
Birtakım cümleler:
“Hukuk, insanın idealist olması gereken bir alan tıpkı biçimde müzisyenlikte de bu türlü. Ha tabi ikisini bir ortada yapmaya çalışırsan idealistlik bir yerde tıkanır. Ancak zati hukuk istemeden yerleştiğim bir tercihimdi.”
“O eşik benim için her vakit değişiyor. Hiçbir vakit kendimi kâfi bulmadım aslında profesyonelliği para kazanmakla da bağdaştırmıyorum, kendi gözümde hala amatörüm daha düzgünü için, şahsî hazlarım ve karşımdakilerin memnuniyeti için çalışıyorum. Ve bu işte gün geçtikçe mükemmeliyetçiliğim artıyor.”
“Ben çalarken konsantre olmaya çalışıyorum yaptığım işin en uygununu icra edebilmek için.”
(Hemen telefonunu çıkarıyor ve küçükken çekilen bir fotoğrafı gösteriyor, fotoğrafta babaannesi, trampet çalan oyuncak maymunu ile bir arada poz vermiş)
“Küçükken bu türlü oyuncak davullarım, trampet çalan maymunlarım varmış. Esasen vurmalı enstrümanlara karşı bir ilgim varmış fakat ben bunu keşfettiğimde lise-2 deydim. Aslında şu an ilgilendiğim müziği dinlemeye de arkadaşlarıma nazaran çok geç başladım. Lisede Queen dinlemekle başladı sonra devamı geldi işte…”
“Annem orkestrada çaldığından klasik müziğin bendeki yeri annemin haftanın muhakkak günleri yanımda olmamasıydı…”
“Rock dinlemezsem yapamıyorum, kendimi makus hissediyorum hakikaten.”
“Ama kendimi makus hissettiğimde bir yer değiştirme kelam konusu. O vakit kelamlar ön plana geçiyor. Bazen de birtakım müzikler bana birtakım olayları hatırlatabiliyor.”
“Program esnasında yanlış yaptığımda çok makûs oluyorum. Tamam diyorum bu gece bu türlü sarfiyat artık…”
“İnsan ilgilerinde de bir hatandan ötürü her şeyin mahvolacağını düşünürüm”
Kişinin mesleksel gelişiminin incelenmesinde her vakit tek kutuplu çalışamayabiliriz. kaldı ki psikoloji kuramları birbirinin değişik bakış açılarıdır ve getirilen yorumlar bizim teklifler geliştirmemize zenginlik katar.
Üstte yarı yapılandırılmış prosedür ile görüşülen kişinin mesleksel gelişim sürecini, mesleksel olgunluğunu birbirine yakın iki kuram ile açıklayabiliriz.
● Gereksinimler Kuramı (Anna Roe)
● Psikoanalitik Kuram (Freud)
Gereksinimlerimiz
●Rutin Muhtaçlıklar
“…bu kişi meslek seçiminde temel güdü olarak birinci derecede paraya yönelecektir”
● Alt Seviyedeki Muhtaçlıklar
Nadiren doyurulduğunda bu gereksinimler bilinçsiz güdüleyici haline dönüşür ve üst seviyedeki gereksinimlerin ortaya çıkmasını pürüzler. Yüksek seviyedeki gereksinimler (kendini gerçekleştirme) doyurulduğunda büsbütün ortadan kalktığı halde, alt seviyedeki gereksinimler ortada bir doyurulduğunda başat güdü haline gelir. Örneğin ailenin maddi durumu epey değişken, bazen âlâ bazen de berbat olsun. Bu durumda çocuğun eline ne vakit para geçeceği belirli değil. Çocuk temel eksikliğini çektiği şeye yönelecektir, seçeceği mesleklere para değerli bir etken olacaktır.
● Uzun Mahrumluk Devrinden Sonra Doyurulan Muhtaçlıklar
Bu çeşit gereksinimler bilinçsiz güdü haline dönüşür ve bilinçaltını tesirler.
Meslek Cinsleri
● İnsanlara Uzak Meslekler
Aile çok hür ya da aralı ise çocuklar objelere ve nesnelere yönelirler. Aile ortamı içinde bulamadıkları ilgiyi diğer alanlarda tatmin etmeye çalışıyorlar, bunu yaparken de insanlara değil nesnelere yönelmeyi tercih ediyorlar.
● İnsanlara Yönelim
Demokratik anne – baba tavrında yetişen çocuklar insan bağlantılarında ve toplumsal ortamlarda daha başarılı olmakta, bu nedenle de insan bağlantılarında etkin olabilecekleri mesleklere yönelmektedir.
Psikoanalitik Kuram
…Freud’ a nazaran ruhsal sıhhati yerinde olan bireylerde meslek seçimi yüzeysel bir karar değildir. Farkında olmadığımız bilinçdışı güdülerimiz bizi mesleğe yönlendirir.”
“Bu kuramda bilinçdışı güdülerin yüceltilmesi kelam mevzusudur. Başat sadistlik güdüsü olan kişi kendini cerrah olarak yüceltebilir. Böylelikle güdüsünü doyurur. Tıpkı vakitte saygınlık, itibar ve para da kazanır. Bu bilinçdışı güdüler 0-5 yaş ortasında ortaya çıkar ve şayet uygun kullanılırsa meslek, bu güdülerin doyumu için bir fırsattır.”
Sonuç prestiji ile
Roe’ nun kuramı göz önünde bulundurulduğunda, alt seviye muhtaçlıklarının karşılanmadığı karşımıza çıkmaktadır. Bunu “Annem orkestrada çaldığından klasik müziğin bendeki yeri annemin haftanın belirli günleri yanımda olmamasıydı…” cümlesinden anlayabilmekteyiz. Kişi hem içinde bulunduğu etrafın tesirinden, hem oynadığı oyuncaklarından ve bunların getirisi bilinçdışı muhtaçlığı olan anneye yakınlık gereksiniminden ötürü müziğe yönelmiştir. Kişinin beklentisi ve doyurulması gereken gereksinim, anne yakınlığıdır. Buna reaksiyon olarak ise Farkında olmadığımız bilinçdışı güdülerimiz bizi mesleğe yönlendirir cümlelerinden doğacak olan sorun üzere kişi model alarak klasik müzik yapmak yerine zıt kutupta olan rock müzik ile ilgilenmiştir . Bunu getirisi ise uzun vakitte su sonuca bağlanabilir. kişi rock müziği bir bağlanma / aracı olarak seçmiş olabilir. muhtaçlığı olan yakınlık hissini rock müzik tipi ile lisana getirdiğinden ötürü bundan uzak kaldığında eksiklik yaşayacak ve ruhsal ruh hali sağlıklı olmayacaktır.
Kişinin mükemmeliyetçilik konusundaki görüşünü de (kontrolsüz) demokratik ana baba tavrının bir getirisi olan durumu bir araştırma bulgusu ile açıklayabiliriz.
“Kontrolsüz demokratik ana baba tavırlarına sahip olan birey, zıt yansılar ile çok ender karşılaştığı için, hayatında yanlışlara müsaade vermemeye eğilimlidir.(Jark, 1996)
Bu çalışmanın sonuçları incelendiğinde, şahısların mesleksel seçimlerinden kararsızlıklarında ve mesleksel olgunluk seviyeleri, belirli tesirlere sahip olmakla birlikte kişinin geçmiş tecrübeleri, yaşantı sonuçları da, onun muhakkak bir mesleğe yönelmesinde tesirli olduğu anlaşılmaktadır. Bu bulgudan hareketle, şahıslara yapılan mesleksel müracaat onların meslek seçimine ait öncelikleri belirlenebilir ve bu öncelikleri tercih etmeye yönelik müdahaleler yapılabilir.
Ülkemizdeki meslek seçme süreçlerinin içeriği yalnızca gelir düzeyi ve çalışma şartları ile alakalıdır. Meslek seçimine bu kıymet yargıları vakit zaman gelir ve iş gücü kaybına neden olmaktadır. şuurlu ve gereksinime yönelik tercih edilen meslek kişi ve toplumu açısından daha faydalıdır. Bu tıp değerlendirmelerin sayısının artması ve topluma aktarılmasında ruhsal danışmanlara da kıymetli vazifeler düşmektedir.
Bilhassa meslek tercihi periyotlarında bu bahis hakkında her bölüme düzenlenecek olan eğitici seminerler şuurlu tercih yapma konusunda faydalı olabilir.
Bu tıptaki araştırmaların sayısının artması içeriğinin zenginleşmesi ile meslek elemanlarına yönlendirici fikirler üretilebilir, şahıslara yapılan meslek danışmanlığının verimliliği artabilir.
1. Meslek Seçimi Konusunda Bilinmesi Gerekenler Yıldız KUZGUN, ÖSYM Yayınları, Ankara 2003
2. Geleceği birlikte yaratmak.” Sabancı Üniversitesi Yayınları, 2003
3- Sahranç, Ü. (2000). Lise öğrencilerinin mesleksel olgunluk seviyelerinin kontrol odaklarına nazaran birtakım değişkenler açısından incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü.
Meslek bireyin hayatını sürdürebilmesi için yaptığı iştir. Süreklilik gerektirir; bireye maddi ve manevi doyum sağlar. Belli bir eğitim deneyimini gerektirir ve toplumca kabul edilen ahlak unsurlarına nazaran sürdürülür. (Temel, 2005)
Meslek seçimi ise bir kimsenin kendisine açık olan meslekleri çeşitli tarafları ile değerlendirip kendi muhtaçlıkları ve beklentileri açısından istenilen tarafları çok istenilmeyen az olan birine yönelmeye karar vermesidir. Meslek seçimi bir anda verilen bir karar değildir ve mesleksel gelişim süreci içerisinde biçimlenerek ortaya çıkar. (Kuzgun, 1999).
Bireyin çocukluktan başlayarak kendisi ve meslekler hakkında geliştirdiği algısal çerçeve ile şartların etkileşimi içinde oluşan mesleksel karar, mesleksel gelişim sürecinin belirli bir kademesinde yapılan bir seçimdir (Yeşilyaprak, 2004).
Mesleksel gelişim kuramcıları, meslek gelişiminin kişilik gelişimine paralel olduğunu ve hiyerarşik bir yapı izlediğini belirtirler (Super,l963; Bartlett, l971; Bohn,l966). Nelson-Jones’e (1982) nazaran meslek gelişimi, toplumsal, duygusal ve, zihinsel gelişme üzere bireyin gelişiminin bir tarafı olarak görülebilir. Genel gelişim sürecinin evreleri üzere mesleksel gelişiminin de aşikâr evreleri vardır. Muhteşem ( 1957) her bir mesleksel gelişim evresi için bireylerden beklenen kimi vazifeler belirlemiştir. Her bir mesleksel gelişim evresi için bireyin üstlenmesi gereken bu misyonlara “Mesleki Gelişim Görevleri” denir. Bir kişinin mesleksel gelişim vazifelerini muvaffakiyet ile yerine getirebilmesi o vazifelere ait yaşantı fırsatlarını elde edebilmesine bağlıdır.
Her ne kadar meslek (Kariyer) danışmanları kişinin mesleksel karar verme sürecinde kişinin başta yetenek olmak üzere, ilgi ve pahaları ile bir tahlil yolu üretse de şahısların meslek seçiminde kararlarına istikamet veren, yaşantıları, algıları ve gerçek ortasındaki ahengi sağlayan bir süreç bulunmaktadır. Bu süreç kişinin toplumsal, kültürel ekonomik yaşantılarından etkilendiği kadar, içsel dünyasını oluşturan “maruz kalınan ” yaşantılarını, örneğin ana baba tavırları, ruhsal algıları ya da doyuma ulaşamayan gereksinimleri da kişininin mesleksel karar verme sürecinde etkendir.
Bireylerin meslek seçim süreçlerini açıklayan kuramlar söyledir.
1. Persons’un Özellik-Faktör Kuramı
Bireyin Tahlili + Mesleğin Tahlili → Uzlaştırma
2. Anna Roe’nun Muhtaçlıklar Kuramı
a) Muhtaçlıklar:
● Rutin Gereksinimler ● Alt Seviyedeki Muhtaçlıklar
● Uzun Mahrumluk Devrinden Sonra Doyurulan Muhtaçlıklar
b) Ebeveyn Tavırları
● Çok Kollayıcı ● Reddeden ● Demokratik
3. Holland’ın Mesleksel Tipolojisi
● Realistik Tip ●Entelektüel ● Toplumsal
● Klâsik ● Teşebbüsçü ● Artistik
4. Psikoanalitik Kuram
● Farkında olmadığımız bilinçdışı güdülerimiz kişiyi mesleğe yönlendirir.
● Bilinçdışı güdülerin yüceltilmesi kıymetlidir.
● Bu bilinçdışı güdüler 0-5 yaş ortasında ortaya çıkar ve şayet uygun kullanılırsa
meslek, bu güdülerin doyumu için bir fırsattır.
5. Super’ın Benlik kuramı
Bireyin kendine yüklediği sıfatlarla o mesleğin prototipine yüklediği sıfatlar ne kadar benzeriyse o mesleği seçme eğilimi artar.
● Keşif (15-24) ● Yerleşme (25-44) ● Müdafaa (45-64)
6. Ginzberg ve Arkadaşlarının Gelişim Kuramı
Bireyin istekleri, istekleri, gereksinimleri, yetenekleri ortasında yaptığı uzlaşmanın karakterize edildiği bir süreçtir
● Fantezi Seçimler ● Süreksiz Seçimler ●Gerçekçi Seçimler
7. Katz-Gelatt’ın Karar Kuramı
Her şeyden evvel, bireyin kişilik özellikleri ve benlik dizaynları değerlidir.
(Yaşantılar, Etrafın özellikleri ve imkanları, etraf ile etkileşim)
Psikolojinin hiçbir vakit tekdüze doğrular üzerine ilerlemeyeceği düşünülürse her bir kuramın bireye özelleştirilmesi ve aktarılması ile şahısların “Neden bu meslek?” sorusuna daha gerçekçi karşılıklar verebiliriz. Bunu ise “Mesleki Gelişim Süreci” ile yalnızca lakin güçlü içeriği ile açıklayabiliriz.
Bireye ve etrafına ilişkin birçok etkenin, çocukluktan yetişkinliğe dek, birbirini ve bireyi etkilemesi ile oluşan “Mesleki Gelişim Süreci” beş evreden oluşur. Bu evreler birbirlerini izleyen gelişim evreleridir. Her gelişim evresi kendinden sonra gelen basamakları tesirler. Bu evreler şu biçimde sıralanır (Isaacson 1986).
1. Uyanış ve farkında olma (Awareness): 5-12 yaş ortası, ilkokul periyodunu kapsar.
2. Meslekleri keşfetme ve araştırma (Exploration): 12-15 yaş ortası, ortaokul
devrini kapsar.
3. Karar verme (Decision Making): 15-18 yaş ortası, lise devrini kapsar.
4. Hazırlık (Preparation): 18-23 yaş ortası, yükseköğrenim devrini kapsar.
5. İşe yerleşme (Employment): 23 yaş ve sonrası, iş ömrüne atılma devrini kapsar.
Türkiye’ de mesleksel gelişim sürecinin en kıymetli basamağını eğitim yaşantısı oluşturmaktadır. Kişinin akademik başarısı onun meslek seçiminde en kıymetli yere sahiptir. Lakin bu söz de bizim için her vakit gerçekleri göstermemektedir. İmtihanlarda en yüksek puanları almalarına karşın yeteneklerine, ilgilerine ve kıymetlerine uygun meslekler seçmeyen bireylerin, ya üniversite sırasında seçtikleri alandan uzaklaştıklarını ya da meslek yaşantılarında kendilerinden beklenen doyumu almadıklarına ait bilgiler bu yargımızı kanıtlamaktadır.
Bir mesleği yapabilmek, o meslekten beklentileri karşılamak için yetenek bir zorunluluktur. Lakin tek başına yetenek de o mesleği yapabilmemize imkan sağlamamaktadır. o yeteneği ilgiler ile birleşmesi ve ferdî bedellerle de uyumlu olması gerekmektedir. Bu çalışmada da, (göreli olarak) başarılı sayılabilecek bir müzisyenin yaşantısı incelenmesi, mesleğinin kendisinin yetenek ve ilgiler ile birlikte meslek seçim sürecinde yaşantısındaki hangi olaylardan etkilediğini ortaya koymak, seçtiği meslekten ötürü hayat doyumunun kendisinin tabiri ile ortaya konulması bu çalışmanın sorununu oluşturmaktadır.
Çalışma bağlamında incelenen müzisyenin, yaşantısının meslek seçiminde, mesleksel olgunlukta olup olmadığına ait bulgular, kendinin hayat doyumuna ait betimlemeleri bu çalışmanın maksadını oluşturmaktadır.
Ülkemiz gerçekleri de dikkate alındığında meslek seçimi, Ginzberg’ in tabir ettiği üzere büyük oranda “geri dönülmezliği” içermektedir. Bu nedenle mesleklerin gerektirdiği yetenek ve ilgi ve ferdî ve mesleksel bedeller, öğrencilere eğitim yaşantısının başlaması ile tanıtılmaya başlanmalı, meslek yaşantısı da yeniden o çağlarda kazandırılmalıdır. Fakat bu halde yeterli bir zamanlamada bulunulmuş olur. Türkiye’ de Ruhsal İstişare ve Rehberlik Hizmetlerinin gerektiği manası ve bedeli bulamaması, esas vazifelerinden birisi mesleksel rehberlik yapmakta olan ruhsal danışmanların da yapabilirliklerini ve çalışma alanlarını sonlandırmaktadır.
Tıpkı vakitte da kişinin seçtiği meslek, onun nasıl bir iş ortamında çalışacağını, nasıl bir ömür süreceğini, nerede yaşayacağını, nasıl bir dünya görüşünün olacağını hatta kiminle evleneceğini belirleyebilmektedir. Uygulanan mesleksel istişare örneği ile bahsin somutlaştırılması, profesyonellerce yapılması gereken meslek danışmanlığının, sahip olunan meslek ile kişinin ömür kalitesi / hayat doyumu ile alakasının kıymeti de bu çalışmanın yapılmasını bedelli kılmaktadır.
Görüşme Yapılan Kişi:
C.B, Hukuk Mezunu(1 yıl), baterist (10 yıl )
1981 İzmir doğumlu. Doğduktan çabucak sonra ailesi ile Ankara’ya yerleşti.
Yüksek SED üyesi bir aile yapısı
İlköğretim, kolej; lise devlet lisesi, özel bir üniversiteden Hukuk Fakültesi mezunu.
Birtakım cümleler:
“Hukuk, insanın idealist olması gereken bir alan tıpkı biçimde müzisyenlikte de bu türlü. Ha tabi ikisini bir ortada yapmaya çalışırsan idealistlik bir yerde tıkanır. Ancak zati hukuk istemeden yerleştiğim bir tercihimdi.”
“O eşik benim için her vakit değişiyor. Hiçbir vakit kendimi kâfi bulmadım aslında profesyonelliği para kazanmakla da bağdaştırmıyorum, kendi gözümde hala amatörüm daha düzgünü için, şahsî hazlarım ve karşımdakilerin memnuniyeti için çalışıyorum. Ve bu işte gün geçtikçe mükemmeliyetçiliğim artıyor.”
“Ben çalarken konsantre olmaya çalışıyorum yaptığım işin en uygununu icra edebilmek için.”
(Hemen telefonunu çıkarıyor ve küçükken çekilen bir fotoğrafı gösteriyor, fotoğrafta babaannesi, trampet çalan oyuncak maymunu ile bir arada poz vermiş)
“Küçükken bu türlü oyuncak davullarım, trampet çalan maymunlarım varmış. Esasen vurmalı enstrümanlara karşı bir ilgim varmış fakat ben bunu keşfettiğimde lise-2 deydim. Aslında şu an ilgilendiğim müziği dinlemeye de arkadaşlarıma nazaran çok geç başladım. Lisede Queen dinlemekle başladı sonra devamı geldi işte…”
“Annem orkestrada çaldığından klasik müziğin bendeki yeri annemin haftanın muhakkak günleri yanımda olmamasıydı…”
“Rock dinlemezsem yapamıyorum, kendimi makus hissediyorum hakikaten.”
“Ama kendimi makus hissettiğimde bir yer değiştirme kelam konusu. O vakit kelamlar ön plana geçiyor. Bazen de birtakım müzikler bana birtakım olayları hatırlatabiliyor.”
“Program esnasında yanlış yaptığımda çok makûs oluyorum. Tamam diyorum bu gece bu türlü sarfiyat artık…”
“İnsan ilgilerinde de bir hatandan ötürü her şeyin mahvolacağını düşünürüm”
Kişinin mesleksel gelişiminin incelenmesinde her vakit tek kutuplu çalışamayabiliriz. kaldı ki psikoloji kuramları birbirinin değişik bakış açılarıdır ve getirilen yorumlar bizim teklifler geliştirmemize zenginlik katar.
Üstte yarı yapılandırılmış prosedür ile görüşülen kişinin mesleksel gelişim sürecini, mesleksel olgunluğunu birbirine yakın iki kuram ile açıklayabiliriz.
● Gereksinimler Kuramı (Anna Roe)
● Psikoanalitik Kuram (Freud)
Gereksinimlerimiz
●Rutin Muhtaçlıklar
“…bu kişi meslek seçiminde temel güdü olarak birinci derecede paraya yönelecektir”
● Alt Seviyedeki Muhtaçlıklar
Nadiren doyurulduğunda bu gereksinimler bilinçsiz güdüleyici haline dönüşür ve üst seviyedeki gereksinimlerin ortaya çıkmasını pürüzler. Yüksek seviyedeki gereksinimler (kendini gerçekleştirme) doyurulduğunda büsbütün ortadan kalktığı halde, alt seviyedeki gereksinimler ortada bir doyurulduğunda başat güdü haline gelir. Örneğin ailenin maddi durumu epey değişken, bazen âlâ bazen de berbat olsun. Bu durumda çocuğun eline ne vakit para geçeceği belirli değil. Çocuk temel eksikliğini çektiği şeye yönelecektir, seçeceği mesleklere para değerli bir etken olacaktır.
● Uzun Mahrumluk Devrinden Sonra Doyurulan Muhtaçlıklar
Bu çeşit gereksinimler bilinçsiz güdü haline dönüşür ve bilinçaltını tesirler.
Meslek Cinsleri
● İnsanlara Uzak Meslekler
Aile çok hür ya da aralı ise çocuklar objelere ve nesnelere yönelirler. Aile ortamı içinde bulamadıkları ilgiyi diğer alanlarda tatmin etmeye çalışıyorlar, bunu yaparken de insanlara değil nesnelere yönelmeyi tercih ediyorlar.
● İnsanlara Yönelim
Demokratik anne – baba tavrında yetişen çocuklar insan bağlantılarında ve toplumsal ortamlarda daha başarılı olmakta, bu nedenle de insan bağlantılarında etkin olabilecekleri mesleklere yönelmektedir.
Psikoanalitik Kuram
…Freud’ a nazaran ruhsal sıhhati yerinde olan bireylerde meslek seçimi yüzeysel bir karar değildir. Farkında olmadığımız bilinçdışı güdülerimiz bizi mesleğe yönlendirir.”
“Bu kuramda bilinçdışı güdülerin yüceltilmesi kelam mevzusudur. Başat sadistlik güdüsü olan kişi kendini cerrah olarak yüceltebilir. Böylelikle güdüsünü doyurur. Tıpkı vakitte saygınlık, itibar ve para da kazanır. Bu bilinçdışı güdüler 0-5 yaş ortasında ortaya çıkar ve şayet uygun kullanılırsa meslek, bu güdülerin doyumu için bir fırsattır.”
Sonuç prestiji ile
Roe’ nun kuramı göz önünde bulundurulduğunda, alt seviye muhtaçlıklarının karşılanmadığı karşımıza çıkmaktadır. Bunu “Annem orkestrada çaldığından klasik müziğin bendeki yeri annemin haftanın belirli günleri yanımda olmamasıydı…” cümlesinden anlayabilmekteyiz. Kişi hem içinde bulunduğu etrafın tesirinden, hem oynadığı oyuncaklarından ve bunların getirisi bilinçdışı muhtaçlığı olan anneye yakınlık gereksiniminden ötürü müziğe yönelmiştir. Kişinin beklentisi ve doyurulması gereken gereksinim, anne yakınlığıdır. Buna reaksiyon olarak ise Farkında olmadığımız bilinçdışı güdülerimiz bizi mesleğe yönlendirir cümlelerinden doğacak olan sorun üzere kişi model alarak klasik müzik yapmak yerine zıt kutupta olan rock müzik ile ilgilenmiştir . Bunu getirisi ise uzun vakitte su sonuca bağlanabilir. kişi rock müziği bir bağlanma / aracı olarak seçmiş olabilir. muhtaçlığı olan yakınlık hissini rock müzik tipi ile lisana getirdiğinden ötürü bundan uzak kaldığında eksiklik yaşayacak ve ruhsal ruh hali sağlıklı olmayacaktır.
Kişinin mükemmeliyetçilik konusundaki görüşünü de (kontrolsüz) demokratik ana baba tavrının bir getirisi olan durumu bir araştırma bulgusu ile açıklayabiliriz.
“Kontrolsüz demokratik ana baba tavırlarına sahip olan birey, zıt yansılar ile çok ender karşılaştığı için, hayatında yanlışlara müsaade vermemeye eğilimlidir.(Jark, 1996)
Bu çalışmanın sonuçları incelendiğinde, şahısların mesleksel seçimlerinden kararsızlıklarında ve mesleksel olgunluk seviyeleri, belirli tesirlere sahip olmakla birlikte kişinin geçmiş tecrübeleri, yaşantı sonuçları da, onun muhakkak bir mesleğe yönelmesinde tesirli olduğu anlaşılmaktadır. Bu bulgudan hareketle, şahıslara yapılan mesleksel müracaat onların meslek seçimine ait öncelikleri belirlenebilir ve bu öncelikleri tercih etmeye yönelik müdahaleler yapılabilir.
Ülkemizdeki meslek seçme süreçlerinin içeriği yalnızca gelir düzeyi ve çalışma şartları ile alakalıdır. Meslek seçimine bu kıymet yargıları vakit zaman gelir ve iş gücü kaybına neden olmaktadır. şuurlu ve gereksinime yönelik tercih edilen meslek kişi ve toplumu açısından daha faydalıdır. Bu tıp değerlendirmelerin sayısının artması ve topluma aktarılmasında ruhsal danışmanlara da kıymetli vazifeler düşmektedir.
Bilhassa meslek tercihi periyotlarında bu bahis hakkında her bölüme düzenlenecek olan eğitici seminerler şuurlu tercih yapma konusunda faydalı olabilir.
Bu tıptaki araştırmaların sayısının artması içeriğinin zenginleşmesi ile meslek elemanlarına yönlendirici fikirler üretilebilir, şahıslara yapılan meslek danışmanlığının verimliliği artabilir.
1. Meslek Seçimi Konusunda Bilinmesi Gerekenler Yıldız KUZGUN, ÖSYM Yayınları, Ankara 2003
2. Geleceği birlikte yaratmak.” Sabancı Üniversitesi Yayınları, 2003
3- Sahranç, Ü. (2000). Lise öğrencilerinin mesleksel olgunluk seviyelerinin kontrol odaklarına nazaran birtakım değişkenler açısından incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü.