Noktalama İşaretleri Nerelerde Kullanılır
Noktalama işaretleri dilimizde ilk kez Tanzimat döneminde kullanılmaya başlanmıştır. Noktalama işaretleri, yazıların daha kolay okunmasını ve anlaşılması sağlar.
Biz konuşurken cümlede anlatmak istediklerimizi ses tonlamalarımızla açık olarak ortaya koyabiliriz. Nerede duracağımızı, nerede vurgu yapacağımızı biliriz. Fakat yazıda böyle bir vurgulama yapamayacağımız için, bunu noktalama işaretleriyle yapmaya çalışırız.
NOKTA İŞARETİ [ . ]
Hüküm, yargı bildiren, anlamca tamamlanmış cümlelerin sonunda kullanılır.
Bu kitabı mutlaka okumalıyım.
Yazarlar bir bir kitaplarını imzaladı.
Kelimelerin kısaltılarak yazılmaları halinde kullanılır.
Dr. Doç. Prof. İst. vb., Cad., Sok., Alm., Ar., Far., Fr., İng.
Seni bir de Dr. Yalçın Bey’e ***ürelim.
Askerlere Yzb. Rasim emir vermiş.
Kelimelerin baş harflerinin alınmasıyla yapılan kısaltmalarda nokta kullanılmaz.
TBMM, TDK, D, B, K, G, KB, GB, KD, GD (sekizi de yön), m, cm, g, kg, l, C, Fe
Bu ürünlerin TSE belgeleri var.
Tarihlerde gün, ay ve yılı ayırmak için kullanılır.
25.07.2003 tarihinde mezun olduk.
Rakamla sıra bildirilen durumlarda “-ncı, -nci” eklerinin yerine kullanılır.
ÖSS'de 4. olarak büyük başarı elde etti.
Saat ve dakikaların yazımında kullanılır.
Sergi yarın 9.30'da açılacak.
Matematikte çarpı işareti yerine kullanılabilir.
6 . 3 = 18
VİRGÜL İŞARETİ [ , ]
Peş peşe gelen eş görevli sözcük aralarında kullanılır.
Yağmur, kar, çamur demeden yoluna devam etti.
cümlesinde nesnelerin ayrılmasında,
Küçük, güzel bir evi vardı.
cümlesinde sıfatların ayrılmasında kullanılmıştır.
Anlamca karışan öğelerin ayrılmasında kullanılır.
Yaşlı adamın yanına yaklaştı.
Yaşlı, adamın yanına yaklaştı.
cümlesinde virgül özneyi ayırmakta kullanılmıştır. Eğer olmasaydı, “yaşlı” sözü sıfat olurdu.
Ara sözlerin başında ve sonunda kullanılır.
Bu evi, çocukluğumun geçtiği yeri, asla sattırmam.
İçinde başka virgül bulunmayan sıralı cümlelerin ayrılmasında kullanılır.
Bzi çağırdı, kendisi gelmedi.
Cümle içindeki ünlem bildiren sözcüklerden sonra kullanılır.
Yoo, bu kadarına da pes doğrusu!
Seslenme bildiren sözcüklerden sonra kullanılır.
Arkadaşlar, biraz beni dinler misiniz?
NOKTALI VİRGÜL İŞARETİ [ ; ]
Aralarında şekil ve anlam bakımından ilişki bulunan, duraklaması kısa olan cümlelerin arasına konur.
At ölür, meydan kalır; yiğit ölür şan kalır.
Birbirine bağlaçla bağlanmış cümlelerde bağlaçtan önce kullanılır.
Beni davet etmediniz; ama bunun için size kızmıyorum.
Virgülle ayrılmış örnekleri farklı örneklerden ayırmak için kullanılır:
Portakal, mandalina, muz; lâhana, pırasa, ıspanak; bisküvi, kraker, çikolata…
Öznenin diğer öğelerle karıştığı yerlerde kullanılır.
Küçük; eski bir eve girdi.
cümlesinde giren “küçük”tür. Eğer virgül koysaydık bu sözcük evin sıfatı olarak da düşünülebilirdi.
İKİ NOKTA İŞARETİ [ : ]
Bir cümlenin sonunda açıklama veya örnek verilecekse kullanılır.
Başarmak için bir tek şart vardır: Çalışmak.
Kavramlar tanımlanırken ya da açıklanırken kullanılır.
İsim: Varlıkları, kavramları karşılayan sözcüklerdir.
Konuşma metinlerinde kullanılır.
Ali: “Ne zaman geldiniz eve?” diye sordu.
ÜÇ NOKTA İŞARETİ [ ... ]
Benzer örneklerle devam edilebileceğini göstermek için kullanılır.
Bahçemizde kiraz, erik, … daha birçok meyve ağacı vardı.
Anlamca bitirilmemiş cümlelerin sonunda kullanılır.
Bir de istediğimi almamışsa….
Söylenmek istenmeyen kelimeler yerine kullanılır.
Toplantıya gelenler arasında … var mıydı?
Alıntılarda; başta ortada ve sonda alınmayan kelime ve bölümlerin yerine konur.
Ahmet Haşim “… sözden ziyade musikiye yakın …” sözleriyle tanımlamıştır şiiri.
Sözün bir yerde kesildiğini anlatmak için kullanılır.
– Niçin gelmedin?
– Benim …
– Mazereti bırak da gerçeği söyle.
Yüklemi bulunmayan cümlelerin sonunda kullanılır.
Karşıda başı dumanlı dağlar … Yan tarafta küçük bir dere …
SIRA NOKTALAR [ ..... ]
Şiirde veya yazıda alınmayan kısımların yerine kullanılır.
Ne sitem ne korku yalnızlıktan
…..
Süslenmiş gemiler geçse açıktan
…..
dizelerindeki kafiyeleri inceleyelim.
Konuşmalarda kişinin sustuğunu göstermek için kullanılır.
– Neden geldin?
– …..
– Seni o mu çağırdı?
KISA ÇİZGİ İŞARETİ [ - ]
Cümle sonunda sözcük yarım kaldığında kullanılır.
Şiir konusunda ………………………………………………………………. olduğunu du-
yunca çok sevindim.
Cümle içindeki ara sözlerin başında ve sonunda kullanılır.
Bütün bebekler -Zeynep hariç- çoktan uykuya dalmışlardı
Bir olayın başlangıç ve bitiş tarihleri arasında kullanılır.
İkinci dünya savaşı (1939-1945) tam altı yıl sürmüştür.
Birbiriyle ilgi kurulan iki ismin arasında kullanılır.
Türkiye - Azerbaycan ilişkileri oldukça iyidir.
Galatasaray – Fenerbahçe karşılaşması
Dilbilgisinde eklerin ve mastar halindeki fiillerin gösterilmesinde kullanılır.
Kitapçı” sözcüğü “-çı” yapım ekini almıştır.
Çalışkan” sözcüğü “çalış-" fiilinden türemiştir.
Osmanlıca tamlamalarda kullanılır.
Aşk-ı Memnu, bülbül-i şeydâ.
UZUN ÇİZGİ İŞARETİ [ — ]
Konuşma metinlerinde, konuşmaların başında kullanılır. Konuşma çizgisi de denir.
– Sen de bizimle gelecek misin?
– Neden gelmeyeyim?
– Hiç, sordum sadece.
Not: Konuşmalar tırnak içinde verildiği zaman konuşma çizgisi kullanılmaz
KESME İŞARETİ [ ' ]
Özel isimlerdeki çekim eklerini ayırmak için kullanılır.
Bu konuda bir de Ahmet’in fikrini alalım.
Not: özel isim, yapım eki almışsa çekim ekleri kesmeyle ayrılmaz.
Bu soruyu bir de İzmirlilere soralım.
Kısaltmalara ek geldiğinde kullanılır.
Sorun BM’de görüşülecekmiş.
Sayılara ek getirilirken kullanılır.
Ders 09.45'te başlayacaktır.
Anlamca karışan sözcüklerin yazımında kullanılır.
Bu sorunun nasıl çözüleceğini bilmiyorum.
Cümleside altı çizili sözün “soru” mu yoksa “sorun” mu olduğu belli değil. Bu karışıklığı kesmeyle giderebiliriz. “Bu soru’nun nasıl çözüleceğini bilmiyorum.
cümlesinde sözcüğün “soru” olduğu açıklanmış olur.
SORU İŞARETİ [ ? ]
Soru anlamı taşıyan cümlelerin sonunda kullanılır.
Ne zaman geleceksiniz?
Not: İçinde soru eki olduğu halde soru anlamı vermeyen cümlelerde bu işaret kullanılmaz.
Evden çıktım mı doğru sendeyim.
Sözcüğün karşıt anlamının ifade edilmek istendiği yerlerde kullanılır.
Burada ondan daha akıllı (?) biri var mı ki?
Kesin olarak bilinmeyen tarihler yerine kullanılır.
Yunus Emre (1240?-1320), (Doğum yeri: ?), ( ?-1120)
TIRNAK İŞARETİ [ “ ” ]
Cümle içinde başkasına ait sözleri belirtmek için kullanılır.
Atatürk, “Ne Mutlu Türk’üm Diyene” sözünü bizzat söylemiştir.
Cümlede geçen kitap, dergi isimleri tırnak içine alınabilir.
Bu derste “Aşk-ı Memnu” romanını inceledik.
Not: Tırnak içindeki söze ek gelirse, tırnaktan sonra gelir ve kesme kullanılmaz.
Siz bir de Haşim’in “O Belde” sini okuyun.
Alıntılar tırnak içine alınarak verilir.
Yunus’un “Bana seni gerek seni” dizesi, amacını ortaya koyar.
Not:Tırnak içindeki cümlenin içinde bir tırnak daha kullanmak gerekirse bu kez tekli tırnak (‘ ’) kullanılır.
“Haşim, şiirin yoruma açık olmasını ister ve daima ‘Şiir her okuyanda ayrı duygular uyandırmalıdır.’ der.”
Cümlede vurgulanmak istenen sözcükler tırnak içine alınabilir.
Mehmet'in söyledikleri “vaad” değil “gerçek”tir.
PARANTEZ İŞARETİ [ ( ) ]
Cümlede geçen herhangi bir sözcüğün açıklanması durumunda kullanılır.
Kıbrıs konusunda iki ülke (Türkiye ve Yunanistan) hiçbir zaman anlaşamaz.
Cümle içinde bir sözcüğün eş anlamlısı verilirse kullanılır.
Bu dizede teşhis (kişileştirme) yapılmış.
Yabancı sözcüklerin okunuşu parantez içinde gösterilir.
Bacon (Beykın) ünlü bir deneme yazarıdır.
Cümle içinde kullanılan tarihler ya da bir sözcüğün anlamıyla ilgili noktalamalar parantez içine alınır.
Bu öğretim yılında (1991 – 1992), devlet yine gelişmiş eğitim sistemleri deneyecekmiş.
Tiyatro metinlerinde hareketleri anlatan bölümler parantez içine alınır.
Adam (başını öne eğerek): “Bilmiyorum.” dedi.
ÜNLEM İŞARETİ [ ! ]
Ünlem cümlelerinin sonunda kullanılır.
Hey, bana bak!
Yandım!”
Aman Allah’ım!
Not: Bir sözün yanında parantez içinde ünlem işareti bulunuyorsa, o söze inanılmadığını gösterir.
Ne kadar nazik (!) biri olduğunu göreceksin.
Noktalama işaretleri dilimizde ilk kez Tanzimat döneminde kullanılmaya başlanmıştır. Noktalama işaretleri, yazıların daha kolay okunmasını ve anlaşılması sağlar.
Biz konuşurken cümlede anlatmak istediklerimizi ses tonlamalarımızla açık olarak ortaya koyabiliriz. Nerede duracağımızı, nerede vurgu yapacağımızı biliriz. Fakat yazıda böyle bir vurgulama yapamayacağımız için, bunu noktalama işaretleriyle yapmaya çalışırız.
NOKTA İŞARETİ [ . ]
Hüküm, yargı bildiren, anlamca tamamlanmış cümlelerin sonunda kullanılır.
Bu kitabı mutlaka okumalıyım.
Yazarlar bir bir kitaplarını imzaladı.
Kelimelerin kısaltılarak yazılmaları halinde kullanılır.
Dr. Doç. Prof. İst. vb., Cad., Sok., Alm., Ar., Far., Fr., İng.
Seni bir de Dr. Yalçın Bey’e ***ürelim.
Askerlere Yzb. Rasim emir vermiş.
Kelimelerin baş harflerinin alınmasıyla yapılan kısaltmalarda nokta kullanılmaz.
TBMM, TDK, D, B, K, G, KB, GB, KD, GD (sekizi de yön), m, cm, g, kg, l, C, Fe
Bu ürünlerin TSE belgeleri var.
Tarihlerde gün, ay ve yılı ayırmak için kullanılır.
25.07.2003 tarihinde mezun olduk.
Rakamla sıra bildirilen durumlarda “-ncı, -nci” eklerinin yerine kullanılır.
ÖSS'de 4. olarak büyük başarı elde etti.
Saat ve dakikaların yazımında kullanılır.
Sergi yarın 9.30'da açılacak.
Matematikte çarpı işareti yerine kullanılabilir.
6 . 3 = 18
VİRGÜL İŞARETİ [ , ]
Peş peşe gelen eş görevli sözcük aralarında kullanılır.
Yağmur, kar, çamur demeden yoluna devam etti.
cümlesinde nesnelerin ayrılmasında,
Küçük, güzel bir evi vardı.
cümlesinde sıfatların ayrılmasında kullanılmıştır.
Anlamca karışan öğelerin ayrılmasında kullanılır.
Yaşlı adamın yanına yaklaştı.
Yaşlı, adamın yanına yaklaştı.
cümlesinde virgül özneyi ayırmakta kullanılmıştır. Eğer olmasaydı, “yaşlı” sözü sıfat olurdu.
Ara sözlerin başında ve sonunda kullanılır.
Bu evi, çocukluğumun geçtiği yeri, asla sattırmam.
İçinde başka virgül bulunmayan sıralı cümlelerin ayrılmasında kullanılır.
Bzi çağırdı, kendisi gelmedi.
Cümle içindeki ünlem bildiren sözcüklerden sonra kullanılır.
Yoo, bu kadarına da pes doğrusu!
Seslenme bildiren sözcüklerden sonra kullanılır.
Arkadaşlar, biraz beni dinler misiniz?
NOKTALI VİRGÜL İŞARETİ [ ; ]
Aralarında şekil ve anlam bakımından ilişki bulunan, duraklaması kısa olan cümlelerin arasına konur.
At ölür, meydan kalır; yiğit ölür şan kalır.
Birbirine bağlaçla bağlanmış cümlelerde bağlaçtan önce kullanılır.
Beni davet etmediniz; ama bunun için size kızmıyorum.
Virgülle ayrılmış örnekleri farklı örneklerden ayırmak için kullanılır:
Portakal, mandalina, muz; lâhana, pırasa, ıspanak; bisküvi, kraker, çikolata…
Öznenin diğer öğelerle karıştığı yerlerde kullanılır.
Küçük; eski bir eve girdi.
cümlesinde giren “küçük”tür. Eğer virgül koysaydık bu sözcük evin sıfatı olarak da düşünülebilirdi.
İKİ NOKTA İŞARETİ [ : ]
Bir cümlenin sonunda açıklama veya örnek verilecekse kullanılır.
Başarmak için bir tek şart vardır: Çalışmak.
Kavramlar tanımlanırken ya da açıklanırken kullanılır.
İsim: Varlıkları, kavramları karşılayan sözcüklerdir.
Konuşma metinlerinde kullanılır.
Ali: “Ne zaman geldiniz eve?” diye sordu.
ÜÇ NOKTA İŞARETİ [ ... ]
Benzer örneklerle devam edilebileceğini göstermek için kullanılır.
Bahçemizde kiraz, erik, … daha birçok meyve ağacı vardı.
Anlamca bitirilmemiş cümlelerin sonunda kullanılır.
Bir de istediğimi almamışsa….
Söylenmek istenmeyen kelimeler yerine kullanılır.
Toplantıya gelenler arasında … var mıydı?
Alıntılarda; başta ortada ve sonda alınmayan kelime ve bölümlerin yerine konur.
Ahmet Haşim “… sözden ziyade musikiye yakın …” sözleriyle tanımlamıştır şiiri.
Sözün bir yerde kesildiğini anlatmak için kullanılır.
– Niçin gelmedin?
– Benim …
– Mazereti bırak da gerçeği söyle.
Yüklemi bulunmayan cümlelerin sonunda kullanılır.
Karşıda başı dumanlı dağlar … Yan tarafta küçük bir dere …
SIRA NOKTALAR [ ..... ]
Şiirde veya yazıda alınmayan kısımların yerine kullanılır.
Ne sitem ne korku yalnızlıktan
…..
Süslenmiş gemiler geçse açıktan
…..
dizelerindeki kafiyeleri inceleyelim.
Konuşmalarda kişinin sustuğunu göstermek için kullanılır.
– Neden geldin?
– …..
– Seni o mu çağırdı?
KISA ÇİZGİ İŞARETİ [ - ]
Cümle sonunda sözcük yarım kaldığında kullanılır.
Şiir konusunda ………………………………………………………………. olduğunu du-
yunca çok sevindim.
Cümle içindeki ara sözlerin başında ve sonunda kullanılır.
Bütün bebekler -Zeynep hariç- çoktan uykuya dalmışlardı
Bir olayın başlangıç ve bitiş tarihleri arasında kullanılır.
İkinci dünya savaşı (1939-1945) tam altı yıl sürmüştür.
Birbiriyle ilgi kurulan iki ismin arasında kullanılır.
Türkiye - Azerbaycan ilişkileri oldukça iyidir.
Galatasaray – Fenerbahçe karşılaşması
Dilbilgisinde eklerin ve mastar halindeki fiillerin gösterilmesinde kullanılır.
Kitapçı” sözcüğü “-çı” yapım ekini almıştır.
Çalışkan” sözcüğü “çalış-" fiilinden türemiştir.
Osmanlıca tamlamalarda kullanılır.
Aşk-ı Memnu, bülbül-i şeydâ.
UZUN ÇİZGİ İŞARETİ [ — ]
Konuşma metinlerinde, konuşmaların başında kullanılır. Konuşma çizgisi de denir.
– Sen de bizimle gelecek misin?
– Neden gelmeyeyim?
– Hiç, sordum sadece.
Not: Konuşmalar tırnak içinde verildiği zaman konuşma çizgisi kullanılmaz
KESME İŞARETİ [ ' ]
Özel isimlerdeki çekim eklerini ayırmak için kullanılır.
Bu konuda bir de Ahmet’in fikrini alalım.
Not: özel isim, yapım eki almışsa çekim ekleri kesmeyle ayrılmaz.
Bu soruyu bir de İzmirlilere soralım.
Kısaltmalara ek geldiğinde kullanılır.
Sorun BM’de görüşülecekmiş.
Sayılara ek getirilirken kullanılır.
Ders 09.45'te başlayacaktır.
Anlamca karışan sözcüklerin yazımında kullanılır.
Bu sorunun nasıl çözüleceğini bilmiyorum.
Cümleside altı çizili sözün “soru” mu yoksa “sorun” mu olduğu belli değil. Bu karışıklığı kesmeyle giderebiliriz. “Bu soru’nun nasıl çözüleceğini bilmiyorum.
cümlesinde sözcüğün “soru” olduğu açıklanmış olur.
SORU İŞARETİ [ ? ]
Soru anlamı taşıyan cümlelerin sonunda kullanılır.
Ne zaman geleceksiniz?
Not: İçinde soru eki olduğu halde soru anlamı vermeyen cümlelerde bu işaret kullanılmaz.
Evden çıktım mı doğru sendeyim.
Sözcüğün karşıt anlamının ifade edilmek istendiği yerlerde kullanılır.
Burada ondan daha akıllı (?) biri var mı ki?
Kesin olarak bilinmeyen tarihler yerine kullanılır.
Yunus Emre (1240?-1320), (Doğum yeri: ?), ( ?-1120)
TIRNAK İŞARETİ [ “ ” ]
Cümle içinde başkasına ait sözleri belirtmek için kullanılır.
Atatürk, “Ne Mutlu Türk’üm Diyene” sözünü bizzat söylemiştir.
Cümlede geçen kitap, dergi isimleri tırnak içine alınabilir.
Bu derste “Aşk-ı Memnu” romanını inceledik.
Not: Tırnak içindeki söze ek gelirse, tırnaktan sonra gelir ve kesme kullanılmaz.
Siz bir de Haşim’in “O Belde” sini okuyun.
Alıntılar tırnak içine alınarak verilir.
Yunus’un “Bana seni gerek seni” dizesi, amacını ortaya koyar.
Not:Tırnak içindeki cümlenin içinde bir tırnak daha kullanmak gerekirse bu kez tekli tırnak (‘ ’) kullanılır.
“Haşim, şiirin yoruma açık olmasını ister ve daima ‘Şiir her okuyanda ayrı duygular uyandırmalıdır.’ der.”
Cümlede vurgulanmak istenen sözcükler tırnak içine alınabilir.
Mehmet'in söyledikleri “vaad” değil “gerçek”tir.
PARANTEZ İŞARETİ [ ( ) ]
Cümlede geçen herhangi bir sözcüğün açıklanması durumunda kullanılır.
Kıbrıs konusunda iki ülke (Türkiye ve Yunanistan) hiçbir zaman anlaşamaz.
Cümle içinde bir sözcüğün eş anlamlısı verilirse kullanılır.
Bu dizede teşhis (kişileştirme) yapılmış.
Yabancı sözcüklerin okunuşu parantez içinde gösterilir.
Bacon (Beykın) ünlü bir deneme yazarıdır.
Cümle içinde kullanılan tarihler ya da bir sözcüğün anlamıyla ilgili noktalamalar parantez içine alınır.
Bu öğretim yılında (1991 – 1992), devlet yine gelişmiş eğitim sistemleri deneyecekmiş.
Tiyatro metinlerinde hareketleri anlatan bölümler parantez içine alınır.
Adam (başını öne eğerek): “Bilmiyorum.” dedi.
ÜNLEM İŞARETİ [ ! ]
Ünlem cümlelerinin sonunda kullanılır.
Hey, bana bak!
Yandım!”
Aman Allah’ım!
Not: Bir sözün yanında parantez içinde ünlem işareti bulunuyorsa, o söze inanılmadığını gösterir.
Ne kadar nazik (!) biri olduğunu göreceksin.