NOKTALAMA İŞARETLERİ (NOKTA, VİRGUL, NOKTALI VİRGUL)
Duygu ve duşunceleri daha acık ifade etmek, cumlenin yapısını ve duraklama noktalarını belirlemek, okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak, sozun vurgu ve ton gibi ozelliklerini belirtmek uzere noktalama işaretleri kullanılır
Noktalama işaretlerinden nokta, virgul, noktalı virgul, iki nokta, uc nokta, soru, unlem, tırnak işaretleri, ayrac ve kesme ait oldukları kelimelere bitişik olarak yazılır ve kesme dışındaki işaretlerden sonra bir harf boşluğu ara verilir
Nokta ( )
1 Cumlenin sonuna konur: Turk Dil Kurumu, 1932 yılında kurulmuştur
Saatler gectikce yollara daha mahzun bir ıssızlık cokuyordu
(Reşat Nuri Guntekin)
2 Bazı kısaltmaların sonuna konur: Alb (albay), Dr (doktor), Yrd Doc (yardımcı docent), Prof (profesor), Cad (cadde), Sok (sokak), s (sayfa), sf (sıfat), vb (ve başkası, ve benzeri, ve bunun gibi), Alm (Almanca), Ar (Arapca), İng (İngilizce)
3 Sayılardan sonra sıra bildirmek icin konur: 3 (ucuncu), 15 (on beşinci); II Mehmet, XIV Louis, XV yuzyıl; 2 Cadde, 20 Sokak, 4 Levent
UYARI: Arka arkaya sıralandıkları icin virgulle veya cizgiyle ayrılan rakamlardan yalnızca sonuncu rakamdan sonra nokta konur: 3, 4 ve 7 maddeler; XII – XIV yuzyıllar arasında
4 Bir yazının maddelerini gosteren rakam veya harflerden sonra konur:
I 1 A a
II 2 B b
5 Tarihlerin yazılışında gun, ay ve yılı gosteren sayıları birbirinden ayırmak icin konur: 2951453, 29X1923
Tarihlerde ay adları yazıyla da yazılabilir Bu durumda ay adlarından once ve sonra nokta kullanılmaz: 29 Mayıs 1453, 29 Ekim 1923
6 Saat ve dakika gosteren sayıları birbirinden ayırmak icin konur: Tren 0915'te kalktı Toplantı 1300 ’te başladı
Toren 1730'da, hukUmet daireleri kapandıktan yarım saat sonra başlayacaktır (Tarık Buğra)
7 Bibliyografik kunyelerin sonuna konur:
Agah Sırrı Levend, Turk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, TDK Yayınları, Ankara, 1960
8 Beş ve beşten cok rakamlı sayılar sondan sayılmak uzere uclu gruplara ayrılarak yazılır ve araya nokta konur: 326197, 49750812, 28434250310500
9 Matematikte carpma işareti yerine kullanılır: 45 20
Virgul ( , )
1 Birbiri ardınca sıralanan eş gorevli kelime ve kelime gruplarının arasına konur:
Fırtınadan, soğuktan, karanlıktan ve biraz da korkudan sonra bu sıcak, aydınlık ve sevimli odanın havasında erir gibi oldum
(Halide Edip Adıvar)
Sessiz dereler, solgun ağaclar, sarı guller
Dillenmiş ağızlarda tutuk dilli gonuller
(Faruk Nafiz Camlıbel)
Zindana atılan mahkUmlar gibi titreşerek, haykırarak geri geri kacmaya uğraşıyorduk
(Huseyin Rahmi Gurpınar)
2 Sıralı cumleleri birbirinden ayırmak icin konur: Bir varmış, bir yokmuş
Umduk, bekledik, duşunduk (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
Fakat yol otomobillere yasak olduğundan o da herkes gibi tramvaya biner, kimse kendisine dikkat etmez
(Falih Rıfkı Atay)
3 Cumlede ozel olarak vurgulanması gereken ogelerden sonra konur:
Binaenaleyh, biz her vasıtadan, yalnız ve ancak, bir noktainazardan istifade ederiz
(Mustafa Kemal Ataturk)
4 Uzun cumlelerde yuklemden uzak duşmuş olan ogeleri belirtmek icin konur:
Saniye Hanımefendi, merenlerde oğlunun ayak seslerini duyar duymaz, hasretlisini karşılamaya atılan bir genc kadın gibi, koltuğundan fırlamış ve ona kapıyı kendi eliyle acmaya gelmişti
(Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
5 Cumle icinde ara sozleri ve ara cumleleri ayırmak icin konur:
Şimdi, efendiler, musaade buyurursanız, size bir sual sorayım
(Mustafa Kemal Ataturk)
6 Anlama guc kazandırmak icin tekrarlanan kelimeler arasına konur:
Akşam, yine akşam, yine akşam,
Gollerde bu dem bir kamış olsam! (Ahmet Haşim)
Kopar sonbahar tellerinden
Derinden, derinden, derinden
Biten yazla başlar keder musikisi (Yahya Kemal Beyatlı)
7 Tırnak icinde olmayan aktarma cumlelerinden sonra konur: Datca'ya yarın gideceğim, dedi
Şehirde ilk once hukUmet doktoruyla karşılaştım
– Bugunlerde başımı kaşımaya vakit bulamıyorum, dedi
(Reşat Nuri Guntekin)
8 Konuşma cizgisinden once konur:
Bahce kapısını actı Sermet Bey ’e,
– Bu anahtar koşku de acar, dedi (Omer Seyfettin)
9 Kendisinden sonraki cumleye bağlı olarak ret, kabul ve teşvik bildiren hayır, yok, evet, peki, pekala, tamam, olur, hayhay, başustune, oyle, haydi, elbette gibi kelimelerden sonra konur: Peki, gideriz Olur, ben de size katılırım Hayhay, memnun oluruz Haydi, gec kalıyoruz
Evet, kırk seneden beri Turkce merhale merhale Turkleşiyor
(Yahya Kemal Beyatlı)
10 Bir kelimenin kendisinden sonra gelen kelime veya kelime gruplarıyla yapı ve anlam bakımından bağlantısı olmadığını gostermek ve anlam karışıklığını onlemek icin kullanılır:
Bu, tek gozlu, genc fakat ihtiyar gorunen bir adamcağızdır
(Halit Ziya Uşaklıgil)
Bu gece, eğlenceleri iclerine sinmedi
(Reşat Nuri Guntekin)
11 Hitap icin kullanılan kelimelerden sonra konur:
Efendiler, bilirsiniz ki hayat demek, mucadele, musademe demektir
(Mustafa Kemal Ataturk)
Sayın Başkan,
Sevgili Kardeşim,
Değerli Arkadaşım,
12 Sayıların yazılışında, kesirleri ayırmak icin konur: 38,6 (otuz sekiz tam, onda altı), 25,33 (yirmi beş tam, yuzde otuz uc), 0,45 (sıfır tam, yuzde kırk beş)
13 Bibliyografik kunyelerde yazar, eser, basımevi vb maddelerden sonra konur:
Falih Rıfkı Atay, Tuna Kıyıları, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1938
Yazarın soyadı once yazılmışsa soyadından sonra da virgul konur:
Ergin, Muharrem, Dede Korkut Kitabı, Ankara, 1958
UYARI: Metin icinde ve, veya, yahut bağlaclarından once de sonra da virgul konmaz:
Nihat sabaha kadar uyuyamadı ve şafak sokerken Faik'e bol teşekkurlerle dolu bir kağıt bırakarak iki gun evvelki cephe donuşu kıyafeti ile sokağa fırladı (Peyami Safa)
Ben Ataturk'le uc veya iki defa karşılaştım
(Burhan Felek)
Ya şevk icinde harap ol ya aşk icinde gonul
Ya lale acmalıdır goğsumuzde yahut gul!
(Yahya Kemal Beyatlı)
UYARI: Metin icinde tekrarlı bağlaclardan once ve sonra virgul konmaz:
Hem gider hem ağlar
Ya bu deveyi gutmeli ya bu diyardan gitmeli (Atasozu)
Gerek nesirde gerek nazımda yeni bir soyleyişe ulaşılmıştır
Siz ister inanın ister inanmayın, bir gun bile durmam
Ne kız verir ne dunuru kusturur
UYARI: Cumlede pekiştirme ve bağlama gorevinde kullanılan da de bağlacından sonra virgul konmaz:
İmlamız, lisanımız duzelince lisanımız da kafamız duzelince duzelecek, cunku o da ancak onlar kadar bozuktur, fazla değil!
(Yahya Kemal Beyatlı)
UYARI: Metin icinde ınca ince anlamında zarffiil gorevinde kullanılan mı mi ekinden sonra virgul konmaz:
Ben ac yattım mı kotu kotu ruyalar gorurum nedense
(Orhan Kemal )
Oyle zekiler vardır, konuştular mı ağızlarından bal akıyor sanırsın
(Attila İlhan)
UYARI: Şart ekinden sonra virgul konmaz:
Tenha koşelerde ağız ağıza konuşurken yanlarına biri gelecek olursa hemen susuyorlardı (Reşat Nuri Guntekin)
Gor gozlerinle de aklın yatarsa anlatıver millete
(Tarık Buğra)
UYARI: Metin icinde zarffiil ekleriyle oluşturulmuş kelimelerden sonra virgul konmaz:
Cumaları bahcede buluştukca kıza kendisinin adi bir mektep talebesi olmadığını anlatmaya calışıyordu (Halide Edip Adıvar)
Şimdiye dek, ben kendimi bildim bileli kimse Değirmenoluk koyunden kacıp da başka koyde cobanlık, yanaşmalık etmedi
(Yaşar Kemal)
Meydanlığa varmadan bir iki defa İsmail kendisini gordu mu diye kahveye baktı (Necati Cumalı)
Ancak yemekte bir karara varıp arkadaşına dikkatli dikkatli bakarak konuştu (Samim Kocagoz)
Duygu ve duşunceleri daha acık ifade etmek, cumlenin yapısını ve duraklama noktalarını belirlemek, okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak, sozun vurgu ve ton gibi ozelliklerini belirtmek uzere noktalama işaretleri kullanılır
Noktalama işaretlerinden nokta, virgul, noktalı virgul, iki nokta, uc nokta, soru, unlem, tırnak işaretleri, ayrac ve kesme ait oldukları kelimelere bitişik olarak yazılır ve kesme dışındaki işaretlerden sonra bir harf boşluğu ara verilir
Nokta ( )
1 Cumlenin sonuna konur: Turk Dil Kurumu, 1932 yılında kurulmuştur
Saatler gectikce yollara daha mahzun bir ıssızlık cokuyordu
(Reşat Nuri Guntekin)
2 Bazı kısaltmaların sonuna konur: Alb (albay), Dr (doktor), Yrd Doc (yardımcı docent), Prof (profesor), Cad (cadde), Sok (sokak), s (sayfa), sf (sıfat), vb (ve başkası, ve benzeri, ve bunun gibi), Alm (Almanca), Ar (Arapca), İng (İngilizce)
3 Sayılardan sonra sıra bildirmek icin konur: 3 (ucuncu), 15 (on beşinci); II Mehmet, XIV Louis, XV yuzyıl; 2 Cadde, 20 Sokak, 4 Levent
UYARI: Arka arkaya sıralandıkları icin virgulle veya cizgiyle ayrılan rakamlardan yalnızca sonuncu rakamdan sonra nokta konur: 3, 4 ve 7 maddeler; XII – XIV yuzyıllar arasında
4 Bir yazının maddelerini gosteren rakam veya harflerden sonra konur:
I 1 A a
II 2 B b
5 Tarihlerin yazılışında gun, ay ve yılı gosteren sayıları birbirinden ayırmak icin konur: 2951453, 29X1923
Tarihlerde ay adları yazıyla da yazılabilir Bu durumda ay adlarından once ve sonra nokta kullanılmaz: 29 Mayıs 1453, 29 Ekim 1923
6 Saat ve dakika gosteren sayıları birbirinden ayırmak icin konur: Tren 0915'te kalktı Toplantı 1300 ’te başladı
Toren 1730'da, hukUmet daireleri kapandıktan yarım saat sonra başlayacaktır (Tarık Buğra)
7 Bibliyografik kunyelerin sonuna konur:
Agah Sırrı Levend, Turk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, TDK Yayınları, Ankara, 1960
8 Beş ve beşten cok rakamlı sayılar sondan sayılmak uzere uclu gruplara ayrılarak yazılır ve araya nokta konur: 326197, 49750812, 28434250310500
9 Matematikte carpma işareti yerine kullanılır: 45 20
Virgul ( , )
1 Birbiri ardınca sıralanan eş gorevli kelime ve kelime gruplarının arasına konur:
Fırtınadan, soğuktan, karanlıktan ve biraz da korkudan sonra bu sıcak, aydınlık ve sevimli odanın havasında erir gibi oldum
(Halide Edip Adıvar)
Sessiz dereler, solgun ağaclar, sarı guller
Dillenmiş ağızlarda tutuk dilli gonuller
(Faruk Nafiz Camlıbel)
Zindana atılan mahkUmlar gibi titreşerek, haykırarak geri geri kacmaya uğraşıyorduk
(Huseyin Rahmi Gurpınar)
2 Sıralı cumleleri birbirinden ayırmak icin konur: Bir varmış, bir yokmuş
Umduk, bekledik, duşunduk (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
Fakat yol otomobillere yasak olduğundan o da herkes gibi tramvaya biner, kimse kendisine dikkat etmez
(Falih Rıfkı Atay)
3 Cumlede ozel olarak vurgulanması gereken ogelerden sonra konur:
Binaenaleyh, biz her vasıtadan, yalnız ve ancak, bir noktainazardan istifade ederiz
(Mustafa Kemal Ataturk)
4 Uzun cumlelerde yuklemden uzak duşmuş olan ogeleri belirtmek icin konur:
Saniye Hanımefendi, merenlerde oğlunun ayak seslerini duyar duymaz, hasretlisini karşılamaya atılan bir genc kadın gibi, koltuğundan fırlamış ve ona kapıyı kendi eliyle acmaya gelmişti
(Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
5 Cumle icinde ara sozleri ve ara cumleleri ayırmak icin konur:
Şimdi, efendiler, musaade buyurursanız, size bir sual sorayım
(Mustafa Kemal Ataturk)
6 Anlama guc kazandırmak icin tekrarlanan kelimeler arasına konur:
Akşam, yine akşam, yine akşam,
Gollerde bu dem bir kamış olsam! (Ahmet Haşim)
Kopar sonbahar tellerinden
Derinden, derinden, derinden
Biten yazla başlar keder musikisi (Yahya Kemal Beyatlı)
7 Tırnak icinde olmayan aktarma cumlelerinden sonra konur: Datca'ya yarın gideceğim, dedi
Şehirde ilk once hukUmet doktoruyla karşılaştım
– Bugunlerde başımı kaşımaya vakit bulamıyorum, dedi
(Reşat Nuri Guntekin)
8 Konuşma cizgisinden once konur:
Bahce kapısını actı Sermet Bey ’e,
– Bu anahtar koşku de acar, dedi (Omer Seyfettin)
9 Kendisinden sonraki cumleye bağlı olarak ret, kabul ve teşvik bildiren hayır, yok, evet, peki, pekala, tamam, olur, hayhay, başustune, oyle, haydi, elbette gibi kelimelerden sonra konur: Peki, gideriz Olur, ben de size katılırım Hayhay, memnun oluruz Haydi, gec kalıyoruz
Evet, kırk seneden beri Turkce merhale merhale Turkleşiyor
(Yahya Kemal Beyatlı)
10 Bir kelimenin kendisinden sonra gelen kelime veya kelime gruplarıyla yapı ve anlam bakımından bağlantısı olmadığını gostermek ve anlam karışıklığını onlemek icin kullanılır:
Bu, tek gozlu, genc fakat ihtiyar gorunen bir adamcağızdır
(Halit Ziya Uşaklıgil)
Bu gece, eğlenceleri iclerine sinmedi
(Reşat Nuri Guntekin)
11 Hitap icin kullanılan kelimelerden sonra konur:
Efendiler, bilirsiniz ki hayat demek, mucadele, musademe demektir
(Mustafa Kemal Ataturk)
Sayın Başkan,
Sevgili Kardeşim,
Değerli Arkadaşım,
12 Sayıların yazılışında, kesirleri ayırmak icin konur: 38,6 (otuz sekiz tam, onda altı), 25,33 (yirmi beş tam, yuzde otuz uc), 0,45 (sıfır tam, yuzde kırk beş)
13 Bibliyografik kunyelerde yazar, eser, basımevi vb maddelerden sonra konur:
Falih Rıfkı Atay, Tuna Kıyıları, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1938
Yazarın soyadı once yazılmışsa soyadından sonra da virgul konur:
Ergin, Muharrem, Dede Korkut Kitabı, Ankara, 1958
UYARI: Metin icinde ve, veya, yahut bağlaclarından once de sonra da virgul konmaz:
Nihat sabaha kadar uyuyamadı ve şafak sokerken Faik'e bol teşekkurlerle dolu bir kağıt bırakarak iki gun evvelki cephe donuşu kıyafeti ile sokağa fırladı (Peyami Safa)
Ben Ataturk'le uc veya iki defa karşılaştım
(Burhan Felek)
Ya şevk icinde harap ol ya aşk icinde gonul
Ya lale acmalıdır goğsumuzde yahut gul!
(Yahya Kemal Beyatlı)
UYARI: Metin icinde tekrarlı bağlaclardan once ve sonra virgul konmaz:
Hem gider hem ağlar
Ya bu deveyi gutmeli ya bu diyardan gitmeli (Atasozu)
Gerek nesirde gerek nazımda yeni bir soyleyişe ulaşılmıştır
Siz ister inanın ister inanmayın, bir gun bile durmam
Ne kız verir ne dunuru kusturur
UYARI: Cumlede pekiştirme ve bağlama gorevinde kullanılan da de bağlacından sonra virgul konmaz:
İmlamız, lisanımız duzelince lisanımız da kafamız duzelince duzelecek, cunku o da ancak onlar kadar bozuktur, fazla değil!
(Yahya Kemal Beyatlı)
UYARI: Metin icinde ınca ince anlamında zarffiil gorevinde kullanılan mı mi ekinden sonra virgul konmaz:
Ben ac yattım mı kotu kotu ruyalar gorurum nedense
(Orhan Kemal )
Oyle zekiler vardır, konuştular mı ağızlarından bal akıyor sanırsın
(Attila İlhan)
UYARI: Şart ekinden sonra virgul konmaz:
Tenha koşelerde ağız ağıza konuşurken yanlarına biri gelecek olursa hemen susuyorlardı (Reşat Nuri Guntekin)
Gor gozlerinle de aklın yatarsa anlatıver millete
(Tarık Buğra)
UYARI: Metin icinde zarffiil ekleriyle oluşturulmuş kelimelerden sonra virgul konmaz:
Cumaları bahcede buluştukca kıza kendisinin adi bir mektep talebesi olmadığını anlatmaya calışıyordu (Halide Edip Adıvar)
Şimdiye dek, ben kendimi bildim bileli kimse Değirmenoluk koyunden kacıp da başka koyde cobanlık, yanaşmalık etmedi
(Yaşar Kemal)
Meydanlığa varmadan bir iki defa İsmail kendisini gordu mu diye kahveye baktı (Necati Cumalı)
Ancak yemekte bir karara varıp arkadaşına dikkatli dikkatli bakarak konuştu (Samim Kocagoz)