Obezite (şişmanlık); vücutta ölçüsüz yağ depolanması sonucu ortaya çıkan, sıhhat için risk oluşturan, bireyde fizikî ve ruhsal meselelere neden olabilen güç metabolizması bozukluğudur. Çocuklukta şişmanlık, 21. yüzyılın en önemli halk sıhhati sıkıntılarından biridir. Sorun küreseldir, sıklığı yerkürede ve devletimizde telaş verici olarak giderek artmaktadır.
Mahsusen ömrün birinci yılı, mektep öncesi devir ve ergenlik devri obezite açısından risklidir. Global olarak, 2015 yılında beş yaşın altındaki çok kilolu evlat sayısının 42 milyondan çokça olduğu varsayım edilmektedir.
2010 yılında yapılan Türkiye Beslenme ve Sıhhat Araştırması 0-5 yaş arası çocuklarda %26,4; 6-18 yaş arası çocuklarda ise %22,5 orantısında kilo sorunu (fazla kilolu + obez) olduğunu göstermiştir. Yani yaklaşık her 4 evlattan birinde kilo sorunu bulunmaktadır.
Tanıda, vücut kitle indeksi (VKİ), rölatif yük, bel etrafı, bel/kalça orantısı kullanılabilir. Sık kullanılan VKİ= yük (kg) / boy² (m²) formülü ile hesaplanır. Erişkinlerden farklı olarak VKİnin obezite açısından sabit bir kıymeti yoktur. Kız ve erkek çocuklarda yağ ölçüsü farklıdır, yeniden artan yaş ile vücut yağ ölçüsü değişmektedir. Bu nedenle VKİ için yaş ve cinsiyete özgül persentiller kullanılarak evlatlar kıymetlendirir, 5-85 persentil alışılagelmiş, 85-95 ziyade kilolu, 95 persentil üstü obezitedir.
Çocuklukta ölçüsüz kilo ve obezite neden değerlidir ?
“Çocukluk çağı obezitesi süratle artış göstermesinin yanında erişkin periyotta devam riski, tedavisinin sıkıntı bir hastalık olması, eşlik eden illetler ve önemli yan tesirlerinin olması nedeniyle değer taşımaktadır.
Obez evladın “obez erişkin” olarak devam riski; yaşı, anne-babasında obezite varlığı ve obezitenin aşaması ile alakalıdır. Obez evlatların üçte biri, obez ergenlerin de üçte ikisi erişkin periyotta de obez kalır.
Aslında obezite vücuttaki bütün sistemleri negatif olarak etkileyenönemli bir sistemik hastalıktır. Çocukluk çağı obezitesine eşlik edebilen değerli illetler; insülin direnci, bozulmuş glukoz toleransı, tip 2 Diyabet, metabolik sendrom, erken ergenlik, PCOS, hipertansiyon, dislipidemi, damar sertliği ve erişkin kalp damar marazı, inme-kalp buhranı, karaciğerde yağlanma, safra kesesi taşı, uyku apnesi, astım, kalça ekleminde kayma, bacaklarda eğrilme, kırık riskinde artış, deride akantozis nigrikans(koyu renk boyanma), çevre izolasyon, kendine itimadın azalması, yeme bozuklukları, telaş (anksiyete), depresyon, ve velev birtakım kanser (endometrial,meme,kolon) riskinde artma olarak sayılabilir.
Obez evlatlar, erişkinlikte obezite yaşamaya devam ederlerse daha genç yaşta diyabet ve kardiyovasküler marazlar geliştirme olasılıkları daha yüksektir. Her yıl en az 2.6 milyon insan haddinden fazla kilolu yahut obez olmanın sonucu olarak ömrünü kaybediyor. Uygun bir mecmuada yayınlanan 55 yıllık izleme dayanan bir çalışmada adölesan periyotta obez olan erkeklerde kalp damar hastalıklarına bağlı irtihal riski olağan kilolu olanlara nazaran iki kat ziyade bulunmuştur. Tekrar çarpıcı bir bulgu olarak 21. yüzyılın obez evlatların anne-babalarından daha kısa yaşayacakları saptanmıştır.”
“Şişmanlık ve obezite denetimi ile çocuklarda bu marazların gelişmesi büyük ölçüde önlenebilir. Bu nedenle, çocuklukta şişmanlığın önlenmesi yüksek öncelik gerektirir. Diyabet ve obezitenin yükselişini durdurmak için çocukluktan itibaren tedbir alınması gerekmektedir. Tedbir ne kadar erken alınırsa sonuç o kadar âlâ olacaktır.”
Obezite nedenleri nelerdir?
Çocukluk çağı obezitesi bir sendrom yada endokrin marazlara bağlı olabilmekle birlikte çoğunlukla neden alınan kalorinin yakılandan ziyade olması sonucu vücutta yağ birikimi ile oluşan “ekzojen obezite”dir.
Diyetteki kalori ve yağ nispetinin artması, “fast food” üslubu beslenmenin yaygınlaşması, süratli yeme ve az çiğneme, şekerli/gazlı içeceklerin tüketilmesi halindeki yanlış beslenme alışkanlıkları, aktivitenin azalması (sedanter yaşam), televizyon ve bilgisayar önünde geçirilen saatlerin artması ile fizikî aktivite ve egzersizden uzaklaşma değerli etkenlerdir. Sonuçta evlatlar daha az kalori yakıp, daha çok kalori almakta ve yağ dokusu artışı olmaktadır.
Hastaların daha az bir kısmında endokrin bozukluklar, genetik sendromlar, hipotalamik bozukluklar ve ilaçlara bağlı “endojen (sekonder) obezite” saptanır.
Çocukluk çağı obezitesine neden olan en önemli endokrin bozukluklar; hipotiroidizm, kortizol fazlalığı (kortikosteroid tedavisi, Cushing Sendromu), büyüme hormon eksikliği, psödohipoparatiroidizm, edinilmiş hipotalamik lezyonlardır (kraniofarenjioma cerrahisi, tümörler).
Ek olarak nadir nedenlerden ROHHAD-NET Sendromu (hızlı başlangıçlı obezite, hipotalamik disfonksiyon, hipoventilasyon, otonomik disregülasyon- nöral krest tümörleri) ve monogenik obeziteler (leptin eksikliği, leptin reseptör gen defekti) sayılabilir. Obezitesi olan her evlat kesinlikle bir kompetan tarafından değerlendirilmeli, obezite nedeni ve oluşturduğu komplikasyonlar net olarak belirlenerek gerekli tedavi planı yapılmalıdır.
Çocukluk çağı obezitesi ile nasıl uğraş edilir ?
“Aslında çocukluk çağı obezitesinde uğraş “obezite oluşmadan önce”, çocukluk çağında sağlıklı beslenme ve aktivite ile tıpkı aşılamak üzere hastalık oluşmadan başlamalıdır. Sağlıklı beslenme ve tertipli ekzersiz alışkanlığının kazanılması münhasıran çocukluk periyodunda mümkündür. Çocuklukta şişmanlık salgını ile uğraşta hedef, bireyin ömrü boyunca sürdürülebilecek bir kuvvet istikrarının sağlanmasıdır.”
Obezite gelişmiş çocuklarda da alınan gücün düzenlenmesi, fizikî aktivitenin artırılması, ruhsal destek, motivasyon, sık izlem ve gereken ilaç tedavileri ile kilo denetiminin sağlanması, en azından kilo artışının engellenmesi kıymetlidir.
Haberlendirme ve eğitim (aile ve çocuk), davranış-yaşam üslubu değişiklikleri, beslenme alışkanlıkları değişimi, dışarıda yenen öğünleri, abur-cuburu azaltmak, şeker alımını sonlandırmak, alınan yağ ve karbohidrat içeriğinin azaltılması, yağ tüketimini doymuş yağlardan doymamış yağlara kaydırmak, uzun tokluk hissi sağlayan tam buğday ve lifli azıklar, baklagiller, sebze-meyve tüketimini artırmak gereklidir. Yerinde kalsiyum ve süt eserlerinin alınması da yağ metabolizması açısından kıymetlidir. Tedavi ve izlemde aile iştirakinin sağlanması koşuldur.
Çocuklukta obeziteyi önlemek için teklifler
Tekrar vurgulamak isterim ki asıl emel doğru/sağlıklı beslenme ve yerinde fizikî aktivite ile evlatlarımızı obeziteden korumak olmalıdır. Obeziteyi önlemek için savaşa çocukluk çağından itibaren başlamak gerekir.
Zira önleyici tedavi çocuklukta mümkündür. Istikrarlı beslenmeye ek olarak evladınızın fizikî aktivitesini arttırıp faal bir hayat stilini benimsemesini sağlamak değerlidir. Her evlat istediği bir sporu, tercihen küme oyunları biçiminde, yaparak spor yapma alışkanlığı kazanmalıdır. Her gün 60 dakika tertipli, orta-derecede aktivite önerilmekle birlikte, en azından haftada 2-3 gün fizikî aktivite yapılmalıdır.
Oyun oynamak doğal fizikî aktivite olup evlatlara tutarlı ortam sağlanmalıdır. Evlatlarımızın bilgisayar ve televizyon başında günlük 2 saatten çokça kalmamaları sağlanmalıdır. Mahsusen “yiyecek reklamları” yanlış yönlendirme ile beslenmeyi olumsuz etkilemektedir. Uygun bir uyku tertibi ve ölçüsüz stresden uzak olunması da kilo istikrarı için değerlidir. Şayet evladınız obezite riski altında ise kilo almasının nedenlerini araştırmak ve gerekli tedaviye erkenden başlamak için kesinlikle bir ekspere başvurmanız gerekir.”
ÖZETLERSEM;
Obezite tedavisi güçlükle ve ömür uzunluğu süren marazlardan biridir, evlatların daha hareketli ve büyüyen varlıklar olması nedeni ile obezitenin düzeltilme bahtı erişkinlere nazaran daha yüksektir, önemli komplikasyonlara neden olan erişkin obezitesinin önlenmesi çocukluk ve ergenlik devrindeki teşebbüslere bağlıdır, çocukluk periyodunda obezite tanısının erken ve hakikat olarak konulması, nedenlerinin ve eşlik eden illetlerin saptanması, hastanın yeterli izlenip gereken müdahalelerin devrinde yapılması ile obezitenin erişkin periyoda yansıması ve komplikasyonları önlenebilir.
Mahsusen ömrün birinci yılı, mektep öncesi devir ve ergenlik devri obezite açısından risklidir. Global olarak, 2015 yılında beş yaşın altındaki çok kilolu evlat sayısının 42 milyondan çokça olduğu varsayım edilmektedir.
2010 yılında yapılan Türkiye Beslenme ve Sıhhat Araştırması 0-5 yaş arası çocuklarda %26,4; 6-18 yaş arası çocuklarda ise %22,5 orantısında kilo sorunu (fazla kilolu + obez) olduğunu göstermiştir. Yani yaklaşık her 4 evlattan birinde kilo sorunu bulunmaktadır.
Tanıda, vücut kitle indeksi (VKİ), rölatif yük, bel etrafı, bel/kalça orantısı kullanılabilir. Sık kullanılan VKİ= yük (kg) / boy² (m²) formülü ile hesaplanır. Erişkinlerden farklı olarak VKİnin obezite açısından sabit bir kıymeti yoktur. Kız ve erkek çocuklarda yağ ölçüsü farklıdır, yeniden artan yaş ile vücut yağ ölçüsü değişmektedir. Bu nedenle VKİ için yaş ve cinsiyete özgül persentiller kullanılarak evlatlar kıymetlendirir, 5-85 persentil alışılagelmiş, 85-95 ziyade kilolu, 95 persentil üstü obezitedir.
Çocuklukta ölçüsüz kilo ve obezite neden değerlidir ?
“Çocukluk çağı obezitesi süratle artış göstermesinin yanında erişkin periyotta devam riski, tedavisinin sıkıntı bir hastalık olması, eşlik eden illetler ve önemli yan tesirlerinin olması nedeniyle değer taşımaktadır.
Obez evladın “obez erişkin” olarak devam riski; yaşı, anne-babasında obezite varlığı ve obezitenin aşaması ile alakalıdır. Obez evlatların üçte biri, obez ergenlerin de üçte ikisi erişkin periyotta de obez kalır.
Aslında obezite vücuttaki bütün sistemleri negatif olarak etkileyenönemli bir sistemik hastalıktır. Çocukluk çağı obezitesine eşlik edebilen değerli illetler; insülin direnci, bozulmuş glukoz toleransı, tip 2 Diyabet, metabolik sendrom, erken ergenlik, PCOS, hipertansiyon, dislipidemi, damar sertliği ve erişkin kalp damar marazı, inme-kalp buhranı, karaciğerde yağlanma, safra kesesi taşı, uyku apnesi, astım, kalça ekleminde kayma, bacaklarda eğrilme, kırık riskinde artış, deride akantozis nigrikans(koyu renk boyanma), çevre izolasyon, kendine itimadın azalması, yeme bozuklukları, telaş (anksiyete), depresyon, ve velev birtakım kanser (endometrial,meme,kolon) riskinde artma olarak sayılabilir.
Obez evlatlar, erişkinlikte obezite yaşamaya devam ederlerse daha genç yaşta diyabet ve kardiyovasküler marazlar geliştirme olasılıkları daha yüksektir. Her yıl en az 2.6 milyon insan haddinden fazla kilolu yahut obez olmanın sonucu olarak ömrünü kaybediyor. Uygun bir mecmuada yayınlanan 55 yıllık izleme dayanan bir çalışmada adölesan periyotta obez olan erkeklerde kalp damar hastalıklarına bağlı irtihal riski olağan kilolu olanlara nazaran iki kat ziyade bulunmuştur. Tekrar çarpıcı bir bulgu olarak 21. yüzyılın obez evlatların anne-babalarından daha kısa yaşayacakları saptanmıştır.”
“Şişmanlık ve obezite denetimi ile çocuklarda bu marazların gelişmesi büyük ölçüde önlenebilir. Bu nedenle, çocuklukta şişmanlığın önlenmesi yüksek öncelik gerektirir. Diyabet ve obezitenin yükselişini durdurmak için çocukluktan itibaren tedbir alınması gerekmektedir. Tedbir ne kadar erken alınırsa sonuç o kadar âlâ olacaktır.”
Obezite nedenleri nelerdir?
Çocukluk çağı obezitesi bir sendrom yada endokrin marazlara bağlı olabilmekle birlikte çoğunlukla neden alınan kalorinin yakılandan ziyade olması sonucu vücutta yağ birikimi ile oluşan “ekzojen obezite”dir.
Diyetteki kalori ve yağ nispetinin artması, “fast food” üslubu beslenmenin yaygınlaşması, süratli yeme ve az çiğneme, şekerli/gazlı içeceklerin tüketilmesi halindeki yanlış beslenme alışkanlıkları, aktivitenin azalması (sedanter yaşam), televizyon ve bilgisayar önünde geçirilen saatlerin artması ile fizikî aktivite ve egzersizden uzaklaşma değerli etkenlerdir. Sonuçta evlatlar daha az kalori yakıp, daha çok kalori almakta ve yağ dokusu artışı olmaktadır.
Hastaların daha az bir kısmında endokrin bozukluklar, genetik sendromlar, hipotalamik bozukluklar ve ilaçlara bağlı “endojen (sekonder) obezite” saptanır.
Çocukluk çağı obezitesine neden olan en önemli endokrin bozukluklar; hipotiroidizm, kortizol fazlalığı (kortikosteroid tedavisi, Cushing Sendromu), büyüme hormon eksikliği, psödohipoparatiroidizm, edinilmiş hipotalamik lezyonlardır (kraniofarenjioma cerrahisi, tümörler).
Ek olarak nadir nedenlerden ROHHAD-NET Sendromu (hızlı başlangıçlı obezite, hipotalamik disfonksiyon, hipoventilasyon, otonomik disregülasyon- nöral krest tümörleri) ve monogenik obeziteler (leptin eksikliği, leptin reseptör gen defekti) sayılabilir. Obezitesi olan her evlat kesinlikle bir kompetan tarafından değerlendirilmeli, obezite nedeni ve oluşturduğu komplikasyonlar net olarak belirlenerek gerekli tedavi planı yapılmalıdır.
Çocukluk çağı obezitesi ile nasıl uğraş edilir ?
“Aslında çocukluk çağı obezitesinde uğraş “obezite oluşmadan önce”, çocukluk çağında sağlıklı beslenme ve aktivite ile tıpkı aşılamak üzere hastalık oluşmadan başlamalıdır. Sağlıklı beslenme ve tertipli ekzersiz alışkanlığının kazanılması münhasıran çocukluk periyodunda mümkündür. Çocuklukta şişmanlık salgını ile uğraşta hedef, bireyin ömrü boyunca sürdürülebilecek bir kuvvet istikrarının sağlanmasıdır.”
Obezite gelişmiş çocuklarda da alınan gücün düzenlenmesi, fizikî aktivitenin artırılması, ruhsal destek, motivasyon, sık izlem ve gereken ilaç tedavileri ile kilo denetiminin sağlanması, en azından kilo artışının engellenmesi kıymetlidir.
Haberlendirme ve eğitim (aile ve çocuk), davranış-yaşam üslubu değişiklikleri, beslenme alışkanlıkları değişimi, dışarıda yenen öğünleri, abur-cuburu azaltmak, şeker alımını sonlandırmak, alınan yağ ve karbohidrat içeriğinin azaltılması, yağ tüketimini doymuş yağlardan doymamış yağlara kaydırmak, uzun tokluk hissi sağlayan tam buğday ve lifli azıklar, baklagiller, sebze-meyve tüketimini artırmak gereklidir. Yerinde kalsiyum ve süt eserlerinin alınması da yağ metabolizması açısından kıymetlidir. Tedavi ve izlemde aile iştirakinin sağlanması koşuldur.
Çocuklukta obeziteyi önlemek için teklifler
Tekrar vurgulamak isterim ki asıl emel doğru/sağlıklı beslenme ve yerinde fizikî aktivite ile evlatlarımızı obeziteden korumak olmalıdır. Obeziteyi önlemek için savaşa çocukluk çağından itibaren başlamak gerekir.
Zira önleyici tedavi çocuklukta mümkündür. Istikrarlı beslenmeye ek olarak evladınızın fizikî aktivitesini arttırıp faal bir hayat stilini benimsemesini sağlamak değerlidir. Her evlat istediği bir sporu, tercihen küme oyunları biçiminde, yaparak spor yapma alışkanlığı kazanmalıdır. Her gün 60 dakika tertipli, orta-derecede aktivite önerilmekle birlikte, en azından haftada 2-3 gün fizikî aktivite yapılmalıdır.
Oyun oynamak doğal fizikî aktivite olup evlatlara tutarlı ortam sağlanmalıdır. Evlatlarımızın bilgisayar ve televizyon başında günlük 2 saatten çokça kalmamaları sağlanmalıdır. Mahsusen “yiyecek reklamları” yanlış yönlendirme ile beslenmeyi olumsuz etkilemektedir. Uygun bir uyku tertibi ve ölçüsüz stresden uzak olunması da kilo istikrarı için değerlidir. Şayet evladınız obezite riski altında ise kilo almasının nedenlerini araştırmak ve gerekli tedaviye erkenden başlamak için kesinlikle bir ekspere başvurmanız gerekir.”
ÖZETLERSEM;
Obezite tedavisi güçlükle ve ömür uzunluğu süren marazlardan biridir, evlatların daha hareketli ve büyüyen varlıklar olması nedeni ile obezitenin düzeltilme bahtı erişkinlere nazaran daha yüksektir, önemli komplikasyonlara neden olan erişkin obezitesinin önlenmesi çocukluk ve ergenlik devrindeki teşebbüslere bağlıdır, çocukluk periyodunda obezite tanısının erken ve hakikat olarak konulması, nedenlerinin ve eşlik eden illetlerin saptanması, hastanın yeterli izlenip gereken müdahalelerin devrinde yapılması ile obezitenin erişkin periyoda yansıması ve komplikasyonları önlenebilir.
