OKB, obsesyon adı verilen takıntılı düşünce, fikir ve dürtüler ile kompulsiyon adı verilen yineleyici davranışlar ve zihinsel eylemlerden oluşan bir ruhsal hastalıktır.Takıntılı düşüncelerin günlük yaşamımızı etkileyecek, gündelik işlevlerimizi kısıtlayacak düzeye gelmesi durumunda OBSESİF-KOMPULSİF BOZUKLUK (OKB) adı verilen bir ruhsal hastalık akla gelmelidir.
Obsesyon Kişinin zihnine girmesine engel olamadığı, zihninden uzaklaştıramadığı düşünce, fikir,imaj ve dürtülerdir. Kişinin isteği dışında gelirler, kişi tarafından mantıkdışı veya saçma olarak değerlendirilirler ve yoğun sıkıntı ve huzursuzluğa yani anksiyeteye neden olurlar. Kompulsiyon Obsesyonların neden olduğu yoğun sıkıntı ve huzursuzluğu azaltmak ya da ortadan kaldırmak üzere yapılan yineleyici,engellenemeyen davranış ve eylemlerdir.
OKB’nin her 100 kişiden 2-3’ünde görüldüğü saptanmıştır. Yani populasyonda görülme sıklığı %3 civarındadır. Genellikle ergenlik döneminde ve 20-30’lu yaşlarda başlamasına karşın, okul öncesi çağdaki çocuklar dahil herhangi bir yaşta görülebilir. Erkeklerde daha erken yaşlarda başlamasına karşın genel olarak kadınlarda daha sık görülmektedir. Genetik nedenler ,Beyin işlevlerinde bozulma ve serotonin,Çocukluk çağı travmaları hastalığın oluşumunda etkili olduğu araştırmalar tarafından desteklenmektedir.
OKB BELİRTİLERİ 1-Bulaşma Obsesyonu ve Temizlik Kompulsiyonu Kişinin bedeninin ve giysilerinin kir, mikrop, toz gibi etkenler; kimyasal maddeler, deterjanlar, zehirler ile idrar, gaita ve diğer beden salgıları ile bulaşacağına ilişkin takıntıları ve bu takıntıların neden olduğu sıkıntıyı gidermek için yaptığı davranışlarıdır. 2-Kuşku obsesyonu ve kontrol kompulsiyonu En sık görülen obsesyon vekompüldiyonlardan biridir. Kişi ocak, kombi, şofben,kapı, kilit gibi nesnelerin açık kalmış olabileceğinden, ütü vs. elektrikli aletlerin fişlerinin prizde takılı kalmış olabileceğinden kuşku duyar (Kuşku obsesyonu) ve emin olmak için tekrar tekrar kontrol etme gereksinimi duyar
(Kontrol kompulsiyonu). Bu kuşku ve kontroller yaşamın birçok alanında kendini gösterebilirler. 3-Saldırganlık obsesyonları Başkalarına zarar vereceği, elinde olmadan saldırgan davranışlarda bulunacağı şeklinde obsesyonlar Bazen hastalarda elinde olmadan başkalarına rahatsızlık ya da zarar vereceği, ağzından hoş karşılanmayacak nitelikte sözcükler kaçıracağı, yanındaki insanlara elinde olmadan zarar vereceği şeklinde obsesyonlar olabilir. 4-Cinsel içerikli obsesyonlar Kişi için utanç verici kabul edilemez cinsel içerikli düşünceler, imajlar bulunur. 5-Dini içerikli obsesyonlar Kişi kendini inanç ve görüşlerine tam zıddı bir biçimde ve çok yoğun sıkıntı oluşturacak şekilde dini içerikli takıntılı düşünceleri ve imajları düşünmekten alıkoyamaz. 6-Simetri/düzen obsesyon ve kompulsiyonları Simetri gereksinimi ve düzen takıntıları da sık görülen belirtilerdendir. Kişinin tüm yaşamında simetri gereksinimi ve düzenlilik hakimdir. 7-Sayma ve tekrarlama kompulsiyonları Bazı OKB’li hastalar herhangi bir günlük aktiviteyi belirli bir sayıya kadar saymadan yaparsa işinin rast gitmeyeceğini düşünerek sayma ve tekraren o eylemi yapma davranışında bulunurlar. 8-Biriktirme ve saklama kompulsiyonları Sık görülen kompulsiyon türüdür. Kişi “ileride gerekli olabilir” şeklinde bir düşünce ile gerekli olmayacak eşyaları bile biriktirebilir / saklayabilir. İleride çöp ev olabilecek türden biriktirmeler bu kompülsiyonun en uç örnekleridir. 9-Somatik Obsesyonlar Kanser,AIDS gibi ciddi hastalıklarının olduğuna dair şüphe etme bunu tespit etme ve kontrol etme adına bir sürü gereksiz tetkik yaptırmayla giden aşırı endişe durumudur. Ancak tıbbi açıdan bu şekildeki düşünce ve davranışların hastalık sayılabilmesi için günlük işlevlerimizi etkileyecek, kısıtlayacak, bozacak kadar şiddetli ve yoğun olmalıdır.
OKB NASIL TEDAVİ EDİLİR? OKB günlük yaşam etkinliklerini ciddi olarak kısıtlayabilen, aile, meslek ve sosyal yaşamda önemli işlev kayıplarına yol açan, yaşam kalitesini düşüren bir hastalıktır. Kronikleşme olasılığının yüksek olması tedavinin önemini arttırmaktadır.
İlaç tedavisi OKB tedavisinde oldukça yararlı olmaktadır. Serotonin Geri Alım Engelleyiciler -SSRI-adı verilen bu grup ilaçlar OKB tedavisinde yaygın şekilde kullanılmaktadır. İlaç Etkilerinin görülmesi için üç hafta kadar beklemek gerekir. İlacın etkili olup olmadığına karar vermek için en az 8 hafta süre geçmesi beklenmelidir. Etkili olduğuna karar verilirse tedavinin gerekirse günlük doz arttırılarak en az iki yıl sürdürülmesi gerekir. Bilişsel-davranışçı Psikoterapi Obsesif hastalar kaygı verici düşünceler ile bu düşüncelerden kaçarak veya kaçınarak başa çıkmaya çalışırlar. Ne var ki düşüncelerden kaçmaya çalıştıkça bu düşünceler daha da artmakta ve böylelikle bir kısır döngü oluşmaktadır. Davranış tedavilerinde amaç hastayı kaygı veren ve kaygı oluşturduğu için kaçma ve kaçınma davranışlarına neden olan düşüncelerle [obsesyonlar] yüzleştirmek ve bu karşılaştırmanın oluşturduğu kaygıyı azaltmak için devreye giren tekrarlayıcı davranışları [kompulsiyonlar] engellemektir. Bilişsel ve davranışçı terapiler hem hastalığın tedavisinde hem de özelikle tekrarların önlenmesinde çok önemli bir yer tutmakta, tedavide bazen tek başlarına bazen de ilaç tedavileri ile birlikte kullanılabilmektedirler. Bilişsel davranışçı terapi tedavi seçenekleri arasında en önemli yeri tutmaktadır ve hastalığın tedavisindeki etkinliği bilimsel olarak kanıtlanmıştır.
Obsesyon Kişinin zihnine girmesine engel olamadığı, zihninden uzaklaştıramadığı düşünce, fikir,imaj ve dürtülerdir. Kişinin isteği dışında gelirler, kişi tarafından mantıkdışı veya saçma olarak değerlendirilirler ve yoğun sıkıntı ve huzursuzluğa yani anksiyeteye neden olurlar. Kompulsiyon Obsesyonların neden olduğu yoğun sıkıntı ve huzursuzluğu azaltmak ya da ortadan kaldırmak üzere yapılan yineleyici,engellenemeyen davranış ve eylemlerdir.
OKB’nin her 100 kişiden 2-3’ünde görüldüğü saptanmıştır. Yani populasyonda görülme sıklığı %3 civarındadır. Genellikle ergenlik döneminde ve 20-30’lu yaşlarda başlamasına karşın, okul öncesi çağdaki çocuklar dahil herhangi bir yaşta görülebilir. Erkeklerde daha erken yaşlarda başlamasına karşın genel olarak kadınlarda daha sık görülmektedir. Genetik nedenler ,Beyin işlevlerinde bozulma ve serotonin,Çocukluk çağı travmaları hastalığın oluşumunda etkili olduğu araştırmalar tarafından desteklenmektedir.
OKB BELİRTİLERİ 1-Bulaşma Obsesyonu ve Temizlik Kompulsiyonu Kişinin bedeninin ve giysilerinin kir, mikrop, toz gibi etkenler; kimyasal maddeler, deterjanlar, zehirler ile idrar, gaita ve diğer beden salgıları ile bulaşacağına ilişkin takıntıları ve bu takıntıların neden olduğu sıkıntıyı gidermek için yaptığı davranışlarıdır. 2-Kuşku obsesyonu ve kontrol kompulsiyonu En sık görülen obsesyon vekompüldiyonlardan biridir. Kişi ocak, kombi, şofben,kapı, kilit gibi nesnelerin açık kalmış olabileceğinden, ütü vs. elektrikli aletlerin fişlerinin prizde takılı kalmış olabileceğinden kuşku duyar (Kuşku obsesyonu) ve emin olmak için tekrar tekrar kontrol etme gereksinimi duyar
(Kontrol kompulsiyonu). Bu kuşku ve kontroller yaşamın birçok alanında kendini gösterebilirler. 3-Saldırganlık obsesyonları Başkalarına zarar vereceği, elinde olmadan saldırgan davranışlarda bulunacağı şeklinde obsesyonlar Bazen hastalarda elinde olmadan başkalarına rahatsızlık ya da zarar vereceği, ağzından hoş karşılanmayacak nitelikte sözcükler kaçıracağı, yanındaki insanlara elinde olmadan zarar vereceği şeklinde obsesyonlar olabilir. 4-Cinsel içerikli obsesyonlar Kişi için utanç verici kabul edilemez cinsel içerikli düşünceler, imajlar bulunur. 5-Dini içerikli obsesyonlar Kişi kendini inanç ve görüşlerine tam zıddı bir biçimde ve çok yoğun sıkıntı oluşturacak şekilde dini içerikli takıntılı düşünceleri ve imajları düşünmekten alıkoyamaz. 6-Simetri/düzen obsesyon ve kompulsiyonları Simetri gereksinimi ve düzen takıntıları da sık görülen belirtilerdendir. Kişinin tüm yaşamında simetri gereksinimi ve düzenlilik hakimdir. 7-Sayma ve tekrarlama kompulsiyonları Bazı OKB’li hastalar herhangi bir günlük aktiviteyi belirli bir sayıya kadar saymadan yaparsa işinin rast gitmeyeceğini düşünerek sayma ve tekraren o eylemi yapma davranışında bulunurlar. 8-Biriktirme ve saklama kompulsiyonları Sık görülen kompulsiyon türüdür. Kişi “ileride gerekli olabilir” şeklinde bir düşünce ile gerekli olmayacak eşyaları bile biriktirebilir / saklayabilir. İleride çöp ev olabilecek türden biriktirmeler bu kompülsiyonun en uç örnekleridir. 9-Somatik Obsesyonlar Kanser,AIDS gibi ciddi hastalıklarının olduğuna dair şüphe etme bunu tespit etme ve kontrol etme adına bir sürü gereksiz tetkik yaptırmayla giden aşırı endişe durumudur. Ancak tıbbi açıdan bu şekildeki düşünce ve davranışların hastalık sayılabilmesi için günlük işlevlerimizi etkileyecek, kısıtlayacak, bozacak kadar şiddetli ve yoğun olmalıdır.
OKB NASIL TEDAVİ EDİLİR? OKB günlük yaşam etkinliklerini ciddi olarak kısıtlayabilen, aile, meslek ve sosyal yaşamda önemli işlev kayıplarına yol açan, yaşam kalitesini düşüren bir hastalıktır. Kronikleşme olasılığının yüksek olması tedavinin önemini arttırmaktadır.
İlaç tedavisi OKB tedavisinde oldukça yararlı olmaktadır. Serotonin Geri Alım Engelleyiciler -SSRI-adı verilen bu grup ilaçlar OKB tedavisinde yaygın şekilde kullanılmaktadır. İlaç Etkilerinin görülmesi için üç hafta kadar beklemek gerekir. İlacın etkili olup olmadığına karar vermek için en az 8 hafta süre geçmesi beklenmelidir. Etkili olduğuna karar verilirse tedavinin gerekirse günlük doz arttırılarak en az iki yıl sürdürülmesi gerekir. Bilişsel-davranışçı Psikoterapi Obsesif hastalar kaygı verici düşünceler ile bu düşüncelerden kaçarak veya kaçınarak başa çıkmaya çalışırlar. Ne var ki düşüncelerden kaçmaya çalıştıkça bu düşünceler daha da artmakta ve böylelikle bir kısır döngü oluşmaktadır. Davranış tedavilerinde amaç hastayı kaygı veren ve kaygı oluşturduğu için kaçma ve kaçınma davranışlarına neden olan düşüncelerle [obsesyonlar] yüzleştirmek ve bu karşılaştırmanın oluşturduğu kaygıyı azaltmak için devreye giren tekrarlayıcı davranışları [kompulsiyonlar] engellemektir. Bilişsel ve davranışçı terapiler hem hastalığın tedavisinde hem de özelikle tekrarların önlenmesinde çok önemli bir yer tutmakta, tedavide bazen tek başlarına bazen de ilaç tedavileri ile birlikte kullanılabilmektedirler. Bilişsel davranışçı terapi tedavi seçenekleri arasında en önemli yeri tutmaktadır ve hastalığın tedavisindeki etkinliği bilimsel olarak kanıtlanmıştır.