Osmanlı Devleti Yenilik Hareketleri nelerdir
Osmanlı Devleti Islahatları
OSMANLI DEVLETİNDE ISLAHAT ZORUNLULUĞUNUN ORTAYA ÇIKIŞI
Osmanlı tarihçileri 15.yyın ortalarından 16.yyın sonlarına kadar olan devreyi “Osmanlı klasik devri” olarak tanımlarlar. Osmanlının bu klasik devrinde bazı sorunların ve değişikliklerin ortaya çıktığı fikri 16. asrın son çeyreğinden itibaren yazılmaya başlanan nasihatname ve ıslahat layihalarında da bahsedilmiştir.
16. asırda Osmanlı Devleti doğal sınırlarına ulaşmış ve hayati önem taşıyan fetih politikaları sonlanmaya başlamıştır.16. asrın son çeyreğinde önce doğudaki İranlılara sonrada batıdaki Habsburglara karşı yürütülen uzun ve kazançsız savaşlar aynı dönemde devlet içinde yaşanan büyük sosyal sorunlarında etkisiyle devleti derinden sarsmış ve büyük ölçüde mali ve insan kaybına yol açmıştır.
Kanuni Sultan Süleyman dönemi ve sonrasında ortaya çıkan bunun gibi bazı sorunlar ve bozulmalar devlet genelinde ıslahat ihtiyacını ortaya çıkartmıştır. Islahat ihtiyacını ortaya çıkartan bozulmalar ise şunlardır:
1. MÜLKİ İDAREDEKİ BOZULMA
Kanuni Sultan Süleyman’dan sonra devlet işleriyle yakından ilgilenen dirayetli padişahların iş başına gelmemesi otoritenin zayıflamasına sebep oldu. I. Ahmed ile beraber “ekberiyet” yani hanedan üyelerinin en yaşlısının başa geçmesi sistemi getirilmişti. Bu sistemde yetenekli padişahların başa geçmesini önlerken aynı zmanda şahsi yetenekten yoksun kişilerin padişah olmasını da sağladı. Yine sancağa çıkma usulünden vazgeçilmesiyle şehzadelerin devlet işlerinde tecrübe kazanmasının önüne geçilmiş olundu.
2. ASKERİ YAPIDAKİ BOZULMA
Mülki idarede başlayan sorunlar askeri teşkilatı da etkiledi. Kapıkulu Ordusuna devşirme yerine gelişi güzel adam alınması ordudaki disiplini de bozdu. Buda toprak alınmasını güçleştirdi. Orduda meydana gelen bu bozulmayla yeni çerilerin en ufak bir olayda isyan etmeleri verimli devlet adamlarının hayatlarını kaybetmelerine ve padişahların tahttan indirilmelerine sebep oldu. Tımar sistemi çökmeye başlamış ve özellikle Avrupa’daki savaş sisteminde meydana gelen değişikliklere Tımarlı Sipahilerin ayak uyduramamasıyla ordu, idari sistem ve tarım sistemindeki bozulma iyice kendini göstermeye başladı.
3. EKONOMİK YAPIDAKİ BOZULMA
Osmanlı Akçesi özellikle 1580 den sora Osmanlıya girmeye başlayan ucuz Amerikan gümüşü karşısında değerini kaybetmeye başlamış, bunun sonucu olarak ortaya çıkan enflasyon karşısında ezilen sabit gelirli devlet görevlileri halk üzerinde baskı kurarak kanunsuz vergiler almaya başlamışlardır. Bundan bıkan köylüde toprağını terk edip şehre göç etmeye ve işsiz kesimi arttırmaya başlar. Savaşlar artık bir masraf kapısı olmuş, vergiler savaşları finanse edemez duruma gelmiştir.
4. İSYANLAR
Anadolu’da meydana gelen Celali isyanları ülke gündemini 20-30 yıl boyunca işkal etmiştir. İstanbul’da meydana gelen Kapıkulu isyanları, Eflak, Boğdan, Suriye gibi yerlerde meydana gelen yerli isyanlar ülkeyi tam bir anarşi içerisine sürüklemiştir. Bu dönemde bahsedilen sebeplerden dolayı kentlere göç eden köylü kesim işsiz nufusu arttırarak bunun sonucunda eşkıyalığın artmasına da sebep olmuştur.
5. AVRUPA’DA MEYDANA GELEN GELİŞMELER
Avrupa’nın gerçekleştirdiği coğrafi keşifler sonucunda Akdeniz ticareti önemini kaybetmeye başlamıştır. Buda Osmanlı ekonomisinde ağır etkilere sebep olmuştur. Amerika’nın keşfiyle buradaki değerli madenlerin Avrupa’ya akması sonucunda zenginleşen Avrupalı devletlerde gelişen bilim ve teknoloji yine bu ülkelerde Rönesans ve Reform gibi olguların oluşumunu sağlamıştır. Böylece günkü Avrupa’nın temelleri atılmıştır. Bu sırada Avrupa’da harp sanayisi gelişmiş, bunun sonucunda ortaya çıkan ateşli silahlar savaşları kazanmalarını ve ekonomide yeni kaynaklar bulmalarını sağlamıştır. Bunun sonucunda Tımarlı Sipahi önemi kaybetmiş ve buda toprak sistemi. Askeri sistemde bozulmaları tetiklemiştir.
Tüm bu gelişmelerden sonra 17. yya giderek gelişen Avrupa’nın ardından kendi iç sorunları dolayısıyla Avrupa’nın gelişme hızını yakalayamadan giren Osmanlı devletinde bu asırdan itibaren Tanzimat’a kadar neredeyse her padişah devrinde reformlar yapılmaya çalışılacaktır. Ancak yapılan bu reformların en temel özelliği bir bütünlük içerisinde olmamalarıdır. Böylece her alanda fakat farklı yapılmaya çalışılan reformlar başarıya ulaşamıyacaktır.
I. AHMED DÖNEMİ (1603-1617) ISLAHATLARI
Sultan Ahmed’in Osmanlı Devleti düzeninde yaptığı en büyük değişiklik veraset sisteminde olmuştur. I. Bayezid döneminde başlayıp kanuni devrinde kanunlaşan kardeş katli geleneğini kaldırmış, “amudi sistem” yerine “ekberiyet sistemi”ni oluşturarak tahta hanedanın en yaşlı üyesinin çıkması geleneğini başlatmıştır. Bu durum taht kavgasını sonlandırdığı gibi yönetme becerisine haiz olmayan kişilerin başa geçmesinide sağlamıştır.
Sultanın yönetimde yaptığı ikinci önemli reform ise şehzadelerin sancağa çıkmalarına sakal bırakmalarına çocuk sahibi olmalarına getirdiği yasaktır. Şehzadeler daha önce bu sayede ufak çaplıda olsa belirli bir bölgenin nasıl yönetileceği konusunda fikir ve tecrübe kazanıyorlardı. Ancak bu geleneğin kaldırılmasıyla artık tahta tecrübesiz kişilerin geçmeye başladığını görmekteyiz.
Bu dönemde Anadolu ihmal edilmiş ve bölgede celali isyanları baş göstermişti. Sultan Ahmed, Kuyucu Murad Paşa’yı saderete getirerek bu sorunu da çözmüştür.
Sultan Ahmed hayır işlerine önem vermiş, Kabe’yi onartmış, Sultan Ahmed Camii’ni inşaa ettirmiştir.
GENÇ OSMAN DÖNEMİ (1618-1622) ISLAHATLARI
II. Osman, Fatih Sultan Mehmed’in torunu ve I. Ahmed’in oğludur. Akıllı bir kişi olan II. Osman’ın Şehzadelik döneminde iyi bir eğitim gördüğü, beş dil bildiği Osmanlı kroniklerinde geçmektedir.
Sultan Osman’ın ilk icraatları; hükümet idaresinde bazı değişiklikler yapmak, kadının görevlerini kısıtlamak ve ulemaya verilen arpalıkları kısmak olmuştur. Gerek bu sebeplerden gerekse yapmayı düşündüğü icraatları etrafındaki kişilerle payması sebebiyle düşmanları artmıştır.
Hotin seferinde istenilen başarının elde edilememesi Sultan Osman’ın Askeri düzende de yenilik yapma isteğini ortaya çıkarmıştır. Bunun yanında Sultan Osman’ın yapmayı düşündüğü yenilikleri şöyle sıralayabiliriz:
1. Kapıkulu Ocağını kaldırıp milli bir ordu kurmak
2. Payitahtı Anadolu’ya nakletmek
3. Ulemayı siyasetten uzaklaştırmak
4. Haremi yönetimden uzaklaştırmak
5. Hanedan kızlarını Türk erkeklerle evlendirmek
6. Kanuniden beri gelen kanunları düzenleyip yeni kanunlar yapmak
Sultan Osman genç ve fazla tecrübesi olmayan birisiydi. Hacca gideceğini öne sürerek Anadolu’ya geçerek Yapmak istediği bu yeniler için düzenlemeler yapacaktı. Ancak bu konuyu öğrenen yeniçeri ve sipahiler ayaklanarak sarayın bahçesine kadar girdiler. Daha sonra sultanı yakalayıp Yedi Kule Zindanlarına kapattılar… kendisi burada Davut paşa’nın emri ile 20 Mayıs 1622 tarihinde 18 yaşında iken öldürüldü. Bu olay 350 yıllık Osmanlı tarihinde daha önce görülmemiştir ve sayıları 50 bine yaklaşmış olan kapıkullarının devlet idaresini ele geçirmeye başladıklarının katıdır.
Osmanlı Devleti Islahatları
OSMANLI DEVLETİNDE ISLAHAT ZORUNLULUĞUNUN ORTAYA ÇIKIŞI
Osmanlı tarihçileri 15.yyın ortalarından 16.yyın sonlarına kadar olan devreyi “Osmanlı klasik devri” olarak tanımlarlar. Osmanlının bu klasik devrinde bazı sorunların ve değişikliklerin ortaya çıktığı fikri 16. asrın son çeyreğinden itibaren yazılmaya başlanan nasihatname ve ıslahat layihalarında da bahsedilmiştir.
16. asırda Osmanlı Devleti doğal sınırlarına ulaşmış ve hayati önem taşıyan fetih politikaları sonlanmaya başlamıştır.16. asrın son çeyreğinde önce doğudaki İranlılara sonrada batıdaki Habsburglara karşı yürütülen uzun ve kazançsız savaşlar aynı dönemde devlet içinde yaşanan büyük sosyal sorunlarında etkisiyle devleti derinden sarsmış ve büyük ölçüde mali ve insan kaybına yol açmıştır.
Kanuni Sultan Süleyman dönemi ve sonrasında ortaya çıkan bunun gibi bazı sorunlar ve bozulmalar devlet genelinde ıslahat ihtiyacını ortaya çıkartmıştır. Islahat ihtiyacını ortaya çıkartan bozulmalar ise şunlardır:
1. MÜLKİ İDAREDEKİ BOZULMA
Kanuni Sultan Süleyman’dan sonra devlet işleriyle yakından ilgilenen dirayetli padişahların iş başına gelmemesi otoritenin zayıflamasına sebep oldu. I. Ahmed ile beraber “ekberiyet” yani hanedan üyelerinin en yaşlısının başa geçmesi sistemi getirilmişti. Bu sistemde yetenekli padişahların başa geçmesini önlerken aynı zmanda şahsi yetenekten yoksun kişilerin padişah olmasını da sağladı. Yine sancağa çıkma usulünden vazgeçilmesiyle şehzadelerin devlet işlerinde tecrübe kazanmasının önüne geçilmiş olundu.
2. ASKERİ YAPIDAKİ BOZULMA
Mülki idarede başlayan sorunlar askeri teşkilatı da etkiledi. Kapıkulu Ordusuna devşirme yerine gelişi güzel adam alınması ordudaki disiplini de bozdu. Buda toprak alınmasını güçleştirdi. Orduda meydana gelen bu bozulmayla yeni çerilerin en ufak bir olayda isyan etmeleri verimli devlet adamlarının hayatlarını kaybetmelerine ve padişahların tahttan indirilmelerine sebep oldu. Tımar sistemi çökmeye başlamış ve özellikle Avrupa’daki savaş sisteminde meydana gelen değişikliklere Tımarlı Sipahilerin ayak uyduramamasıyla ordu, idari sistem ve tarım sistemindeki bozulma iyice kendini göstermeye başladı.
3. EKONOMİK YAPIDAKİ BOZULMA
Osmanlı Akçesi özellikle 1580 den sora Osmanlıya girmeye başlayan ucuz Amerikan gümüşü karşısında değerini kaybetmeye başlamış, bunun sonucu olarak ortaya çıkan enflasyon karşısında ezilen sabit gelirli devlet görevlileri halk üzerinde baskı kurarak kanunsuz vergiler almaya başlamışlardır. Bundan bıkan köylüde toprağını terk edip şehre göç etmeye ve işsiz kesimi arttırmaya başlar. Savaşlar artık bir masraf kapısı olmuş, vergiler savaşları finanse edemez duruma gelmiştir.
4. İSYANLAR
Anadolu’da meydana gelen Celali isyanları ülke gündemini 20-30 yıl boyunca işkal etmiştir. İstanbul’da meydana gelen Kapıkulu isyanları, Eflak, Boğdan, Suriye gibi yerlerde meydana gelen yerli isyanlar ülkeyi tam bir anarşi içerisine sürüklemiştir. Bu dönemde bahsedilen sebeplerden dolayı kentlere göç eden köylü kesim işsiz nufusu arttırarak bunun sonucunda eşkıyalığın artmasına da sebep olmuştur.
5. AVRUPA’DA MEYDANA GELEN GELİŞMELER
Avrupa’nın gerçekleştirdiği coğrafi keşifler sonucunda Akdeniz ticareti önemini kaybetmeye başlamıştır. Buda Osmanlı ekonomisinde ağır etkilere sebep olmuştur. Amerika’nın keşfiyle buradaki değerli madenlerin Avrupa’ya akması sonucunda zenginleşen Avrupalı devletlerde gelişen bilim ve teknoloji yine bu ülkelerde Rönesans ve Reform gibi olguların oluşumunu sağlamıştır. Böylece günkü Avrupa’nın temelleri atılmıştır. Bu sırada Avrupa’da harp sanayisi gelişmiş, bunun sonucunda ortaya çıkan ateşli silahlar savaşları kazanmalarını ve ekonomide yeni kaynaklar bulmalarını sağlamıştır. Bunun sonucunda Tımarlı Sipahi önemi kaybetmiş ve buda toprak sistemi. Askeri sistemde bozulmaları tetiklemiştir.
Tüm bu gelişmelerden sonra 17. yya giderek gelişen Avrupa’nın ardından kendi iç sorunları dolayısıyla Avrupa’nın gelişme hızını yakalayamadan giren Osmanlı devletinde bu asırdan itibaren Tanzimat’a kadar neredeyse her padişah devrinde reformlar yapılmaya çalışılacaktır. Ancak yapılan bu reformların en temel özelliği bir bütünlük içerisinde olmamalarıdır. Böylece her alanda fakat farklı yapılmaya çalışılan reformlar başarıya ulaşamıyacaktır.
I. AHMED DÖNEMİ (1603-1617) ISLAHATLARI
Sultan Ahmed’in Osmanlı Devleti düzeninde yaptığı en büyük değişiklik veraset sisteminde olmuştur. I. Bayezid döneminde başlayıp kanuni devrinde kanunlaşan kardeş katli geleneğini kaldırmış, “amudi sistem” yerine “ekberiyet sistemi”ni oluşturarak tahta hanedanın en yaşlı üyesinin çıkması geleneğini başlatmıştır. Bu durum taht kavgasını sonlandırdığı gibi yönetme becerisine haiz olmayan kişilerin başa geçmesinide sağlamıştır.
Sultanın yönetimde yaptığı ikinci önemli reform ise şehzadelerin sancağa çıkmalarına sakal bırakmalarına çocuk sahibi olmalarına getirdiği yasaktır. Şehzadeler daha önce bu sayede ufak çaplıda olsa belirli bir bölgenin nasıl yönetileceği konusunda fikir ve tecrübe kazanıyorlardı. Ancak bu geleneğin kaldırılmasıyla artık tahta tecrübesiz kişilerin geçmeye başladığını görmekteyiz.
Bu dönemde Anadolu ihmal edilmiş ve bölgede celali isyanları baş göstermişti. Sultan Ahmed, Kuyucu Murad Paşa’yı saderete getirerek bu sorunu da çözmüştür.
Sultan Ahmed hayır işlerine önem vermiş, Kabe’yi onartmış, Sultan Ahmed Camii’ni inşaa ettirmiştir.
GENÇ OSMAN DÖNEMİ (1618-1622) ISLAHATLARI
II. Osman, Fatih Sultan Mehmed’in torunu ve I. Ahmed’in oğludur. Akıllı bir kişi olan II. Osman’ın Şehzadelik döneminde iyi bir eğitim gördüğü, beş dil bildiği Osmanlı kroniklerinde geçmektedir.
Sultan Osman’ın ilk icraatları; hükümet idaresinde bazı değişiklikler yapmak, kadının görevlerini kısıtlamak ve ulemaya verilen arpalıkları kısmak olmuştur. Gerek bu sebeplerden gerekse yapmayı düşündüğü icraatları etrafındaki kişilerle payması sebebiyle düşmanları artmıştır.
Hotin seferinde istenilen başarının elde edilememesi Sultan Osman’ın Askeri düzende de yenilik yapma isteğini ortaya çıkarmıştır. Bunun yanında Sultan Osman’ın yapmayı düşündüğü yenilikleri şöyle sıralayabiliriz:
1. Kapıkulu Ocağını kaldırıp milli bir ordu kurmak
2. Payitahtı Anadolu’ya nakletmek
3. Ulemayı siyasetten uzaklaştırmak
4. Haremi yönetimden uzaklaştırmak
5. Hanedan kızlarını Türk erkeklerle evlendirmek
6. Kanuniden beri gelen kanunları düzenleyip yeni kanunlar yapmak
Sultan Osman genç ve fazla tecrübesi olmayan birisiydi. Hacca gideceğini öne sürerek Anadolu’ya geçerek Yapmak istediği bu yeniler için düzenlemeler yapacaktı. Ancak bu konuyu öğrenen yeniçeri ve sipahiler ayaklanarak sarayın bahçesine kadar girdiler. Daha sonra sultanı yakalayıp Yedi Kule Zindanlarına kapattılar… kendisi burada Davut paşa’nın emri ile 20 Mayıs 1622 tarihinde 18 yaşında iken öldürüldü. Bu olay 350 yıllık Osmanlı tarihinde daha önce görülmemiştir ve sayıları 50 bine yaklaşmış olan kapıkullarının devlet idaresini ele geçirmeye başladıklarının katıdır.