Osmanlı Devleti'nin Yukseliş Sebepleri Nelerdir?
1) En onemli sebep, manevi değerlerine ve İslama olan bağlılıklarıdır Bunu ilayı kelimetullah ruhu diye de ifade edebilirsiniz Bir adamın kıymeti himmeti nisbetindedir Kimin himmeti milleti ise, o kimse tek başına bir millettir Bir ferdin himmeti milleti olabilmesi icin, o ferdi milletine bağlayan kuvvetli bağlar ve şahsi hayatını milletin hayatına tercih ettiren onemli sebepler bulunmalıdır Bu onemli sebepler ve kuvvetli bağlar, manevi değerlerden başkası olamaz O halde manevi değerleri ile ordusunu techiz etmeyen bir millet, gelecekte her an tehlikelere maruz kalır ve varlığını surduremez Bu manayı tarihe bakarak, daha da muşahhas hale getirebiliriz Osmanlı Devletnin bir zamanlar, butun Avrupa nın buyuk devletlerine karşı hayatını ve varlığını devam ettiren, şu devletin ordusundaki Kur'an dan alınan şu fikirdir: Ben olsem şehidim, oldursem gaziyimGercekten Kosova meydan muharebesine cıkan Murad Hudavendigar Yarab beni din yolunda şehid , ahirette said et demiş ve istediği olmuştur Bu ruh ile şahlanan şanlı ecdadımız, şevk ile ve aşk ile olumun yuzune gulerek bakmış; daima Avrupa'yı titretmiştir Size de soruyorum; şu dunyada basit fikirli ve saf kalpli olan genc askerlerin ruhunda oyle ulvi fedakarlığa sebebiyet verecek hangi şey gosterilebilir? Hangi duygu bu manevi değerlerin yerlerine ikame edilebilir? Allah ve ahiret inancından başka hangi şey, hayatını ve butun dunyasını severek ona feda ettirebilir?
Tarih bize gosteriyor ki, biz Musluman Turkler , ne derece manevi değerlerimize bağlanmış isek ilerlemişiz Ne vakit manevi değerlerimizden uzak kalmışsak, gerilemişizdir O zaman duşmanlar bizi can damarımızdan vurmuşlardır Bilesiniz ki, duşman bizi hic bir zaman acık savaşta yenememiştir Daima tehlikeyi, kurtuluş recetesi olarak gostererek bizi icimizden hancerlemişdir Bir milletin maddi bataryaları ne kadar modern silahlarla mucehhez olursa olsun ve o millet isterse imparatorluk seviyesine yukselsin, manevi bataryaları boş olduğu muddetce yıkılmaya mahkumdur
Vatana ihanet sucuyla 1821 yılında Patrikhanenin orta kapısı onunde asılmış bulunan İstanbul 'daki Fener Patriki Gregorios tarafından Rus Carı Aleksandr'a yazılan mektupta aynen şu ifadeler yer almaktadır:
Turkleri maddeten ezmek ve yıkmak mumkun değildir Cunku Turkler , sabırlı, mukavemetli, mağrur ve izzeti nefisli insanlardır Bu hasletleri, dinlerine bağlılıklarından ve kadere rıza gostermelerinden, ananelerinin kuvvetinden ve amirlerine itaat duygusundan ileri gelmektedir Bu sebeple, Turklerde evvela itaat duygusunu kırmak ve manevi bağları koparmak, dini metanetlerini zaafa uğratmak gerekir Maneviyatları sarsıldığı gun, Turkleri zaferlere goturen asıl kudretlerinden sıyıracak ve onları maddi kuvvetlerle yenmek mumkun olacaktır Osmanlı Devleti n'i tasfiye icin mucerret olarak harp meydanlarındaki zaferler kafi değildir Yapılacak olan, Turkler'e bir şey hissettirmeden bu tahribi tamamlamaktır
Sultan Aziz devrinde, İstanbul Rus Elcisi olan GeneraI İgnatyef , bu mektubu zikrettikten sonra şunu ilave eder: Ben vazifedeyken bu teşhisler isabetle tecelli etti Evet maalesef bu oyunlara gelen Tanzima t gencliği, Rus elcisinin dediği gibi, milli ananelerin duşmanı ve atalarının papucları olamayacak bir hale gelmişlerdi' İbni Kemal de, Osmanlı Devletinin Gazneliler , Selcuklular ve Harzemiler gibi, Musluman devletlerle mucadele ederek ve kendi mevlalarına isyan ederek yukselmediğini, belki tamamen yukarıda anlatılan gaza ruhuyla ve yuksek bir himmetle yukseldiğini misaller vererek acıklamaktadır Osmanlı Tarihlerinin mukaddimelerinde zikrettikleri bazı menkıbeler de, bu ruhu acıklamak icin zikredilmişlerdir
2) Osmanlı Devletini yukselten sebeplerin ikincisi, Osmanlı Devletinin ozellikle yukselme donemlerinde tam bir hukuk devleti olması yani şeri şerif ve kanunı munifin esas kabul edilmesidir Gercekten de, icinde 763 Kanunnameyi neşrettiğimiz Osmanlı Kanunnameleri adlı eserimizi inceleyenler goreceklerdir ki, Osmanlı Devletinin yukseliş, duraklama, gerileme ve yıkılışını, kanunnamelere bakarak grafikle gostermek mumkundur Osmanlı Kanunnameleri, Fatih den itibaren zirvededir Kanuni devrine kadar, kanun yapma ve kanunu uygulama gorevleri ehil ellerdedir II Selim den itibaren durgunluk başlamıştır iyi Murad zamanında durmuştur Daha sonra ise, once gerilemiş; sonra da Adaletnameler le ortulemeyecek kadar gedikler acılmıştır 17001800 yılları arası Osmanlı Devletinin hukuk devleti olmaktan cıkma tehlikeleri yaşadığı donemdir Osmanlı vatandaşı, yukselme doneminde Musluman olsun gayri muslim olsun, tam bir hukuk devleti olduğuna ve ayırım yapılmaksızın adaletin icra edildiğine inanmaktadır İşte vatandaşı boyle bir inanca sahip devletin yukselmesi mukadderdir Padişah fermanıyla kira bedellerinin olduğu gibi bırakılması olmaz Zira Padişahın emriyle nameşrU olan şey meşrU olmaz; haram olan nesne helal olmak yokdur Bu hususlarda emri şeri şerif budur Bir turlu dahi değildir Şeri hukumlere vakıf iken onları ketmetmek, Kuran'daki bir ayetin tehdidine maruz kalmaktır diyen Ebussuud lar; Ve kiliseleri ellerinde ola, okuyalar ayinlerince Amma can ve nakus calmayalar Ve kiliselerin alub mescid etmeyem diyen Fatihler ve nihayet Madem ki, onlar raiyyetliği kabul etmişler Dinimiz gereği, onların can, mal ve ırzlarını kendi can, mal ve ırzlarımız gibi korumakla mukellefiz Bu yolda onlara cebretmek, dinimize muhalifdir diyerek, hem gayrı muslimlerin şahsi hak ve hurriyetlerine gosterdiğimiz hurmeti ve hem de meşru sınırlar icinde kalmak şartıyla din ve vicdan hurriyetine gosterdiğimiz saygıyı anlatan Zenbilli Ali Efendiler , bu izaha calıştığımız hukuk ve adalet devletinin sacayakları olmuşlardır
3) Devletin devam ve bekasına sebep olan para ve askerin mukemmel oluşudur Osmanlı Devletinin yukselmesine sebep olan para, halktan zorla toplanan para değil, memleketin mamur olmasından ortaya cıkan paradır Bu donemde, Osmanlı parasının kaynakları tamamen şeri vergiler ve meşru gelir kaynaklarıdır; tekalifi orfiyye neredeyse yok gibidir Yıldırım Bayezid , kadıların davacı ve davalılardan aldıkları harcları ruşvet sayarak buna vesile olan kadıları idam etmeye kalkışacak kadar hassastır Asker ise, ehliyetli ve vasıflıdır Cunku tam bir gaza aşkıyla eğitimli askerler yetişmektedir Kanuni devrine kadar, yenicerinin adedi en fazla 1012 bin kadardır Ama her yerden zafer haberleri gelmektedir Viyana bozgununda bu sayı 50 binlere ulaşmıştır Ancak mal toplamaktan başka kayguları yoktur Bu dediklerimize Yeniceri Kanunnamesi en canlı şahittir En onemlisi de, yukselme doneminde asker siyasetin ve idarenin icinde değildir
4) Gunumuzde bazı araştırmacıların tenkit ettiği gılman sistemi yani kapıkulu sistemi de, devletin yukseliş sebeplerinin başında gelmektedir Zira tarihde coğu buyuk devletler, kendilerine tabi olan aristokrat beylerin isyanlarıyla yıkılmışlardır Abbasi Devleti kendi elleriyle buyuttukleri aristokrat aileler eliyle; Buyuk Selcuklu Devleti mevali olan Harzemiler eliyle yıkılmışlardır Gunumuzde de devletin hanedanlarla sıkıntıda olduğu ortadadır İşte Osmanlı Devleti, bu sıkıntılardan kurtulmak icin, ailesi ve yakın cevresi bulunmayan devşirme ve kole asıllı insanları EnderUn denilen ozel mektepte bir devlet adamı gibi yetiştirerek onları devletin yukselmesinde istihdam etmiş ve başlangıcta muvaffak da olmuştur
5) Osmanlı Devletinin yukselme donemlerinde tam manasıyla hur bir ilmin de onemli etkisi olduğunu ifade etmekte yarar vardır Memleket ve vatan bir vucuda benzer; aklı ve ruhu ilim ve ma'rifettir; cesedi ve bedeni de siyaset ve idaredir Bu iki unsur arasında muvazenenin te'min edildiği donemlerde, daima medeniyet, terakki ve refah gorulmuştur Abbasi Devleti'nin ilk halifeleri, Endulus Emevilerinin başlangıctaki idarecileri ve ilk Osmanlı Padişahları, bu muvazeneyi temin eden en muşahhas misallerdir Fatih Sultan Mehmed'in vezirlik ve kazaskerlik teklifini reddeden, diğer taraftan Fatih'i tekyesine de kabul etmeyen Molla Gurani ; Fatih sarayında ve kendisi de tekye ve medresesinde kaldığı muddetce, bu dengenin korunabileceğinin cok iyi idraki icindedir Bir Osmanlı Kanunnamesinde bu onemli muvazene dusturu şu şekilde ifade edilmektedir: Kadılar, şer'i hukumler i icra edeceklerdir Ancak memleketin nizamı, korunması ve vatandaşın idaresi ile alakalı hususları hukkamı seyf ve siyaset olan vukelayı devlete havale edeceklerdir
6) Osmanlı Devletini yukselten sebeplerden birisi de vazifelerin, ister ilmiyede, ister seyfiyede ve isterse de kalemiyede olsun, ehil olanlara verilmesidir Medeniyetlerin kurulmasında ve yıkılmasında maharet ile salahatın onemi inkar edilemez Tarihe bakıldığında gorulecektir ki, bu iki vasfı kendinde birleştiren milletler nice medeniyetler kurmuşlar ve daima payidar olmuşlardır Yıkılan butun medeniye t ve devletlerin altında ise, aranırsa mutlaka bu iki vasıftan birinin veya ikisinin yokluğunun yattığı esefle muşahede olunur Maharet , kişinin kendi mesleğinde ehil, uzman ve kabiliyetli olmasıdır Salahat ise, kişinin din ve ahlakca yuksek bir seviyeye ulaşmasıdır
1) En onemli sebep, manevi değerlerine ve İslama olan bağlılıklarıdır Bunu ilayı kelimetullah ruhu diye de ifade edebilirsiniz Bir adamın kıymeti himmeti nisbetindedir Kimin himmeti milleti ise, o kimse tek başına bir millettir Bir ferdin himmeti milleti olabilmesi icin, o ferdi milletine bağlayan kuvvetli bağlar ve şahsi hayatını milletin hayatına tercih ettiren onemli sebepler bulunmalıdır Bu onemli sebepler ve kuvvetli bağlar, manevi değerlerden başkası olamaz O halde manevi değerleri ile ordusunu techiz etmeyen bir millet, gelecekte her an tehlikelere maruz kalır ve varlığını surduremez Bu manayı tarihe bakarak, daha da muşahhas hale getirebiliriz Osmanlı Devletnin bir zamanlar, butun Avrupa nın buyuk devletlerine karşı hayatını ve varlığını devam ettiren, şu devletin ordusundaki Kur'an dan alınan şu fikirdir: Ben olsem şehidim, oldursem gaziyimGercekten Kosova meydan muharebesine cıkan Murad Hudavendigar Yarab beni din yolunda şehid , ahirette said et demiş ve istediği olmuştur Bu ruh ile şahlanan şanlı ecdadımız, şevk ile ve aşk ile olumun yuzune gulerek bakmış; daima Avrupa'yı titretmiştir Size de soruyorum; şu dunyada basit fikirli ve saf kalpli olan genc askerlerin ruhunda oyle ulvi fedakarlığa sebebiyet verecek hangi şey gosterilebilir? Hangi duygu bu manevi değerlerin yerlerine ikame edilebilir? Allah ve ahiret inancından başka hangi şey, hayatını ve butun dunyasını severek ona feda ettirebilir?
Tarih bize gosteriyor ki, biz Musluman Turkler , ne derece manevi değerlerimize bağlanmış isek ilerlemişiz Ne vakit manevi değerlerimizden uzak kalmışsak, gerilemişizdir O zaman duşmanlar bizi can damarımızdan vurmuşlardır Bilesiniz ki, duşman bizi hic bir zaman acık savaşta yenememiştir Daima tehlikeyi, kurtuluş recetesi olarak gostererek bizi icimizden hancerlemişdir Bir milletin maddi bataryaları ne kadar modern silahlarla mucehhez olursa olsun ve o millet isterse imparatorluk seviyesine yukselsin, manevi bataryaları boş olduğu muddetce yıkılmaya mahkumdur
Vatana ihanet sucuyla 1821 yılında Patrikhanenin orta kapısı onunde asılmış bulunan İstanbul 'daki Fener Patriki Gregorios tarafından Rus Carı Aleksandr'a yazılan mektupta aynen şu ifadeler yer almaktadır:
Turkleri maddeten ezmek ve yıkmak mumkun değildir Cunku Turkler , sabırlı, mukavemetli, mağrur ve izzeti nefisli insanlardır Bu hasletleri, dinlerine bağlılıklarından ve kadere rıza gostermelerinden, ananelerinin kuvvetinden ve amirlerine itaat duygusundan ileri gelmektedir Bu sebeple, Turklerde evvela itaat duygusunu kırmak ve manevi bağları koparmak, dini metanetlerini zaafa uğratmak gerekir Maneviyatları sarsıldığı gun, Turkleri zaferlere goturen asıl kudretlerinden sıyıracak ve onları maddi kuvvetlerle yenmek mumkun olacaktır Osmanlı Devleti n'i tasfiye icin mucerret olarak harp meydanlarındaki zaferler kafi değildir Yapılacak olan, Turkler'e bir şey hissettirmeden bu tahribi tamamlamaktır
Sultan Aziz devrinde, İstanbul Rus Elcisi olan GeneraI İgnatyef , bu mektubu zikrettikten sonra şunu ilave eder: Ben vazifedeyken bu teşhisler isabetle tecelli etti Evet maalesef bu oyunlara gelen Tanzima t gencliği, Rus elcisinin dediği gibi, milli ananelerin duşmanı ve atalarının papucları olamayacak bir hale gelmişlerdi' İbni Kemal de, Osmanlı Devletinin Gazneliler , Selcuklular ve Harzemiler gibi, Musluman devletlerle mucadele ederek ve kendi mevlalarına isyan ederek yukselmediğini, belki tamamen yukarıda anlatılan gaza ruhuyla ve yuksek bir himmetle yukseldiğini misaller vererek acıklamaktadır Osmanlı Tarihlerinin mukaddimelerinde zikrettikleri bazı menkıbeler de, bu ruhu acıklamak icin zikredilmişlerdir
2) Osmanlı Devletini yukselten sebeplerin ikincisi, Osmanlı Devletinin ozellikle yukselme donemlerinde tam bir hukuk devleti olması yani şeri şerif ve kanunı munifin esas kabul edilmesidir Gercekten de, icinde 763 Kanunnameyi neşrettiğimiz Osmanlı Kanunnameleri adlı eserimizi inceleyenler goreceklerdir ki, Osmanlı Devletinin yukseliş, duraklama, gerileme ve yıkılışını, kanunnamelere bakarak grafikle gostermek mumkundur Osmanlı Kanunnameleri, Fatih den itibaren zirvededir Kanuni devrine kadar, kanun yapma ve kanunu uygulama gorevleri ehil ellerdedir II Selim den itibaren durgunluk başlamıştır iyi Murad zamanında durmuştur Daha sonra ise, once gerilemiş; sonra da Adaletnameler le ortulemeyecek kadar gedikler acılmıştır 17001800 yılları arası Osmanlı Devletinin hukuk devleti olmaktan cıkma tehlikeleri yaşadığı donemdir Osmanlı vatandaşı, yukselme doneminde Musluman olsun gayri muslim olsun, tam bir hukuk devleti olduğuna ve ayırım yapılmaksızın adaletin icra edildiğine inanmaktadır İşte vatandaşı boyle bir inanca sahip devletin yukselmesi mukadderdir Padişah fermanıyla kira bedellerinin olduğu gibi bırakılması olmaz Zira Padişahın emriyle nameşrU olan şey meşrU olmaz; haram olan nesne helal olmak yokdur Bu hususlarda emri şeri şerif budur Bir turlu dahi değildir Şeri hukumlere vakıf iken onları ketmetmek, Kuran'daki bir ayetin tehdidine maruz kalmaktır diyen Ebussuud lar; Ve kiliseleri ellerinde ola, okuyalar ayinlerince Amma can ve nakus calmayalar Ve kiliselerin alub mescid etmeyem diyen Fatihler ve nihayet Madem ki, onlar raiyyetliği kabul etmişler Dinimiz gereği, onların can, mal ve ırzlarını kendi can, mal ve ırzlarımız gibi korumakla mukellefiz Bu yolda onlara cebretmek, dinimize muhalifdir diyerek, hem gayrı muslimlerin şahsi hak ve hurriyetlerine gosterdiğimiz hurmeti ve hem de meşru sınırlar icinde kalmak şartıyla din ve vicdan hurriyetine gosterdiğimiz saygıyı anlatan Zenbilli Ali Efendiler , bu izaha calıştığımız hukuk ve adalet devletinin sacayakları olmuşlardır
3) Devletin devam ve bekasına sebep olan para ve askerin mukemmel oluşudur Osmanlı Devletinin yukselmesine sebep olan para, halktan zorla toplanan para değil, memleketin mamur olmasından ortaya cıkan paradır Bu donemde, Osmanlı parasının kaynakları tamamen şeri vergiler ve meşru gelir kaynaklarıdır; tekalifi orfiyye neredeyse yok gibidir Yıldırım Bayezid , kadıların davacı ve davalılardan aldıkları harcları ruşvet sayarak buna vesile olan kadıları idam etmeye kalkışacak kadar hassastır Asker ise, ehliyetli ve vasıflıdır Cunku tam bir gaza aşkıyla eğitimli askerler yetişmektedir Kanuni devrine kadar, yenicerinin adedi en fazla 1012 bin kadardır Ama her yerden zafer haberleri gelmektedir Viyana bozgununda bu sayı 50 binlere ulaşmıştır Ancak mal toplamaktan başka kayguları yoktur Bu dediklerimize Yeniceri Kanunnamesi en canlı şahittir En onemlisi de, yukselme doneminde asker siyasetin ve idarenin icinde değildir
4) Gunumuzde bazı araştırmacıların tenkit ettiği gılman sistemi yani kapıkulu sistemi de, devletin yukseliş sebeplerinin başında gelmektedir Zira tarihde coğu buyuk devletler, kendilerine tabi olan aristokrat beylerin isyanlarıyla yıkılmışlardır Abbasi Devleti kendi elleriyle buyuttukleri aristokrat aileler eliyle; Buyuk Selcuklu Devleti mevali olan Harzemiler eliyle yıkılmışlardır Gunumuzde de devletin hanedanlarla sıkıntıda olduğu ortadadır İşte Osmanlı Devleti, bu sıkıntılardan kurtulmak icin, ailesi ve yakın cevresi bulunmayan devşirme ve kole asıllı insanları EnderUn denilen ozel mektepte bir devlet adamı gibi yetiştirerek onları devletin yukselmesinde istihdam etmiş ve başlangıcta muvaffak da olmuştur
5) Osmanlı Devletinin yukselme donemlerinde tam manasıyla hur bir ilmin de onemli etkisi olduğunu ifade etmekte yarar vardır Memleket ve vatan bir vucuda benzer; aklı ve ruhu ilim ve ma'rifettir; cesedi ve bedeni de siyaset ve idaredir Bu iki unsur arasında muvazenenin te'min edildiği donemlerde, daima medeniyet, terakki ve refah gorulmuştur Abbasi Devleti'nin ilk halifeleri, Endulus Emevilerinin başlangıctaki idarecileri ve ilk Osmanlı Padişahları, bu muvazeneyi temin eden en muşahhas misallerdir Fatih Sultan Mehmed'in vezirlik ve kazaskerlik teklifini reddeden, diğer taraftan Fatih'i tekyesine de kabul etmeyen Molla Gurani ; Fatih sarayında ve kendisi de tekye ve medresesinde kaldığı muddetce, bu dengenin korunabileceğinin cok iyi idraki icindedir Bir Osmanlı Kanunnamesinde bu onemli muvazene dusturu şu şekilde ifade edilmektedir: Kadılar, şer'i hukumler i icra edeceklerdir Ancak memleketin nizamı, korunması ve vatandaşın idaresi ile alakalı hususları hukkamı seyf ve siyaset olan vukelayı devlete havale edeceklerdir
6) Osmanlı Devletini yukselten sebeplerden birisi de vazifelerin, ister ilmiyede, ister seyfiyede ve isterse de kalemiyede olsun, ehil olanlara verilmesidir Medeniyetlerin kurulmasında ve yıkılmasında maharet ile salahatın onemi inkar edilemez Tarihe bakıldığında gorulecektir ki, bu iki vasfı kendinde birleştiren milletler nice medeniyetler kurmuşlar ve daima payidar olmuşlardır Yıkılan butun medeniye t ve devletlerin altında ise, aranırsa mutlaka bu iki vasıftan birinin veya ikisinin yokluğunun yattığı esefle muşahede olunur Maharet , kişinin kendi mesleğinde ehil, uzman ve kabiliyetli olmasıdır Salahat ise, kişinin din ve ahlakca yuksek bir seviyeye ulaşmasıdır
