Osmanlı Saray Cariyeleri
Osmanlı Hareminde Bulunan Cariyeler Saray Cariyeleri
Osmanlı Padişahları, Harem dairelerinde istihdam ettikleri veya karıkoca hayatı yaşadıkları cariyelere şeri şerifin hukumlerini aynen tatbik etmişlerdir Osmanlı Hareminde Orhan Bey zamanından beri cariyelerin bulunduğu ve istihdam edildiği ifade edilmektedir Ancak Haremdeki cariyelerin sayıca artması, Fatih doneminden itibaren başlar Zira Fatih devrinde devlet idaresi devşirmelerin eline gectiği gibi, Haremde de boyle olmuştur Nasıl devşirilen erkekler, Enderun Mektebinde terbiye edilerek Osmanlı Devletinin askeri ve idari ust makamlarına yukselme imkanlarını elde etmişlerse, Harem Mektebine alınan cariyeler de zekalarına, ahlaklarına ve guzelliklerine gore, evvela haremin hizmetci statusundeki grubu olan cariye, kalfa ve ustalar makamlarına ve sonra da Padişahlar tarafından secilmeleri halinde Padişah ile karı koca hayatı yaşayan gozde, ikbal ve Kadın Efendi ve neticede valide sultan payelerine kadar yukselme imkanlarına kavuşabilmektedirler(1)
O halde harem mektebinde yetişen cariyeleri iki gruba ayırmak icab edecektir:
Birinci Grup, asıl haremin ve Padişah ile ailesinin hizmetlerini goren cariyeler grubudur ki, haremde sayıları bazen 400e ve 500e ulaşan cariyelerin %90ını bunlar teşkil etmektedir Bunların haremin ve Padişah ailesinin hizmetlerini ifa dışında her hangi bir şekilde Padişah ile karı koca hayatları mevzubahis değildir
İkinci Grup ise, Padişahın ailesi arasında yer alan gozdeler, ikballer ve kadın efendiler grubu idi
Haremin ve Padişah ailesinin hizmetlerini ifa mukellef olan ve hizmetci kadınlar statusunde bulunan saray cariyelerini dort ayrı grupta toplamak mumkundur:
1Acemiler
2Cariyeler
3Kalfalar (Şakirdler)
4Ustalar (Gedikli Cariyeler)
Bu dort grubu ayrı ayrı incelemek, harem hayatını anlamak ve Padişahların yuzlerce kadınla yatıp kalkıyor şeklindeki iddialarını ortadan kaldırmak icin zaruri gorunmektedir Bu dort grup incelenince gorulecektir ki, haremdeki cariyelerin % 90ı tamamen bugunku kadın hizmetci grubundadırlar ve bunlar aldıkları belli ucretler karşılığında Haremde hizmet etmektedirler Ancak bunların bekar olmaları ve Haremde bulundukları muddetce evlenmelerinin fiilen mumkun olmaması sebebiyle, her an şehzade veya Padişahın haremi arasına girmesi mumkundur Padişahın haremi arasına girmediğinden veya giremediğinden dışarıdan evlenmek isteyenler, cırağ edilme adı altında evlendirilip haremden cıkarılırlardı
Şimdi sırasıyla bunları ve nasıl temin edildiklerini, vazifeleri ile birlikte gorelim:
2 Acemiler Ve Hareme Alınışları
Osmanlı devletinde ilk zamanlarda kendileriyle savaş yapılan milletlerden alınan esir kadınlar ve kızlar arasından Hareme cariye alınırdı Cerkez, Gurcu ve Rus asıllı cariyeler ise genellikle satın alınarak hareme sokulurdu Hareme giren yeni kızlara acemi denilirdi Bunların ekserisi koyden geldiğinden dolayı, bir muddet saray adab ve usullerini amirleri olan cariyelerden, kalfalardan ve ustalardan oğrenirlerdi Bunları oğreninceye kadar efendilerinin huzuruna cıkmazlardı Ozellikle Cerkez kızları ince ruhlu, hassas ve zeki olurlardı Cerkez kızlar, bir cok hanedan erkekleriyle evlenmişler, buyuk itibara ve mevkilere yukselmişlerdir Bir cok Cerkez kadınları, kızlarını beşikten itibaren Padişah haremi olup ihtişam ve elmaslar icinde hayat sur! diye yetiştirirlerdi İstanbul Esir pazarında en cok Cerkez, Abaza ve Gurcu cariyeler satılmaktaydı(2)
Bazı yeni gelen acemiler, Turkce dahi bilmedikleri halde, zekaları sayesinde derhal Turkceyi oğrenirler ve butun saray adetlerini de pek cabuk anlarlardı Bazı eski saraylıların ifadesiyle Sarayda terbiye olmayan, hic bir yerde terbiye oğrenemez Harem terbiye mektebidir XVII yuzyıldan itibaren zekaları ve guzellikleri sebebiyle hareme alınan acemilerin coğu Kafkasyalı olmuştur(3)
Hareme alınan cariyelerin ikinci kaynağı da, devlet adamlarının bunları Padişahaa armağan etmeleri idi Başta yabancı devlet adamları olmak uzere, Sadrazam, Vezirler, Beğlerbeğileri ve Sancak Beğleri, Padişaha satın aldıkları cariyeleri hediye ederlerdi Hediye edilen cariyelerin de %90ı haremde hizmetci statusunde calıştırılmak uzere hareme alınırlardı Geriye kala %10luk bolum ise odalık veya gozdeler grubuna alınmaktaydı(4)
Hareme Beğler Beği Tarafından Cerkez, Abaza ve Rus Cariye Temin Edilmesi İle Alakalı Bir Ariza (TSMA, No: E 1511)
XIX yuzyılda Osmanlı devleti esirlerin alınıp satılmasını yasaklayınca Kafkasyalı bazı aileler kendi rızaları ile kızlarını Hareme cariye statusunde vermeye devam etmişlerdir(5)
Şunu da belirtelim ki, cariye satan esir tuccarları da sattıkları cariyeleri uc kısma ayırıyorlardı:
1) Haremde hizmetci olarak istihdam edilecek cariyeler Bunlar guzel olmakla birlikte, genellikle yaşları buyukce idi
2) Terbiye edilip satılmak uzere alınan 57 yaş arasındaki cariyeler Bunlar, hizmetci olarak veya odalık şeklinde bulUğaa erdikten sonra ayrılırlardı
3) Hareme doğrudan doğruya odalık ve gozde yani Padişah ve hanedan erkeklerinin ailesi olmak uzere alınanlar Bunlar cok az olurdu Zira Padişah ve hanedan erkeklerine harem olacaklar, genellikle Harem Mektebinde terbiye edilirlerdi(6)
Hareme satın alınan cariyeler kahya kadın, ebeler veya hastalar ustası tarafından ciddi manada muayene edilirlerdi Satandan ailesi ile alakası kalmadığına dair bir sened alınırdı(7) Hastalıklı olanlar sahibine geri verildiği gibi, uykusu ağır olan, horlayan veya başka kusurları olanlar da pek alınmazdı Ancak bazen bu cariyeler arasında dilsizler, maskaralar, zenciler ve cucelerin de bulunduğunu goruyoruz Butun bunların bulunması, Padişahın haremdeki her kadınla yatıp kalktığını iddia eden ve bunların hizmetci statusunde olduğunu bilmeyenlere de iyi bir cevap teşkil eder Zira saraya alınan cariyelerin makbuzları incelendiğinde, bazı yaşlı kadınların, sut annelerinin ve dadılık edecek tahsilli kadınların da bulunduğu gorulecektir(8)
3 Cariyeler, Sayıları Ve Vazife Taksimleri
Saraya yani Hareme alınan acemiler kısa bir sure sonra artık haremi humayUnun cariyesi olurlardı Aslında acemiler ile cariyeleri aynı grupta toplamak da mumkundur Bir kısım araştırmacılar bu şekilde davranarak cariyeler, kalfalar ve ustalar tarzında uclu ayrım yapmışlardır Biz, yeni alınanlara acemi, biraz saraya alışanlara ise cariye demeyi tercih ettik(9) Bu cariyelerin % 90ı haremde istihdam edilmek uzere alındığından, biraz sonra anlatacağımız gibi, kalfaların ve ustaların yanına verilirlerdi Ustaların ve kalfaların emirleri altında calışmak ve yetiştirilmek uzere onlara teslim edilirlerdi Guzeller ve odalık niyetiyle alınanlar ise, terbiye edilmek uzere, Padişahın yakın hizmetkarları demek olan hunkar kalfalarına ve ozellikle de haznedar ustalara teslim olunurlardı Şehzadelere harem olması muhtemel olanlar icin de aynı kaide gecerli idi
Saray cariyesi olanlara yapılan ilk iş, kendilerine guzellikleri, karakterleri veya fiziki gorunuşleri goz onunde bulundurularak yeni isim verilmesi idi Padişah tarafından da verilen bu isimlerin herkes tarafından bellenmesi ve unutulmaması icin ilk zamanlarda bir kağıda yazılı olarak iğne ile goğuslerine iliştirilirdi Verilen isimler genellikle Farscadır Ceşmi Ferah, Hoşneva, HanderU, Ruhisar, Neşeyab ve Nergizeda gibi(10)
Hareme alınan cariyelere kalfalar tarafından terbiye, nezaket ve buyuklere karşı hurmet gibi adabı muaşeret kaideleri butun ayrıntılarına kadar nazari ve tatbiki olarak oğretilirdi Hareme ait hatıralar okunduğu zaman, bunlara nasıl dikkat edildiği ve haremdeki cariyelerin nasıl kibar oldukları daha iyi anlaşılacaktır
Cariyeler Musluman olduklarından dolayı mutlaka Kuran okumak mecburiyetinde idiler Sultan Mehmed Reşadın harem muallimesi Safiye Unuvara verdiği şu talimat bunu ortaya koymaktadır: Namaz kılmayanlara, oruc tutmayanlara, verdiğim tuz ve ekmeği haram ediyorum Bu iradem hoca hanım tarafından saray kadınlarına soylensin Bunun uzerine muallime Hanım'ın sınıfın kapısına şu levhayı yazdırdığını goruyoruz: Namaz kılmayan, oruc tutmayan dershaneden iceri giremez(11) Osmanlı Hareminin en son zamanlarındaki hali bu olursa, daha sağlam olduğu donemlerdeki halini kıyaslarsanız, haremle ilgili iftiraların ne kadar asılsız olduğunu o zaman anlarsınız
Harem, Halifenin evi olduğundan onun evindeki herkes ibadetini yapmalıydı ve Kuranı okumalıydı Bunun icin de okumak ve yazmak gerekiyordu Gerci elimizdeki saray kadınlarına ait mektuplardan bunların imla hataları yaptıkları ve fazla iyi yazıları olmadığı anlaşılmaktadır Ancak bu istenen seviyede tahsillerinin olmadığını gosterirse de tamamen tahsilsiz olduklarını gostermez Haremde hemen hemen hepsinin odasında mutlaka bir kitaplığın bulunması da dediklerimiz isbat eder mahiyettedir
Haremdekideki cariyelerin ayrıca meşru dairede muzik aletlerini de oğrendikleri, hatıralardan oğrenilmektedir(12)
Osmanlı Hareminde sarayın(13) hizmetini goren cariyelerin sayıları ile Padişahların ve hanedan erkeklerinin haremleri olan kadınların sayıları, Osmanlı Devletininnin ilk zamanlarında sayıca az idi Zira başta şehzadeler ve onların valideleri olmak uzere hanedanın bir kısım fertleri, taşra sancaklarda hayatlarına devam etmeyi tercih ediyorlardı Bu sebeple III Murada kadarki saray cariyelerini 200300 rakamlarıyla ifade etmek mumkundur Ancak III Muraddan itibaren sayılar artmaya başlamış ve I Ahmedin veraset usulunu kaldırıp yerine ailenin en buyuk ve en layık evladı padişah olması kaidesini getirmesiyle de, şehzadeler ve anneleri sarayda kaldıkları icin bu sayı iyice kabarmıştır Nitekim III Murad zamanında 500u, I Mahmud zamanında 456yı, I Abdulmecid zamanında 688i, Sultan Abdulaziz zamanında 809u, II Mahmud zamanında 298i bulduğu gorulmektedir Bu rakamların icinde, sayıları hakkında daha sonra ayrıntılı bilgi vereceğimiz Padişahların ve hanedan erkeklerinin haremleri olan kadınlar da vardır(14)
Bir kısım Osmanlı duşmanı yabancı yazarların ve bunların yerli destekcilerinin iddia ettikleri gibi, bu rakamlara ulaşan kadınlar ile Padişahların karı koca hayatı yaşamaları hem mumkun değildir ve hem de bu tur iddialar doğru değildir Bugun devlet başkanlığı koşkunde calışan hizmetci kadınlar ile Cumhurbaşkanının veya zenginlere ait bir Koşkte calışan hizmetci kadınlar ile Koşk sahibi işadamının karıkoca hayatı yaşama iddiaları ne kadar gulunc ise ve bunların sayıları da azımsanmayacak kadar fazla ise, Haremde hizmetci olarak calışan kadınlar ile Padişahın karıkoca hayatı yaşaması o kadar guluncdur
Haremdeki bu cariyelerin hangi hizmetlerde istihdam edildiğini ise, zamanında haremde en cok cariye bulunan bir kac Padişahdan biri olan I Mahmud zamanındaki listeyi kısaca ozetlemekle daha iyi anlayacağız:
Topkapı Sarayında bulunan bu listeye gore; Kilerde 17, Kulhan yani banyoların temizliğinde 6,Haremdeki makam sahibi kimseler yanında 23,Şehzade Osman Dairesinde (Hareminin, cocuklarının, yemeğinin ve benzeri hizmetlerinin gorulmesi icin)
19, Şehzade Mehmed Dairesinde 14, Şehzade Mustafa Dairesinde 13,Şehzade Beyazıd dairesinde 12,Şehzade Numan Dairesinde 14, Şehzade Mustafa Dairesinde 7,Baş kadın dairesinde 20, İkinci kadın Dairesinde 11, Ucuncu kadın Dairesinde 14, Dorduncu kadın Dairesinde 8, Beşinci Kadın Dairesinde 10, Haznedar kadın dairesinde 13,Baş İkbal Dairesinde 6, İkinci İkbal Dairesinde 6, Ucuncu İkbal Dairesinde 4, Dorduncu İkbal Dairesinde 5, Diğer gorevlerde 230 olmak uzere Toplam 456'dır
Şimdi de bu listeden bazılarını isimlendirelim ve vazifelerini daha yakından gorelim:
Kilerde Olan cevari:
Fatma Yevmiye 30 akce
Rukiyye Yevmiye 25 akce
Aişe Yevmiye 20 akce
Hatice Yevmiye 20 akce
Safiye Yevmiye 20 akce
Rukiyye Yevmiye 20 akce
EmineYevmiye 15 akce
Rukiyye Yevmiye 10 akce
Hanife Yevmiye 10 akce
Husnişah Yevmiye 10 akce
Ummuhan Yevmiye 10 akce
Zeliha Yevmiye 5 akce
Emine Yevmiye 5 akce
Aişe Yevmiye 5 akce
Fethiye Yevmiye 5 akce
Fatıma Yevmiye 5 akce
Mehrinaz Yevmiye 5 akce
Kulhancılar ve Diğer Cariyelerden Bazıları:
Cameşuy Ustanın Cariyesi Abide Yevmiye 5
Caşnigir Ustanın Cariyesi Rukiyye Yevmiye 5
İkinci Hazinedarın Cariyesi Hanife Yevmiye 5
İkinci Cameşuy Ustanın Cariyesi Aişe Yevmiye 5
İkinci Hazinedarın Cariyesi Munevver Yevmiye 5
Şehnaz Kalfanın Cariyesi Hubzdar Yevmiye 5
İkinci hazinedarın Cariyesi Mehrinaz Yevmiye 5
Fatıma Kadın Yevmiye 5
Mustafa Ağanın Cariyesi Nazende Yevmiye 5
Gulcin Kalfanın Cariyesi Hafife Yevmiye 5
Cucei Ummi Gulsum Yevmiye 15
Ceşmisiyah Yevmiye 15
Zeyneb Yevmiye 5
Hanife Yevmiye 5
Hatice yevmiye 5
Hanım Yevmiye 5 (15)
Burada dikkatimizi ceken bir husus da, Haremde calışan cariyelerin tıpkı gunumuzdeki hizmetci kadınlar gibi, gundelik olarak belli bir ucret almalarıdır Cariyelere verilen gundelikler, Haremdeki eskiliklerine gore değişiyordu II Bayezid devrinde Şehzade Abdullahın 15 Cariyesi gunde 15er akce; Eski Sarayda calışan 7 cariye 10ar akce alırken, I Mahmud zamanında haremdeki cariyelerin gundelikleri epeyce yukselmiş ve 4 cariye 30ar akce; 2 cariye 25er akce ve diğerleri de 20şer, 15er, 10ar ve en az beşer akce alır olmuşlardır II Mahmud zamanında ise cariyelerin gundelikleri, 100, 80, 70, 60, 55, 45, 40, 40, 35 ve en duşuğu 30ar akceydi Dikkat edilirse II Bayezid devrine nazarla beşon kat artmıştır Bunda Osmanlı akcesinin değer kaybının da tesiri soz konusudur(16)
I Mahmudun Zamanında Haremde Bulunan Cariyelerin Vazife Taksimatını Gosteren Belge, TSMA, No: D 8075
I Mahmudun Zamanında Haremde Bulunan Cariyelerin Vazife Taksimatını Ve İsimlendirmesini Gosteren Belge, TSMA, No: D 8075
Butun bu aktarılan bilgiler, yukarıda verdiğimiz esasları takviye etmekte ve Haremi bir fuhuş yuvası olarak tasvir edenleri mahcup eylemektedir O halde Haremdeki cariyelerin % 90ı hizmetci statusundedir ve esirlik suresini dolduranlar azad kağıdını alıp Saraydan cıkabilirler
netten alıntı
Osmanlı Hareminde Bulunan Cariyeler Saray Cariyeleri
Osmanlı Padişahları, Harem dairelerinde istihdam ettikleri veya karıkoca hayatı yaşadıkları cariyelere şeri şerifin hukumlerini aynen tatbik etmişlerdir Osmanlı Hareminde Orhan Bey zamanından beri cariyelerin bulunduğu ve istihdam edildiği ifade edilmektedir Ancak Haremdeki cariyelerin sayıca artması, Fatih doneminden itibaren başlar Zira Fatih devrinde devlet idaresi devşirmelerin eline gectiği gibi, Haremde de boyle olmuştur Nasıl devşirilen erkekler, Enderun Mektebinde terbiye edilerek Osmanlı Devletinin askeri ve idari ust makamlarına yukselme imkanlarını elde etmişlerse, Harem Mektebine alınan cariyeler de zekalarına, ahlaklarına ve guzelliklerine gore, evvela haremin hizmetci statusundeki grubu olan cariye, kalfa ve ustalar makamlarına ve sonra da Padişahlar tarafından secilmeleri halinde Padişah ile karı koca hayatı yaşayan gozde, ikbal ve Kadın Efendi ve neticede valide sultan payelerine kadar yukselme imkanlarına kavuşabilmektedirler(1)
O halde harem mektebinde yetişen cariyeleri iki gruba ayırmak icab edecektir:
Birinci Grup, asıl haremin ve Padişah ile ailesinin hizmetlerini goren cariyeler grubudur ki, haremde sayıları bazen 400e ve 500e ulaşan cariyelerin %90ını bunlar teşkil etmektedir Bunların haremin ve Padişah ailesinin hizmetlerini ifa dışında her hangi bir şekilde Padişah ile karı koca hayatları mevzubahis değildir
İkinci Grup ise, Padişahın ailesi arasında yer alan gozdeler, ikballer ve kadın efendiler grubu idi
Haremin ve Padişah ailesinin hizmetlerini ifa mukellef olan ve hizmetci kadınlar statusunde bulunan saray cariyelerini dort ayrı grupta toplamak mumkundur:
1Acemiler
2Cariyeler
3Kalfalar (Şakirdler)
4Ustalar (Gedikli Cariyeler)
Bu dort grubu ayrı ayrı incelemek, harem hayatını anlamak ve Padişahların yuzlerce kadınla yatıp kalkıyor şeklindeki iddialarını ortadan kaldırmak icin zaruri gorunmektedir Bu dort grup incelenince gorulecektir ki, haremdeki cariyelerin % 90ı tamamen bugunku kadın hizmetci grubundadırlar ve bunlar aldıkları belli ucretler karşılığında Haremde hizmet etmektedirler Ancak bunların bekar olmaları ve Haremde bulundukları muddetce evlenmelerinin fiilen mumkun olmaması sebebiyle, her an şehzade veya Padişahın haremi arasına girmesi mumkundur Padişahın haremi arasına girmediğinden veya giremediğinden dışarıdan evlenmek isteyenler, cırağ edilme adı altında evlendirilip haremden cıkarılırlardı
Şimdi sırasıyla bunları ve nasıl temin edildiklerini, vazifeleri ile birlikte gorelim:
2 Acemiler Ve Hareme Alınışları
Osmanlı devletinde ilk zamanlarda kendileriyle savaş yapılan milletlerden alınan esir kadınlar ve kızlar arasından Hareme cariye alınırdı Cerkez, Gurcu ve Rus asıllı cariyeler ise genellikle satın alınarak hareme sokulurdu Hareme giren yeni kızlara acemi denilirdi Bunların ekserisi koyden geldiğinden dolayı, bir muddet saray adab ve usullerini amirleri olan cariyelerden, kalfalardan ve ustalardan oğrenirlerdi Bunları oğreninceye kadar efendilerinin huzuruna cıkmazlardı Ozellikle Cerkez kızları ince ruhlu, hassas ve zeki olurlardı Cerkez kızlar, bir cok hanedan erkekleriyle evlenmişler, buyuk itibara ve mevkilere yukselmişlerdir Bir cok Cerkez kadınları, kızlarını beşikten itibaren Padişah haremi olup ihtişam ve elmaslar icinde hayat sur! diye yetiştirirlerdi İstanbul Esir pazarında en cok Cerkez, Abaza ve Gurcu cariyeler satılmaktaydı(2)
Bazı yeni gelen acemiler, Turkce dahi bilmedikleri halde, zekaları sayesinde derhal Turkceyi oğrenirler ve butun saray adetlerini de pek cabuk anlarlardı Bazı eski saraylıların ifadesiyle Sarayda terbiye olmayan, hic bir yerde terbiye oğrenemez Harem terbiye mektebidir XVII yuzyıldan itibaren zekaları ve guzellikleri sebebiyle hareme alınan acemilerin coğu Kafkasyalı olmuştur(3)
Hareme alınan cariyelerin ikinci kaynağı da, devlet adamlarının bunları Padişahaa armağan etmeleri idi Başta yabancı devlet adamları olmak uzere, Sadrazam, Vezirler, Beğlerbeğileri ve Sancak Beğleri, Padişaha satın aldıkları cariyeleri hediye ederlerdi Hediye edilen cariyelerin de %90ı haremde hizmetci statusunde calıştırılmak uzere hareme alınırlardı Geriye kala %10luk bolum ise odalık veya gozdeler grubuna alınmaktaydı(4)
Hareme Beğler Beği Tarafından Cerkez, Abaza ve Rus Cariye Temin Edilmesi İle Alakalı Bir Ariza (TSMA, No: E 1511)
XIX yuzyılda Osmanlı devleti esirlerin alınıp satılmasını yasaklayınca Kafkasyalı bazı aileler kendi rızaları ile kızlarını Hareme cariye statusunde vermeye devam etmişlerdir(5)
Şunu da belirtelim ki, cariye satan esir tuccarları da sattıkları cariyeleri uc kısma ayırıyorlardı:
1) Haremde hizmetci olarak istihdam edilecek cariyeler Bunlar guzel olmakla birlikte, genellikle yaşları buyukce idi
2) Terbiye edilip satılmak uzere alınan 57 yaş arasındaki cariyeler Bunlar, hizmetci olarak veya odalık şeklinde bulUğaa erdikten sonra ayrılırlardı
3) Hareme doğrudan doğruya odalık ve gozde yani Padişah ve hanedan erkeklerinin ailesi olmak uzere alınanlar Bunlar cok az olurdu Zira Padişah ve hanedan erkeklerine harem olacaklar, genellikle Harem Mektebinde terbiye edilirlerdi(6)
Hareme satın alınan cariyeler kahya kadın, ebeler veya hastalar ustası tarafından ciddi manada muayene edilirlerdi Satandan ailesi ile alakası kalmadığına dair bir sened alınırdı(7) Hastalıklı olanlar sahibine geri verildiği gibi, uykusu ağır olan, horlayan veya başka kusurları olanlar da pek alınmazdı Ancak bazen bu cariyeler arasında dilsizler, maskaralar, zenciler ve cucelerin de bulunduğunu goruyoruz Butun bunların bulunması, Padişahın haremdeki her kadınla yatıp kalktığını iddia eden ve bunların hizmetci statusunde olduğunu bilmeyenlere de iyi bir cevap teşkil eder Zira saraya alınan cariyelerin makbuzları incelendiğinde, bazı yaşlı kadınların, sut annelerinin ve dadılık edecek tahsilli kadınların da bulunduğu gorulecektir(8)
3 Cariyeler, Sayıları Ve Vazife Taksimleri
Saraya yani Hareme alınan acemiler kısa bir sure sonra artık haremi humayUnun cariyesi olurlardı Aslında acemiler ile cariyeleri aynı grupta toplamak da mumkundur Bir kısım araştırmacılar bu şekilde davranarak cariyeler, kalfalar ve ustalar tarzında uclu ayrım yapmışlardır Biz, yeni alınanlara acemi, biraz saraya alışanlara ise cariye demeyi tercih ettik(9) Bu cariyelerin % 90ı haremde istihdam edilmek uzere alındığından, biraz sonra anlatacağımız gibi, kalfaların ve ustaların yanına verilirlerdi Ustaların ve kalfaların emirleri altında calışmak ve yetiştirilmek uzere onlara teslim edilirlerdi Guzeller ve odalık niyetiyle alınanlar ise, terbiye edilmek uzere, Padişahın yakın hizmetkarları demek olan hunkar kalfalarına ve ozellikle de haznedar ustalara teslim olunurlardı Şehzadelere harem olması muhtemel olanlar icin de aynı kaide gecerli idi
Saray cariyesi olanlara yapılan ilk iş, kendilerine guzellikleri, karakterleri veya fiziki gorunuşleri goz onunde bulundurularak yeni isim verilmesi idi Padişah tarafından da verilen bu isimlerin herkes tarafından bellenmesi ve unutulmaması icin ilk zamanlarda bir kağıda yazılı olarak iğne ile goğuslerine iliştirilirdi Verilen isimler genellikle Farscadır Ceşmi Ferah, Hoşneva, HanderU, Ruhisar, Neşeyab ve Nergizeda gibi(10)
Hareme alınan cariyelere kalfalar tarafından terbiye, nezaket ve buyuklere karşı hurmet gibi adabı muaşeret kaideleri butun ayrıntılarına kadar nazari ve tatbiki olarak oğretilirdi Hareme ait hatıralar okunduğu zaman, bunlara nasıl dikkat edildiği ve haremdeki cariyelerin nasıl kibar oldukları daha iyi anlaşılacaktır
Cariyeler Musluman olduklarından dolayı mutlaka Kuran okumak mecburiyetinde idiler Sultan Mehmed Reşadın harem muallimesi Safiye Unuvara verdiği şu talimat bunu ortaya koymaktadır: Namaz kılmayanlara, oruc tutmayanlara, verdiğim tuz ve ekmeği haram ediyorum Bu iradem hoca hanım tarafından saray kadınlarına soylensin Bunun uzerine muallime Hanım'ın sınıfın kapısına şu levhayı yazdırdığını goruyoruz: Namaz kılmayan, oruc tutmayan dershaneden iceri giremez(11) Osmanlı Hareminin en son zamanlarındaki hali bu olursa, daha sağlam olduğu donemlerdeki halini kıyaslarsanız, haremle ilgili iftiraların ne kadar asılsız olduğunu o zaman anlarsınız
Harem, Halifenin evi olduğundan onun evindeki herkes ibadetini yapmalıydı ve Kuranı okumalıydı Bunun icin de okumak ve yazmak gerekiyordu Gerci elimizdeki saray kadınlarına ait mektuplardan bunların imla hataları yaptıkları ve fazla iyi yazıları olmadığı anlaşılmaktadır Ancak bu istenen seviyede tahsillerinin olmadığını gosterirse de tamamen tahsilsiz olduklarını gostermez Haremde hemen hemen hepsinin odasında mutlaka bir kitaplığın bulunması da dediklerimiz isbat eder mahiyettedir
Haremdekideki cariyelerin ayrıca meşru dairede muzik aletlerini de oğrendikleri, hatıralardan oğrenilmektedir(12)
Osmanlı Hareminde sarayın(13) hizmetini goren cariyelerin sayıları ile Padişahların ve hanedan erkeklerinin haremleri olan kadınların sayıları, Osmanlı Devletininnin ilk zamanlarında sayıca az idi Zira başta şehzadeler ve onların valideleri olmak uzere hanedanın bir kısım fertleri, taşra sancaklarda hayatlarına devam etmeyi tercih ediyorlardı Bu sebeple III Murada kadarki saray cariyelerini 200300 rakamlarıyla ifade etmek mumkundur Ancak III Muraddan itibaren sayılar artmaya başlamış ve I Ahmedin veraset usulunu kaldırıp yerine ailenin en buyuk ve en layık evladı padişah olması kaidesini getirmesiyle de, şehzadeler ve anneleri sarayda kaldıkları icin bu sayı iyice kabarmıştır Nitekim III Murad zamanında 500u, I Mahmud zamanında 456yı, I Abdulmecid zamanında 688i, Sultan Abdulaziz zamanında 809u, II Mahmud zamanında 298i bulduğu gorulmektedir Bu rakamların icinde, sayıları hakkında daha sonra ayrıntılı bilgi vereceğimiz Padişahların ve hanedan erkeklerinin haremleri olan kadınlar da vardır(14)
Bir kısım Osmanlı duşmanı yabancı yazarların ve bunların yerli destekcilerinin iddia ettikleri gibi, bu rakamlara ulaşan kadınlar ile Padişahların karı koca hayatı yaşamaları hem mumkun değildir ve hem de bu tur iddialar doğru değildir Bugun devlet başkanlığı koşkunde calışan hizmetci kadınlar ile Cumhurbaşkanının veya zenginlere ait bir Koşkte calışan hizmetci kadınlar ile Koşk sahibi işadamının karıkoca hayatı yaşama iddiaları ne kadar gulunc ise ve bunların sayıları da azımsanmayacak kadar fazla ise, Haremde hizmetci olarak calışan kadınlar ile Padişahın karıkoca hayatı yaşaması o kadar guluncdur
Haremdeki bu cariyelerin hangi hizmetlerde istihdam edildiğini ise, zamanında haremde en cok cariye bulunan bir kac Padişahdan biri olan I Mahmud zamanındaki listeyi kısaca ozetlemekle daha iyi anlayacağız:
Topkapı Sarayında bulunan bu listeye gore; Kilerde 17, Kulhan yani banyoların temizliğinde 6,Haremdeki makam sahibi kimseler yanında 23,Şehzade Osman Dairesinde (Hareminin, cocuklarının, yemeğinin ve benzeri hizmetlerinin gorulmesi icin)
19, Şehzade Mehmed Dairesinde 14, Şehzade Mustafa Dairesinde 13,Şehzade Beyazıd dairesinde 12,Şehzade Numan Dairesinde 14, Şehzade Mustafa Dairesinde 7,Baş kadın dairesinde 20, İkinci kadın Dairesinde 11, Ucuncu kadın Dairesinde 14, Dorduncu kadın Dairesinde 8, Beşinci Kadın Dairesinde 10, Haznedar kadın dairesinde 13,Baş İkbal Dairesinde 6, İkinci İkbal Dairesinde 6, Ucuncu İkbal Dairesinde 4, Dorduncu İkbal Dairesinde 5, Diğer gorevlerde 230 olmak uzere Toplam 456'dır
Şimdi de bu listeden bazılarını isimlendirelim ve vazifelerini daha yakından gorelim:
Kilerde Olan cevari:
Fatma Yevmiye 30 akce
Rukiyye Yevmiye 25 akce
Aişe Yevmiye 20 akce
Hatice Yevmiye 20 akce
Safiye Yevmiye 20 akce
Rukiyye Yevmiye 20 akce
EmineYevmiye 15 akce
Rukiyye Yevmiye 10 akce
Hanife Yevmiye 10 akce
Husnişah Yevmiye 10 akce
Ummuhan Yevmiye 10 akce
Zeliha Yevmiye 5 akce
Emine Yevmiye 5 akce
Aişe Yevmiye 5 akce
Fethiye Yevmiye 5 akce
Fatıma Yevmiye 5 akce
Mehrinaz Yevmiye 5 akce
Kulhancılar ve Diğer Cariyelerden Bazıları:
Cameşuy Ustanın Cariyesi Abide Yevmiye 5
Caşnigir Ustanın Cariyesi Rukiyye Yevmiye 5
İkinci Hazinedarın Cariyesi Hanife Yevmiye 5
İkinci Cameşuy Ustanın Cariyesi Aişe Yevmiye 5
İkinci Hazinedarın Cariyesi Munevver Yevmiye 5
Şehnaz Kalfanın Cariyesi Hubzdar Yevmiye 5
İkinci hazinedarın Cariyesi Mehrinaz Yevmiye 5
Fatıma Kadın Yevmiye 5
Mustafa Ağanın Cariyesi Nazende Yevmiye 5
Gulcin Kalfanın Cariyesi Hafife Yevmiye 5
Cucei Ummi Gulsum Yevmiye 15
Ceşmisiyah Yevmiye 15
Zeyneb Yevmiye 5
Hanife Yevmiye 5
Hatice yevmiye 5
Hanım Yevmiye 5 (15)
Burada dikkatimizi ceken bir husus da, Haremde calışan cariyelerin tıpkı gunumuzdeki hizmetci kadınlar gibi, gundelik olarak belli bir ucret almalarıdır Cariyelere verilen gundelikler, Haremdeki eskiliklerine gore değişiyordu II Bayezid devrinde Şehzade Abdullahın 15 Cariyesi gunde 15er akce; Eski Sarayda calışan 7 cariye 10ar akce alırken, I Mahmud zamanında haremdeki cariyelerin gundelikleri epeyce yukselmiş ve 4 cariye 30ar akce; 2 cariye 25er akce ve diğerleri de 20şer, 15er, 10ar ve en az beşer akce alır olmuşlardır II Mahmud zamanında ise cariyelerin gundelikleri, 100, 80, 70, 60, 55, 45, 40, 40, 35 ve en duşuğu 30ar akceydi Dikkat edilirse II Bayezid devrine nazarla beşon kat artmıştır Bunda Osmanlı akcesinin değer kaybının da tesiri soz konusudur(16)
I Mahmudun Zamanında Haremde Bulunan Cariyelerin Vazife Taksimatını Gosteren Belge, TSMA, No: D 8075
I Mahmudun Zamanında Haremde Bulunan Cariyelerin Vazife Taksimatını Ve İsimlendirmesini Gosteren Belge, TSMA, No: D 8075
Butun bu aktarılan bilgiler, yukarıda verdiğimiz esasları takviye etmekte ve Haremi bir fuhuş yuvası olarak tasvir edenleri mahcup eylemektedir O halde Haremdeki cariyelerin % 90ı hizmetci statusundedir ve esirlik suresini dolduranlar azad kağıdını alıp Saraydan cıkabilirler
netten alıntı
